Przemoc w instytucjach szkolno -
wychowawczych

Trudna młodzież czy chory

system?

Przemoc zachodzi wtedy,
gdy:



sprawca działa intencjonalnie



narusza dobra osobiste ofiary



ofiara ma osłabione zdolności do
samoobrony (zachodzi
dysproporcja sił)



działania sprawcy wywołują szkody



wg. J.Mellibrudy

Przemoc w szkole pojawia
się...

W relacjach:



pomiędzy

uczniami



pomiędzy

nauczycielami i uczniami



Pomiędzy

nauczycielami



Pomiędzy

nauczycielami i

rodzicami

System szkolny

Rada
pedagogiczn
a

Dyrektor

Pedagog

Psycholog

Uczniowie

Rodzice

Rada
rodzicó
w

Klasa

Wychowawca

Klasa

System funkcjonalny



Otwarta komunikacja



Przekazywanie informacji



Nazywanie problemów



Wyrażanie uczuć, potrzeb, oczekiwań



Zaufanie



Wsparcie



Współpraca



Podział odpowiedzialności



Stały rozwój kompetencji



Procedury działania w sytuacjach kryzysowych

(funkcjonalne)



W systemie funkcjonalnym problemy są wcześnie

wykrywane i rozwiązywane

Przypadek Patryka



Patryk, 14 lat, uczeń II klasy gimnazjum, jest wysoki, bardzo szczupły,

słabo skoordynowany fizycznie, nosi okulary, uczy się przeciętnie, nie

jest lubiany w klasie, nie ma przyjaciół, niechętnie chodzi do szkoły



Podczas lekcji wychowania fizycznego koledzy często nabijają się z

chłopca, który jest niezręczny i szczególnie słabo radzi sobie w grach

zespołowych. Czasami Patryk nie wytrzymuje i wybucha złością, co

tylko śmieszy innych. Niekiedy nawet nauczyciel wychowania

fizycznego nie potrafi ukryć zniecierpliwienia, kiedy Patryk znów cos

zrobi nie tak.



Po feriach zimowych Patryk wrócił do domu w brudnym ,

poszarpanym ubraniu. Początkowo nie chciał odpowiadać na pytania

matki, potem wyznał, że trzech chłopców z klasy przewróciło go na

ziemię i walało w błocie.



Prowodyrem był Michał (chłopiec, który ma opinię szkolnego

rozrabiaki, uczy się słabo, powtarzał I klasę gimnazjum i jest starszy o

rok od kolegów). Matka Michała często przychodzi wzywana do szkoły

przez nauczycieli, ale twierdzi, że jest bezradna wobec syna. Ojciec

nigdy nie pojawił się w szkole, matka mówi, że dużo pracuje. Ojciec

prowadzi prywatną firmę i sam utrzymuje rodzinę.

Przypadek Patryka



Patryk uprosił matkę, żeby nikomu nie mówiła o zdarzeniu, bo

będzie jeszcze gorzej



Kiedy kolejny raz Patryk wrócił do domu poszarpany, matka poszła

do wychowawczyni, która jednak powiedziała, że to Patryk

sprawia problemy- uczniowie go nie lubią, bo jest niekoleżeński.

Stwierdziła , że gdyby w klasie była przemoc, ona musiała by o

tym wiedzieć.



Patryk pogorszył się w nauce, zaczął często chorować, prosił

matkę, żeby nie dawała mu do szkoły pieniędzy ani żadnych

wartościowych rzeczy



Podczas zebrania rodziców matka powiedziała, że Patryk boi się

chodzić do szkoły, pytała, czy inne dzieci też, ale nikt się nie

odezwał



Afera wybuchła, gdy dwóch chłopców z innej klasy powiedziało

rodzicom, że byli szykanowani i musieli oddać pieniądze: została

wezwana policja, okazało się, że sprawcami byli prześladowcy

Patryka i że mieli na swoim koncie wiele przypadków wymuszania

i znęcania się nad słabszymi dziećmi

Proces narastania
przemocy

Patryk wyróżnia się
słabością fizyczną

Michał-dysfunkcje rodziny
problemy emocjonalne
agresja, dominacja

Michał zdobywa
popleczników

Ataki na Patryka na w-f

Patryk ma niską
pozycję w klasie

Michał wybiera
Patryka na ofiarę

Matka Patryka
zauważa problem i idzie
do wychowawczyni

Wychowawczyni
zaprzecza
i odrzuca problem

Matka Patryka zgłasza
problem na zebraniu
rodziców

Rodzice nie podejmują
tematu

Chłopcy tworzą gang
Wymuszają pieniądze

Ataki na Patryka
poza szkołą

Wybucha afera
Przyjeżdża policja

Brak reakcji
dorosłych

System dysfunkcjonalny



Komunikacja zaburzona



Ukrywanie informacji



Ukrywanie problemów



Ukrywanie uczuć , potrzeb, oczekiwań



Relacje: Nieufność, Wrogość, Podważanie kompetencji,

Poszukiwanie winnych, Rywalizacja



Niejasna odpowiedzialność i podział zadań



Niewystarczające kompetencje, brak rozwoju kompetencji



Brak procedur



W systemie dysfunkcjonalnym problemy są



Ukrywane - „tabu”



