monter instalator urzadzen technicznych w budownictwie wiejskim 723[05] z3 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Hartman

Wykonywanie prac poprzedzających montaż instalacji
723[05].Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Karolina Musiałek – Białas
mgr inż. Małgorzata Karbowiak

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Hartman

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[05].Z3.01:
„Wykonywanie prac poprzedzających montaż instalacji”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter – instalator urządzeń technicznych w budownictwie
wiejskim.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prace pomiarowe

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Prace przygotowawcze

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wykonywanie wykopów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Prace izolacyjne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Prace instalacyjne z miedzi

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Prace instalacyjne z tworzyw sztucznych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Prace instalacyjne ze stali

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej materiałów, narzędzi

i sprzętu stosowanych w pracach przygotowawczych poprzedzających montaż instalacji oraz
planowania i realizowania tych prac.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

–

cele kształcenia tej jednostki modułowej.

–

materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Po
ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie.

–

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

–

wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli będziesz mieć trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
określoną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[05].Z3

Instalacje stosowane

w obiektach

budownictwa wiejskiego

723[05].Z3.03
Wykonywanie

instalacji grzewczych

723[05].Z3.01 Wykonywanie

prac poprzedzających

montaż instalacji

723[05].Z3.04
Wykonywanie

instalacji

elektrycznych

723[05].Z3.05
Wykonywanie

instalacji

wentylacyjnych

i klimatyzacyjnych

723[05].Z3.02
Wykonywanie

instalacji

wodociągowych

i kanalizacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania robót budowlanych i instalacyjnych,

−

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,

−

stosować odpowiednie zabezpieczenia i oznaczenia terenu budowy,

−

dobierać odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych robót
budowlanych i instalacyjnych,

−

posługiwać się terminologią z zakresu budownictwa wiejskiego oraz ochrony
środowiska,

−

rozróżniać budynki inwentarskie, szklarnie, przechowalnie i magazyny,

−

charakteryzować podstawowe elementy obiektów budownictwa wiejskiego oraz określać
ich funkcje,

−

rozpoznawać materiały i wyroby budowlane stosowane w budownictwie wiejskim,

−

określać właściwości materiałów budowlanych,

−

rozpoznawać technologie wykonywania budynków gospodarczych oraz inwentarskich,

−

określać warunki budowy obiektów budownictwa wiejskiego,

−

rozróżniać rodzaje instalacji stosowanych w budownictwie wiejskim,

−

charakteryzować

instalacje: wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, centralnego

ogrzewania, wentylacyjne i klimatyzacyjne,

−

charakteryzować elementy dokumentacji technicznej,

−

rozróżniać rodzaje rysunków technicznych,

−

odczytywać proste rysunki techniczne i uproszczenia rysunkowe,

−

odczytywać rysunki wykonawcze,

−

posługiwać się dokumentacją konstrukcyjną i technologiczną w zakresie odczytywania
wielkości parametrów technicznych instalacji i urządzeń technicznych,

−

wykonywać przedmiar robót instalacyjnych na podstawie dokumentacji technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

odczytać z dokumentacji technicznej rodzaj i zakres robót instalacyjnych,

–

rozróżnić rodzaje i określić właściwości materiałów stosowanych w robotach
budowlanych i instalacyjnych,

–

zaplanować wykonanie robót przygotowawczych i pomocniczych poprzedzających
montaż

instalacji

wodociągowych,

kanalizacyjnych,

centralnego

ogrzewania,

elektrycznych, telefonicznych, grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych,

–

zorganizować stanowisko pracy do montażu instalacji budowlanych zgodnie
z wymaganiami ergonomii,

–

dokonać transportu i składowania materiałów budowlanych i instalacyjnych,

–

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonania robót przygotowawczych,

–

sprawdzić stan techniczny maszyn, urządzeń, sprzętu i narzędzi do wykonywania robót
instalacyjnych,

–

wykonać prace przygotowawcze i pomocnicze poprzedzające montaż instalacji,

–

określić zasady montażu przewodów instalacji wykonanych z różnych materiałów,

–

wyznaczyć miejsca prowadzenia przewodów,

–

wykonać bruzdy w ścianach i otwory w ścianach i stropach,

–

przygotować rury i kształtki do montażu,

–

wykonać i zabezpieczyć wykopy do wykonania przyłączy,

–

ułożyć przewody w wykopach,

–

dobrać materiały do izolacji przewodów instalacyjnych,

–

dobrać odzież i sprzęt ochrony indywidualnej do wykonywania prac przygotowawczych,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania prac przygotowawczych i instalacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prace pomiarowe

4.1.1. Materiał nauczania

W celu wykonania instalacji należy:

–

wyznaczyć położenie przewodów oraz przejść przez przegrody zgodnie z dokumentacją
techniczną,

–

wykonać potrzebne bruzdy i otwory w przegrodach budowlanych,

–

ułożyć przewody instalacyjne i elementy instalacji.
Na podstawie projektu instalacji odczytujemy informacje o przebiegu, sposobie

prowadzenia i miejscach umieszczenia urządzeń i armatury instalacji. Przewody instalacji
mogą być prowadzone na wierzchu ścian, pod tynkiem i w bruzdach.

Narzędzia pomiarowe używane podczas wykonywania prac instalacyjnych

Pomiarów dokonujemy w celu:

–

określenia wielkości i kształtu stosowanych elementów,

–

wyznaczenia położenia otworów i bruzd na przegrodach budowlanych,

–

wyznaczenia położenia elementów instalacji zgodnie z dokumentacją techniczną,

–

sprawdzenia poprawności wykonania instalacji sanitarnej.
Metody pomiarowe:

1) bezpośrednia: wartość wielkości mierzonej odczytywana jest z narzędzia pomiarowego

(np. długość pomieszczenia),

2) pośrednia: wartość wielkości mierzonej jest obliczana na podstawie wartości uzyskanych

z pomiaru bezpośredniego (np. powierzchnia pomieszczenia).
Podstawowe narzędzia pomiarowe:

−

przymiar kreskowy do bezpośredniego pomiaru długości elementów krótszych;
umożliwia pomiar z dokładnością do 0,5 mm,

Rys. 1.

Przymiar kreskowy [10, s. 29]

−

przymiar taśmowy do bezpośredniego pomiaru elementów dłuższych; umożliwia pomiar
z dokładnością do 1 mm,

Rys. 2. Przymiar taśmowy [10, s. 29]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przymiar składany drewniany zwany metrówką do bezpośredniego pomiaru elementów
dłuższych. Umożliwia pomiar z dokładnością do 1 mm,

Rys. 3. Przymiar składany drewniany [www.bimex.pl]

Trasowanie układu instalacji sanitarnej

Trasowanie jest to zaznaczanie na powierzchni ścian, stropów i sufitu linii prowadzenia

odcinków prostych instalacji, miejsc wykonania gięć i przejść przez przegrody. Rozróżniamy
pojęcia długości montażowej i rzeczywistej przewodów. Różnicę między nimi obrazuje
rysunek 10.

Rys. 4.

Długości przewodów montażowe i rzeczywiste [3, s.35]

Narzędzia stosowane podczas trasowania układu instalacji sanitarnej:

−

rysiki służą do wykreślania linii według liniału lub wzornika,

−

cyrkle stosujemy do trasowania okręgów kół, budowy kątów, podziału linii,

−

ryśnik służy do trasowania linii równoległych poziomych i pionowych,

−

kątownik ze stopką stosowany jest to wyznaczania linii poziomych i pionowych,

−

środkownik stosowany jest do wyznaczania środka na płaskich powierzchniach
przedmiotów walcowych,

−

pryzma używana jest za podstawę niektórych przedmiotów walcowych,

−

punktak stosowany jest do punktowania niektórych linii,

−

rylec służy do zaznaczania położenia instalacji i punktów przebić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5.

Narzędzia i przyrządy do trasowania: a) ryśiki, b) cyrkle. [22, s. 32]

Rys. 5.

Narzędzia i przyrządy do trasowania: c) ryśnik, d) kątownik
ze stopką, e) środkownik, f) pryzma, g) punktak [22, s. 32]

Zapotrzebowanie materiałowe do wykonania prac poprzedzających montaż instalacji

Zapotrzebowanie materiałowe jest to wykaz materiałów potrzebnych do wykonania prac

budowlano-instalacyjnych sporządzony na podstawie dokumentacji technicznej. Prawidłowo
przygotowane zapotrzebowanie materiałowe jest warunkiem dobrej organizacji pracy.

Powinno zawierać wykaz potrzebnych materiałów oraz ich ilości.
W celu sporządzenia zapotrzebowania materiałowego należy wykonać przedmiar robót,

czyli obliczyć ich ilość na podstawie dokumentacji technicznej. Obliczeń dokonuje się na
podstawie Katalogów Nakładów Rzeczowych lub innych Katalogów Normatywnych, które
uwzględniają ubytki materiału w procesie technologicznym.

Ubytkiem materiału nazywamy zmniejszenie ilości materiałów, które może wystąpić

w wyniku odpadów przy jego obróbce na placu budowy i podczas transportu.

Straty materiałów są to ubytki, których można uniknąć przy odpowiedniej staranności

wykonania (strat nie uwzględniamy w zapotrzebowaniu materiałowym).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu dokonujemy pomiarów?
2. Do czego służy przymiar taśmowy?
3. Co to jest trasowanie?
4. Czym różni się zastosowanie rysików i ryśników?
5. Jakie zastosowanie mają cyrkle?
6. Do czego służy kątownik ze stopką?
7. Jak nazywa się narzędzie do wyznaczania środka na płaskich powierzchniach

przedmiotów walcowych?

8. Co nazywamy przedmiarem robót?
9. Jaka jest różnica pomiędzy ubytkiem i stratą materiału?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj kolejność czynności oraz wyposażenie stanowiska i rozmieszczenie narzędzi do

pomiarów podczas trasowania instalacji sanitarnej przedstawionej w dokumentacji
technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) zaplanować wyposażenie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować praktycznie stanowisko wyposażając je w komplet narzędzi do pomiarów,
4) zaplanować kolejność czynności podczas trasowania instalacji,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji sanitarnej,

−

przymiar kreskowy,

−

przymiar taśmowy,

−

przymiar składany,

−

suwmiarka,

−

kątowniki,

−

rysiki,

−

cyrkle,

−

ryśnik,

−

rylec,

−

punktak,

−

drabina,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac pomiarowych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj trasowanie układu instalacji sanitarnej według załączonej dokumentacji

technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji sanitarnej,
2) przeczytać instrukcję bhp,
3) przygotować stanowisko pracy: dobrać narzędzia pomiarowe i narzędzia do trasowania,
4) wykonać trasowanie instalacji sanitarnej, zgodnie z dokumentacją techniczną,
5) sprawdzić wykonane pomiary,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji sanitarnej,

–

przymiar kreskowy,

–

przymiar taśmowy,

–

przymiar składany,

–

suwmiarka,

–

kątowniki,

–

rysiki,

–

cyrkle,

–

ryśnik,

–

rylec,

–

punktak,

–

drabina,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac pomiarowych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zastosować przymiar taśmowy?



wykonać pomiary przymiarem?



zmierzyć wielkość szczeliny?



określić promień krzywizny?



wytrasować położenie instalacji sanitarnej?



wykonać przedmiar prostych prac budowlanych?



wyjaśnić, czym różni się ubytek od straty materiału?



sporządzić zapotrzebowanie materiałowe na podstawie dokumentacji
technicznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Prace przygotowawcze

4.2.1. Materiał nauczania

Prace przygotowawcze przy wykonywaniu instalacji sanitarnych polegają na:

–

wytrasowaniu położenia instalacji sanitarnej w budynku (linie i punkty),

–

wykonaniu bruzd i otworów w przegrodach (ścianach i stropach).
Bruzda jest to podłużne zagłębienie w przegrodzie budowlanej, wykonywane w celu

umieszczenia w nim przewodów instalacji.

Należy je wykonać zgodnie z dokumentacją techniczną, tzn. ich szerokość i głębokość

powinna odpowiadać wymiarom przewodów, które mają być w nich prowadzone
z uwzględnieniem miejsca na zaprawę tynkarską nakładaną w celu wyrównania powierzchni
przegrody. Jeżeli bruzdy poziome i pionowe muszą być wykonane w istniejących już ścianach
nośnych, to ich wymiary i położenie nie mogą naruszać konstrukcji budynku. Dopuszczalna
ilość bruzd poziomych w jednej ścianie oraz ich usytuowanie powinny spełniać następujące
warunki:

−

w jednej ścianie wolno wykonać maksymalnie 2 bruzdy,

−

minimalna odległość pomiędzy 2 bruzdami poziomymi wynosi 50 cm,

−

bruzdy mogą być wykonane w odległości od stropu nie przekraczającej 1/3 wysokości
kondygnacji,

−

w ścianach z pustaków jednokomorowych nie należy wykonywać bruzd,

−

w ścianach o grubości do 24 cm dopuszczalna głębokość bruzdy wynosi 1 cm.

Otwór (przejście, przepust) w przegrodzie wykonujemy na całej grubości przegrody

w celu przeprowadzenia przez nią przewodów instalacji. Otwory wykonujemy:

−

pozostawiając wolną przestrzeń na etapie wykonywania przegrody,

−

przy użyciu narzędzi lub sprzętu w przegrodzie istniejącej.
Wymiary przekroju poprzecznego otworu wykonywanego w ścianie zewnętrznej

powinny

odpowiadać

przekrojowi

przewodów

przechodzących

przez

ścianę,

z uwzględnieniem wymiarów rury ochronnej. W ten sposób unika się uszkodzeń
powodowanych przez mur.

W trakcie trasowania przebiegu przewodów instalacji stosuje się różne sposoby

oznaczania otworów w przegrodach:

−

w przypadku małych średnic:

Rys. 6.

Oznaczenie otworu o małej średnicy opracowanie [źródło własne]

−

w przypadku większych otworów:

Rys. 7.

Oznaczenie otworu o dużej średnicy opracowanie [źródło własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8.

Podłączenie przewodu z wodą pitną do domu [1, s. 60]

Rys. 9.

Przeprowadzenie przewodu łączącego przez ścianę zewnętrzną budynku [1, s. 60]

Rys. 10. Przejście przewodu z miedzi przez ścianę [1, s. 81]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11.

Przejście przewodu z miedzi przez strop [1, s. 81]

Wnęki w przegrodzie wykonujemy na głębokość mniejszą niż grubość przegrody –

potrzebną do umieszczenia w nich elementów instalacji.

Bruzdy, otwory i wnęki wykonujemy przy użyciu następujących narzędzi:

−

przecinak (wykonany jest z wysokowartościowej stali budowlanej; ostrze ma spłaszczone
na całej szerokości; długość zależnie od przeznaczenia wynosi od 20 do 60 cm; pobija się
go pucką),

Rys. 12. Przecinak [31, s. 123]

−

szpicak (pręt zakończony ostrzem z twardej stali o przekroju okrągłym lub
kwadratowym, pobija się go pucką),

−

dłuto krzyżowe (służy do wykuwania większych otworów, pobija się go pucką),

Rys. 13. Narzędzia do kucia a) szpicak, b) dłuto krzyżowe [31, s. 124]

−

przebijak rurowy (rurka stalowa z zębami naciętymi na jednym końcu, pobija się go
pucką),

Rys. 14. Przebijak rurowy [31, s. 124]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pucka (młot o masie 3 do 8 kg z krótkim trzonkiem),

Rys. 15. Pucka [31, s. 124]

−

wiertarka.

Rys. 16. Wiertarki przenośne o napędzie: a) ręcznym, b) elektrycznym [3, s.55]

Dobór narzędzi zależy od materiału, z którego wykonana jest przegroda oraz od

wymiarów jej przekroju poprzecznego. Proste prace budowlane związane z wykonywaniem
polegają na:

−

wykuciu bruzd, otworów i wnęk w przegrodach budowlanych,

−

uzupełnieniu ubytków w przegrodach budowlanych po wykonaniu instalacji.
Wykucie bruzd, otworów i wnęk wykonuje się przy użyciu odpowiednich narzędzi

zgodnie z dokumentacją techniczną. Dobór materiałów i narzędzi do uzupełnienia ubytków
w przegrodach zależy od materiału, z którego jest ona wykonana. Ubytki w ścianach
murowanych z cegieł ceramicznych ułożonych na zaprawie cementowo-wapiennej:

−

duże ubytki uzupełniamy używając cegieł i zaprawy cementowej lub cementowo –
wapiennej,

−

małe ubytki – używając zaprawy cementowej lub cementowo-wapiennej.
Najczęściej stosowane narzędzia do prostych prac budowlanych:

−

młotek murarski (służy do przecinania cegieł i wykuwania otworów w murze),

Rys. 17. Młotek murarski [30, s. 112]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przecinak,

−

pucka,

−

skrzynie do zapraw,

Rys. 18. Skrzynie do zapraw: a) drewniana, b) metalowa [30, s. 112]

−

kielnia (służy do obrzucania tynkowanych powierzchni zaprawą),

Rys. 19. Kielnia [30, s.112]

−

packa (służy do zacierania powierzchni tynkowanej na gładko lub na ostro).

