1
WYKŁAD 1
Układ stomatognatyczny – układ ustno – twarzowy lub
układ twarzowo – szczękowo – żuchwowo – zgryzowy
Funkcje:
1. Czynności związane z pobieraniem pokarmów (odgryzanie,
żucie, połykanie)
2. Czynności niezwiązane z żuciem (np. wolne kontakty
zwarciowe, zaciskanie zębów, zgrzytanie)
Inne czynności układu stomatognatycznego niezwiązane z
żuciem – parafunkcje:
- wrażliwość ustna i zwarciowa, wyczuwanie wargami,
językiem, zębami
- czynności mimiczne często warunkowane emocjami
- czynności fonacji
- nawyki nagryzania na wargi, policzki, ucisk językiem
- czynności mięśni gnykowych, krtaniowych i gardłowych
- czynności mm. utrzymujących głowę, barki, ramiona
Specyficzne dla ukł. stomatognatycznego są łuki zębowe,
spełniające 2 funkcje:
1. Podparcie żuchwy o część twarzową czaszki
2. Przekazywanie receptorami z przyzębia zwarciowych
wrażeń czuciowych
Istotnym punktem układu stomatognatycznego jest układ
neuromięśniowy odpowiedzialny za:
- ruchy (np. żuchwy)
- zmiany kształtu (np. języka)
- wyzwalanie siły (np. w czasie żucia, zaciskania, zgrzytania
zębami)
A także sterowanie tymi czynnościami
Związki między kształtem i funkcją układu
stomatognatycznego zależne są od:
1. Powierzchni czynnościowych przyzębia (receptory)
2. Stawów skroniowo – żuchwowych
3. Mięśni
4. Czynnościowych powierzchni okluzyjnych (pow. Między
zębami górnymi i dolnymi)
Ad. 1
Każdy łuk zębowy ma 2 powierzchnie czynnościowe, które są
szczególnie ważne dla aktywności nerwowo – mięśniowej
układu stomatognatycznego:
1. Powierzchnię czynną – cała powierzchnia okluzyjna
2. Aparat zawieszeniowy przyzębia
Obciążenie zęba uaktywnia receptory przyzębia, które
przekazują bodźce dośrodkowe do OUN. W ten sposób do
OUN dochodzi informacja o rodzaju intensywności i kierunku
obciążenia, która następnie opracowana i zmodyfikowana
odprowadzana jest odśrodkowo biegnącym strumieniem
informacji, który uaktywnia mięsnie lub ich część.
Ad. 2
W fizjologicznych warunkach czynność ssż w max.
zaguzkowaniu zębów nie podlega obciążeniu. Przy unoszeniu
żuchwy zostaje wyzwolona energia w mięśniach, następnie
zostaje ona przeniesiona przez łuki zębowe na dźwigary
czaszki w kierunku jej sklepienia, gdzie ulega rozproszeniu.
Przy odgryzaniu, zgrzytaniu czy zaciskaniu zęba, żuchwa
opiera się tylko na przedniej części (brzegi sieczne) i na ssż.
Siły przenoszone są przez te trzy strefy. Przy maksymalnym
opuszczeniu żuchwy nie dochodzi do przenoszenia sił.
Staw sż zbudowany jest z:
1. Wyrostka kłykciowego żuchwy
2. Krążka stawowego
3. Dołka stawowego panewka
4. Guzka stawowego stawu
5. Otworu słuchowego zewnętrznego – po włożeniu tam palca
skierowanego do przodu możemy badać ssż
Ad. 3
Związek między kształtem, a czynnością mm. ujawnia się nie
tylko w czasie odgryzania i żucia, ale także w czasie
wykonywania czynności niezwiązanych z żuciem (zagryzanie
zębów, zgrzytanie).
Do mięśni żucia należą:
-m. skroniowy
-m. skrzydłowy boczny
-m. żwacz
-m. dwubrzuścowy
-m. trapezowy stabilizują głowę
-m. MOS i szyję
Ważne przy budowie tych mięśni jest lokalizacja ich
przyczepów. Skracanie i skurcz mięśnia następuję od
przyczepu końcowego do początkowego.
