Przemoc rówieśnicza

Zadania dorosłych

Moje doświadczenia z przemocą w grupie rówieśniczej

 Rola ofiary przemocy

Przypomnij sobie sytuacje, kiedy w grupie rówieśniczej

doświadczyłeś przemocy:



Jakie uczucia przeżywałeś w tej sytuacji?

.....................................................................................................
.....................................................................................................


Jakie myśli się pojawiały?

Czego potrzebowałeś od dorosłych?

 Rola sprawcy przemocy

Przypomnij sobie sytuacje, kiedy stosowałeś przemoc wobec

kogoś z rówieśników:



Jakie uczucia przeżywałeś w tej sytuacji?

Jakie myśli się pojawiały?

Czego potrzebowałeś od dorosłych?

 Rola świadka przemocy

Przypomnij sobie sytuacje, kiedy byłeś świadkiem przemocy

wobec kogoś z rówieśników:



Jakie uczucia przeżywałeś w tej sytuacji?

Jakie myśli się pojawiały?

Czego potrzebowałeś od dorosłych?

Mobbning w świetle badań

 Wielkość miasta, szkoły i liczebność

klasy nie ma wpływu na częstość występowania
mobbningu

 Występowanie mobbningu zależy

od wieku uczniów→ w klasach 3-6 występuje dwa razy
częściej niż w 7-9

 Chłopcy są bardziej narażeni na szykany

niż dziewczynki

 Chłopcy są częściej sprawcami
 Różnice w wyglądzie zewnętrznym mają niewielki

wpływ na występowanie mobbningu, istotne znaczenie
ma siła fizyczna

 Stosunek nauczycieli do mobbningu i ich sposób

reagowania ma kluczowe znaczenie dla skali problemu

 Zarówno ofiary jak i sprawcy twierdzą,

że rodzice i nauczyciele rzadko interweniują

 Przyczyny mobbningu

 Wychowanie

(brak ciepła i granic, agresja rodziców wobec dziecka)

 Temperament
 Mechanizmy grupowe

• społeczne zarażanie się
• osłabienie hamulców moralnych
• rozmycie odpowiedzialności
• deprecjonowanie ofiary

 Wpływ mediów i otoczenia społecznego

Opracowano na podstawie: D. Olweus Mobbning. Fala przemocy w szkole

Sprawcy i ofiary w świetle badań

 Sprawcy

 Fascynacja przemocą i jej narzędziami
 Silna potrzeba dominacji
 Agresja, impulsywność
 Siła fizyczna
 Niski poziom lęku i niepewności

 Ofiary

 Ostrożne
 Wrażliwe
 Nieśmiałe
 Małomówne
 Niska samoocena
 Reakcja wycofania, ucieczki
 Negatywnie nastawione do przemocy i jej narzędzi
 Słabość fizyczna

 Ofiary prowokujące

 Silnie pobudzone
 Odpowiadają

na zaczepki

 Swoim zachowaniem

wywołują napięcie

Opracowano na podstawie: D. Olweus Mobbning. Fala przemocy w szkole

Lista przejawów przemocy wśród uczniów

1. Wyzywanie i obrażanie- rzucanie obelg pod adresem

osoby lub jej bliskich

2. Dawanie do zrozumienia, że jest nikim
3. Ośmieszanie przed kolegami
4. Oczernianie przed kolegami, mówienie nieprawdziwych

rzeczy o osobie- plotki

5. Izolowanie od grupy-namawianie kolegów, żeby

ignorowali osobę lub źle ją traktowali

6. Posądzanie osoby o rzeczy których nie zrobiła- publicznie
7. Czytanie listów bez zgody
8. Grożenie pobiciem osoby lub jej bliskich
9. Zastraszanie np. rozpowszechnieniem kompromitujących

informacji o osobie

10.Utrudnianie dojścia do szkoły lub powrotu do domu
11.Bicie
12.Kopanie
13.Podstawianie nogi
14.Wyrywanie siłą rzeczy należących do osoby, rzucanie

rzeczami

15.Niszczenie rzeczy należących do osoby
16.Opluwanie
17.Wykręcanie rąk
18. Grożenie niebezpiecznymi przedmiotami
19. Rzucanie niebezpiecznymi przedmiotami w osobę
20.Spoliczkowanie
21.Zmuszanie do zrobienia czegoś upokarzającego lub złego

22.

Zmuszanie do przeproszenia osób które zrobiły osobie

krzywdę

23.

Zabieranie pieniędzy

24.

Zmuszanie do przynoszenia pieniędzy

Jak postępować w przypadku agresji

dziecka?



Mów do dziecka spokojnym, ale zdecydowanym głosem.



Staraj się nawiązać z dzieckiem kontakt wzrokowy.