Rys. 20. Packa drewniana [31, s. 380]

Bezpieczeństwo i higiena pracy

1. Narzędzia należy przenosić w torbie monterskiej.
2. Zabrania się przenoszenia i przechowywania ostrych narzędzi w kieszeniach.
3. Transport elementów i materiałów powinien odbywać się drogami o odpowiedniej

szerokości i wysokości.

4. Czynności montażowe należy wykonywać w miejscach dobrze oświetlonych.
5. Prace należy wykonywać na podłodze lub pomostach albo rusztowaniach o odpowiedniej

wytrzymałości, zabezpieczonych barierkami.

6. W trakcie montażu nie wolno opierać się na belkach, elementach lub innych

przypadkowych podporach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Środki ochrony osobistej montera, których stosowanie nakazują przepisy [1, s. 109]

7. Wykonując prace na drabinach lub rusztowaniach:

–

należy sprawdzić ich stan techniczny (nie wolno ich stosować, jeżeli mają
uszkodzone szczeble lub są powyginane),

–

nie należy ich przechowywać na wolnym powietrzu,

–

drabiny przystawione do ściany należy umieszczać pod kątem 65

–75

Rys. 22. Drabiny przystawiamy pod odpowiednim kątem. Drabiny powinny wystawać

przynajmniej 1m ponad punkt zejścia. [1, s. 108]

–

na wysokości ponad 2 m czas pracy na drabinie przystawianej nie powinien być dłuższy
niż 2 godziny,

–

nie wolno zajmować stanowiska na wysokości przekraczającej 7m,

–

drabin stojących nie wolno stosować jako przystawianych,

–

drabiny stojące muszą mieć dwa zabezpieczenia przed rozwarciem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23.

Łańcuchy zapobiegają „rozjechaniu się” drabiny stojącej. [1, s. 108]

–

waga zabieranych narzędzi i materiałów nie powinna przekraczać 10 kg,

–

do pracy na powierzchniach pochyłych i schodach należy stosować specjalne drabiny
o przedłużonych żerdziach,

–

z drabin można wykonać rusztowanie pomocnicze zgodnie z rysunkiem 25.

Rys. 22.

Drabiny stojące do zadań specjalnych. [1, s. 109]

Rys. 23.

Rusztowanie pomocnicze z drabin i pomostu [1, s. 109]

8. Należy dokonać kontroli stanu technicznego narzędzi i urządzeń elektrycznych.
9. Po zakończeniu pracy urządzeń elektrycznych należy wyłączyć silnik.

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonujemy bruzdy, otwory i wnęki w przegrodach budowlanych?
2. Ile bruzd wolno wykonać w jednej przegrodzie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Przy użyciu jakich narzędzi wykonujemy bruzdy? Od czego zależy ich dobór?
4. Od czego zależy rodzaj użytych materiałów i narzędzi do prac budowlanych

przygotowawczo-zakończeniowych?

5. Jakie narzędzie służy do obrzucania tynkowanych powierzchni zaprawą?
6. W jaki sposób należy przenosić narzędzia?
7. Jakie wymagania stawiamy drabinom?
8. W jaki sposób należy pozostawić urządzenia elektryczne po zakończonej pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykuj otwór i bruzdę w ścianie murowanej z cegły ceramicznej pełnej, zgodnie

z załączoną dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji sanitarnej,
2) przeczytać instrukcję bhp,
3) przygotować stanowisko pracy: dobrać narzędzia pomiarowe i do trasowania oraz

narzędzia do prac budowlanych,

4) wykonać trasowanie instalacji sanitarnej zgodnie z dokumentacją techniczną,
5) wykuć otwór i bruzdę w ścianie,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zagospodarować odpady,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji sanitarnej,

–

przymiar kreskowy,

–

przymiar taśmowy,

–

przymiar składany,

–

suwmiarka,

–

kątowniki,

–

rysiki,

–

cyrkle,

–

ryśnik,

–

punktak,

–

drabina,

–

młotek,

−

przecinak,

−

rylec,

–

wiertarka,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac przygotowawczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Uzupełnij ubytki w ścianie murowanej z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie

cementowo-wapiennej po wykonaniu instalacji sanitarnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcję bhp,
2) przeanalizować stan przegrody budowlanej po wykonaniu instalacji sanitarnej,
3) przygotować stanowisko pracy: dobrać narzędzia i materiały do prac budowlanych,
4) przygotować zaprawę,
5) uzupełnić bruzdy i otwory w ścianie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przegroda budowlana z wykonaną instalacja sanitarną,

–

cegły ceramiczne pełne,

–

wapno,

–

cement,

–

woda,

–

drabina,

–

skrzynia drewniana lub metalowa,

–

kielnia,

–

paca,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac przygotowawczych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) dobrać narzędzia do wykonania bruzdy w przegrodzie?



2) dobrać narzędzia do wykonania otworu w przegrodzie?



3) wykonać bruzdę w murze?



4) wykonać otwór w murze?



5) dobrać składniki do zaprawy cementowo – wapiennej?



6) zastosować przebijak rurowy?



7) zastosować przebijak?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wykonywanie wykopów

4.3.1. Materiał nauczania

Wykonywanie wykopów

Prace przygotowawcze 180 na wytyczeniu trasy i przygotowaniu wykopu (wykonanie

wykopu, zabezpieczenie jego ścian i odwodnienie w razie potrzeby).

Prace zakończeniowe obejmują zasypanie wykopu po ułożeniu przewodów instalacji,

zagęszczenie gruntu i demontaż obudowy.

Trasę przewodu instalacji wytycza służba geodezyjna, oznaczając ją na powierzchni

terenu. Zaznacza ją wbijając w grunt kołki drewniane w osi przewodu co 30 do 50m na
prostych odcinkach oraz w każdym załamaniu trasy i miejscu występowania studzienek.
Krawędzie wykopu wyznacza się, odmierzając prostopadle do osi po obu jej stronach połowę
szerokości wykopu – utrwalamy (stabilizujemy) wbijając kołki. Po rozciągnięciu sznurka
pomiędzy kołkami zaznacza się na gruncie krawędzie wykopu szpadlem lub kilofem.

Wykopy wykonywane pod instalacje należą do robót ziemnych liniowych (wykonywane

na wąskim i długim pasie terenu). Szerokość wykopu powinna umożliwiać swobodne
poruszanie się w nim pracowników układających przewody:

−

średnica przewodu + 30 do 40 cm z każdej jego strony,

−

średnica przewodu + 30 do 40 cm + 10 cm na obudowę,

−

średnica przewodu + 30 do 40 cm + 20 cm na obudowę specjalną w gruntach
nawodnionych.

Szerokość wykopu, w którym będzie układany przewód o średnicy:
1. 100 mm powinna wynosić co najmniej:

−

0,7 m, jeżeli przewód jest bez obudowy,

−

0,9 m, jeżeli przewód jest z obudową,

−

1,1 m, jeżeli wykop wykonywany jest w gruntach nawodnionych.

2. 400 mm powinna wynosić co najmniej:

−

1,0 m, jeżeli przewód jest bez obudowy,

−

1,2 m, jeżeli przewód jest z obudową,

−

1,4 m, jeżeli wykop wykonywany jest w gruntach nawodnionych.

Zasady, którymi należy kierować się podczas wykonywania wykopów:

1. Przed przystąpieniem do wykonywania wykopów należy usunąć nawierzchnię (stosy

z usuniętą nawierzchnią powinny znajdować się nie bliżej niż 60 cm od krawędzi
wykopu).

2. Wykonując wykop ręcznie grunt z wykopu wyrzuca się ręcznie (do 1,5m głębokości

wykopu) lub wyciąga wiadrami za pomocą wciągarek o napędzie ręcznym lub
mechanicznym.

3. Wykop możemy wykonywać mechanicznie (przy użyciu koparki), jeżeli:

−

nie ma przeszkód terenowych utrudniających poruszanie się koparki (zabudowa,
linie wysokiego napięcia),

−

głębokość wykopu nie przekracza 4 do 5m,

−

zakres robót przekracza 10 – dniową wydajność koparki.

4. Wydobyty grunt układa się po przeciwnej stronie niż zdjętą nawierzchnię w odległości

0,6 do 1,0m od krawędzi wykopu.

5. Wykop można wykonać:

−

ze skarpami (przy głębokości do 1,5m oraz z dala od budynków),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ścianach pionowych wzmocnionych obudową drewnianą lub gotowymi elementami
stalowymi.

Rys. 26.

Szczelna obudowa wykopu prostopadłościennego [9, s. 285] 1 – rozpora
drewniana, 2 – bale przyścienne poziome, 3 – bale podrozporowe,
4 – przewód wodociągowy, 5–grunt z wykopu, 6 – zdjęta nawierzchnia,
7 – bal drewniany osłaniający ciek uliczny, 8 – stalowa rozpora śrubowa.

6. Na dnie wykopu należy pozostawić 10 cm warstwę gruntu, którą zdejmujemy ręcznie

bezpośrednio przed ułożeniem przewodów (rury powinny leżeć bezpośrednio na gruncie
rodzimym).

7. W gruntach skalistych – przed ułożeniem przewodu należy wykonać sztuczne podłoże

z piasku.

8. W gruntach o małej wytrzymałości – przed ułożeniem przewodu należy wykonać

sztuczne podłoże z tłucznia i piasku.

Rys. 27.

Podłoże sztuczne pod przewodami: a) piaskowe na gruncie
skalistym, b) piaskowo – tłuczniowe na gruncie słabym.
[9, s. 283]

9. W miejscu występowania złączy przewodów należy wykonać podkopy (gniazda),

pokazane na rysunku 35.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28.

Wymiary gniazd pod złącza kielichowe: a) przewody średnicy
300 mm, b) przewody średnicy 600 mm [9, s. 284]

10. Wykop należy zabezpieczyć przed napływem wód powierzchniowych poprzez

wykonanie rowków odwadniających wzdłuż wykopu.

11. W przypadku napływu wód gruntowych do wykopu należy go odwodnić:

−

przy wysokim poziomie wód gruntowych, głębokich wykopach i gruntach płynnych:
metodą igłofiltrów,

−

w gruntach ścisłych: metodą drenażu prowadzonego po jego dnie do miejsc niżej
położonych, gdzie instaluje się studzienki zbiorcze, z których jest ona
wypompowywana,

−

w gruntach mało nawodnionych: wykonując rowek głębokości 20 do 30 cm wzdłuż
jednej z jego ścian odprowadzający wodę do studzienki zbiorczej, z której jest
wypompowywana.

12. Wykop zasypujemy po sprawdzeniu i zabezpieczeniu wszystkich złączy:

−

zasypywanie rozpoczynamy od gniazd pod złączami (wypełniamy je sypką ziemią
i ubijamy),

−

wykop zasypujemy warstwami 15–20 cm (każdą z nich ubijamy) na wysokość
0,3–0,4m powyżej górnej krawędzi rury równocześnie po obu stronach rurociągu,

−

grunt użyty na pierwsze warstwy powinien być sypki, bez kamieni i kawałków
drewna,

−

następne warstwy grubości 20 cm układamy ręcznie lub mechanicznie
z równoczesnym ubijaniem na całej szerokości wykopu.

13. Równocześnie z zasypywaniem wykopu prowadzimy demontaż obudowy.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

1. Przed przystąpieniem do robót ziemnych należy zapoznać się z dokumentacją w celu

ustalenia położenia istniejących przewodów, aby nie uszkodzić kabli elektrycznych,
telefonicznych i przewodów gazowych.

2. W wykopach wykonywanych ze skarpami nie zachodzi potrzeba umacniania skarp.
3. Wykopy o ścianach pionowych:

–

głębokości do 1m nie wymagają umacniania ścian,

–

głębokości ponad 1m należy umocnić przez odeskowanie ścian.

4. Elementy przewodów należy opuszczać do wykopu za pomocą nieuszkodzonych lin,

o udźwigu dwa razy większym od masy elementu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Nie należy zrzucać do wykopu, podawać przez przerzucanie, rozrzucać na pomostach

i rusztowaniach narzędzi i materiałów.

6. Do wykopu należy schodzić po drabinach, a nie po rozporach.
7. Nie należy pozostawać w wykopie pod opuszczonym do wykopu ładunkiem.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie roboty ziemne nazywamy liniowymi?
2. Kto wytycza trasę przewodów instalacji sanitarnych?
3. W jaki sposób wyznaczamy oś i krawędzie wykopu?
4. Kiedy możemy prace ziemne wykonywać mechanicznie?
5. Gdzie należy składować grunt wydobyty z wykopu?
6. Kiedy możemy wykonywać wykopy ze skarpami?
7. Na jakim podłożu układamy przewody instalacji sanitarnej?
8. W jaki sposób zabezpieczamy wykop przed napływem wód powierzchniowych

i gruntowych?

4.3.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj teren do wykonania wykopu pod połączenia wodociągowe. według załączonej

dokumentacji technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną połączenia wodociągowego,
2) przeczytać instrukcję bhp,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
4) dobrać narzędzia,
5) wyznaczyć krawędzie wykopu wzdłuż wytyczonej trasy,
6) usunąć nawierzchnię i złożyć ją zgodnie z przyjętymi zasadami,
7) uporządkować teren,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji wodociągowej,

–

przymiar taśmowy,

–

szpadel,

–

kilof,

–

łopata,

–

taczka,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac ziemnych.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj kolejne etapy wykonania wykopu pod przyłącze gazowe z PE. Na arkuszu

formatu A–4 zapisz wytyczne i zasady bhp obowiązujące podczas wykonywania robót
ziemnych metodą ręczną. Zaplanuj sposób składowania urobku i zabezpieczenia terenu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podczas wykonywania tych prac. Zaplanuj kolejne etapy montażu rurociągu z PE od miejsca
włączenia się w sieć PE za pomocą trójnika siodłowego, do ściany budynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z literaturą dotyczącą sposobów wykonania wykopów i ich zabezpieczeń,
3) określić wymagania bhp i przeciwpożarowe. związane z wykonywanymi pracami

ziemnymi, zapisać je na arkuszu papieru formatu A–4,

4) zaplanować kolejne etapy wykonania wykopu i sposób jego zabezpieczenia, zapisać je na

arkuszu papieru formatu A–4,

5) zaplanować sposób i miejsce składowania urobku, zapisać propozycję na arkuszu papieru

formatu A–4,

6) przeanalizować technologię zgrzewania PE metodą elektrooporową,
7) zaplanować kolejność czynności związanych z układaniem i montażem rurociągu z PE

i włączeniem się w istniejącą sieć PE,

8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna przyłącza gazowego z PE,

–

arkusz papieru formatu A–4,

–

długopis, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac ziemnych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

wyznaczyć oś i krawędzie wykopu?



obliczyć szerokość wykopu?



zabezpieczyć wykop przed napływem wód powierzchniowych?



dobrać metodę zabezpieczenia wykopu przed napływem wód gruntowych?



opuścić bezpiecznie elementy przewodu do wykopu?



zejść bezpiecznie do wykopu?



zasypać wykop?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Prace izolacyjne

4.4.1. Materiał nauczania

Izolacje w instalacjach sanitarnych

W instalacjach występują następujące rodzaje izolacji:

–

cieplne,

–

antykorozyjne,

–

przeciwwilgociowe.

Izolacje cieplne

Nośnik ciepła (woda, para wodna) przepływając rurociągiem traci ciepło, które przenika

do otaczającego ośrodka. Aby zmniejszyć niepożądane straty ciepła, rurociągi izoluje się
Dobra izolacja cieplna powinna być:

−

odporna na pękanie i odpryskiwanie przy zmianach temperatury,

−

odporna na zawilgocenie,

−

lekka,

−

bez składników wywołujących korozję (związki siarki).
Właściwie wykonana izolacja cieplna może zmniejszyć straty mocy cielnej rurociągu

nawet o 80% w stosunku do nieizolowanego przewodu. Ma to duże znaczenie przy rozległych
instalacjach prowadzonych w piwnicach, a szczególnie na nieogrzewanych poddaszach.

Izolacje cieplne możemy wykonywać z następujących materiałów:

–

mat z wełny mineralnej lub waty szklanej,

–

płyt, otulin i kształtek izolacyjnych z pianki poliuretanowej,

–

płyt, otulin i kształtek izolacyjnych ze styropianu,

–

wyrobów termalitowych w postaci cegieł, płyt i otulin (do izolacji pieców
przemysłowych, kotłów parowych, rurociągów i urządzeń pracujących w wysokiej
temperaturze).
W celu zabezpieczenia izolacji cieplnej przed mechanicznym uszkodzeniem należy

wykonać płaszcz ochronny. Izolacja może być wielowarstwowa lub 1–, ewentualnie 2 –
warstwowa.

Do materiałów najczęściej stosowanych na płaszcze ochronne należą:

–

cienkie taśmy aluminiowe,

–

papy asfaltowe na taśmie aluminiowej,

–

folie z tworzyw sztucznych (PE – folie polietylenowe, PVC – folie z polichlorku winylu).

Rys. 29. Wielowarstwowa izolacja przewodu c.o. [22, s. 155]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Izolacja przewodu za pomocą kształtek i osłony blaszanej [22, s. 155]

Izolacje antykorozyjne

Korozja jest to stopniowe niszczenie metali w skutek chemicznego lub

elektrochemicznego oddziaływania środowiska. Niszczenie rozpoczyna się na powierzchni
metalu i postępuje w głąb. Wszystkie metale (z wyjątkiem złota, srebra, platyny, rtęci
i

częściowo miedzi) ulegają korozji pod działaniem wilgoci.