Ad. 4
Najważniejszym zadaniem powierzchni żującej poza
odgryzaniem i żuciem jest stabilizacja żuchwy przez oparcie
jej o czaszkę.
Stawy:
1. Ssż
2. Powierzchnie żujące zębów przeciwstawnych
stawy czysto
3. Staw zębowo-zębodołowy (panewka – zębodół, główka –
korzeń zęba) teoretyczne
Stabilizacja jednoznaczna
- kontakt pomiędzy pow. żującymi szczęki i żuchwy musi być
w każdym punkcie równomierny (czynnik kształtu)
- w ssż zespół kłykciowo – krążkowy powinien znajdować
się w pozycji neutralnej, co umożliwi równomierne obciążenie
mięśni po obu stronach (krążek stawowy luźno umieszczony
między główką stawową, w dołku stawowym, nie przesuwa
się na guzek stawowy, głowa żuchwy w centralnym punkcie
ssż) (czynnik czynności).
Pod względem aktywności kontaktów okluzyjnych
wyróżniamy:
1. osoby zwarciowo bierne:
- sporadyczne kontakty między antagonistami (każdy ząb z
wyjątkiem ósemki i dolnych siekaczy ma dwóch
przeciwstawnych antagonistów)
- niskie napięcie mm. żwaczowych
- pobudzenie tk. przyzębia w małym stopniu
2. osoby zwarciowo aktywne:
- częste kontakty zwarciowe
- silna aktywność mm. unoszących żuchwę, której
towarzyszy jakby gra zębami, czyli szukanie „przyjemnych”
miejsc kontaktu, czy zgrzytanie po szorstkich lub
„nieprzyjemnych” miejscach. Silniejsza aktywność mięśni
unoszących żuchwę powoduje zgrzytanie związane z
napięciem mięśniowym.
Zwarcie naturalne i sztuczne
Zwarcie naturalne jest stworzone przez naturę (nie jest to
zwarcie idealne, jak opisują książki!) Nawet przy znacznych
odchyleniach od zwarcia idealnego, przez dysponowanie
możliwymi do przyjęcia warunkami kształtu i funkcji ukł.
stomatognatycznego mogą być do przyjęcia.
Zwarcie sztuczne – protezy całkowite, częściowe, mosty,
korony, szyny zgryzowe, wypełnienia na pow. żujących
(ustawiają żuchwę w wymuszonej, leczniczej pozycji)
Szyna zgryzowa – czasem konieczna do wykonania
sztucznego zwarcia
- całkowite okluzyjne
- częściowe okluzyjne
Stworzenie sztucznego zwarcia i artykulacji wpływa na
wszystkie funkcje ukł. stomatognatycznego (czynniki funkcji).
Jeżeli uda się harmonijnie ukształtować wzajemne
oddziaływanie obu czynników, to praca ukł. będzie
przebiegała w prawidłowych warunkach.
Wpływ psychiki i stres na ukł. stomatognatyczny
Na schorzenia ukł. st. decydujący wpływ mają nadmierne
napięcie i aktywność mm. z długotrwałym niefizjologicznym
obciążeniem tkanek.
Warunkiem uzyskania takiego stanu jest współdziałanie kilku
czynników. Zaliczamy do nich:
- wpływ stresorów
- czynniki psychologiczne (podatność na stres)
- choroby psychiczne
- przeszkody zwarciowe (np. źle założone wypełnienie)
- problemy ortopedyczne (kończyny, kręgosłup)
- izometryczna praca mięśni (wady postawy)
- wpływ czynników fizykalnych, tj. zimno, wilgotność, klimat
- czynniki hormonalne, przekwitanie, dojrzewanie, zaburzenia
czynności tarczycy
- czynniki metaboliczne
- odruchy proprioceptywne ze stawów pierwotnie
uszkodzonych, przeciążonych lub wadliwie obciążonych
- urazy i mikrourazy
Wzmożona aktywność odruchowa wywołuje wzrost napięcia
mięśniowego od stanu podwyższonego do sztywności.