Wydawaj krótkie, proste polecenia, które mają na celu

ograniczenie niebezpiecznych zachowań:

 Trzymaj stopy na podłodze
 Opuść ręce
 Odłóż to na stół



Powtarzaj komunikaty słowne wielokrotnie- „zdarta

płyta”. Unikaj tonu rozkazującego.



Jeżeli to możliwe, poproś inne dzieci o opuszczenie

pomieszczenia- łatwiej będzie zapanować nad

zachowaniem dziecka, gdy zostaniesz z nim sam. Jeżeli

nie możecie zostać sami, poproś dzieci, aby odsunęły się.



Jeżeli dziecko nie reaguje na komunikaty słowne, możesz

próbować ograniczyć je fizycznie np.. przyciskając ręce

do tułowia. Jednak, jest to interwencja ryzykowna i lepiej

jej nie podejmować, jeżeli nie czujesz się wystarczająco

pewnie.



Czego nie wolno robić?

 Krzyczeć na dziecko
 Wdawać się w dyskusje
 Konfrontować się z nim- „kto silniejszy”
 Grozić
 Uderzyć je



W sytuacji agresji dziecka, wychowawca musi zachować

spokój. Jego celem jest ograniczenie agresywnego

zachowania i zapewnienie bezpieczeństwa.



Uczenie kontroli agresji:

 Zaistniałą sytuacje można omówić z dzieckiem dopiero

wtedy, kiedy się uspokoi i jest możliwy kontakt.

 Warto pracować z dzieckiem nad rozpoznawaniem sygnałów

ostrzegawczych (po czym możesz poznać, ze zaczynasz się

denerwować) i ustalić, co może wtedy zrobić np.. przyjść do

wychowawcy, pobiegać, boksować w worek treningowy itp..

Zapobieganie przemocy w grupie

Co może zrobić wychowawca?

K.E Dambach Mobbing w szkole

 Strategie nieskuteczne

 Nie robi nic
 Napomina grupę, apeluje do współczucia
 Reaguje na dyskryminację przemocą
 Pociesza ofiarę
 Bagatelizuje problem
 Obwinia ofiarę

 Strategie pośrednie:

 Działania integrujące grupę (np..autoprezentacja,

współzawodnictwo z inną grupą, współpraca)

 Edukacja i uwrażliwianie na przemoc (np. wykorzystanie

literatury, bajek, odgrywanie scenek itp..)

 Wprowadzenie norm przeciwdziałających przemocy w

grupie- regulamin

 Działania mające na celu włączenie do grupy dzieci

zajmujących najsłabsze pozycje (np. powierzanie im
ważnych zadań, pomoc w rozwijaniu kompetencji itp.)

 Bezpośrednia ingerencja w stosunki panujące w grupie

 Diagnoza sytuacji w grupie - identyfikacja ofiar i sprawców

• przeprowadzenie wywiadu z ofiarą
• ankieta
• socjogram

 Rozmowa z dziećmi o przemocy w grupie

• ujawnienie wyników ankiety, socjogramu
• Wspólne rozwiązywanie problemu i tworzenie regulaminu

(metoda Meta-Planu)

• Konstruktywne informacje zwrotne- np. przy użyciu listy cech

Opracowano na podstawie: K.E Dambach Mobbing w szkole

Regulamin grupowy przeciwko przemocy

 Regulamin powinien zawierać przynajmniej takie

zasady jak:

 Nie znęcamy się nad innymi
 Staramy się pomoc dzieciom, nad którymi ktoś się znęca
 Informujemy dorosłych o przypadkach znęcania się
 Włączmy do zabawy, rozmów i wspólnego spędzania

czasu dzieci, które pozostają na uboczu

 Konsekwencje za znęcanie się nad kimś są w naszej grupie

są następujące....

 Wychowawca może z grupą co jakiś czas analizować

stopień przestrzegania zasad

 Warto przypominać dzieciom, że informowanie o

przypadkach przemocy jest wyrazem odwagi i chęci
pomocy słabszemu

 Ważna jest praca nad integrowaniem grupy i poprawą

pozycji najsłabszych dzieci

 Ważna jest obserwacja zachowań sprawców i ofiar i

pozytywne wzmacnianie konkretnych przejawów
konstruktywnych zachowań np. współpracy, pomocy

Ankieta

 Jak się czujesz w klasie?

a. Dobrze.
b. Znośnie.
c. Źle.

 Jak oceniasz stosunek klasy do siebie?

a. Większość mnie lubi.
b. Niektórzy mnie lubią.
c. Nie jestem specjalnie lubiany.
d. Większość odnosi się podle w stosunku do mnie.

 Klimat w naszej klasie jest:

a. Dobry.
b. Zadowalający.
c. Zły.

 Czy klasa jest zgrana?

a. Tak.
b. Mało.
c. Wcale.