Unikamy korozji poprzez:

–

dobór właściwych materiałów i prawidłową konstrukcję elementów narażonych na
korozję,

–

nakładanie i wytwarzanie powłok ochronnych,

–

ochronę elektrochemiczną (stosowaną na sieciach stalowych).
Ochrona elektrochemiczna polega na podłączeniu chronionej konstrukcji do ujemnego

bieguna prądu stałego; biegun dodatni podłączony jest do elektrody (anody); prąd płynący od
bieguna dodatniego do anody, a następnie przez środowisko korozyjne – np. rurociąg do
ochronnej konstrukcji (katody) i dalej do bieguna źródła prądu sprawia, że obiekt chroniony
nie będzie korodować. Metoda ta jest stosowana do zabezpieczania rurociągów, szczególnie
ciepłowniczych i dużych zbiorników wodnych.

Rys. 31. Schemat układu ochrony katodowej: 1 – anoda, 2 – chroniony rurociąg stalowy, 3 – szafka

ochrony katodowej, 4 – źródło prądu zmiennego[6, s. 132]

Powłoki ochronne stosowane w instalacjach sanitarnych ze stali:

1. Powłoki ochronne nakładane:

−

metalowe (nikiel, chrom, miedź, srebro, cyna, cynk, ołów, kadm, aluminium)
nakłada się przez zanurzenie, natrysk, platerowanie,

−

niemetalowe (farby, oleje, lakiery, smoły, asfalty, tworzywa sztuczne) oddzielają
mechanicznie metal od agresywnego środowiska.

2. Powłoki ochronne wytwarzane – łączone są z materiałem chronionym chemicznie:

−

metalowe uzyskuje się wprowadzając do stali aluminium, cynk lub chrom,

−

niemetalowe wykonywane są metodami oksydowania (wytwarzanie na powierzchni
stali warstwy tlenków żelaza) i fosforanowania stali (wytwarzanie na powierzchni
stali warstwy fosforanów żelaza).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie powierzchni do malowania:

1) usunięcie z powierzchni rdzy, oleju, smaru, wilgoci i innych zanieczyszczeń:

–

ręcznie: za pomocą metalowych szczotek, szlifierek ręcznych, młotków
mechanicznych,

–

mechanicznie: za pomocą obróbki strumieniowo-ściernej (piaskowanie lub
śrutowanie),

2) oleje i smary, których nie usunięto mechanicznie należy usunąć metodami odtłuszczania

za pomocą rozpuszczalnika,

3) mechaniczne usunięcie nierówności i zadziorów, wyrównanie spoin,
4) bezpośrednio przed malowaniem należy z powierzchni oczyszczonej mechanicznie

usunąć pył.
Dobór właściwych materiałów i prawidłowa konstrukcja elementów narażonych na

korozję polega na:

−

stosowaniu materiałów wykonanych z metali i stopów zawierających minimalne
zanieczyszczenia,

−

zastępowaniu elementów metalowych częściami wykonanymi z tworzywa sztucznego,

−

odpowiednim doborze materiałów na łączniki (śruby, nity, luty, spoiny): wszystkie
miejsca połączeń muszą być zabezpieczone kitem chemoutwardzalnym i pomalowane
farbą podkładową.
Wykonanie

izolacji

antykorozyjnych

jest

równoznaczne

zabezpieczeniem

przeciwwilgociowym.

Zabezpieczenie rurociągów stalowych (przyłączy) przed korozją

Podziemne rurociągi stalowe ulegają korozji pod wpływem szkodliwych substancji

zawartych w wilgotnej glebie oraz elektrochemicznego działania prądów błądzących.
Szybkość korozji zależy przede wszystkim od charakteru gruntu, w którym są ułożone
rurociągi.

Podczas stosowania ochrony biernej powłoki izolacyjne powinny charakteryzować się:

–

nieprzepuszczalnością dla wody, wilgoci i elektrolitów gruntowych,

–

odpornością na działanie agresywnych czynników chemicznych,

–

odpornością na działanie mikroorganizmów,

–

odpornością na uszkodzenia mechaniczne,

–

odpornością na starzenie termiczne,

–

odpornością na odspajanie od powierzchni rury i dobrze z nią związane,

–

nietoksycznością,

–

przystosowaniem do współpracy z materiałami powłokowymi stosowanymi do
izolowania miejsc łączenia rur i kształtek oraz kształtek i armatury.
Materiałami spełniającymi te cechy po wzbogaceniu o dodatki modyfikujące ich

właściwości mechaniczne, termiczne lub umożliwiające wzajemne łączenie warstw powłok
wielowarstwowych są:
–

asfalty ponaftowe,

–

smoła węglowa,

–

żywice: epoksydowa i poliuretanowa,

–

polietylen,

–

kauczuk.
Do ochrony biernej rurociągów stalowych wykorzystuje się następujące typowe powłoki

barierowe:
–

bitumiczne: – z modyfikowanych asfaltów, wzmacniane przekładką z welonu z włókna
szklanego, czyli ZO1, ZO2, ZO3),

–

wielowarstwowe z taśmy polimerowo-bitumicznej, nakładanej po lekkim ogrzaniu rury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ze smoły węglowej, wzmacniane włóknem szklanym (w Polsce nie stosowane),

–

jednowarstwowe epoksydowe,

–

poliuretanowe jednowarstwowe,

–

dwuwarstwowe polietylenowe (2LPE) (kopolimerowo-polietylenowe),

–

trójwarstwowe

polietylenowe

(3LPE)

epoksydowo-kopolimerowo-polietylenowe,

powstające przez wytłaczanie polietylenu na warstwę epoksydową z zastosowaniem
kopolimeru jako środka łączącego epoksyd z polietylenem,

–

wielowarstwowe z taśmy polietylenowej, jednostronnie lub dwustronnie laminowanej
butylokauczukiem, nakładanej na zimno na podkład gruntujący,

–

wielowarstwowe z taśm polietylenowych zgrzewanych w podwyższonej temperaturze
(powłoki systemu Synergy).
Miejscowo wykorzystywane też są opaski termokurczliwe, a złącza spawane

kołnierzowe często chronione są systemem POLYKEN.

Powłokę izolacyjną nakłada się na rury po ich dokładnym oczyszczeniu z rdzy, pyłu,

tłuszczu i brudu oraz po zagruntowaniu rur. Metodą natrysku i gumowania wykonywane są
zabezpieczające powłoki antykorozyjne wykonywane fabrycznie.

Rurociągi stalowe ulegają również korozji wewnętrznej, a wówczas najskuteczniejszym

sposobem ochrony jest – oprócz likwidowania przyczyn wywołujących korozję – pokrywanie
ich od wewnątrz lakierem, na przykład na bazie żywicy epoksydowej. Oprócz ochrony przed
korozją uzyskuje się w ten sposób zwiększenie gładkości wewnętrznej powierzchni rur
i w konsekwencji wzrost przepustowości sieci.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje izolacji stosowane są w instalacjach sanitarnych?
2. Z jakich materiałów wykonujemy izolacje termiczne?
3. W jaki sposób zabezpieczamy izolację przed uszkodzeniami mechanicznymi?
4. Z ilu warstw może składać się izolacja termiczna?
5. Co to jest korozja materiału i jakie metale jej nie ulegają?
6. Jakie są sposoby ochrony instalacji przed korozją?
7. W jaki sposób przygotowujemy powierzchnię do malowania antykorozyjnego?
8. Jak zabezpieczamy miejsca połączeń elementów instalacji?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj izolację ciepłochronną fragmentu instalacji centralnego ogrzewania w piwnicy

budynku szkolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przebieg instalacji centralnego ogrzewania w piwnicy szkolnej,
2) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
4) dobrać materiały i narzędzia,
5) wykonać izolację,
6) sprawdzić poprawność wykonania izolacji,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instalacja centralnego ogrzewania w piwnicy budynku szkolnego,

–

przymiar składany,

–

materiały izolacyjne,

–

nóż,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac izolacyjnych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj izolację antykorozyjną przyłącza wodociągowego z rur stalowych. Metodę

zabezpieczenia antykorozyjnego ustal z nauczycielem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przebieg przyłącza wodociągowego,
2) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
3) dobrać materiały i narzędzia,
4) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
5) przygotować powierzchnię pod wykonanie izolacji antykorozyjnej,
6) wykonać izolację,
7) sprawdzić poprawność wykonania izolacji,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,

–

narzędzia i materiały do oczyszczenia powierzchni,

–

materiały izolacyjne,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca prac izolacyjnych.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dobrać materiały do wykonania izolacji termicznej?



wykonać izolacje termiczną?



zabezpieczyć izolację termiczną przed uszkodzeniami
mechanicznymi?



wymienić przyczyny korozji?



przygotować powierzchnię do malowania antykorozyjnego?



zabezpieczyć instalację przed korozją?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wykonywanie instalacji z elementów miedzianych

4.5.1. Materiał nauczania

W budownictwie wiejskim wykonywane są następujące instalacje:

−

wodociągowe – służące do zaopatrywania budynków w wodę zdatną do picia i na
potrzeby gospodarcze oraz w wodę do gaszenie pożarów,

−

kanalizacyjne – odprowadzające zanieczyszczone wody poza obręb przebywania ludzi,

−

gazu – zaopatrujące mieszkania w gaz palny służący do gotowania i podgrzewania ciepłej
wody użytkowej,

−

centralnego ogrzewania – obejmujące zespół urządzeń do jednoczesnego ogrzewania
większej liczby pomieszczeń z centralnego źródła ciepła,

−

ciepłej wody użytkowej – dostarczające do pomieszczeń ciepłą wodę użytkową,
przygotowaną centralnie lub lokalnie,

−

wentylacyjne i klimatyzacyjne – zapewniające wymianę powietrza w pomieszczeniach
w żądanej ilości i jakości,

−

do odprowadzanie spalin gazowych – zapewniające ich usunięcie na zewnątrz budynku.

Instalacje z miedzi

Rury z miedzi znajdują zastosowanie w instalacjach wodociągowych wody zimnej

i ciepłej, instalacjach grzewczych i instalacjach gazowych. W zależności od swojego stopnia
twardości, a więc wytrzymałości mechanicznej, ich wykorzystanie jest następujące:

Tabela 1. Oznaczenia i zastosowanie rur z miedzi [opracowanie własne]

Rodzaj rury z miedzi

Symbol

Zastosowanie

rury w stanie miękkim

R 220

– instalacje wodociągowe,
– instalacje grzewcze

rury w stanie półtwardym

R 250

– instalacje wodociągowe,
– instalacje grzewcze

rury w stanie twardym

R 290

– instalacje gazowe,
– instalacje wodociągowe,
– instalacje grzewcze

W instalacjach centralnego ogrzewania oprócz rur „gołych” wykorzystywane są rury

miedziane w fabrycznie nałożonych otulinach oraz rury z płaszczem tworzywowym, czyli
tzw. rury preizolowane.

Jako materiał łączników do instalacji wykonanej z miedzi stosuje się oprócz miedzi

również mosiądz i brąz. Mosiądz jest stopem miedzi, w którym głównym dodatkiem
stopowym jest cynk.

Brąz jest stopem miedzi, w którym głównym dodatkiem stopowym jest cyna. Do zalet

instalacji wykonywanych z miedzi należą:
–

wysoka trwałość przewodów,

–

niewielki ciężar materiału,

–

łatwy, szybki i tani montaż – między innymi poprzez wyeliminowanie połączeń
gwintowanych na korzyść lutowanych,

–

większa niezawodność ze względu na stosowane połączenia nierozłączne,

–

mniejsze zużycie materiału – stosowanie rur o mniejszych średnicach i mniejszych
grubościach ścianek w stosunku do instalacji wykonanych ze stali,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

bakteriostatyczne oddziaływanie miedzi w stosunku do wody instalacyjnej (instalacje
wodociągowe),

–

nieprzepuszczalność dla gazów (istotne dla instalacji grzewczych),

–

koszt porównywalny z kosztami instalacji wykonywanych z innych materiałów,

–

uniwersalne stosowanie poszczególnych elementów instalacji niezależnie od ich
producenta.
Pewnym ograniczeniem stosowania miedzi w instalacjach wodnych jest ich łączenie

z innymi materiałami instalacyjnymi. Polega ono na tym, aby w instalacjach ciepłej i zimnej
wody nie instalować przewodów lub urządzeń stalowych (stalowych ocynkowanych) za
przewodami z miedzi, uwzględniając kierunek przepływu.

Każda rura powinna być oznaczona trwale napisem umieszczonym wzdłuż rury,

zawierającym:
–

numer normy, wg której jest wykonana rura (PN EN 1057),

–

nominalne wymiary: średnica x grubość ścianki w mm,

–

znak wytwórcy,

–

data produkcji – rok i kwartał (I – IV) lub rok i miesiąc (1 – 12).
Rury w otulinie powinny posiadać (poza napisem na rurze) również napis na otulinie,

który powinien zawierać:
–

średnicę zewnętrzną i grubość ścianki rury w mm,

–

znak identyfikacyjny producenta,

–

datę produkcji: rok i kwartał lub rok i miesiąc.

Rodzaje łączników z miedzi

Do łączenia rur miedzianych o średnicach zewnętrznych od 8 do 108 mm służą dwa

rodzaje łączników:
–

łączniki do lutowania kapilarnego,

–

łączniki zaciskowe.
Rury o średnicach powyżej 108 mm zaleca się łączyć tylko metodą spawania

doczołowego.

Produkowane są także łączniki z końcówkami różnego typu (mieszane), służące do

łączenia rur miedzianych z rurami z innych materiałów: stalowymi i z tworzyw sztucznych
oraz armaturą i innymi elementami wyposażenia instalacji wodnych i gazowych

Łączniki do lutowania kapilarnego posiadają końcówki kielichowe dostosowane do

wymiarów rur miedzianych. Wsunięta do kielicha końcówka rury jest spajana z łącznikiem
lutem, który wnika do kapilarnej szczeliny pomiędzy rurą, a kielichem. Część łączników
posiada końcówki bose, służące do łączenia z innymi łącznikami.

Rys. 32.

Kielichowe złącze kapilarne rur miedzianych: 1– szczelina kapilarna [28,s.21]

W instalacjach wykonywanych z rur miedzianych mogą być używane łączniki zaciskowe

o różnej konstrukcji i zasadzie działania.

Typowy łącznik zaciskowy zbudowany jest w ten sposób, że metalowy pierścień płaski

lub zacinający dociskany jest przez obrót nakrętki na gwintowanym korpusie. Jest to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

połączenie częściowo rozłączne – po wymianie pierścienia. Łącznik ten może być użyty do
połączenia nowej rury.

Odmianą łączników zaciskowych są łączniki nasuwane, które można przesuwać wzdłuż

rury (nie mają ograniczników), a pierścień zaciskowy jest wykonany z materiału
elastycznego.
Łączniki zaciskowe mogą być stosowane do łączenia rur o maksymalnej średnicy 108 mm.

Rys. 33.

Urządzenie zaciskające (zaciskarka) [28,s.22]

Jedną z odmian łączników zaciskowych są łączniki zaprasowywane (używana jest też

nazwa „obciskane”) o różnych konstrukcjach. Łączniki te posiadają wewnątrz rowek,
w którym umieszczona jest elastyczna uszczelka. Po obciśnięciu łącznika wokół wsuniętej
rury za pomocą specjalnej prasy tworzy się szczelne nierozłączne połączenie. Kolejną
odmianą łączników są łączniki z końcówkami gwintowanymi.

Łączniki mogą posiadać dwa rodzaje gwintów:

–

rurowe: zewnętrzne stożkowe R, wewnętrzne stożkowe Rc i wewnętrzne walcowe Rp,

–

mocujące z uszczelnieniem doczołowym: wewnętrzne walcowe G i zewnętrzne walcowe
GA i GB.
Wśród łączników ze stopów miedzi podstawowymi są:

–

złączki proste i redukcyjne z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym,

–

złączki proste i redukcyjne z końcówką kielichową,

–

kolana z gwintami i kielichami do lutowania,

–

dwuzłączki proste z końcami do gwintowania i lutowania,

–

dwuzłączki kątowe z końcami do gwintowania i lutowania,

–

łączniki zaciskowe.

Magazynowanie oraz transport rur i łączników

Zalecenia dotyczące transportu i magazynowania są następujące:

–

rury w odcinkach prostych w stanie twardym i półtwardym powinny być pakowane do
drewnianych skrzyń wyłożonych folią,

–

rury w stanie półtwardym powinny być pakowane do skrzyń w wiązkach po
maksymalnie 10 sztuk. Masa 1 wiązki nie może przekraczać 100 kg. Do wiązania rur
należy używać taśmy samoprzylepnej,

–

rury o różnych średnicach można pakować tylko w oddzielnych wiązkach,

–

rury twarde można pakować luzem,

–

rury miękkie w kręgach pakuje się w kartony. Masa 1 opakowania nie powinna
przekroczyć 50 kg,

–

końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby
uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury,

–

każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą:
–

nazwę wytwórcy,

–

postać lub stan kwalifikacyjny rur,

–

wymiary rur,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

numer partii,

–

masę netto i brutto,

–

cechę materiału,

–

atest hutniczy, świadectwo jakości.