Fizjologia mm. szkieletowych
Mięśnie szkieletowe składają się z wielu poprzecznie
prążkowanych włókien mięśniowych, które najczęściej maja
równoległy przebieg, pomiędzy dwoma ścięgnami. W czasie
skurczu siła włókien sumuje się. Włókna mięśni dzielą się na
włókienka, które składają się z miofilamentów – zasadniczego
elementu kurczliwego mięśni, tworzonego głównie przez
kurczliwe białka – aktynę i miozynę. Są otoczone, zdolna do
pobudzenia błoną, która tworzy układ sarkotubularny. Za
unerwienie odpowiedzialne są płytki końcowe, umożliwiające
skurcz mięśni szkieletowych zależny od naszej woli.
Mięsień w czasie spoczynku ma niewielkie stałe napięcie. Jest
to skurcz podstawowy, który utrzymywany jest dzięki
odruchowi rdzennemu. Główna rolę odgrywają włókna
zstępujące gamma. Pobudzenie obszaru mózgu (układu
limbicznego) wywołuje objawy związane ze stresem (zespół
przystosowania). Zstępującą drogą siatkowo-rdzeniową jest
pobudzana pętla gamma, w następstwie czego dochodzi do
wzmożonego napięcia mięśniowego (stały skurcz podstawowy
poza naszą wolą) i odruchów (świadomy ruch z wyższych
neuronów).
Stres – biologiczny stan napięcia organizmu, wywołany przez
różne bodźce somatyczne lub psychiczne, które nazywamy
stresorami.
„Bycie pod wpływem stresu” – znajdowanie się w sytuacji
spowodowanej przez niespecyficzny bodziec, która ujawnia
się przez określone, cechujące tę sytuacje zmiany.
Oddziaływanie stresorów, bez względu na ich rodzaj,
stymuluje w organizmie stereotypowe, niespecyficznie
złożone reakcje przystosowawcze. Adaptacją taką sterują
procesy hormonalne i neurohormonalne.
Stres wywołuje:
- przyspieszenie oddechu
- przyspieszenie bicia serca
- wzrost ciśnienia krwi i napięcia mięśni
- wzrost poziomu cukru we krwi oraz jej krzepliwości
- wzrost wydzielania adrenaliny
Długotrwały stres powoduje rozwój zespołu
przystosowawczego
(Selyego)
2. faza alarmowa – jest wywołana przez stresor, przy czym
siła obronna organizmu się obniża
3. faza odporności – charakteryzuje się tym, że organizm
stara się przystosować do warunków stresu przez zmianę
ważnych dla organizmu funkcji (mobilizacja)
4. faza wyczerpania – obniżenie odporności Az do załamania
Podział pacjentów z dysfunkcjami w obrębie szczęk i twarzy
ze względu na etiopatogenezę:
Grupa 1 – zwarciowe czynniki pierwotne (54,8%)
Zaburzenia zwarciowe + stres prowadza do powstawania
bruksizmu, tendomiopatii i schorzenia stawów. Może
dochodzić do zapalenia mięśni. Każda przeszkoda zwarciowa
powoduje w sposób odruchowy zwiększenie napięcia
mięśniowego. Wysoce wrażliwe receptory ozębnej informują
centralny regulator o istniejącym stanie. Reaguje on
nadmierna aktywnością i napięciem mięśni, a to prowadzi do
pojawienia się objawów przystosowawczych.
Mechanizmy adaptacyjne:
- starcie – organizm stara się wyeliminować przeszkodę na
powierzchni zęba poprzez starcie np. starcie guzków w kłach
to mechanizm przystosowawczy do lepszej okluzji, starcie
może występować również na drodze patologicznej
- odwracalny uraz zwarciowy – powoduje go silny nacisk
wywierany na przeszkadzający ząb, może spowodować
przemieszczenie zęba w bardziej korzystne miejsce
- mechanizm omijania – czyli unikanie kontaktów
przeszkadzających powierzchni zębów przez nerwowo-
mięśniową zmianę torów ruchu.