 Zaznacz wypowiedzi, z którymi się zgadzasz.

a. Jeden z uczniów/kilku ma naprawdę dobre pomysły.
b. Jeden lub kilku uczniów jest bardzo miłych.
c. Jeden z uczniów/kilku dominuje w klasie.
d. Jeden z uczniów/kilku dokucza klasie.
e. Jeden z uczniów/kilku jest ignorowanych.
f.

Większość stale ignoruje jednego z uczniów/niektórych uczniów.

g. Jeden uczeń/kilku uczniów podlizuje się nauczycielom.

 ...(inne pytania, jeżeli uważasz, że powinny się tu pojawić).

•

K.E.Dambach „Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej?”

Socjogram

 Socjogram jest przeprowadzany anonimowo
 Nazwiska uczniów są kodowane za pomocą cyfr i

ujawniane tylko na życzenie danej osoby

 Każdy uczeń zapisuje maksymalnie trzy nazwiska

kolegów, z którymi chętnie chciałby współpracować w
grupie

 Socjogram powinien zostać omówiony w klasie.

Wychowawca powinien pracować nad rozwiązaniem
problemów, które zostały ujawnione

Opracowano na podstawie: K.E Dambach Mobbing w szkole

Konstruktywna konfrontacja

 Konfrontacja jest:



Powiedzeniem „trudnej prawdy prosto w oczy”



Krytyką zachowania a nie osoby



Szansą dla drugiej osoby na uświadomienie sobie problemu i zmianę
zachowania

 Konfrontacja nie jest:



Wyrażaniem pretensji: jak mogłeś...



Oceną charakteru: jesteś okrutny, nieodpowiedzialny, agresywny...



Groźbą: zobaczysz, wylecisz ze szkoły...

 Komunikat konfrontacyjny powinien być:



Życzliwy- naszą intencją jest troska, chęć pomocy



Konkretny- zawiera opis konkretnych zachowań i informacje o
konsekwencjach



Może być też osobisty, kiedy wyrażamy nasze osobiste odczucia:

•

Zależy mi na tobie, martwię się o ciebie...

 Konfrontacja jest bardziej skuteczna, kiedy:



Pochodzi od ważnej osoby- relacja oparta na trosce, szacunku,
akceptacji, zaufaniu



Pokażemy osobie, którą konfrontujemy także jej mocne strony, to co
robi dobrze:

•

Widziałem, jak podczas wycieczki zatrzymałeś się i pomogłeś Bartkowi
naprawić rower

 Przykład komunikatu konfrontacyjnego:



Zapewnij, że masz dobre intencje:

•

Chce z tobą porozmawiać, ponieważ martwię się o ciebie, zależy mi na
tobie...



Opisz problem w kategoriach zachowania:

•

Wdziałam, jak zabrałeś Jarkowi torbę i rzucałeś ją do innych kolegów,
wyśmiewając się, kiedy próbował ją odebrać

•

Opowiedziałaś koleżankom, ze Basia mieszka w śmierdzącej budzie a jej
rodzice to alkoholicy. Namówiłaś je, żeby na korytarzu krzyczały za nią
śmierdziel i nie zbliżały się do niej.



Poinformuj o konsekwencjach, które uczeń może ponieść, jeżeli nie
zmieni swojego zachowania (możesz się powołać na regulamin
szkolny)

•

W naszej szkole nie zgadzamy się na przemoc. Jeżeli taka sytuacja się
powtórzy...

Komunikat wspierający

 Komunikat wspierający może przybrać różne

formy:

Odzwierciedlenie uczuć nadawcy

 Jest to wyczuwanie i rozpoznawanie stanów

emocjonalnych, w jakich znajduje się nasz rozmówca i
mówienie mu o nich.

 Celem odzwierciedlenia uczuć nadawcy jest:

• uświadomienie mówiącemu, emocji, które przeżywa
• pokazanie, że rozumiemy, co nadawca odczuwa

 Informacje o emocjach mówiącego odczytujemy z:

• używanych przez niego słów opisujących emocje: zły, smutny,

wesoły, szczęśliwy itp.

• wskazówek pozawerbalnych: wyraz twarzy, ton głosu, ruchy

rąk, itp.

• kontekstu, w jakim odbywa się rozmowa
• wczucie się w sytuację rozmówcy /empatia/.

 Odzwierciedlamy poprzez formułowanie zwrotów służących

charakterystyce stanu emocjonalnego mówiącego, np.:

• Widzę, że bardzo ci zależy na znalezieniu przyjaciół w klasie
• Słyszę żal w twoim głosie, mam wrażenie, że czujesz się

niesprawiedliwe potraktowana

• Wyobrażam sobie, że musiało ci być przykro, kiedy koledzy

wyśmiewali się z ciebie...