–

łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem,
uszkodzeniami mechanicznymi i korozją,

–

w jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru
i

wykonane z tego samego materiału,

–

pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinno być czyste, bez
szkodliwych oparów,

–

rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego,
np. przez przypadkowe nadepnięcie.

Narzędzia i sprzęt do montażu

Aby wykonana instalacja z miedzi była szczelna, trwała i wykonana zgodnie z zasadami

obowiązującymi przy pracach monterskich, rury miedziane muszą być przygotowane do
łączenia w następujący sposób:
–

krawędź rur musi być prostopadła, czysta i pozbawiona zadziorów,

–

rury nie mogą być uszkodzone i zdeformowane,

–

obróbka rur wykonana specjalistycznymi narzędziami.
Do obróbki i łączenia rur miedzianych przeznaczone są następujące narzędzia

i urządzenia:
–

do cięcia i obróbki powierzchni:
–

piłki do metalu z drobnozębnymi brzeszczotami,

–

obcinarki krążkowe,

Rys. 34.

Narzędzia do cięcia i obróbki rur miedzianych [3,s.37] a) ucinaki krążkowe
do cięcia rur z miedzi dla średnic: 1 – 4 – 28 mm, 2 – 6 – 28 mm, 3 – 14 – 54 mm
b) narzędzia do usuwania zadziorów: 1 – z powierzchni zewnętrznej rury,
2 – z powierzchni wewnętrznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

do kalibrowania: kalibrowniki,

Rys. 35. Narzędzia do kalibrowania [www.pamet.pl]

–

do kielichowania: ekspandery,

Rys. 36. Kielichownica ręczna [www.pamet.pl]

Rys. 37. Kielichownica elektryczna [www.pamet.pl]

Rys. 38. Kielichownica akumulatorowa [www.pamet.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

do gięcia: giętarki ręczne i hydrauliczne z napędem hydraulicznym,

Rys. 39. Giętarka ręczna do rur miedzianych 15 mm [www.pamet.pl]

Rys. 40. Przyrząd do ręcznego gięcia przewodów miedzianych [3, s.42]

–

do czyszczenia: drobnoziarnisty papier ścierny, wełna stalowa, włókno tworzywowe,
szczotki druciane, tkanina

–

do lutowania: palniki z butlą na propan – butan i powietrze, palniki na propan – butan
i tlen, palniki na acetylen i powietrze, zapalacz do gazu, osłony metalowe ze szczeliną
powietrzną, maty z włókna węglowego, klucz grzechotka, sprężarka lub butla z włóknem
obojętnym,

Rys. 41. Palnik uniwersalny [www.pamet.pl]

–

narzędzia i sprzęt pomocniczy: młotek, kombinerki, okulary ochronne.

Najbardziej wskazanym narzędziem do cięcia rur miedzianych z racji uzyskiwanej

prostopadłości i gładkości jest obcinarka krążkowa. Stosowana ona może być dla zakresu
średnic DN 10 – DN 108. Obcinarki krążkowe posiadają możliwość wymiany noża
krążkowego. Przy prawidłowym użytkowaniu – są to narzędzia trwałe. Gdy z czasem ulegają
zużyciu (powstawaniu zbyt wielkich luzów na prowadnicach ruchomego trzpieniu)
powstająca nieprawidłowość dyskwalifikuje narzędzie. Uzyskiwana wówczas linia cięcia nie
jest prostopadła do obwodu.

Obcinarki krążkowe mogą mieć budowę wykorzystującą zasadę: stałe rolki podpierające

i ruchomo osadzony wymienialny nóż krążkowy, lub: stały, obrotowy nóż krążkowy
i ruchome rolki podpierające.

Do cięcia najmniejszych średnic i rur z miedzi miękkiej służy obcinarka nożycowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby przyciąć rurę na określony wymiar, należy utrzymywać narzędzie w pozycji stałej,

a obracać przy cięciu obrabianą rurą. Krawędź rur po cięciu powinna być pozbawiona
zadziorów, które w technice instalacyjnej nazywamy gratami. Graty powstawać mogą
zarówno na wewnętrznej, jak i zewnętrznej powierzchni rury.

Narzędziem do usuwania tych nierówności może być gratownik. Elementem głównym

gratownika jest graniastosłup skośny, którego krawędzie są krawędziami tnącymi. Krawędzie
te usuwają graty wewnętrzne.

Innym narzędziem doskonale nadającym się do usuwania nierówności krawędzi jest

skrobak. Jeżeli nie stosujemy łącznika z końcówkami kielichowymi, można końcówkę rury
miedzianej przystosować do łączenia kielichowego poprzez samodzielne wykonanie kielicha.
Do tego celu służy kielichownica, czyli ekspander. Jeżeli wykonujemy kielichowanie rury
miedzianej twardej – należy ją przed obróbką poddać wyżarzeniu.

Do gięcia rur miedzianych wykorzystuje się najczęściej giętarkę ręczną, Można nią

wykonywać operację gięcia bez dodatkowego wyżarzania. Rury twarde poddawane gięciu
przy jej pomocy mogą mieć średnicę tylko do 22 mm. Dla ułatwienia pracy giętarki można
posmarować obszar gięcia olejem mineralnym, który po wykonanej czynności należy usunąć.

Bezpośrednio przed lutowaniem powierzchnia łączonych elementów musi być

oczyszczona do metalicznego połysku. Służą do tego celu włókna tworzywowe, wełna
stalowa, papier ścierny o ziarnistości maksimum 240 i specjalne szczotki druciane.

Technika obróbki rur miedzianych

Przygotowanie każdego złącza zaczyna się od cięcia rury na zadany wymiar.
Po prostopadłym przycięciu (nożyce krążkowe, ręczne lub piłka z drobnozębnym

brzeszczotem) należy usunąć graty (gratowniki, skrobaki).

Rury w zwojach często odkształcają się, co powoduje konieczność kalibracji, czyli

uzyskaniu owalu średnicy rury. Właściwy kształt rur do montażu uzyskuje się poprzez proces
kalibrowania. Nie należy równocześnie kalibrować wewnętrznej i zewnętrznej średnicy rury.
Należy zacząć od wewnętrznej, a zakończyć kalibracją zewnętrznej średnicy rury. Czynność
kalibracji nie wymaga mocowania rury w imadle. Nieprawidłowo wykonane kalibrowanie
może uszkodzić narzędzie.

Wykonanie samodzielnie kielicha na rurze miedzianej dopuszczalne jest jedynie dla

instalacji wody zimnej, ciepłej i grzewczej (temperatura przewodzonego czynnika nie może
przekraczać 110°) pod warunkiem, że łączone rury mają równe średnice lub z jednostopniową
redukcją.

Kielichowanie rur miękkich wykonuje się bez wstępnego grzania, rury twarde muszą być

wyżarzone, aby zmiękczyć materiał przed obróbką.

Wyoblanie, czyli wykonanie odgałęzienia bezpośrednio na rurze, możliwe jest tylko

w przewodach instalacji wodnych. Drugi warunek pozwalający na wyoblanie jest taki, aby
średnica odgałęzienia była mniejsza od średnicy przewodu, do którego będzie ona
wykonywana.

Jeżeli dla zachowania warunków dokumentacji budowlanej niezbędne jest wykonanie

operacji gięcia, warunkiem prawidłowości tej czynności jest przestrzeganie zasad:
–

należy zachować minimalny promień gięcia,

–

rury miedziane twarde wolno giąć na zimno tylko do średnicy zewnętrznej 18 mm,

–

rury miedziane twarde o średnicy większej od 18 mm można giąć po uprzednim
zmiękczeniu przez wyżarzenie,

–

należy unikać zbędnego wprowadzania ciepła do materiału rur miedzianych, które
stanowić będą część instalacji wodociągowe, gdyż zwiększa to ryzyko korozji,

–

w przypadku większych średnic należy użyć giętarki o napędzie elektrycznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

aby uniknąć powstawania fałd na łuku wewnętrznym giętej na ciepło rury, należy
wypełnić jej wnętrze drobnoziarnistym piaskiem kwarcowym,

–

położenie łuku na rurze wymierzyć za pomocą średnicówki,

–

od średnicówki odmierzyć promień gięcia w kierunku początku rury,

–

w przypadku gięcia na ciepło należy po wykonaniu gięcia odmierzyć ½ promienia
w przeciwnym kierunku,

–

przy gięciu na ciepło wyżarzanie należy rozpocząć od ustawienia palnika na miękki
płomień, następnie należy ogrzać rurę równomiernie, aż do uzyskania ciemnoczerwonej
barwy ręką zabezpieczoną rękawicą zgiąć rurę, sprawdzić poprawność gięcia za pomocą
kątownika, skorygować ewentualne błędy, usunąć piasek swobodnie schłodzić rurę.
Po wykonaniu wszystkich czynności związanych z dopasowaniem długości, kształtu

i wymiaru rury, bezpośrednio przed lutowaniem należy końcówki rur oczyścić do
metalicznego połysku odpowiednimi materiałami.
Lutowanie miękkie i twarde

Połączenia nierozłączne na rurach miedzianych wykonuje się przy pomocy lutowania.

Uzyskane połączenia muszą być trwałe i szczelne.

Istnieją dwie techniki wykonywania złączy nierozłącznych na miedzi: lutowanie miękkie

i lutowanie twarde.

Lutowanie miękkie to takie, przy którym proces łączenia przebiega w temperaturze

poniżej 450°C.

Lutowanie twarde to proces łączenia w temperaturze powyżej 450°C, najczęściej zaś

osiągana temperatura wynosi powyżej 650°C. Lutowanie miękkie przebiega zawsze
z dodatkiem topnika.

Lutowanie miękkie wykonuje się przy użyciu palników gazowych na propan – butan

z podsysaniem powietrza. Kolejność czynności podczas lutowania miękkiego:
–

sprawdzenie i kalibrowanie łączonych elementów,

–

oczyszczenie powierzchni bosego końca rury i kielicha łączonego elementu,

–

naniesienie na powierzchnię rury dobranego topnika,

–

wsunięcie końca rury w kielich do wyczuwalnego oporu,

–

równomierne podgrzewanie złącza do temperatury nieco powyżej punktu topnienia
spoiwa,

–

podanie spoiwa od krawędzi kielicha,

–

zaobserwowanie, czy pojawia się wypływka na całym obwodzie wykonywanego złącza,

–

samoczynne ochłodzenie złącza i usunięcie topnika z obszaru złącza wilgotną ściereczką.
Uwaga: nie podaje się lutu, jeżeli mamy do czynienia ze złączką z lutem integralnym

oraz gdy używana jest pasta lutownicza, w której nie podaje się lutu od zewnątrz.

Rys. 42. Przebieg operacji lutowania miękkiego: [7, s. 37] 1 – kalibrowanie, 2– czyszczenie,

3 – nanoszenie topnika, 4 – podgrzewanie, 5 – podawanie lutu do szczeliny kapilarnej,
6 – usuwanie resztek topnika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby połączyć palnik ze źródłem gazu należy użyć przewodów o średnicy wewnętrznej 6

mm wykonanych ze specjalnego tworzywa lub kauczuku zaopatrzonych obustronnie
w metalowe końcówki gwintowane.

Źródłem gazu do palnika są najczęściej butle 0,5 kg, 2,5 kg (turystyczne) lub butle 11 kg.

Połączenie małych butli z palnikiem może być bezpośrednie. Połączenie butli 11 kg
z palnikiem odbywać musi się poprzez reduktor ze skalą nastawczą.

Innym urządzeniem służącym do lutowania miękkiego jest oporowe urządzenie

elektryczne, którego zaletą jest brak otwartego płomienia podczas lutowania. Urządzenie to
można zastosować tylko do średnic nie większych niż 25 mm. Urządzenie składa się
z agregatu zasilanego z sieci 230V połączonego 3 metrowym kablem z uchwytem
zaopatrzonym w elektrody węglowe. Zaciśnięcie elektrod na złączu powoduje nagrzanie
złącza i wykonanie połączenia.

Lutowanie twarde ma taki sam przebieg, jak lutowanie miękkie. Różnica polega na tym,

że podczas lutowania twardego płomieniem palnika podgrzewa się nie tylko łączone
elementy, ale również końcówkę podawanego spoiwa. Różna jest również temperatura
wykonywania połączeń, dlatego należy uzyskać płomień o wyższej temperaturze, dający
więcej ciepła.

Osiągalne jest to poprzez zastosowanie:

–

palników acetylenowo – tlenowych z końcówką do lutowania lub spawania,

–

palników acetylenowo – powietrznych,

–

palników na propan – butan, ale tylko dla małych średnic do 28 mm.
Jeżeli do lutowania twardego używa się spoiw zawierających fosfor, nie jest wymagane

stosowanie topników. Uwaga ta nie dotyczy lutowania twardego złączek z miedzi i brązu,
gdzie niezależnie od zastosowanego spoiwa niezbędne jest użycie topnika. Ważnym
zagadnieniem, na które należy zwrócić również uwagę, jest nieprzegrzewanie łączonych
elementów, które wówczas będą bardziej podatne na korozję.

Spawanie jest kolejną techniką łączenia nierozłącznego rur miedzianych, jednak może

mieć ono miejsce jedynie wówczas, gdy średnica jest większa od 35 mm, a grubość ścianki
ma nie mniej niż 1,5 mm.

Połączenia zaprasowywane są jeszcze jednym przykładem połączeń nierozłącznych.

Wymagają odpowiednich łączników oraz narzędzi.

Kolejne czynności podczas zaprasowywania są następujące:

–

wsunięcie nawilżonego wodą lub mydłem końca rury do kielicha łącznika,

–

zaprasowanie cęgami łącznika.

Aby prawidłowo wykonać połączenie metodą zaprasowywania (obciskania) należy zawsze
sprawdzić, czy wyposażenie urządzenia jest przewidziane do zaprasowywania wybranego
systemu rur i łączników.

Połączenia rozłączne na przewodach miedzianych

Na przewodach miedzianych istnieją również połączenia rozłączne w postaci kołnierzy.

Do ich skręcania powinny być stosowane odpowiednie klucze płaskie lub nastawne. Nie
wolno raz wykonanego połączenia doszczelniać szczeliwem typu konopie, taśmy teflonowe,
pasty uszczelniające, tworzywo anaerobowe.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje rur miedzianych?
2. Jakie zalety ma instalacja wykonana z miedzi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jak muszą być oznakowane rury miedziane?
4. Z jakiego rodzaju materiału wykonane są łączniki z końcówkami gwintowanymi?
5. Jakie są zasady magazynowania i transportu rur i łączników miedzianych?
6. Jakie połączenia występują w instalacjach sanitarnych wykonanych z miedzi?
7. Na czym polegają procesy obróbki przewodów miedzianych?
8. Na czym polega proces lutowania miękkiego i twardego?
9. Jaki sprzęt i narzędzia są niezbędne do obróbki elementów instalacyjnych z miedzi?
10. Jakie czynności montażowe wolno wykonywać na instalacjach sanitarnych wykonanych

z miedzi?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie stanowiska i rozmieszczenie sprzętu oraz narzędzi niezbędnych

do obróbki rur przeznaczonych do montażu instalacji sanitarnej wykonanej z miedzi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji sanitarnej,
2) zaplanować wyposażenie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko wyposażając je w komplet sprzętu i narzędzi do obróbki

i montażu instalacji z miedzi,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji sanitarnej z miedzi,

–

stół montażowy z dostępem do światła,

–

komplet sprzętu i narzędzi do obróbki i montażu instalacji z miedzi,

–

łączniki i odcinki rur miedzianych,

–

materiały pomocnicze do obróbki rur miedzianych,

–

prowadnica korytkowa,

–

sprzęt pomiarowy do trasowania,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji z miedzi.

Ćwiczenie 2

Dokonaj cięcia rury miedzianej miękkiej o średnicy 28 mm na zadany wymiar, przygotuj

końcówkę przyciętej rury do połączenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować zasady cięcia rur miedzianych,
3) dobrać narzędzie do cięcia rury,
4) dobrać rurę miedzianą miękką o średnicy 28 mm,
5) wytrasować obszar cięcia rury,
6) sprawdzić stan techniczny narzędzia do cięcia
7) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma deformacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
9) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia i dobranego narzędzia,
10) usunąć graty,
11) dokonać kalibracji przyciętego końca rury,
12) oczyścić końcówkę rury do metalicznego połysku,
13) zlikwidować stanowisko pracy,
14) zagospodarować odpady,
15) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
16) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

przymiar liniowy,

–

suwmiarka,

–

odcinek rury miedzianej miękkiej o średnicy 28 mm,

–

prowadnica korytkowa przy wyborze piły z drobnozębnymi brzeszczotami,

–

przecinarka krążkowa,

–

gratownik lub skrobak,

–

kalibrownica,

–

zestaw materiałów czyszczących

–

ołówek,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji z miedzi.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywania montażu elementów

miedzianych?



2) posłużyć się dokumentacją w zakresie niezbędnym do wykonania robót

montażowych na instalacjach wykonanych z miedzi?



3) dobrać środki ochrony osobistej podczas czynności monterskich związanych

z obróbką instalacji wykonanych z miedzi?



4) określić właściwości miedzi jako materiału instalacyjnego?



5) dobrać materiały podstawowe, pomocnicze, sprzęt i narzędzia do wykonania

instalacji z miedzi?



6) wykonać podstawowe operacje monterskie na rurach miedzianych?



7) wykonać połączenia przewodów miedzianych za pomocą lutowania

miękkiego?