Kiedy do wzmożonego napięcia mięśni dołączy wtórna
hipertonia mm. następuje kumulacja funkcji mm. Powstaje
patologiczne koło odruchów (bodźce hamujące zostają
zablokowane, brak reakcji obronnej).
Procesy, które pierwotnie spełniały funkcje wyrównawczą
prowadzą do niepokoju ruchowego bruksizm.
Bruksizm – bezcelowe zgrzytanie i zaciskanie zębów,
niezwiązane z funkcją, stymulowany czysto psychicznie
Stres stanowi zasadniczy czynnik dekompensacji
zaadoptowanych przeszkód zwarciowych. Przez swoje silne
oddziaływanie zarówno na układ mięśniowy jak też na
konstrukcję psychoemocjonalną prowadzi do powstawania
izometrycznych skurczów mięśni, a te do niefizjologicznych,
długotrwałych obciążeń, a w konsekwencji uszkodzeń narządu
żucia.
Grupa 2 – chroniczne oddziaływanie stresowe (34%)
- dysfunkcje w narządzie żucia mogą powstawać jako
następstwo czynników wyłącznie psychicznych, niezależnie
od okluzji
- przeszkody zwarciowe nie odgrywają roli wyzwalającej
- głównym czynnikiem etiologicznym jest chroniczny stres i
wywołana przez niego reakcja alarmowa objawiająca się
deficytową pracą układu nerwowo-mięśniowego
- napięcie jest wyładowywane bezpośrednio na łuki zębowe
Tendomiopatie – bóle/ zaburzenia pracy mięśni,
wywoływane stresem fizycznym przy zastałych mięśniach.
W psychicznie stymulowanym bruksizmie możemy
obserwować powstawanie tarczek szkliwnych np. w odcinku
przednio – bocznym. Ich powstawanie trwa latami, w trakcie
tego czasu miazga broni się przed całkowitym odkryciem na
skutek startego szkliwa. Powstaje zębina reparacyjna i korona
zęba odsuwa się niżej – dzięki temu mimo dużej utraty tkanek
twardych pacjent nie odczuwa bólu, a ząb nie ma stanów
zapalnych.
Grupa 3 – choroby psychiczne (7,1%)
- depresje, głównie maskowana doprowadzają do schorzeń
dysfunkcyjnych
- pacjenci skupiają się głównie na zgryzie i oceniają go jako
źródło wszystkich dolegliwości
- drobny zabieg stomatologiczny może wywołać tzw. nerwicę
okluzyjną
Nerwica okluzyjna
Każda interwencja w tym obszarze prowadzi do nasilenia
objawów, powstaje więc błędne koło. Mimo to, Ci pacjenci
odczuwają ogromną potrzebę rehabilitacji okluzji. Jeżeli
stomatolog pozostaje pod wpływem ich sugestii, to może być
pewny pełnego niepowodzenia leczniczego. W chorobach
psychicznych terapia okluzyjna jest niewskazana.
Oddziaływanie chorób psychicznych na okluzję i układ
nerwowo-mięśniowy
Grupa 4 – pierwotny czynnik stawowy (4,1%)
- zaburzenia ssż (np. zwyrodnienie wielostanowe, zmiany
reumatoidalne, wewnątrztorebkowe przeszkody) mogą
wykazać wtórne napięcie mm. i nadpobudliwość ruchową
2
- prowadzą z jednej strony do pogorszenia stanów stawów, z
drugiej zaś do tendomiopatii
Diagnostyka różnicowania bólów twarzy i głowy
(Symptomatologia )
Intensywne działania profilaktyczne i doskonalsze sposoby
leczenia doprowadziły do obniżenia znaczenia ostrych
zębopochodnych stanów bólowych w praktyce stomatologii.