Okazanie wiary w możliwości drugiej osoby, odwołanie
się do mocnych stron, danie nadziei:

• Wierzę, że sobie poradzisz
• Słyszałam, jak podczas pracy w zespole zgłosiłaś ciekawy

pomysł i inni słuchali cię z zainteresowaniem

• Wiem, że potrafisz naprawiać rowery. Może podczas wycieczki

mógłbyś być odpowiedzialny za serwis

Zaoferowanie pomocy:

 Zastanówmy się razem, co można zrobić...
 Czy chciałbyś, żebym porozmawiała z Michałem

Typowe wzorce zachowań outsidera

K.E Dambach Mobbing w szkole

 Nieufność, podejrzliwość, agresja wobec grupy
 Robienie z siebie błazna, rozśmieszanie innych swoim

kosztem

 Udawanie lepszego, chwalenie się (majątkiem,

osiągnięciami – prawdziwymi lub zmyślonymi)

 Poszukiwanie więzi z określonym partnerem (innym

uczniem, nauczycielem)

 Ucieczka z grupy - wagary, choroby, ucieczka

wewnętrzna

 Staranie się, kontrolowanie, którego efektem jest silne

napięcie mięśni, prowadzące do niezdarności oraz
nieautentyczne zachowanie np. przymilanie się

 Każda z tych strategii ma służyć podniesieniu prestiżu w

grupie. Jednak każda z nich pogarsza sytuację
outsidera, predysponując go do roli ofiary. Działa tu
mechanizm błędnego koła.

Opracowano na podstawie: K.E Dambach Mobbing w szkole

Dlaczego ignorowanie dokuczania

nie działa?

 Strategia ignorowania zaczepek zakłada, ze dręczyciel,

który nie otrzyma uwagi, zainteresowania- zaprzestanie
dokuczliwego zachowania

 Mechanizm dręczenia jest bardziej złożony- reakcja ofiary

ma znaczenie tylko w niewielkim stopniu. Dwie inne
zmienne odgrywają tu kluczowe znaczenie:

 Reakcje widowni- dokuczanie odbywa się najczęściej w

obecności lub przy współudziale innych dzieci. Nawet kiedy
ofiara ignoruje prześladowcę, nie ignorują go obserwatorzy:
śmieją, się żartują, poklepują go po plecach itp.

 Potrzeby dręczyciela- poniżanie innych podnosi jego poczucie

własnej wartości, sprawia, że czuje się lepiej a więc nie
zaprzestanie tego robić, dopóki nie osiągnie celu

 Warto dziecku, które jest ofiarą dokuczania, wyjaśnić ten

mechanizm:

 Jesteś wspaniałym dzieckiem, ciszę się, że ty nie dręczysz

innych

 Niektóre dzieci dokuczają innym, ponieważ w ten sposób

mogą się poczuć lepiej i zyskać uznanie kolegów. Tak
naprawdę mają o sobie złą opinię. Jeżeli twój prześladowca
potrafi sprawić, że czujesz się słaby albo smutny, to wydaje
mu się, że jest silny i godny podziwu. Oczywiście wcale nie
staje się silniejszy, przez to, że ci dokucza- po prostu usiłuje
sam siebie przekonać, że jest twardzielem. Nie jest też
bardziej gody podziwu, jednak może ten podziw od innych
uzyskać.

 Nie wystarczy ignorowanie jego zaczepek- musimy znaleźć

sposób na niego.

 Cele:

 Wzmocnienie dziecka przez dorosłego (jesteś wartościowy)
 Pokazanie sprawcy z innej strony (słaby i powodowany

strachem)

 Pokazanie dziecku, że dokuczanie jest problemem sprawcy
 Zmniejszenie poczucia winy i upokorzenia

Opracowano na podstawie: (Paul M.Rosen „Mówienie, słuchanie, kontakt …z dziećmi”)

Jak sobie poradzić z dręczycielem?

 Opracuj wspólnie z dzieckiem plan, jak ma reagować

na zaczepki. Oto podstawowe zasady:

 Reakcja musi być zgodna z wartościami dziecka i

dorosłego

 Dziecko nie może się zniżyć do poziomu prześladowcy i

odpowiedzieć szyderstwem

 Reakcja musi sprawić, że dziecko poczuje się silniejsze
 Prześladowca i obserwatorzy muszą być zaskoczeni i

nie wiedzieć, jak zareagować na nowa postawę dziecka

 Odegraj z dzieckiem scenki w których najpierw ono jest

dręczycielem a ty odgrywasz role ofiary. Pokaż w delikatny

sposób jak zazwyczaj dziecko reaguje, aby mogło

doświadczyć, jak je odbiera dręczyciel. Następnie

zamodeluj właściwe zachowanie, potem odwróćcie role i

niech dziecko spróbuje powtórzyć to zachowanie. Kiedy

dziecko zostanie powtórnie zaczepione, odegrajcie scenkę

pokazującą co się stało tym razem i znajdźcie słabe strony

opracowanego planu.