8) wykonać połączenia przewodów miedzianych za pomocą lutowania

twardego?



9) wykonać połączenia rozłączne przewodów miedzianych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Wykonywanie instalacji z elementów z tworzyw sztucznych

4.6.1. Materiał nauczania

Instalacje z tworzyw sztucznych.

W instalacjach wodnych wykorzystuje się takie tworzywa sztuczne, jak: polichlorek

winylu, polietylen, polibutylen, polipropylen. Mają one pewne cechy wspólne, ale także
pewnymi cechami różnią się od siebie. Dzięki tym różnicom możliwy jest jak najlepszy dobór
materiału dla konkretnej instalacji.

Tabela 2. Zalety i wady tworzyw sztucznych [opracowanie własne]

Zalety wyrobów z tworzyw sztucznych

Wady wyrobów z tworzyw sztucznych

−

trwałość (określana na 50 lat),

−

odporność na osadzanie się kamienia
i zanieczyszczeń,

−

odporność na korozję,

−

wytrzymałość

określonym

dopuszczalnym zakresie temperatury,

−

łatwość i bezpieczeństwo montażu
i demontażu,

−

lekkość,

−

szeroki

asortyment

kształtek

i łączników,

−

mała szorstkość wewnętrzna,

−

większa niż w materiałach tradycyjnych
izolacyjność termiczna,

−

izolacyjność elektryczna,

−

topliwość

stosunkowo

niskich

temperaturach,

−

rozszerzalność liniowa (do ich montażu
i prawidłowego działania niezbędna jest
kompensacja – dokonana za pomocą:
kompensatorów U – kształtnych, zmianę
kierunku

rur,

oraz

kielichów

kompensacyjnych

umożliwiających

swobodną pracę rur, jak również poprzez
odpowiednie

rozmieszczenie

podpór

(stałych i przesuwnych) – uchwytów,
które umożliwiają mocowanie przewodu
do przegrody,

−

niska odporność na działanie promieni
ultrafioletowych.

Polichlorek winylu (PVC) jest tworzywem występującym w dwóch odmianach:

–

polichlorek winylu nieplastyfikowany (PVC–U) – stosowany w instalacji wody zimnej
(w wyższych temperaturach mocno spada jego wytrzymałość),

–

chlorowany polichlorek winylu (PVC–C, CPVC) – oprócz stosowania przy instalacji
wody zimnej może być również stosowany do wody ciepłej. Nie traci on swoich
właściwości w temperaturze nawet do 100°C. Wadą polichlorku winylu jest podatność na
zarastanie błoną biologiczną oraz fakt, że w procesie spalania wydziela szkodliwe
związki chloru.
Polietylen (PE)

jest tworzywem

sztucznym charakteryzującym się

niskim

współczynnikiem sprężystości i elastycznością, stąd drgania mogą być wytłumione, a praca
instalacji cicha.

Występuje w dwóch odmianach wykorzystywanych w instalacjach sanitarnych:

–

polietylen niskociśnieniowy (PE–LD) – którego wadą jest spadek własności
mechanicznych w temperaturze powyżej 20°C,

–

polietylen usieciowany (PE–X) – wymieniona wyżej wada została tu mocno
zniwelowana: zakres pracy tego polietylenu sięga nawet do 95°C.
Inną odmianą rur z PE są rury z powłoką antydyfuzyjną, czyli perforowaną warstwą

aluminiową. Rury te są szczelne i nie przepuszczają gazów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkowane są również rury warstwowe („sandwich”) zbudowane w ten sposób, że

między dwoma warstwami PE znajduje się wkładka z aluminium. Wyklucza ona przenikanie
gazów i zmniejsza rozszerzalność cieplną rury.

Polibutylen (PB) jest materiałem, który:

–

ma bardzo wysoką elastyczność, która ułatwia układanie instalacji,

–

może być prowadzony według tzw. systemu kablowego (w łatwy sposób można wyginać
i układać zgodnie z kierunkiem pomieszczenia co w znacznym stopniu ogranicza
stosowanie łączników,

–

ma najlepsze wśród tworzyw sztucznych własności mechaniczne: wysoką udarność
i zdolność tłumienia drgań, dzięki temu zwiększa się odporność na uszkodzenia, a sama
praca instalacji jest cicha,

–

ma bardzo dobre własności cieplne (współczynnik przewodności cieplnej wynosi
0,22 W/m

K).

Polipropylen (PP) charakteryzuje wysoka sztywność. Następstwem tego jest montaż

instalacji według takiego samego sposobu, jakim montuje się instalacje metalowe. Praca
instalacji wykonanej z tego materiału w niskich temperaturach nie wpływa na obniżenie jego
własności mechanicznych. Górna granica temperatury pracy tej instalacji – to 120°C.
Instalacje z PP przeznaczone do pracy w wysokich temperaturach są wyposażone
w perforowaną wkładkę aluminiową, dzięki której wydłużenie temperaturowe jest
zmniejszone. Istnieją również rury, w których są trzy warstwy PP: wewnętrzna jest
dodatkowo wzmacniana włóknem szklanym.

Rury z PE, PP i PB produkuje się:

–

w zwojach długości do 50m,

–

w sztangach długości 3–5m.
Rury z tworzyw sztucznych występują jako: warstwowe stosowane dla cieczy

o wyższych temperaturach, grubościenne (maksymalna temperatura cieczy 65°C), a także
cienkościenne (gdzie temperatura cieczy nie przekracza 20°C),

Na rynku dostępne są rozmaite rodzaje kształtek (złączki i złączki redukcyjne, kolanka,

łuki). Są one najdroższym elementem instalacji. Oferowane są także kolanka z gwintowanymi
wkładkami metalowymi, dające możliwość podłączenia instalacji z tworzyw z innymi
materiałami instalacyjnymi np.: bateriami.

Sposoby połączeń tworzyw sztucznych

W łączeniu rur polietylenowych stosuje się trzy metody, za pomocą których uzyskuje

się połączenia nierozłączne:

–

zgrzewanie doczołowe, stosowane w montażu sieci wodnych, gazowych, sprężonego
powietrza,

–

elektrooporowe, stosowane w montażu sieci wodnych, gazowych, sprężonego powietrza,

–

polifuzyjne, stosowane w instalacjach sanitarnych, za wyjątkiem instalacji gazowych.

Rys. 43. Zgrzewanie czołowe rur PE: a) rury PE o obrobionych płaszczyznach czołowych, b)

nagrzewanie końcówek rur PE, c) połączenie zgrzewane po dociśnięciu; 1 – rury PE, 2
– płyta grzejna, 3 – rowek między wypływkami, B – szerokość zgrzewu w mm[3, s.74]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 44.

Zgrzewanie rur PE na kształtki kielichowe z drutem oporowym: 1 – rury PE,
2–złączka kielichowa z, drutem oporowym 3 – trójnik kielichowy z, drutem
oporowym [3, s.75]

Rys. 45.

Polifuzyjne zgrzewanie rur z PE: 1 – element grzewczy, 2 – rura PE, 3 – kształtka
kielichowa, 4 – króciec grzewczy, 5 – tuleja grzewcza [3, s.76]

Wykonuje się również połączenia rozłączne, a przykładem połączenia posiadającego

charakter rozłączny i nierozłączny jednocześnie, jest dwuzłączka. Jest to złącze zaciskowe,
w skład którego wchodzą cztery części: dwa złącza dociskowe, nakrętka kapturowa
i pierścień wciskany w rozszerzone końcówki rur.

Kolejnym przykładem połączenia rozłącznego jest połączenie kołnierzowe. Wymaga ono

przygotowania na końcach rur tzw.

wieńców oporowych dla luźnych kołnierzy skręconych na

śruby. Innym jeszcze rodzajem połączenia rozłącznego jest połączenie na zaciskowe złącza
skręcone. Na rynku dostępne są również złącza przejściowe z gwintem zewnętrznym lub
wewnętrznym i redukcyjne, a także trójniki, czwórniki, kolana (z gwintem zewnętrznym
i wewnętrznym) i przejścia kołnierzowe.

Rys. 46.

Połączenie rur PE za pomocą dwuzłączki 1 – złączki dociskowe,
2 – nakrętka kapturowa, 3 – pierścień o przekroju trójkątnym, 4 – rury PE
[3, s.77]

Rys. 47.

Połączenie kołnierzowe rur PE 1 – rury PE z wieńcami oporowymi,
2 – kołnierze skręcane śrubami, 3 – uszczelka [3, s.77]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W systemie rur polipropylenowych łączenie odbywa się takimi samymi metodami, jak

w przypadku rur polietylenowych.

W instalacjach systemu PP dla rur oraz kształtek zwykłych i z wtopionymi wkładkami

mosiężnymi chromowanymi – wykonuje się trzy typy połączeń tj. poprzez zgrzewane
polifuzyjnie, zgrzewane elektrooporowe oraz skręcane na gwint.

W systemie PVC wykonuje się połączenia klejone. Rozróżnia się następujące rodzaje

połączeń klejonych:
–

połączenia dowolnych odcinków rur o jednakowych lub różnych średnicach
zewnętrznych (powierzchnie sklejane bez użycia kalibratorów),

–

połączenia dowolnych odcinków rur przygotowanych uprzednio przez kształtowanie
kielichów i kalibrowanie końców rur przy użyciu kalibratorów,

–

połączenia rur przy użyciu kształtek (łączników).

Rys. 48.

Połączenie klejone rur wodociągowych z PVC
o jednakowych średnicach a) przed połączeniem, b)
po połączeniu [3, s.71]

Rys. 49. Tuleja kalibrująca [3, s.72]

Rys. 50. Połączenie rury wodociągowej z PVC z trójnikiem [3, s.72]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 51.

Połączenie kielichowe rur kanalizacyjnych
z PVC za pomocą gumowego pierścienia

uszczelniającego [3, s.72]

Rys. 52. Połączenie klejone rur z PVC (gładkich) z zastosowaniem złączki dwukielichowe

1–rury z PVC (gładkie), 2 – złączka dwukielichowa, 3 – powierzchnia klejenia
[3, s.73]

Rys. 53. Połączenie rur z PVC (gładkich) na kołnierze luźne 1 – rura z PVC

(gładka), 2 – tuleja z PVC, 3 – powierzchnia klejona, 4 – kołnierz luźny
[3, s.73]

Aby wykonać instalację z PVC przy użyciu kształtek i rur kielichowych do uzyskania

szczelnego połączenia używać należy

gumowego pierścienia uszczelniającego. W tym celu

we wgłębieniu rury na długości kielicha należy umieścić pierścień gumowy o odpowiedniej
średnicy. Następnie w tak przygotowany kielich wprowadza się bosy koniec rury (lub
kształtki).

System PE–X i PE–X/Al/PE–X (polietylen sieciowany i polietylen sieciowany z wkładką

aluminiową) łączy się za pomocą przyłączek mosiężnych mechanicznych typu zaciskowego.

Dla w/w sytemu złącza mogą współpracować tylko z przystosowanymi w celu

kształtkami, które są zaopatrzone w specjalnie ukształtowane gniazda.

Kształtki możemy używać w dwojaki sposób:

–

w połączeniach śrubunkowych do rur PE–X,

–

z przyłączkami do rur PE–X/Al/PEX.
Przyłączka pierwsza składa się z następujących elementów: korpus wsuwany w rurę

(w którym szczelność zachowana jest dzięki oringom), tulei zaciskanej oraz nakrętki
zaciskającej pierścień korpusu na rurze. Połączenie korpusu z rurą jest nierozłączne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(odkręcając nakrętkę można rozłączyć przyłączkę z kształtką, natomiast tuleja zaciskowa nie
będzie nadawała się do ponownego wykorzystania).

W drugim przypadku przyłączka składa się jedynie z tulei zaciskanej oraz korpusu

wsuwanego w rurę. Połączenie to również jest nierozłączne.

Magazynowanie oraz transport rur i łączników

System PVC: rury i złączki nie mają specjalnych wymagań do przechowywania. Mogą

być składowane zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz (zabezpieczone przed
bezpośrednim działaniem promieni słonecznych). W warunkach dużego nasłonecznienia
w pomieszczeniach zamkniętych, jak również na zewnątrz należy stosować odpowiednią
wentylację. Ma to na celu niedopuszczenie do nadmiernego wzrostu temperatury. Rur z PVC
nie powinno składować się i układać ich razem z rurami metalowymi, ponieważ są w ten
sposób narażone na zginanie, zgniatanie czy ścieranie. Magazynuje się je na tzw. stosach, na
podłożu równym bądź też na podkładkach, wykonanych z drewna o szerokości nie mniejszej
niż 10 cm, i w odstępie nie większym niż 1m. Dopuszcza się układanie rur w siedmiu
warstwach, które należy zabezpieczyć przed przemieszczaniem. Wysokość takiej warstwy nie
może przekraczać 1m – dla rur o mniejszych średnicach lub 2 m – dla rur o większych
średnicach.

Składując rury o różnych średnicach na jednym stosie powinno zwracać się uwagę, by te

o większych średnicach umieszczone były na dole. Zimą, bądź w czasie obniżonych
temperatur, rury z PVC są wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne takie jak uderzenia.
Elementy wyposażenia instalacji, takie jak: zawory, kształtki – przechowujemy
w zamkniętych opakowaniach, dzięki czemu nie narażamy ich na zabrudzenia i ewentualne
uszkodzenia.

Przed każdym montażem sprawdzamy, czy rura lub kształtka nie posiada uszkodzeń

mechanicznych.

Kleje i środki czyszczące przechowuje się zgodnie z zaleceniami producenta zachowując

należytą ostrożność. Są to substancje lotne, łatwopalne, dlatego winny być one umieszczone:
–

w pomieszczeniach wentylowanych,

–

w temperaturze powietrza wynoszącej od 0°C do 40°C.

Rury systemu PE–X i PE–X/Al/PE–X dostarczane są w zwojach długości 50, 120, 200

mb, w szczelnych opakowaniach. Przechowywać je można w temperaturach niskich tzn.
poniżej 0°C. Są wrażliwe na działanie promieni ultrafioletowych. Należy je chronić przed
bezpośrednim długotrwałym działaniem promieni słonecznych.

Rury systemu PE powinny być przechowywane w temperaturze nie przekraczającej

30°C. Chronić je należy przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych (szczególnie
typ 32) oraz od działania smarów i olejów.

Rury z PE należy:

–

składować poziomo

–

przenosić, nie przeciągać,

–

przewozić dowolnymi środkami transportu, których powierzchnia ładunkowa jest płaska
i pozbawiona ostrych krawędzi,

–

zabezpieczyć przed przemieszczaniem paskami parcianymi (nie stosuje się lin stalowych
lub łańcuchów),

–

przewozić w pozycji poziomej, podparte na całej swojej długości,

–

chronić przed powstawaniem uszkodzeń mechanicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury systemu PB powinny być transportowane oraz magazynowane na zasadach

przyjętych dla systemu PP.

Narzędzia i sprzęt do montażu instalacji z tworzyw sztucznych
Podstawowe narzędzia i sprzęt pomocniczy do obróbki, cięcia i łączenia rur z tworzywa

sztucznego:
–

do cięcia i obróbki powierzchni: nożyce oraz piłki ręczne, i o napędzie elektrycznym

obcinarki krążkowe,

–

do kalibrowania: kalibratory, gratowniki,

–

do gięcia: sprężyny do gięcia,

–

do czyszczenia: czyściwa chemiczne,

–

do wykonania połączeń: zgrzewarki, zaciskarki, kleje,

–

narzędzia i sprzęt pomocniczy: młotek, kombinerki, okulary ochronne.
Używanie giętarki do rur w systemach rurowych z tworzyw sztucznych możliwe jest

w przypadku rur z wkładką aluminiową, ponieważ zapewnia ona trwałe odkształcenie
fragmentu rury. Można również dokonać gięcia ręcznie pamiętając, aby nie załamać profilu
rury.

W przypadku rur, których średnica nie przekracza 26 mm minimalny promień gięcia

wynosi 5 x D. Dla rur o dużych średnicach i małych promieniach gięcia stosuje się sprężyny.
W tym przypadku minimalny promień gięcia wynosi 3,5 x D (D – średnica zewnętrzna rury).

Przy cięciu na wymiar rury obcinakiem lub piłką, szczególną uwagę należy zwrócić na

płaszczyznę cięcia, która musi być prostopadła.

Technika obróbki rur z tworzyw sztucznych

Przed przystąpieniem do prac monterskich, rury muszą być odpowiednio przygotowane

do łączenia. W tym celu należy dociąć rury na wymiar, a następnie sprawdzić czy ich
krawędzie są prostopadłe, czyste (np. odtłuszczone), pozbawione zadziorów. Dodatkowo
zwrócić należy uwagę na to czy rura, kształtka nie jest uszkodzona bądź też zdeformowana.
Z uwagi na prawidłową obróbkę rury należy korzystać z odpowiednich narzędzi. W czasie
montażu może okazać się, że rury będące w zwojach uległy częściowemu odkształceniu.
Wtedy należy dokonać ich kalibracji (zlikwidować owsl średnicy) zaczynając od kalibracji
wewnętrznej, a kończąc na zewnętrznej.

Klejenie, łączenie elementów z PVC.

Przed przystąpieniem do klejenia instalacji należy wykonać tzw. łączenie „na sucho”.