Mimo to stale zwiększa się liczba chorych z bólami twarzy i
głowy wywołanymi przyczynami organicznymi,
czynnościowymi, psychosomatycznymi i stomatognatycznymi
(1/10 osób – przewlekłe bóle, wymagające leczenia)
W ramach interdyscyplinarnej diagnostyki bólu u pacjentów
na plan pierwszy wysuwa się wykrycie przez lekarza zaburzeń
czynnościowych i schorzeń w obrębie j. u. i twarzy, czyli w
układzie stomatognatycznym.
Bóle głowy stanowią jeden z najczęściej podawanych
objawów bólowych!
Podział bólu ze względu na stan przewlekłości:
I.
Okres – ból ostry, bez czynników wikłających lub z
niewielkimi i nielicznymi cz. wikłającymi
II.
Okres – nieostry ból z czynnikami wikłającymi (np.
pobyt w szpitalu, zabieg)
III.
Okres – stały ból z czynnikami wikłającymi tj. leki,
depresja, problemy psychosocjalne
Ból – nieprzyjemne przeżycie zmysłowe i uczuciowe, które
jest związane z obecnym lub potencjalnym uszkodzeniem
tkanek, lub z pojęciem takiego uszkodzenia
- przeżycie psychofizyczne, subiektywne uczucie, którego
nasilenie podlega bardzo wyraźnym wahaniom
indywidualnym
- powstaje poprzez pobudzenie nony receptorów lub
doprowadzających włókien nerwowych
Podział czynników pobudzających receptory bólowe:
a) Fizyczne
b) Chemiczne
c) Związki egzogenne: substancje bólowe roślinne, jad
owadów
d) Związki endogenne : hormony tkankowe np. serotonina i
kumulacja jonów wodorowych
Objawy bólowe:
- powierzchniowe (ustne, śluzówkowo-dziąsłowe)
- głębokie (zębopochodne, naczyniowe, mięśniowo-
szkieletowe, ból trzewny)
- neurogenne (nerwiak, zap. nerwu)
- psychogenne (wyobraźnia)
Przy diagnozowaniu ustno-twarzowego zespołu bólowego
musimy uwzględnić:
- anatomiczny opis umiejscowienia bólu
- intensywność/stan bólowy - lekki /silny
- wyzwalanie - spontaniczne/indukowane/ samoistne
- rozprzestrzenianie się
- rodzaj bólu – jasny/pobudzający/tępy
- czasowe powstrzymanie – przerywane/ciągłe
- trwanie – chwilowe/dłuższe/ przedłużający się
- utrzymanie lokalizacji – umiejscowiony/ rozlany/
promieniujący/ wędrujący/ kłująco – ciągnący/ rozszerzający
się/ ekspansywny/ wtórny
- upośledzenie sprawności czynności
- objawy neurologiczne – towarzyszące: przeczulica/
niedoczulica/ zaburzenia czucia/ znieczulenie/ zaburzenie
czucia dotyku/ zaburzenia słuchu/ wzroku
Cechy bólu związane z układem stomatognatycznym:
- związane z ruchami lub funkcja żuchwy
- podczas badania palpacyjnego
- obecność i dokładną lokalizację możemy ocenić no
podstawie blokady znieczulającej (bolesnych mm.)
WYKŁAD 2
Kompleks miazgowo – zębinowy stanowi jednostkę
funkcjonalną ponieważ i miazga i zębina powstają w trakcie
odontogenezy z tych samych tkanek (dokładnie z brodawki
zębowej) i są czynnościowo i strukturalnie ze sobą związane.
Ogólna budowa zęba – szkliwo, zębina, cement, kość (tk.
zmineralizowane), miazga, ozębna, dziąsło (tk.
niezmineralizowane).