 Jeżeli agresja wobec dziecka wzrośnie, a ono nie radzi sobie

z nią, potrzebna jest interwencja wobec sprawcy a także

świadków tych sytuacji

 Jeżeli dziecko zachowuje się w sposób, który prowokuje

innych do agresji (patrz: Typowe wzorce zachowań

outsidera) i dokuczania, warto z nim o tym delikatnie

porozmawiać, pamiętając, że:

 Sprawca jest odpowiedzialny za dręczenie
 Dziecko ma prawo do zachowania się w zgodzie ze

swoimi zainteresowaniami i wartościami (nawet jeżeli

w ten sposób się wyróżnia)

 Dziecko może się nauczyć być sobą w zgodzie z innymi
 Dziecko może mieć trudność w zawieraniu przyjaźni-

warto mu w tym pomóc, stwarzając okazje do kontaktu

z innymi dziećmi oraz do uczenia zachowań

społecznych

Opracowano na podstawie: (Paul M.Rosen „Mówienie, słuchanie, kontakt …z dziećmi”)

Konstruktywne sposoby

reagowania na dręczenie

 Reakcja ironiczna i humorystyczna
 Założenie: dziecko staje się krytykiem dręczyciela (odwrócenie

ról, zaskoczenie)

Dziecko komentuje zaczepki, oceniając ich poziom


Wczoraj zaczęłaś dokładnie tak samo, postaraj się być bardziej twórcza



Powinieneś popracować trochę nad dykcją. Włóż w to więcej serca,

brak ci zapału.



Hej, to mi się spodobało. Wreszcie cos oryginalnego. Dobra robota!

Spróbuj jeszcze raz.

Jeżeli dręczyciel stanie się bardziej agresywny- dziecko może zareagować

identycznie:



No, teraz jest już lepiej, Widać, ze naprawdę wierzysz w to, co mówisz.

Taka reakcja pozbawia prześladowcę władzy i odbiera mu kontrolę nad

sytuacją.

 Dziecko może też użyć wyszukanego słownictwa



Stary, jesteś dziś naprawdę nieortodoksyjny. Cóż za stentorowy tembr!

 Jeżeli dziecko czuje się bardzo zranione i nie potrafi się zdobyć na

poczucie humoru, może wytknąć dręczycielowi jego

okrucieństwo, nazywając wprost jego ukryte dążenia



Wygrałeś, to mnie naprawdę zabolało. Tego właśnie chciałeś.

Gratulacje, odniosłeś sukces.



Proszę bardzo, płaczę. Znów to zrobiłaś. Udało ci się sprawić, ze czuje

się okropnie i jestem zakłopotana w obecności moich przyjaciółek.



Jeżeli chciałeś zepsuć mi humor, dobrze się spisałeś. Naprawdę mnie

zraniłeś. Czuję się jak skończony głupiec. Na pewno właśnie to chciałeś

osiągnąć.

Druga faza reakcji polega na ujawnieniu motywacji dręczyciela


Czy teraz czujesz się lepiej, gdy widzisz, ze jestem zdenerwowana i

płaczę? Czy Jesteś zadowolony z siebie, gdy kogoś upokorzysz? Czy

sprawia ci to przyjemność?



Czy naprawdę wydaje ci się, ze jesteś kimś wyjątkowym, kiedy

dręczysz mnie przy innych dzieciach? Zrobisz wszystko, żeby się

znaleźć w centrum zainteresowania. Dlaczego tak ci zależy, żeby inni

się śmiali z tego, co mówisz?



Wiesz, naprawdę bardzo ci współczuję, musisz mieć o sobie bardzo złą

opinię o sobie. Musisz mnie zranić, żeby się poczuć lepiej.

Jeżeli prześladowca odpowie, cos w stylu: Tak, lubię ci dokuczać, bo

jesteś takim cieniasem.

Dziecko powinno reagować nadal tak samo:


W takim razie osiągnąłeś swój cel- dokuczyłeś mi. Nie rozumiem,

dlaczego to sprawia ci taką przyjemność.

Opracowano na podstawie: (Paul M.Rosen „Mówienie, słuchanie, kontakt …z dziećmi”)

Problemy w relacjach z rówieśnikami

W mojej pracy z młodzieżą spotykałam się z dwoma rodzajami

zagrożeń związanych z relacjami z rówieśnikami:

 nadmierne dystansowanie się, a czasami wręcz odrzucenie

innych, któremu towarzyszyło poczucie wyższości (jestem lepszy,

dojrzalszy) lub niższości (jestem gorszy, głupszy) a także

poczucie własnej nieadekwatności (jestem inny, nie pasuję do

nich); taka osoba przyjmowała w grupie role outsidera, dewianta,

kozła ofiarnego, szarej myszki;

 nadmierne dostosowanie się do innych, grożące utratą siebie;

towarzyszył mu lęk przed samotnością i porzuceniem przez

ważne osoby – przyjaciółkę, chłopaka, często też poczucie małej

wartości, przekonanie, że inni nie zaakceptują mnie takiego,

jakim jestem
Przypadek Marty

Marta, uczennica drugiej klasy liceum, wychowywała się w rodzinie

alkoholowej. Jednak przyszła po pomoc nie z powodu trudności rodzinnych.