Łączona rura z niewielkim tarciem powinna wchodzić do 2/3 głębokości gniazda złączki. Do
cięcia rur służą nożyce, przecinaki rolkowe lub piłka do metalu. Aby zapobiec
nierównomiernemu rozłożeniu kleju i jego zgarnianiu, przed włożeniem rury do wnętrza
złączki należy gradować końcówki przyciętych rur, a następnie za pomocą suchej ściereczki
oczyścić rurę ze wszelkich zanieczyszczeń. Następnie łączone elementy należy posmarować
oczyszczaczem w celu ich zmiękczenia, a następnie nanieść klej.

W celu równomiernego rozprowadzenia kleju w łączonych elementach należy obrócić

o około ¼obrotu rury w gnieździe złącza. Cały proces klejenia nie powinien przekroczyć
1min., ponieważ w przeciwnym wypadku może to doprowadzić do powstania tzw. „suchego
złącza”.
Aby nie dopuścić do wysunięcia rury z gniazda złączki należy oba elementy przytrzymać
przez około 15 do 30 sekund. Wyciśnięty klej należy usunąć przy pomocy suchej ściereczki.
Chcąc połączyć system PVC wody zimnej z innym system lub urządzeniem, można stosować
złączki z gwintem zewnętrznym PVC. Natomiast w przypadku instalacjach wody ciepłej
należy do tego celu wykorzystywać połączenia śrubunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaprasowywanie

Do cięcia rur służą nożyce, przecinaki rolkowe. Po przycięciu na zadany wymiar,

końcówki przewodu należy kalibrować. Na bosej końcówce rury umieszcza się odpowiednią
złączkę, kontrolując przez przeźroczysty pierścień prawidłowość położenia rury. Kolejną
operacją jest umieszczenie szczęk zaciskarki na złączce i zaciśnięcie ich do oporu. Po ich
otwarciu, na złączkach powinny być widoczne wyraźne ślady w formie odcisków szczęk.

Zgrzewanie doczołowe odbywać się powinno w następującej kolejności:

1. Włączenie płyty grzewczej, a następnie po nagrzaniu płyty zgrzewarki przystąpienie do

zgrzewania.

2. Dociśnięcie końców łączonych elementów do płyty grzewczej w zgrzewarce, odczekanie

chwili, aby proces nadtapiania nie był przekroczony.

3. Odjęcie łączonych elementów od płyty grzewczej i połączenie ich ze sobą.

Nie wolno wychładzać szwu przy pomocy wody lub innych chłodziw. Prawidłowy

zgrzew powinien charakteryzować się jednolitą i kształtną spoiną.

W celu uzyskania prawidłowego połączenia wykonanego techniką zgrzewania

polifonicznego należy kolejno:
–

umieścić na zgrzewarce odpowiednie nasadki grzewcze,

–

ustawić odpowiednią temperaturę dla danego typu materiału i uruchomić zgrzewarkę,

–

po osiągnięciu zadanej temperatury przystąpić do procesu spajania,

–

odmierzyć długość rury i uciąć ją pamiętając, by doliczyć długość odcinka rury, który
wprowadzany będzie w kształtkę,

–

oczyścić łączone elementy,

–

wcisnąć kształtkę na trzpień nasadki grzewczej oraz tuleję nasadki wprowadzić w rurę:
czynność ta odbywa się równocześnie, bez obracania łączonych elementów względem
siebie,

–

po ustalonym czasie nagrzewania usunąć z nasadki rozgrzane elementy

–

wcisnąć rurę w kształtkę: po połączeniu rury z kształtką istnieje możliwość wykonania
niewielkiej poprawki osiowości złącza,

–

pozostawić złącze do ostygnięcia (bez stosowania żadnych przyspieszaczy, np. wilgotna

ściereczka, dmuchawa).

Połączenia rozłączne rur z tworzyw sztucznych to: połączenie kielichowe z uszczelką,

połączenia skręcane i zaciskowe. Każde z tych połączeń należy wykonywać zgodnie
z instrukcją tego typu połączenia.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje tworzyw sztucznych wykorzystywanych w instalatorstwie

sanitarnym?

2. Jakie zalety ma instalacja wykonana z wybranych tworzyw sztucznych?
3. Jakie rodzaje łączników są stosowane w instalacjach z tworzyw sztucznych?
4. Jakie są zasady magazynowania i transportu rur i łączników z tworzyw sztucznych?
5. Jakie połączenia występują w instalacjach sanitarnych wykonanych z tworzyw

sztucznych?

6. Na czym polegają procesy obróbki przewodów z tworzyw sztucznych?
7. Jakie czynności montażowe wolno wykonywać na instalacjach sanitarnych wykonanych

z tworzyw sztucznych?

8. Jak należy obrobić końcówki rur po operacji cięcia i przy pomocy jakich narzędzi?
9. W jaki sposób samodzielnie można wykonać kielich na końcu rury bosej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie stanowiska oraz rozmieszczenie sprzętu i narzędzi niezbędnych do

obróbki rur przeznaczonych do montażu instalacji sanitarnej wykonanej z PVC.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji sanitarnej,
2) zaplanować wyposażenie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować praktycznie stanowisko wyposażając je w komplet sprzętu i narzędzi

do obróbki i montażu instalacji sanitarnej wykonanej z PVC,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji sanitarnej,

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

komplet sprzętu i narzędzi do obróbki i montażu instalacji z PVC,

–

łączniki i odcinki rur z PVC,

–

materiały pomocnicze do obróbki rur z PVC,

–

prowadnica korytkowa,

–

sprzęt pomiarowy do trasowania,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji z tworzyw sztucznych.

Ćwiczenie 2

Dokonaj cięcia rury z PVC o średnicy 28 mm na zadany wymiar, przygotuj końcówkę

przyciętej rury do połączenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać w literaturze o zasadach cięcia rur z PCV,
2) dobrać narzędzie do cięcia rury,
3) dobrać rurę z PVC o średnicy 28 mm,
4) wytrasować obszar cięcia rury,
5) sprawdzić stan techniczny narzędzia do cięcia,
6) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma deformacji,
7) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
8) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia i dobranego narzędzia,
9) usunąć graty,
10) dokonać kalibracji przyciętego końca rury,
11) oczyścić końcówkę rury,
12) zlikwidować stanowisko pracy,
13) zagospodarować odpady,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

przymiar liniowy,

–

suwmiarka,

–

odcinek rury z PVC o średnicy 28 mm,

–

prowadnica korytkowa przy wyborze piły z drobnozębnymi brzeszczotami,

–

przecinarka krążkowa,

–

gratownik lub skrobak,

–

kalibrownica,

–

zestaw materiałów czyszczących

–

ołówek,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji z tworzyw sztucznych.

Ćwiczenie 3

Wykonaj podejście kanalizacyjne z PVC zlewozmywaka z włączeniem do pionu

kanalizacyjnego poprzez wmontowany trójnik, zgodnie z dokumentacją techniczną instalacji
kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacyjnej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) ocenić jakość rur i łączników,
8) sprawdzić kompletność syfonu i zmontować go,
9) dostosować odcinki rur do długości montażowej (odmierzyć długość rur, przyciąć,

obrobić końcówki),

10) dokonać wstępnego montażu syfonu, łączników, rur,
11) skorygować ewentualne błędy,
12) zamontować syfon do zlewozmywaka,
13) połączyć odcinki rur połączeniami kielichowymi z łącznikami,
14) włączyć podejście kanalizacyjne do trójnika w pionie,
15) sprawdzić szczelność wykonanego podejścia kanalizacyjnego,
16) sprawdzić zgodność z dokumentacją instalacji kanalizacyjnej,
17) uporządkować stanowisko pracy,
18) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
19) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
20) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

zamocowany w blacie zlewozmywak,

–

przymiar liniowy,

–

ołówek,

–

suwmiarka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

punktak,

–

poziomnica,

–

syfon,

–

rury i łączniki z PVC, zgodnie z dokumentacją,

–

wiertarka z kompletem wierteł,

–

piłka z brzeszczotem,

–

komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,

–

środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji z tworzyw sztucznych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywania montażu elementów

z tworzyw sztucznych?



2) posłużyć się dokumentacją w zakresie niezbędnym do wykonania robót

montażowych na instalacjach wykonanych z tworzyw sztucznych?



3) dobrać środki ochrony osobistej podczas czynności monterskich związanych

z obróbką instalacji wykonanych z tworzyw sztucznych?



4) określić właściwości różnych tworzyw sztucznych jako materiału

instalacyjnego?



5) dobrać materiały podstawowe, pomocnicze, sprzęt i narzędzia do wykonania

instalacji z tworzyw sztucznych?



6) wykonać podstawowe operacje monterskie na rurach z tworzyw sztucznych?



7) wykonać połączenia rozłączne przewodów z tworzyw sztucznych?



8) wykonać połączenia nierozłączne różnymi technikami przewodów z tworzyw

sztucznych?



9) wykonać przejścia z instalacji wykonanej z wybranego tworzywa sztucznego

na instalację wykonaną z innego materiału instalacyjnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Wykonywanie instalacji z elementów stalowych

4.7.1. Materiał nauczania

Stal używana w montażu instalacji wodociągowej występuje jako stal ocynkowana.

Cynkowa ochronna warstwa stali chroni rury przed niszczącym działaniem środowiska
zewnętrznego jak i wewnątrz rury – korozja. Do montażu instalacji wymagających połączeń
spawanych – instalacje grzewcze i gazowe – stosowana jest stal nieocynkowana, tak zwana
czarna.

Ze stali wykonywane są również przewody wentylacyjne – wówczas materiał ten formuje

się w blachę. Przewody z niej wykonane mogą być wykonane jako:
–

A/I – o przekroju prostokątnym wykonywane na zakładkę,

–

A/II – o przekroju prostokątnym spawane,

–

B/I – o przekroju kołowym wykonywane na zakładkę,

–

B/II – o przekroju kołowym spawane,

–

S – „spiro”, o przekroju kołowym, zwijane spiralnie z taśmy stalowej.
Do zalet stali używanej w instalacjach sanitarnych należy:

–

wytrzymałość na rozciąganie, zginanie i ściskanie – pozwala i ułatwia układanie nawet
długich instalacji bez dodatkowych podpór,

–

odporność na działanie obciążeń mechanicznych,

–

szczelność, która nie pozwala przenikać gazom z otoczenia zewnętrznego przez rury.

–

odporność na oddziaływanie promieni UV,

–

odporność na działanie wysokich temperatur – wykonuje się z niej instalacje wody
użytkowej zimnej i ciepłej jak również instalacje grzewcze,

–

najniższy wśród materiałów instalacyjnych współczynnik rozszerzalności cieplnej 0,013
mm/mK,

–

dobre przewodnictwo ciepła, w instalacjach wody ciepłej i grzewczej stosuje się izolację
termiczną, która zapobiega stratom ciepła.
Do wad stali używanej jako przewody w instalacjach zaliczamy:

–

dużą chropowatość ścianek rur stalowych ,co tworzą się osady złożone ze związków
żelaza i błony biologicznej,

–

łatwe osadzanie się osadu wapiennego wewnątrz rur ze stali ocynkowanej,

–

podwyższone koszty eksploatacji – ponieważ rury stalowe muszą być płukane; zaś woda
jest dwukrotnie chlorowana tak ,by nie rozwijała się błona biologiczna, co z kolei źle
wpływa na smak i zapach wody,

–

najsłabsze wytłumianie drgań – jest najgłośniej pracującą instalacją,

–

występowanie nieszczelności na szwach,

–

małą odporność na korozję,

–

brak możliwości gięcia w przypadku instalacji gazu,

–

brak możliwości gięcia rur ocynkowanych,

–

duży ciężar.
Rury stalowe można łączyć za pomocą:

–

spawania,

–

kołnierzy,

–

gwintowania,

–

specjalnych nasuwek (łączenie rur o końcach bosych).
W kierunku przepływu wody nie powinno się instalować elementów miedzianych przed

stalowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury stalowe możemy podzielić na:

–

rury stalowe ze szwem – gwintowane i o końcach gładkich, wytwarzane są w długościach
4–7m,

–

rury stalowe bez szwów – mają końce gładkie, wytwarzane są w długościach 4–12,5m,

–

rury ze szwem przewodowe – mają średnice zewnętrzne od 10,2 mm i grubości ścianek
1,6; 1,8 i 2,0 mm a dla średnic do 20,0 mm – grubości ścianek 14,2; 16,0 i 17,5 mm.

Rury w zależności od grubości ścianek i grubości jednego metra dzielą się na: ciężkie (CK),
średnie (Śr), lekkie 1 (L1) i lekkie 2 (L2)
Rury stalowe ze względu na zabezpieczenia antykorozyjne dzielą się na: czarne (CZ),
ocynkowane (OC1) o średnicy D15 i większej, ocynkowane o pogrubionej powłoce cynku
(OC2) o średnicy D15 i większej (dla centralnej wody użytkowej).
Średnica nominalna rur stalowych jest często podawana w calach, oznacza się symbolem: ["],
przelicznikiem jest: 1cal = 25, 4 mm.

Wyróżnia się dwa rodzaje łączników:

–

równoprzelotowe – oznacza się je przez wielkość średnicy nominalnej wylotu,

–

redukcyjne – oznacza się je przez wielkość poszczególnych wylotów, tzn. jako pierwszy
podaje się ten o większej średnicy, a następnie te o mniejszych.

Rodzaje łączników ze stali

Wyróżnia się następujące łączniki gwintowane do rur stalowych:

–

złączki,

–

trójniki,

–

czwórniki,

–

kolanka

–

łuki,

–

dwuzłączki.
Kształtki ogólnego przeznaczenia z gwintami przedstawione są na rysunkach 54, 55,

56,57, 58.

Rys. 54.

a) śrubunek prosty, b) śrubunek kolankowy, c) kolanko z gwintem wewnętrznym,
d) trójnik z gwintem wewnętrznym [Katalog System KAN–therm Poradnik
Projektanta: Nowoczesne wewnętrzne instalacje wody ciepłej i zimnej, centralnego
ogrzewania i ogrzewania podłogowego. Firma KAN Sp. z o.o, Warszawa 2001]

Rys. 55. Kształtki ogólnego przeznaczenia a) mufa, b) mufa redukcyjna, c) nypel, d) nypel

redukcyjny, [Katalog System KAN – therm Poradnik Projektanta: Nowoczesne wewnętrzne
instalacje wody ciepłej i zimnej, centralnego ogrzewania i ogrzewania podłogowego. Firma
KAN Sp. z o.o, Warszawa 2001]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 56.

a)przedłużka, b) redukcja, c) korek z gwintem wewnętrznym, d) podejście
do baterii z gwintem wewnętrznym [Katalog System KAN–therm Poradnik
Projektanta: Nowoczesne wewnętrzne instalacje wody ciepłej i zimnej, centralnego
ogrzewania i ogrzewania podłogowego. Firma KAN Sp. z o.o, Warszawa 2001

]

Rys. 57.

a) podejście do baterii z uszami z gwintem wewnętrznym, b) podejście
do baterii kątowe z gwintem wewnętrznym (z odejściem), c) kolanko
z gwintem zewnętrznym, d) kolanko z gwintem zewnętrzno – wewnętrznym
[Katalog System KAN–therm Poradnik Projektanta: Nowoczesne wewnętrzne
instalacje wody ciepłej i zimnej, centralnego ogrzewania i ogrzewania podłogowego.
Firma KAN Sp. z o.o, Warszawa 2001]

Rys. 58. a) trójnik z gwintem zewnętrznym, b) trójnik z gwintem zew./wew../zew., c) czwórnik

z gwintem zewnętrznym, d) czwórnik redukcyjny z gwintem zewnętrznym [Katalog
Comap: Złączki zaprasowywane do rur PEX i AL/PEX. Comap Polska 10/05/2003]]

W instalacjach sanitarnych, także do łączenia rur z uzbrojeniem przewodowym lub

innymi urządzeniami stosuje się kołnierze, a najczęściej kołnierze gwintowane z szyjką.
Kołnierze dobiera się na podstawie średnicy zewnętrznej rury, nominalnej średnicy rury,
ciśnienia.

Narzędzia i sprzęt do montażu

Do obróbki i łączenia rur stalowych przeznaczone są następujące narzędzia i urządzenia:

–

do cięcia i obróbki powierzchni: piłki do metalu z drobnozębnymi brzeszczotami,

Rys. 59.

Narzędzia do ręcznego cięcia rur stalowych: [3, s.36] a) piła ręczna
do metalu, b) dobranie rodzaju uzębienia piły do grubości
piłowanego elementu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

do gięcia: giętarki ręczne i hydrauliczne z napędem hydraulicznym, palnik acetylenowo –
tlenowy,

Rys. 60. Giętarka ręczna: 1 – krążek nieruchomy, 2–krążek ruchomy,

3 – dźwignia, 4 – gięta rura, 5 – chomątko dociskające, 6 – śruba
mocująca [3, s.40]

–

do czyszczenia: pilniki płaskie, półokrągłe i okrągłe, szczotki druciane,

Rys. 61.

Kształty pilników ślusarskich [3, s. 52] a) płaski,
b) okrągły, c) półokragły, d) kwadratowy, e) trójkątny

–

do spawania: palnik acetylenowo – tlenowy, butle tlenowe i acetylenowe, druty, pręty
spawalnicze,

–

do łączenia: klucze proste, klucze nastawne, klucze skośne, klucze łańcuchowe, klucze
nastawne szwedzkie, klucze uniwersalne zwane francuskimi, szczypce nastawne zwane
żabką,

Rys. 62.