Zębina
pierwotna fizjologiczna
osłonowa
okołokanalikowa
okołomiazgowa
międzykanalikowa
wtórna fizjologiczna, trzeciorzędowa (reaktywna,
reparacyjna)
Zębina osłonowa – pierwsza uformowana warstwa w koronie
i korzeniu, która powstaje i rozwija się razem z zębem
Zębina okołokanalikowa – inaczej zwana śródkanalikową,
forma wyściółki wewnętrznej kanalika zębowego, otacza
kanaliki, jest gęsta, wysoce zmineralizowana, ogranicza
światło kanalika, może zamknąć światło, tworzy się
dynamicznie w wieku starczym
Zębina międzykanalikowa – występuje pomiędzy
kanalikami, matrix tej zębina zawiera cienkie włókna
kolagenowe, składa się z dwóch składowych – kalkosferytów i
postaci liniowej
RODZAJE ZEBINY
Zębina pierwotna – stanowi podstawową tkankę zęba,
powstaje do momentu kształtowania się wierzchołka korzenia,
kanaliki maja budowę regularną
Zębina wtórna – powstaje po okresie formowania
wierzchołka korzenia, jest produkowana w ciągu okresu życia
zęba, przyrasta stale, ale powoli przez całe życie, klinicznie
wykazuje ciemniejszą barwę, jej kanaliki są przedłużeniem
kanalików pierwotnych, leży do wewnątrz zębiny pierwotnej,
od której jest odgraniczona wyraźną linią Owena
a) fizjologiczna – powstała na skutek procesów
fizjologicznych tj. ścieranie, podrażnienia termiczne,
chemiczne, mechaniczne, procesy próchnicowe
b) patologiczna (trzeciorzędowa) – odkładana najbardziej
wewnętrznie zarówno przez obecne na granicy miazgi i
zębiny odontoblasty, jak i przez nowo rekrutowane z
miazgi komórki zębinotwórcze, jest reakcją zapalną
typu wytwórczego na bodźce antygenowe ( tj. zranienie,
obnażenie, leczenie biologiczne miazgi)
reparacyjna – przy dużym ubytku, obumarcie
odontoblastów (na których miejscu pojawiają się nowe
komórki wytwarzające zębinę reparacyjną), jest szybko
wytwarzana, więc kanaliki nie maja równego przebiegu
reakcyjna – przy słabym bodźcu toksycznym, dochodzi
tylko do podrażnienia odontoblastów (które wytwarzają
zębinę reakcyjną)
Kanaliki zębinowe przypominają swoim kształtem stożek, z
podstawą zwrócona do komory zęba (miazgi), zaś
najmniejszym rozmiarem w okolicę połączenia szkliwno –
zębinowego. Na powierzchni zębiny, występuje płytka
warstwa kanalików o gęstości 1%. W zębinie blisko miazgi,
znajduje się głęboka warstwa kanalików o gęstości 22%. W
okolicy szyjki zęba kanalików tez jest mniej i mają mniejsze
światło.
Schemat budowy kanalikowej zębiny i jej znaczenia
przepuszczalności dla toksyn.
Szczegółowa budowa zębiny – warstwa ziarnista Tomesa,
warstwa szklista, przestrzenie martwe, linia porodowa, zębina
płaszczowa, zębina/przestrzenie międzykuliste, przestrzeń
okołoodontoblastyczna, prezębina
Szczegółowa budowa miazgi
Miazga koronowa – w koronie zęba
Miazga kanałowa – stanowi część miazgi umiejscowiona w
korzeniu zęba
Otwór wierzchołkowy – znajduje się pomiędzy miazgą, a
wierzchołkiem korzenia zęba
Kanały dodatkowe lub boczne – umiejscowione są w
bocznej części korzenia zęba
Komórki – odontoblasty, fibroblasty, leukocyty,
niezróżnicowane komórki mezenchymy, makrofagi i
limfocyty. Brak komórek tłuszczowych.
Włókna miazgi – głównie włókna siateczkowe i kolagenowe
(typ I i III)
Substancja podstawowa – pełni rolę pośrednika w transporcie
substancji odżywczych do komórek i metabolitów z komórek
do naczyń krwionośnych.