Największym jej problemem były konflikty z rówieśnikami – w klasie i z

przyjaciółmi z dzieciństwa. „Oni są niedojrzali. Zachowują się jak idioci.

Tylko alkohol, narkotyki, ciuchy, kasa. Nie ma o czym z nimi gadać.

Próbowałam zaprzyjaźnić się z ludźmi z klasy, chodziłam z nimi do pubu,

czasami na imprezy, ale ile można patrzeć na trzeźwo, jak ktoś chleje, ćpa

albo się wydurnia! Wiec zaczęłam z nimi pić. Jak kilka razy wróciłam do

domu w nocy, pijana i jeszcze załapałam jedynki w szkole, rodzice się

zorientowali i zakazali mi imprez. Nawet jestem im wdzięczna, bo chyba to

by się źle skończyło. Moja przyjaciółka z dzieciństwa też imprezuje razem ze

swoim chłopakiem. Zostałam sama. Siedzę w domu i uczę się, ale coś jest

nie tak...”

Marta przeżywała konflikt wewnętrzny – pomiędzy pragnieniem

bycia sobą, życia w zgodzie z własnymi wartościami a potrzebą

więzi z rówieśnikami. Wartości, realizowane przez jej kolegów

były sprzeczne z tymi, które uważała za swoje: nauka, rozwój,

studia, trzeźwość, odpowiedzialność. Marta miała negatywny

stosunek do alkoholu, ponieważ kojarzył jej się z piciem ojca,

którego bardzo kochała. Miała swoje plany na przyszłość – chciała

studiować, założyć rodzinę – bez alkoholu. Jednak w pewnym

momencie pragnienie wejścia do świata rówieśników było tak

silne, że zaczęła pić, żeby się do nich zbliżyć, zrozumieć co

przeżywają. Te doświadczenia rozczarowały ja i jeszcze bardziej

oddzieliły od nich. Prowadząc obcy sobie styl życia, przekraczała

własne granice, czując do siebie niesmak. Dlatego z

wdzięcznością przyjęła zakaz rodziców.

A.Karasowska: Profilaktyka na co dzień. Alkohol w życiu nastolatków. Wyd Edukacyjne PARPA,

2004

Problemy w relacjach z rówieśnikami

Słuchając Marty nie mogłam powstrzymać myśli, że każdy rodzic chciałby mieć

taką córkę – odpowiedzialna, chce się uczyć, abstynentka. Marta stwarzała

wrażenie osoby niezwykle dojrzalej. Mogłoby się wydawać, że rozwój Marty

przebiega jak najbardziej prawidłowo, tylko z jej rówieśnikami jest coś nie tak...

Podobnie sądziła matka Marty, pocieszała ją, mówiąc „Nie przejmuj się. Twoje

koleżanki są głupie i mają pusto w głowie. Jesteś od nich mądrzejsza i dojrzalsza.

Kiedyś znajdziesz ludzi wartych ciebie.” Jednak Marta była nieszczęśliwa -

pozbawiona więzi z osobami w jej wieku, czuła się wyobcowana i samotna.

Nigdzie nie pasuję, ani do świata młodzieży, ani do świata dorosłych! – wyznała z

żalem. Niech mi pani powie, co mam zrobić! Zastanawiałam się jak jej pomóc i

czułam bezradność – przecież nie mogę zmienić jej kolegów, sprawić, żeby

dojrzeli, przyjęli inne wartości. Zapewne podobnie czuła się matka Marty, jednak

jej słowa tylko pogłębiały wyobcowanie dziewczyny. Rozwój młodego człowieka

wiedzie w kierunku świata rówieśników, z którym wiąże się jego przyszłość i w

którym musi znaleźć swoje miejsce. W relacjach z nimi sprawdza swoje siły,

możliwości, potwierdza wartości. Uczy się, jak będąc sobą, współżyć z innymi.

Rówieśnicy są źródłem wsparcia koniecznego dla budowania samodzielności,

oddzielania się od rodziny. Dorośli nie rozumieją tego świata, oceniają go z

własnej perspektywy, dlatego tak trudno jest im towarzyszyć dziecku w jego

problemach z rówieśnikami. Żeby lepiej zrozumieć Martę, sięgnęłam do

wspomnień z mojej młodości. Przypomniałam sobie ucieczkę z obozu klasowego,

moje przerażenie, kiedy rówieśnicy wchodzili w świat seksu i alkoholu, a ja

jeszcze nie byłam na to gotowa. Bezradność moich rodziców i słowa

wychowawczyni – „ona jest inna, konfliktowa, dlatego jej nie lubią”.