Klucze monterskie a) prosty z żeliwną lub aluminiową rękojeścią, b) nastawny
z gładkimi szczękami – sześciokątny, c) skośny z żeliwną rękojeścią,
d) łańcuchowy, e) nastawny – szwedzki, f) uniwersalny – francuski, g) szczypce
nastawne zwane żabką. [3, s. 60]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

uszczelniacze: pakuły, teflon, pasta, tworzywo anaerobowe,

–

narzędzia i sprzęt pomocniczy: młotek, szczotki druciane, komplet kluczy do
zamocowania zaworów na butlach, kombinerki, okulary ochronne, tarcze, przyłbice,
fartuch, stół roboczy, imadło typu Pionier.

Technika obróbki rur stalowych

Trasowanie jest to rysowanie (przy pomocy rysików, ołówków itp.) na obrabianym

przedmiocie miejsc obróbki – wiercenia, cięcia, gięcia. Obróbka rur polega na umiejętnym
wyznaczeniu długości poszczególnych odcinków rury oraz wskazaniu miejsc wykonywania
gięć. Prawidłowe wykonanie obróbki gwarantuje utworzenie z zamontowanych rur fragmentu
instalacji o określonej długości montażowej i kształtach. Różnica pomiędzy długością
rzeczywistą i montażową została wyjaśniona w rozdziale 1.

Cięcie ręczne można wykonać przy pomocy piłki do metalu lub za pomocą piły

brzeszczotowej o napędzie elektrycznym. Prawidłowo ucięta rura powinna mieć krawędź
prostopadła do osi rury, czystą i pozbawiona zadziorów. Zadziory usuwamy przy pomocy
pilników do metalu.

W celu prawidłowego ucięcia rur należy:

–

ciętą rurę należy umieścić w imadle i zamocować przy pomocy drewnianych nakładek,

–

wykonać cięcie rury przy pomocy piłki do metalu,

–

po przecięciu ścianki ciętej rury należy obrócić ją o kąt 45–60°, co zapobiega
wyłamywaniu się zębów brzeszczotu,

–

postępować dalej według powyższego punktu, aż do całkowitego przecięcia rury.
Oprócz takiego rodzaju cięcia można wykonać także cięcie w sposób mechaniczny przy

zastosowaniu piły brzeszczotowej i tarczowej.

Piłowanie jest czynnością polegająca na usuwaniu zbędnej warstwy materiału pilnikiem.
W zależności od rodzaju nacięć wyróżnia się kilka rodzajów pilników. W zależności od

liczby nacięć na pilniku rozróżniamy:
–

zdzieraki,

–

równiaki,

–

półgładziki,

–

podwójne gładziki, jedwabniki.

Rys. 63. Prawidłowe trzymanie pilnika: a) ciężkiego, b) średniej długości [3, s.53].

W czasie piłowania zgrubnego pilnikami długimi wykonywać należy dwa ruchy: ruch

ręką i ruch tułowiem. Podczas piłowania równiakiem lub gładzikiem, wykonywać należy
tylko i wyłącznie ruch ręką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 64.

Postawa robotnika podczas ruchu roboczego pilnika a) wyjściowa, b) środkowa,
c) bliska końca skoku roboczego, koniec skoku – początek powrotu do pozycji
wyjściowej [3, s.53]

Wiercenie

Wiercenie jest czynnością polegająca na wykonaniu otworów okrągłych przy pomocy

wierteł i wiertarek. Przed przystąpieniem do wiercenia otworu w przedmiocie, należy
zamocować go na stole lub, np. w imadle. Otwory średnicy do 30 mm można wykonać
jednym wiertłem. Natomiast w przypadku większych średnic, najpierw wierci się otwór
wiertłem 10–12 mm, a następnie wykonuje się wiercenie wtórne, w wyniku którego
otrzymuje się otwór o żądanej większej średnicy.

Gięcie ręczne i mechaniczne

W wyniku gięcia rur uzyskuje się pożądane kształty rur, które umożliwiają dokonanie

obejść i zmian kierunku. Wyjątek wśród rur stalowych stanowią rury stalowe czarne, które
jako jedyne można giąć. Dopuszcza się również gięcie rur stalowych ocynkowanych, ale
tylko na zimno w formie małych łuków o dużym promieniu. Promień gięcia tych rur nie może
być mniejszy niż 4 do 5 średnic zewnętrznych giętej rury.

Rys. 63.

Gięcie rur w imadle: 1 – gięta rura, 2 – korek zamykający końce rury po
napełnieniu jej piaskiem, 3–dźwignia z rury o większej średnicy, 4 – imadło
[3, s. 41]

Rys. 64. Łuk półfalisty [3, s.41]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia rozłączne – gwintowane.

Nie zawsze rury stalowe mają fabrycznie wykonany gwint wewnętrzny lub zewnętrzny.

Gwintowanie polega na nacięciu rowka śrubowego. Chcąc wykonać gwint wewnętrzny
w otworze, należy użyć kompletu gwintowników, ponieważ nacięcie rowka gwintowanego
przy użyciu jednego gwintownika jest niemożliwe.

Nagwintowanie składa się z trzech zabiegów:

–

zdzierania – gwintownik z jedną rysą,

–

pogłębiania – gwintownik z dwiema rysami,

–

wykończenia – gwintownik z trzema rysami.
W celu nagwintowania rury na jej zewnętrznym poszyciu, używa się gwintownic

ręcznych uniwersalnych lub zapadkowych. Te pierwsze pozwalają wykonać gwint rurowy
pełny na rurach o średnicy 15 do50 mm.

Wadą gwintownic ręcznych uniwersalnych jest:

–

duża masa,

–

trudności przy rozbieraniu do oczyszczenia,

–

wykonanie pełnego obrotu, o ile istnieje taka możliwość.
W przypadku usytuowania rur w trudno dostępnych miejscach, pomocne są gwintownice

zapadkowe. Dzięki nim możliwe jest nacinanie gwintów bez wykonania pełnego obrotu
całym korpusem gwintownicy.

Kolejne czynności podczas gwintowania to:

–

sprawdzenie kątownikiem, czy płaszczyzna czołowa rury jest prostopadła do jej osi,

–

umocowanie rury w imadle rurowym,

–

nałożenie na jej koniec odpowiednio ustawionej gwintownicy (zwracając uwagę, aby oś
gwintownicy pokrywała się z osią rury),

–

gwintowanie poprzez obrót gwintownicy (gwintownica uniwersalna) lub tylko obrót
wahadłowy (gwintownica zapadkowa),

–

ruch obrotowy powinien odbywać się etapami co ¼ obrotu, tzn. po ¼obrotu gwintownicę
cofamy nieco, po czym wykonujemy następny obrót o ¼,

–

po wykonaniu całego gwintu na odpowiedniej długości rury, wyjęcie rury z imadła.
Łączniki gwintowane trzeba uszczelniać przy pomocy: taśm teflonowych, past

uszczelniających, przędz z konopi lub tworzyw anaerobowych. Sposób nawinięcia
uszczelniacza na gwint przedstawia rysunek 67.

Rys. 65. Prawidłowe nawijanie włókien konopnych na gwint [7, s. 59]

Połączenia nierozłączne – przygotowanie krawędzi przedmiotów do spawania

Przed spawaniem należy oczyścić łączone krawędzie z zanieczyszczeń typu rdza, farba,

tłuszcze. W zależności od grubości łączonych elementów i rodzaju przyszłego połączenia
należy nadać krawędziom odpowiedni kształt. Spawanie wolno wykonywać jedynie osobie,
która posiada uprawnienia spawalnicze.

Łączenie rur na kołnierze

Przy łączeniu rur o dużych średnicach należy pamiętać, iż liczba śrub powinna być

wielokrotnością liczby 4. Śruby rozmieszcza się symetrycznie względem obu osi głównych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kołnierza. Wyjątek stanowią rury niewielkich średnic do 32 mm, dla których jest dozwolone
stosowanie dwóch lub trzech śrub. Powierzchnie styku kołnierzy zależą również od ciśnienia
czynnika przepływającego w rurze. Przy niskim ciśnieniu powierzchnie te mogą być płaskie,
a przy ciśnieniu większym należy wytoczyć współśrodkowe rowki. Te ostatnie, po założeniu
uszczelki i dociągnięciu śrub, wgniatając materiał uszczelniający zabezpieczają uszczelkę
przed wypchnięciem w czasie pracy przewodu Materiał na uszczelki dobierany jest
w

zależności od:

–

rodzaju przepływającego czynnika,

–

temperatury czynnika,

–

ciśnienia czynnika.
Wewnętrzna średnica uszczelek powinna być o 2 do 3 mm większa od wewnętrznej

średnicy rury. Do uszczelniania połączeń kołnierzowych wykorzystujemy obecnie sznury
teflonowe. O szczelności połączenia kołnierzowego decyduje zarówno jakość uszczelki, jak
również sposób skręcenia połączenia śrubami, który powinien odbywać się na krzyż, po
przekątnej. Dociągnięcie śrub jest ostatnią operacją, którą wykonuje się po zamocowaniu
wstępnym wszystkich śrub.

Układanie przewodów instalacji sanitarnych

Podczas wykonywania każdej instalacji obowiązują przede wszystkim warunki

techniczne wykonania i odbioru robót instalacyjnych, stanowiących odrębny dokument,
wspólny dla wszystkich materiałów. Dodatkowe zalecenia dotyczące montażu instalacji
sanitarnych wynikają ze specyficznych własności materiałów i technologii, bądź
rozprowadzanej instalacji.

Aby instalacja była wykonana prawidłowo i charakteryzowała się trwałością muszą być

spełnione warunki:
–

każdy odcinek rury pomiędzy dwoma stałymi punktami podparcia musi mieć możliwość
wydłużania się bez ograniczeń,

–

odkształcenia nie mogą działać na zbyt krótki odcinek instalacji, jego długość musi być
nie mniejsza, niż odczytywana z wytycznych montażu,

–

musi być zapewniona właściwa kompensacja – naturalna lub wymuszona zwana też
sztuczną (poprzez zainstalowanie kompensatorów),

–

muszą być uwzględnione zalecenia dotyczące izolacji cieplnej i dźwiękowej oraz
wydłużeń cieplnych, w przypadku instalacji wodociągowych wykonanych z miedzi:
–

przewody ułożone w bruzdach w całości powinny być owinięte elastyczną osłoną lub
powinny być zastosowane rury w fabrycznej otulinie,

–

przewody układane w ścianach i na stropach powinny być na całej długości
zabezpieczone odpowiednią elastyczną osłoną (dotyczy instalacji wodociągowych),

–

przewody układane w ścianach pod tynkiem powinny mieć zwiększoną grubość
otuliny,

–

rury z fabrycznie nałożonym płaszczem PVC w instalacjach wodociągowych mogą
być zatynkowane bez dodatkowej otuliny w obszarze łączników, jeżeli odległość
między dwoma łukami nie przekracza 3 m,

–

w przypadku instalacji przebiegającej przez agresywną atmosferę – przewody wymagają
wzmocnionej ochrony antykorozyjnej,

–

rury z miedzi mogą być układane pod tynkiem bez stosowania ochrony antykorozyjnej,
(wyjątkiem jest zaprawa z domieszką amoniaku, kiedy należy dodatkowo zabezpieczyć
instalację),

–

przy przejściach przez przegrody konstrukcyjne (ściany nośne, stropy) przewody należy
prowadzić w rurach ochronnych; przez inne przegrody dopuszcza się otwory luźne. Na
odcinkach tych nie może być żadnych połączeń przewodów. Średnica tulei ochronnej jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zazwyczaj większa o około 1 cm od średnicy przewodu. Przestrzeń między rurami
wypełnia się elastycznym szczeliwem. Przy przechodzeniu przez stropy wymaga się, aby
rura ochronna wystawała po 3 cm w każdą stronę poza strop.

–

przewody ciepłej wody należy izolować cieplnie, gdy:
–

mają średnicę 28 mm i większą,

–

są to przewody obiegu cyrkulacyjnego,

–

są to przewody nie znajdujące się w pomieszczeniach mieszkalnych budynku,

–

są to przewody w budynkach niemieszkalnych (hotele, szpitale, szkoły),

–

zalecane jest, aby w montażu instalacji wodnych zastosowane były materiały jednorodne
w całej instalacji, zasadą jest, aby rury z miedzi montować za rurami ze stali
ocynkowanej, patrząc w kierunku przepływu wody, nie dotyczy to instalacji grzewczych
po dodaniu inhibitorów,

–

miejsce bezpośredniego styku miedzi ze stalą ocynkowaną należy zabezpieczyć
przekładką dielektryczną, czyli wykonaną z materiału będącego izolatorem dla
przepływu prądu,

–

nie ma ograniczeń w łączeniu rur miedzianych z tworzywami sztucznymi,

–

po zewnętrznej stronie ścian budynku nie może być prowadzona instalacja gazowa,

–

przewodów miedzianej instalacji gazowej nie wolno prowadzić w wypełnionych
bruzdach,

–

dopuszcza się pokrycie połączeń lutowanych instalacji lakierem bezbarwnym
z domieszką sproszkowanej miedzi, ale dopiero po wykonaniu próby szczelności
z pozytywnym wynikiem,

–

w instalacjach gazowych nie obowiązuje zasada stosowania materiałów jednorodnych,

–

w instalacjach gazowych wolno stosować jedynie fabrycznie wykonane łączniki,

–

jako materiał uszczelniający do połączeń gwintowych w instalacjach gazowych z miedzi
można używać taśm i włókien teflonowych, past uszczelniających i tworzywa
anaerobowego.
Wykonując instalacje z tworzywa sztucznego należy przestrzegać warunków

technicznych wykonania i odbioru robót instalacyjnych oraz obowiązujących dla danego
tworzywa zaleceń, które wynikają z jego specyficznych własności.
W przypadku tworzyw sztucznych należy uwzględnić dodatkowo następujące wymagania:
–

przewody prowadzone w bruzdach powinny być montowane na wspornikach i uchwytach
tak, aby nie stykały się ze ściankami bruzd,

–

przewody można układać w bruzdach w rurach osłonowych z tworzywa sztucznego,

–

przewód w rurze osłonowej powinien być ułożony bez naprężeń,

–

zakrycie bruzdy może nastąpić po dokonaniu odbioru częściowego,

–

przewody

wodociągowe

przy

przekraczaniu

przegród

budowlanych

ław

fundamentowych nie powinny być łączone między sobą, a przejścia powinny być
chronione tuleją ochronną ze szczelnym, elastycznym wypełnieniem.

–

przewody z tworzyw sztucznych należy układać w odległości min 0,1m od zewnętrznej
powierzchni rurociągów cieplnych – jeżeli nie można zachować tej odległości, należy
zastosować izolację cieplną,

–

przy połączeniach bezpośrednich z urządzeniem wytwarzającym ciepło – między źródło
ciepła a przewodem z tworzywa sztucznego trzeba zamontować odcinek przewodu
stalowego o długości co najmniej 0,5m przy temperaturze wody do 60°C i długości co
najmniej 2,0m przy wyższych temperaturach wody.

–

przewody wykonane z tworzyw sztucznych powinny być izolowane w sposób typowy dla
wszystkich materiałów,

–

instalacja wodociągowa wraz z armaturą powinna być zabezpieczona przed możliwością
powstawania i rozprzestrzeniania się hałasów i drgań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompensacja wydłużeń cieplnych

Pod wpływem różnicy temperatur przewody instalacyjne ulegają wydłużeniom lub

skróceniom. Może to doprowadzić do uszkodzenia rurociągu. Aby temu zapobiec musimy
zapewnić kompensację zmian długości.
Kompensację wydłużeń liniowych przewodów miedzianych należy zapewnić poprzez:
–

kompensację naturalną,

–

kompensację sztuczną polegającą na włączeniu w instalację elementów zwanych
kompensatorami.
Kompensację naturalną uzyskuje się poprzez zmianę prowadzenia przewodów i właściwe

rozmieszczenie punktów stałych.
Aby instalacja była trwała, w uchwytach oraz przejściach przez stropy i ściany rura musi mieć
możliwość swobodnego przesuwania się.

Przy zmianie kierunku prowadzenia przewodu lub przy odgałęzieniu (miejsca te są

krytyczne dla powstających naprężeń) powinien zostać pozostawiony dostatecznie długi
swobodny odcinek, którego zadaniem jest umożliwienie wydłużenia przewodu ograniczonego
punktem stałym. Minimalną długość tego odcinka należy dobrać z odpowiedniej tabeli.
W przypadku, gdy rury pomiędzy dwoma punktami stałymi nie mają możliwości wydłużenia
się, aby nie doprowadzić do wadliwej pracy i uszkodzenia instalacji należy pomiędzy nie
wbudować kompensatory.

Kompensator cieplny (wydłużalnik, wydłużka), jest to element rurociągu umożliwiający

kompensację zmian długości rurociągu spowodowanych zmianami temperatur.
Obowiązującą zasadą jest, aby kompensator zawsze umieszczać pomiędzy uchwytami stałymi
po środku, pomiędzy dwoma odgałęzieniami oraz, aby w osi symetrii kompensator był
mocowany uchwytem stałym.