Przypisywane jednej osobie „kozioł ofiarny”



Delegowane poza system



System dysfunkcjonalny jest dobrym gruntem dla rozwoju

przemocy!

Struktura klasy

Prowodyr
przemoc
y

Satelita

Outsider
ofiara
przemocy

Zwykły
członek grupy

Klasa opanowana przez
przemoc

Prowodyr
przemoc
y

Satelita

Osoby nie
akceptując
e przemocy

Ofiara
przemocy

Outside
r

Norma grupowa: Rządzi
silniejszy!

MOBBNING w świetle badań

(D. Olweus)



Wielkość miasta, szkoły i liczebność

klasy nie ma wpływu na częstość

występowania mobbningu



Występowanie mobbningu zależy

od wieku uczniów→ w klasach 3-6 występuje

dwa razy częściej niż w 7-9



Chłopcy są bardziej narażeni na szykany

niż dziewczynki



Chłopcy są częściej sprawcami



Różnice w wyglądzie zewnętrznym mają

niewielki wpływ na występowanie mobbningu,

istotne znaczenie ma siła fizyczna

MOBBNING w świetle badań

Rola nauczycieli



Stosunek nauczycieli do mobbningu i
ich sposób reagowania ma kluczowe
znaczenie dla skali problemu



Zarówno ofiary jak i sprawcy twierdzą,

że rodzice i nauczyciele rzadko
interweniują

Przyczyny mobbningu



Wychowanie

(brak ciepła i granic, agresja rodziców wobec

dziecka)



Temperament



Mechanizmy grupowe



społeczne zarażanie się



osłabienie hamulców moralnych



rozmycie odpowiedzialności



deprecjonowanie ofiary



Wpływ mediów i otoczenia społecznego

Sprawcy



Fascynacja przemocą i jej narzędziami



Silna potrzeba dominacji



Agresja, impulsywność



Siła fizyczna



Niski poziom lęku i niepewności



Poplecznicy (satelity)



Skrywany lek, niska samoocena,

poszukują siły w orbicie sprawcy

Ofiary



Ostrożne



Wrażliwe



Nieśmiałe



Małomówne



Niska samoocena



Reakcja wycofania, ucieczki



Negatywnie nastawione do przemocy i jej

narzędzi



Słabość fizyczna

Ofiary prowokujące



Silnie pobudzone



Odpowiadają
na zaczepki



Swoim zachowaniem
wywołują napięcie

Szkolny program
przeciwdziałania przemocy
(Olweus)



Zakresy działania



Działania na poziomie szkoły



Działania na poziomie klasy



Działania na poziomie jednostki

Działania na poziomie
szkoły



Rada pedagogiczna- uświadomienie problemu,

tworzenie programu zaradczego, doskonalenie

umiejętności



Przeprowadzenie ankiety wśród uczniów- analiza

sytuacji



Dzień poświęcony mobbningowi w szkole- spotkania

rodziców, nauczycieli, uczniów. Ogłoszenie wyników

ankiety i dyskusja



Większa kontrola podczas przerw (Nie wystarczą

kamery, jest potrzebne osobiste reagowanie

nauczycieli na sytuacje przemocy)



Bank informacji o sytuacjach przemocy



Ogólnoszkolne zebranie rodziców- zaangażowanie

rodziców do współpracy

Działania na poziomie
klasy



Zajęcia integrujące klasę



Edukacja dotycząca przemocy i umiejętności reagowania

na nią



Metody: bajka, film, literatura, odgrywanie scenek



Sytuacje: godzina wychowawca, lekcje wych. fizycznego,

lekcje jęz. Polskiego, historii itp..



Stworzenie klasowego regulaminu zapobiegania przemocy



Diagnoza atmosfery w klasie



Działania mające na celu włączenie do grupy dzieci

zajmujących najsłabsze pozycje (np. powierzanie im

ważnych zadań, pomoc w rozwijaniu kompetencji itp.)