Zastanawiałam się, czego wtedy potrzebowałam od dorosłych, czy mogli mi

pomóc. Myślę, że pomocna byłaby życzliwa rozmowa, pomoc w zrozumieniu

targających mną uczuć, może w zastanowieniu się nad przyczynami konfliktów,

nad ich rozwiązaniami. Ale nie deprecjonowanie kolegów czy podkreślanie mojej

inności, raczej poszukiwanie podobieństw, czegoś co łączy. Postanowiłam

powiedzieć Marcie o moich uczuciach: „Bardzo chcę ci pomóc znaleźć swoje

miejsce wśród rówieśników, ale czuję się trochę bezradna. Jestem dorosła i nie

znam tego świata, nie rozumiem go tak dobrze jak ty. Dlatego nie będę się

mądrzyć i dawać ci rad. Natomiast mogę ci towarzyszyć w poszukiwaniu

rozwiązań.” Widziałam, że Marta słucha uważnie, była trochę zdziwiona: „Jak to?

Myśli pani, że ja rozumiem moich kolegów? Przecież ja ich właśnie nie

rozumiem, uważam, że są niedojrzali.” Powiedziałam Marcie, że wiedza jest

zawarta w jej doświadczeniach – codziennie kontaktuje się z kolegami,

obserwuje ich zachowanie, uczestniczą w tych samych sytuacjach.

Zaproponowałam, żeby spróbowała coś o nich napisać, ale nie etykietki

(niedojrzały, głupi) raczej coś o ich przeżyciach: Co czują? Czego potrzebują? Co

myślą? Co jest dla nich ważne? Co lubią, a czego nie?
Dla Marty ta praca była wyzwaniem. Zdecydowała się porozmawiać z

przyjaciółką z dzieciństwa, zapytać, co jest dla niej ważne. Nastawiła się bardziej

na obserwację i zrozumienie, niż ocenę. Zaczęła zastanawiać się nad

przyczynami zachowań: „Ala powiedziała, że dla niej najważniejszy jest chłopak,

a ja myślałam, że alkohol i seks. Może ona robi to, żeby być z nim, może jest po

prostu zagubiona.” Dostrzegła, że w klasie są różne osoby a także podobieństwa

pomiędzy nią samą, a niektórymi z nich: „Nie wszyscy spędzają życie na

imprezach, są tacy, co już się wyszaleli i można z nimi pogadać.” Bardzo

pomogło Marcie uczestnictwo w grupie młodzieżowej, gdzie poznała osoby, które

podobnie jak ona, miały uraz do alkoholu ze względu na przeżycia w rodzinie.

Umocniła się w swojej decyzji o abstynencji, ale też dotarło do niej, że nie każdy,

kto pije, jest alkoholikiem i że nie warto „nawracać” innych. W grupie

dowiedziała się jak jest odbierana, zrozumiała, że kiedy krytykuje i ocenia, inni

sądzą, że uważa się za lepszą i boja się do niej zbliżyć. Spotkałam Martę dwa

lata później. Studiowała, realizowała swoje ambicje, miała chłopaka. Widziałam,

że teraz naprawdę jest dojrzała, nie tylko wie kim jest, ale także potrafi

zrozumieć innych, wybaczyć im ich słabości.

Jak dorosły może pomóc dziecku?

 Myślę, że młodzi ludzie, którzy mają problemy z rówieśnikami,

rzadko zwracają się z nimi do dorosłych. Żeby pójść po pomoc,

trzeba mieć pewną wiedzę o sobie, uświadomić sobie problem,

wybrać osobę, podjąć decyzję. Trzeba też mieć zaufanie do

dorosłych i wiarę, że pomogą. Może czasami powiernikami są

rodzice, szczególnie matka, pewnie dużo rzadziej nauczyciele.

Natomiast właśnie oni często są świadkami sytuacji, w których

ujawniają się takie problemy – uczeń unika wyjazdów i imprez

szkolnych, siedzi sam w ławce, spędza samotnie przerwy,

krytykuje kolegów a oni nie chcą z nim współpracować, popisuje

się przed kolegami, daje się namówić do zrobienia czegoś, co nie

jest w jego stylu itp. Kontakty z rówieśnikami to dla młodzieży

sprawa delikatna, intymna. Dlatego trudno dawać jakieś

uniwersalne rady, jak postępować w takich sytuacjach. Natomiast

chciałabym się w tym miejscu podzielić z Czytelnikiem wnioskami,

które wynikają z moich doświadczeń w rozmowach z młodzieżą.

 Co warto robić:



Przejąć inicjatywę - jeżeli widzimy, że uczeń ma problemy z kolegami w

klasie, możemy sami zainicjować rozmowę



Powiedzieć dziecku o swoich intencjach - taka rozmowa powinna się

odbywać w duchu troski o dziecko– chcę ci pomóc, martwię się o ciebie,

zależy mi na tobie itp.