Należy zwrócić uwagę na to, aby przed wbudowaniem kompensatora sprawdzić, czy

długość odcinka pomiędzy sąsiednimi odgałęzieniami pozwala na wbudowanie
kompensatora.

W przypadku, gdy sąsiednie odgałęzienia leżą bliżej niż wymagane, należy:

–

przy skróceniu długości o 25% – ramię kompensatora zwiększyć o 10%,

–

przy skróceniu długości o 50% – ramię kompensatora zwiększyć o 40%.
Kolejnym sposobem na kompensację wydłużeń liniowych jest wykonywanie odsadzek.

Ten sposób kompensacji najczęściej wykorzystywany jest jako kompensacja pionów
instalacyjnych.

Jeśli przy układaniu przewodu jest mało miejsca, co najczęściej ma miejsce podczas

układania przewodów w szychtach instalacyjnych, stosuje się kompensatory osiowe:
dławicowe lub mieszkowe.

Kompensatory dławicowe charakteryzują się zdolnością przejmowania dużych wydłużeń,

mogą pracować pod różnymi ciśnieniami roboczymi i temperaturami. Podstawowa ich wada
jest wysoka cena, stąd w instalacjach domowych są rzadko wykorzystywane.

Kompensatory mieszkowe wymagają podczas montażu ścisłego przestrzegania

wytycznych producenta, nie wolno ich przeciążać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 68.

Kompensator U – kształtkowy: PP – podpora przesuwna, PS – podpora stała,
L

– długość ramienia kompensatora, ΔL – wydłużenie odcinka, SA – odstęp

bezpieczeństwa, W

– szerokość kompensatora [2, s. 82]

Rys. 69.

Wykorzystanie samokompensacji przy projektowaniu przebiegu tras przewodów:
PP – podpora przesuwna, PS – podpora stała [2, s. 83]

Mocowanie przewodów do przegrody budowlanej

Trwałość instalacji sanitarnych w dużej mierze zależy od prawidłowości rozmieszczenia

uchwytów mocujących. Nie dopuszcza się zmniejszenia poziomych odległości pomiędzy
uchwytami.

Do mocowania rur miedzianych:

–

w instalacjach wodnych powinny być stosowane uchwyty mocujące z tworzyw
sztucznych oraz przekładki elastycznej w uchwytach stalowych, aby ograniczyć
przenoszenie dźwięku,

–

w instalacjach wodnych można stosować obejmy z taśmy miedzianej dla mniejszych
średnic oraz stalowe zaciski rurowe dla średnic większych,

–

w przypadku stosowania uchwytów stalowych, pomiędzy obejmą stalową, a przewodem
miedzianym należy na całym obwodzie umieścić przekładkę ochronna z gumy lub taśmy
z miękkiego PVC, której zadaniem jest ochrona przesuwającej się rury miedzianej przed
porysowaniem, stanowiąc dodatkowo izolację akustyczną,

–

niedopuszczalne jest stosowanie haków stalowych,

–

rozprowadzających gaz należy bezwzględnie stosować uchwyty łącznie z kołkami
rozporowymi minimum M6 wykonane z materiałów niepalnych (wykonane z miedzi,
mosiądzu lub stali nierdzewnej). Celowe jest wypełnienie uchwytu przekładką niepalną.
Uchwyty i kołki z materiałów: tworzywo sztuczne, drewno, stal zwykła nie są

dozwolone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody instalacji miedzianej mogą być mocowane bezpośrednio do przegród budowlanych
lub poprzez różnej konstrukcji wsporniki, czy konstrukcje wsporcze do ścian, stropów lub
w szachtach instalacyjnych.

Jeżeli materiałem przewodowym instalacji sanitarnych nie jest miedź, rurociągi mogą być

zamocowane do przegród za pomocą stalowych podpór z ceowników, kątowników, haków,
uchwytów różnej konstrukcji, zawieszeń, podparć ślizgowych oraz uchwytów z tworzyw
sztucznych.

Tabela 3. Rozstaw uchwytów przesuwnych na instalacjach z miedzi [opracowanie własne]

Średnica rury [ mm]

Odległość między uchwytami [m]

1,25

2,0

2,25

2,75

3,0

3,5

Tabela 4. Maksymalne orientacyjne odległości między punktami mocowania przewodów poziomych

wykonanych, polichlorku winylu (PVC) i polietylenu (PE) [4, s. 57]

Maksymalny rozstaw uchwytów [m]

Średnica zewnętrzna rury [ mm]

PVC

16 – 25

0,7

0,4

32 – 50

1,2

0,75

1,5

0,9

Tabela 5. Odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów z rur stalowych [źródło własne]

Średnica rury w mm

Odległość w m

15÷20 mm

1,5

25÷32 mm

2,0

40÷50 mm

2,5

Rys. 70.

Podpory stałe i przesuwne: a) podpora stała wykonana z dwóch złączek, b) podpora
stała wykonana przy użyciu złączki i trójnika, c) podpora przesuwna, 1 – uchwyt
mocujący, 2 –złączka, 3 – trójnik [2. 68]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje przewodów stalowych wykorzystywanych w instalatorstwie

sanitarnym?

2. Jakie zalety ma instalacja wykonana ze stali?
3. Jakie rodzaje łączników są stosowane w instalacjach ze stali?
4. Jakie są zasady magazynowania i transportu rur i łączników ze stali?
5. Jakie połączenia występują w instalacjach sanitarnych wykonanych ze stali?
6. Na czym polega wykonywanie połączeń rozłącznych w instalacjach ze stali?
7. W jaki sposób wykonuje się uszczelnienie połączeń rozłącznych na instalacjach

wykonanych ze stali?

8. Jaki sprzęt i narzędzia są niezbędne do obróbki elementów instalacyjnych ze stali?
9. Jak należy obrobić końcówki rur po operacji cięcia przewodów stalowych?
10. W jaki sposób należy przeprowadzić przewody przez przegrody budowlane?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj połączenie przewodów stalowych o określonym wymiarze na długi gwint tak,

aby wykonany fragment miał zadaną długość.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zgromadzić materiały instalacyjne ze stali o zadanej średnicy rury, połączenie na długi

gwint,

3) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
5) ocenić jakość rur, łączników i elementów uzbrojenia,
6) wyposażyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp,
7) wykonać pomiary długości przycinanych rur,
8) dociąć i obrobić rury stalowe, końcówki nagwintować,
9) sprawdzić poprawność przygotowanych końcówek odcinków rur stalowych,
10) wstępnie zmontować fragment instalacji,
11) skorygować ewentualne błędy,
12) połączyć odcinki rur ze sobą za pomocą długiego gwintu uszczelniając złącze,
13) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
14) uporządkować stanowisko pracy,
15) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) ocenić jakość swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

imadło,

–

przymiar liniowy,

–

ołówek,

–

suwmiarka,

–

punktak,

–

poziomnica,

–

prowadnica korytkowa,

–

piłka do metalu,

–

gwintownica ręczna lub elektryczna,

–

zestaw kluczy szwedzkich,

–

kombinerki,

–

zdzierak,

–

szczotka do metalu,

–

odcinki rur stalowych,

–

połączenie typu długi gwint,

–

materiały uszczelniające,

–

środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji ze stali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj wyposażenie stanowiska i rozmieszczenie sprzętu oraz narzędzi niezbędnych do

obróbki rur przeznaczonych do montażu instalacji sanitarnej wykonanej ze stali.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować wyposażenie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować praktycznie stanowisko wyposażając je w komplet sprzętu i narzędzi do

obróbki i montażu instalacji ze stali,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy,

–

imadło typu Pionier,

–

komplet sprzętu i narzędzi do obróbki i montażu instalacji ze stali,

–

łączniki i odcinki rur ze stali i żeliwa,

–

materiały pomocnicze do obróbki rur ze stali,

–

prowadnica korytkowa,

–

sprzęt pomiarowy do trasowania,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji ze stali.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywania montażu instalacji ze stali?



2) posłużyć się dokumentacją w zakresie niezbędnym do wykonania robót

montażowych na instalacjach wykonanych ze stali?



3) dobrać środki ochrony osobistej podczas czynności monterskich związanych

z obróbką instalacji wykonanych ze stali?



4) określić właściwości stali jako materiału instalacyjnego?



5) dobrać materiały podstawowe, pomocnicze, sprzęt i narzędzia do wykonania

instalacji ze stali?



6) wykonać podstawowe operacje monterskie na rurach ze stali?



7) wykonać połączenia rozłączne przewodów ze stali?



8) określić zasady spawania przewodów stalowych?



9) wykonać przejścia z instalacji wykonanej ze stali na instalację wykonaną

z innego materiału instalacyjnego?



10) przeprowadzić przewody przez strop zgodnie z obowiązującymi zasadami?



11) dobrać metodę kompensacji do sposobu prowadzenia i mocowania

przewodów instalacyjnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Są cztery możliwe

odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; zaznacz ją znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Poniższy rysunek przedstawia

a) przymiary składane.
b) komplet kątowników.
c) komplet szczelinomierzy.
d) komplet promieniomierzy.

2. Ubytkiem materiału nazywamy

a) jego uszkodzenie lub zniszczenie podczas montażu.
b) zmniejszenie jego ilości z powodu zagubienia podczas transportu.
c) zmniejszenie ilości materiałów, które może wystąpić w wyniku złego

gospodarowania nim.

d) zmniejszenie ilości materiałów, które może wystąpić w wyniku odpadów przy jego

obróbce na placu budowy i podczas transportu.

3. Narzędzie przedstawione na poniższym rysunku służy do

a) narzucania zaprawy.
b) wykonywania bruzd.
c) wykonywanie otworów o małym przekrojach.
d) wykonywania otworów o dużych przekrojach.

4. Piaskowanie i śrutowanie jest to metoda

a) oksydowania stali.
b) mechanicznego usuwania pyłu z powierzchni instalacji.
c) ręcznego usuwania nierówności, zadziorów i wyrównywania spoin.
d) mechanicznego usuwania z powierzchni rdzy, oleju, smaru, wilgoci.

5. Rura stalowa o średnicy 1¼” to rura o średnicy

a) 32 mm.
b) 25 mm.
c) 40 mm.
d) 20 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Przedstawiony na poniższym rysunku łącznik stalowy to

a) mufa.
b) nypel.
c) mufa redukcyjna.
d) nypel redukcyjny.

7. Krawędź rury stalowej po cięciu musi być w pierwszej kolejności

a) pozbawiona gratów zewnętrznych.
b) pozbawiona gratów wewnętrznych.
c) wyczyszczona do metalicznego połysku.
d) pozbawiona gratów wewnętrznych i zewnętrznych.

8. Do wad instalacji stalowych należy między innymi mała

a) odporność na korozję.
b) odporność na oddziaływanie promieni UV.
c) odporność na działanie obciążeń mechanicznych.
d) wytrzymałość na rozciąganie, zginanie i ściskanie.

9. Rury ze stali znajdują zastosowanie

a) tylko w instalacjach grzewczych i gazowych.
b) tylko w instalacjach wodociągowych wody zimnej i ciepłej.
c) instalacjach wodociągowych wody zimnej i ciepłej, instalacjach grzewczych

i instalacjach gazowych.

d) jedynie w instalacjach wodociągowych wody zimnej, instalacjach grzewczych

i instalacjach gazowych.

10. Rury z tworzywa sztucznego nieprawidłowo transportowane lub składowane

a) nie mogą ulec trwałemu odkształceniu termicznemu.
b) nie mogą ulec trwałemu odkształceniu mechanicznemu.
c) mogą ulec uszkodzeniu przez promieniowanie słoneczne (promieniowanie UV).
d) nie ulegają uszkodzeniu przez promieniowanie słoneczne(promieniowanie UV).

11. Zaprasowywanie umożliwia wykonanie

a) nierozłącznego połączenia rur.
b) połączenia klejonego instalacji.
c) połączenia rozłącznego instalacji.
d) połączenia zgrzewanego instalacji.

12. Krawędź rury PVC po cięciu powinna być przed montażem

a) wyczyszczona czyściwem chemicznym.
b) pozbawiona tylko gratów wewnętrznych.
c) skalibrowana kalibratorem i pozbawiona tylko gratów wewnętrznych.
d) skalibrowana kalibratorem i pozbawiona gratów wewnętrznych i zewnętrznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Do połączenia dwóch odcinków rury o tej samej średnicy służy

a) mufa.
b) korek.
c) trójnik.
d) uchwyt.

14. Kalibrator służy do:

a) cięcia rur na wymiar.
b) wykonywania kielichów.
c) wykonywania odgałęzień.
d) przywrócenia kształtu i wymiaru rury.

15. Za pomocą rur z tworzywa sztucznego można wykonać instalację

a) gazową.
b) elektryczną.
c) odgromową.
d) wodociągową, kanalizacyjną i centralnego ogrzewania.

16. Trasowanie jest to

a) przycięcie materiału izolacyjnego.
b) ułożenie przewodów instalacji sanitarnej w bruzdach.
c) wykonanie na powierzchni ścian i stropów bruzd, wnęk i otworów.
d) zaznaczanie na powierzchni ścian i stropów linii prowadzenia odcinków prostych

instalacji, miejsc wykonania gięć i przejść przez przegrody.

17. Układając przewody na dnie wykopu w gruntach skalistych należy

a) ułożyć go na gruncie rodzimym.
b) ułożyć go na podłożu sztucznym piaskowym.
c) wykonać podłoże sztuczne z chudego betonu.
d) ułożyć go na podłożu sztucznym piaskowo–tłuczniowym.

18. Płaszcz ochronny w izolacjach termicznych ma za zadanie zabezpieczyć izolację przed

a) korozją.
b) wilgocią.
c) promieniami UV.
d) uszkodzeniami mechanicznymi.

19. Wkładka alu miniowa w rurze wielowarstwowej nadaje rurze

a) tylko plastyczność.
b) twardość i plastyczność.
c) sprężystość i plastyczność.
d) wytrzymałość, twardość i sprężystość.

20. Przejście instalacji z tworzywa przez przegrodę budowlaną może być wykonane za

pomocą
a) uchwytów.
b) zaprawy murarskiej.
c) zaprawy cementowo-wapiennej.
d) tulei ochronnej wraz ze szczelnym elastycznym wypełniaczem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie prac poprzedzających montaż instalacji

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baur G.: Technologia instalacji wodociągowych i gazowych. Część 1. Instalacje

wodociągowe. Podręcznik do nauki zawodu. Rea, Warszawa 1998

2. Bąkowski K., Chudzicki J.: Instalacje sanitarne. Nowy poradnik majstra budowlanego.

Arkady, Warszawa 2003

3. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne cz.1. WSiP, Warszawa 1999
4. Dyjuk B.: Murarz. Podręcznik ucznia. REA, Warszawa 1999
5. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. KWP Bud–

Ergon OW PZiTB, Warszawa 1998

6. Górecki A., Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998

7. Górecki A., Michalski K.: Instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe z miedzi.

Poradnik. Polskie Centrum Promocji Miedzi, Wrocław 2000

8. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
9. Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja cz.1 – Wodociągi. WSiP, Warszawa 1999
10. Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja cz.2 –Kanalizacja. WSiP, Warszawa 1999
11. Katalog Comap: Estetyczne i bezpieczne łączenie rur wielowarstwowych. Comap Polska

26/08/2003

12. Katalog Comap: Uniwersalna zaciskarka SUDO Press 2432. Comap Polska 08/08/2003
13. Katalog Comap: Złączki zaprasowywane do rur PEX i AL/PEX. Comap Polska

10/05/2003

14. Katalog Geberit HDPE: Podręcznik użytkownika
15. Katalog Genberit Mepla: System instalacji wodociągowych i grzewczych. Geberit

01/2001

16. Katalog Nibco: Poradnik instalatora z katalogiem Nibco 2004
17. Katalog System KAN–therm Poradnik Projektanta: Nowoczesne wewnętrzne instalacje wody

ciepłej i zimnej, centralnego ogrzewania i ogrzewania podłogowego. Firma KAN Sp. z o.o,
Warszawa 2001

18. Katalog USMetrix PEX Marketing USMetrix 2004
19. Katalog USMetrix PP Marketing USMetrix 2004
20. Katalog USMetrix PVC Marketing USMetrix 2004
21. Katalog USMetrix: Rury PE i kształtki zaciskowe PP. USMetrix 15/01/2006
22. Krygier K., Cieślowski S.: Instalacje sanitarne cz.2. WSiP, Warszawa 1998
23. Kuczyński A.,Lenkiewicz W.: Zarys budownictwa ogólnego. WSiP, Warszawa 2000
24. Lewandowski T.: Rysunek techniczny i maszynowy dla szkół mechanizacji rolnictwa.

WSiP, Warszawa 1998

25. Mirski J. Budownictwo z technologią 3. WSiP, Warszawa 1998
26. Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999
27. Popek M., Wapińska B.: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne. WSiP, Warszawa

2003

28. Popek M., Wapińska B.: O instalacjach sanitarnych najkrócej. WSiP, Warszawa 2001
29. Szymański E.: Materiały budowlane. Podręcznik dla technikum. WSiP, Warszawa 2003
30. Tauszyński K. Budownictwo z technologią 1. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1995

31. Urban L. Murarstwo i tynkarstwo. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

1986
Czasopisma specjalistyczne: Murator, Atlas Budowlany, Forum Budowlane, Materiały

Budowlane.