Bezpośrednia interwencja w stosunki panujące w klasie



Ujawnienie problemu



Praca nad rozwiązaniem problemu



Zawarcie kontraktu

Regulamin grupowy
przeciwko przemocy



Regulamin powinien zawierać przynajmniej takie zasady jak:



Nie znęcamy się nad innymi



Staramy się pomoc dzieciom, nad którymi ktoś się znęca



Informujemy dorosłych o przypadkach znęcania się



Włączmy do zabawy, rozmów i wspólnego spędzania czasu dzieci, które

pozostają na uboczu



Konsekwencje za znęcanie się nad kimś są w naszej grupie są

następujące....



Wychowawca może z grupą co jakiś czas analizować stopień

przestrzegania zasad



Warto przypominać dzieciom, że informowanie o przypadkach

przemocy jest wyrazem odwagi i chęci pomocy słabszemu



Ważna jest praca nad integrowaniem grupy i poprawą pozycji

najsłabszych dzieci



Ważna jest obserwacja zachowań sprawców i ofiar i pozytywne

wzmacnianie konkretnych przejawów konstruktywnych

zachowań np. współpracy, pomocy

Ankieta



Jak się czujesz w klasie?

a.

Dobrze.

b.

Znośnie.

c.

Źle.



Jak oceniasz stosunek klasy do siebie?

a.

Większość mnie lubi.

b.

Niektórzy mnie lubią.

c.

Nie jestem specjalnie lubiany.

d.

Większość odnosi się podle w stosunku do mnie.



Klimat w naszej klasie jest:

a.

Dobry.

b.

Zadowalający.

c.

Zły.



Czy klasa jest zgrana?

a.

Tak.

b.

Mało.

c.

Wcale.



Zaznacz wypowiedzi, z którymi się zgadzasz.

a.

Jeden z uczniów/kilku ma naprawdę dobre pomysły.

b.

Jeden lub kilku uczniów jest bardzo miłych.

c.

Jeden z uczniów/kilku dominuje w klasie.

d.

Jeden z uczniów/kilku dokucza klasie.

e.

Jeden z uczniów/kilku jest ignorowanych.

f.

Większość stale ignoruje jednego z uczniów/niektórych uczniów.

g.

Jeden uczeń/kilku uczniów podlizuje się nauczycielom.

16

10

7

5

13

1

11

9

17

3

12

15

2

8

6

14

4

Socjogram

Działania na poziomie
jednostki



Rozmowy ze sprawcami przemocy



Rozmowy z ofiarami przemocy



Rozmowy z rodzicami

Wnioski końcowe



Przemoc w szkole należy traktować jako

dysfunkcję systemu, a nie problem

jednostek!



Jednostka (nauczyciel, rodzic, uczeń) nie jest w

stanie rozwiązać problemu przemocy w szkole –

potrzebne są działania systemowe



Działania systemowe są:



Zaplanowane i prowadzone w oparciu o diagnozę sytuacji

w szkole



Prowadzone na wszystkich poziomach systemu szkolnego

(środowisko nauczycieli, uczniów, rodziców)



Realizowane konsekwentnie i monitorowane



Szkoła potrzebuje wsparcia zewnętrznego w

rozwiązywaniu problemów przemocy

Rozwój kompetencji



Nauczyciel przedmiotu



Potrafi rozpoznać sytuacje przemocy



Wie, jak konstruktywnie zareagować



Wie, komu zgłosić problem



Wychowawca klasy



Potrafi diagnozować klimat w swojej klasie



Potrafi wypracować i zawrzeć kontrakt z klasą



Potrafi i ma gotowość (przy wsparciu profesjonalisty) pracować z klasą nad

rozwiązaniem problemu



Szkolny specjalista: pedagog, psycholog



Ma wiedzę o problemie przemocy, rozumie mechanizmy przemocy



Zna i potrafi stosować w praktyce metody rozwiązywania problemów

przemocy w środowisku szkolnym (diagnoza środowiska, analiza

problemu, budowanie strategii, planowanie i prowadzenie interwencji)



Potrafi udzielać konsultacji nauczycielom, wychowawcom, dyrektorowi;



wspierać ich w rozwiązywaniu problemów, zaplanowaniu pracy z klasą



Dyrektor



Rozumie działanie systemu społecznego szkoły, którą zarządza



Wie jakie warunki należy stworzyć w szkole, aby skutecznie

rozwiązywać problemy przemocy

Wsparcie zewnętrzne



Merytoryczne- rozwój kompetencji



Szkolenia



Konsultacje



Metodologia



Superwizje



Pomoc specjalistyczna



Środki materialne



Rozwiązania prawne, formalne w

sytuacjach problemów, które

przekraczają kompetencje szkoły