Opisać zachowanie dziecka, które nas niepokoi: „Widzę, że na przerwach

siedzisz sama pod klasą i mam wrażenie, że jesteś smutna”, „Kiedy

pracowaliście w zespole, widziałam, że nie dałaś innym dojść do głosu,

powiedziałaś, że pomysły Ani i Basi są głupie”, „W tym roku kilkakrotnie

wychodziliśmy z klasą do różnych miejsc, ale ciebie ani razu nie było z

nami, nie przychodziłeś w tych dniach do szkoły.”, „Zauważyłam, że

koledzy cię zaczepiają i przezywają.”



Zachęcić dziecko do przedstawienia jego punktu widzenia:

„Zastanawiam się, co się stało...”, „Powiedz mi, jak ty to widzisz...”, „Na

czym ci zależy, jak chciałbyś, żeby wyglądałyby twoje kontakty z klasą?”



Odzwierciedlić uczucia i potrzeby dziecka – „Pewnie było ci przykro, jak

Marcin tak do ciebie powiedział”, „Widzę, że bardzo chciałabyś znaleźć

sobie w klasie koleżankę”



Dać dziecku wsparcie: „Wierzę, że potrafisz porozumieć się z innymi.

Pamiętam, jak zaangażowałeś się w przygotowanie ostatniego

przedstawienia klasowego, widziałam, że koledzy wtedy chętnie z tobą

współpracowali.”



Zaoferować swoją pomoc: „Nie musisz być z tym sam, możemy razem

się zastanowić, co teraz zrobić”



Uszanować opór dziecka - jeżeli milczy, nie chce rozmawiać o sprawie

lub zaprzecza problemom, możemy „zostawić otwartą furtkę” - zapewnić

je, że gdyby się zdecydowało, zawsze może do nas przyjść i

porozmawiać

Jak dorosły może pomóc dziecku?

 Czego nie warto robić:



Oceniać i przypinać etykietek np. „jesteś niekoleżeński, konfliktowy,
nieśmiały itp.”



Obwiniać dziecka – „jak tak mogłeś...”, „co z ciebie za kolega...”,
szczególnie należy uważać z sugerowaniem winy dziecka, które doznało
przemocy: „gdybyś go nie denerwował...”, „przecież mogłeś się bronić”



Naciskać, zmuszać do mówienia

 Często problemy z rówieśnikami ujawniają się przy okazji innych

spraw np. używania alkoholu, wagarów, przemocy. Warto się
wtedy nimi zająć.

 Są sytuacje, w których nie wystarczy sama rozmowa z dzieckiem



W przypadku nasilonych konfliktów, których dzieci nie są w stanie same
rozwiązać, szczególnie jeżeli strony konfliktu są wobec siebie
agresywne – użyteczne są mediacje



W przypadku przemocy, kiedy grupa, lub silniejszy uczeń znęca się nad
słabszym - należy wtedy podjąć interwencję wobec sprawców
przemocy, a niekiedy także pracę z całą klasą



Kiedy problem jest poważny, dziecko jest zagrożone lub zagraża innym
– należy zawiadomić rodziców

 Czasami przed podjęciem rozmowy z dzieckiem o jego

trudnościach w kontaktach z kolegami może nas powstrzymywać
obawa, że sprawimy mu jeszcze większy ból. Czy warto mówić o
sytuacjach, które się wiążą z porażką, osamotnieniem,
upokorzeniem? Wielokrotnie odbywając trudne rozmowy z
młodzieżą zadawałam sobie to pytanie. Moim zdaniem są
powody, dla których warto to robić:



Kiedy dorosły jest obecny w sytuacjach rozgrywających się pomiędzy
dziećmi, jego reakcje są przez nie dostrzegane i interpretowane. Brak
reakcji dla dzieci oznacza obojętność, bezradność lub przyzwolenie. Ma
to szczególnie dramatyczne znaczenie w sytuacjach przemocy –
badania przeprowadzone w norweskich szkołach pokazały, że zarówno
sprawcy jak i ofiary przemocy zgodnie twierdzą, że nauczyciele rzadko
interweniują. Warto się zastanowić, jakie wnioski wyciągają wtedy
sprawcy, a jakie ofiary!



Często jesteśmy jedyną osobą, która dostrzega trudności dziecka i
może pomóc. Rodzice nie zdają sobie z tego sprawy, jeżeli nie widzą,
jak ono zachowuje się w kontaktach z rówieśnikami.



Dziecko może przeżywać problem w samotności, lub podzielić się nim.
Oczywiście pod warunkiem, że nam starczy odwagi, żeby go podjąć.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20

materiały przemoc rówiesnicza

Document Outline