BUDOWA MIKROSKOPOWA MIAZGI ZĘBA
Warstwa odontoblastów – tworzy zewnętrzną ścianę miazgi,
zawiera komórki i odontoblasty, tutaj może tworzyć się zębina
wtórna
Warstwa ubogokomórkowa – znajduje się tu mniej komórek
niż w warstwie odontoblastów, zawiera nerwy i pęczek
naczyniowy
Warstwa bogatokomórkowa – zwiększona liczbo kom. w
stosunku do warstwy ubogo komórkowej, bardziej rozwinięty
system naczyniowy
Miazga właściwa – znajduje się w środku komory zęba,
zawiera liczne naczynia krwionośne, włókna nerwowe oraz
nieliczne naczynia chłonne
Po usunięciu odontoblastów i ich wypustek z kanalików
zębinowych widoczne są fragmenty włókien prezębiny o
średnicy około 100nm.
Funkcje miazgi zęba
1) odżywianie – odżywienie miazgi i twardych tkanek zęba
odbywa się dzięki dobrze rozwiniętemu układowi naczyń
krwionośnych. Szczególne znaczenie w dostarczaniu
składników pokarmowych najważniejszym komórkom
miazgi – odontoblastom – ma splot pododontoblastyczny.
Odżywianie zębiny odbywa się przy udziale sieci
kanalików zębinowych wypełnionych sokami tkankowymi
i wypustkami odontoblastów. Rozgałęzienia kanalików
zębinowych i wypustek odontoblastów wnikające do zrębu
organicznego szkliwa i zębiny zapewniają dostarczenie
środków odżywczych obu tym tkankom.
2) Czucie – charakterystyczna cechą unerwienia miazgi jest
możliwość rejestrowania czucia bólu, bez względu na
rodzaj bodźca oraz jego umiejscowienie. Przebiegające w
kanalikach zębinowych włókna komórek zębinotwórczych
są receptorami czuciowymi, które przekazują bodźce
fizyczne i chemiczne do miazgi zęba. Drugą drogą są
włókna nerwowe, które oplatając wypustki odontoblastów
znajdują się w kanalikach zębinowych. Pochodzą one od
splotu nerwowego pododontoblastycznego. Przenikając
warstwę odontoblastów i prezębiny wnikają do kanalików
zębinowych.
3) Tworzenie zębiny – w okresie rozwoju miazga tworzy
zębinę pierwotna, która tworzy główną masę zęba. Po
ukończeniu rozwoju proces tworzenia zębiny trwa nadal,
lecz ulega zwolnieniu. Zębina powstaje w ciągu całego
życia miazgi.
4) Obrona – zdrowa i żywa miazga jest barierą ochronną
chroniąca przed wtargnięciem DU przez jamę zęba do
organizmu. Miazga zęba wykazuje duże właściwości
obronne i zdolna jest do zwalczania infekcji na drodze
fagocytarnej i immunologicznej. Następną barierą obronną
jest ozębna, a właściwie tkanka miazgowo- ozębnowa
(mieszana), która powinna być szczególnie oszczędzana i
chroniona w czasie leczenia endodontycznego. Tkanka ta,
odpowiednio zaopatrzona (preparaty odontotropowe) może
ulec mineralizacji i zamknąć wrota zakażenia z jamy zęba
do ustroju.
Unaczynienie i unerwienie miazgi
Miazga posiada bogata sieć naczyń krwionośnych, które
tworzą pęczek naczyniowy odchodzący od tętnicy szyjnej
zewnętrznej za pośrednictwem tętnic: zębodołowej górnej lub
dolnej. Tętnicom odpowiadają jednoimienne żyły.
Przepływ krwi w naczyniach krwionośnych miazgi jest
szybszy niż w innych częściach ciała. Również ciśnienie krwi
jest zazwyczaj wyższe.
Ściany naczyń staja się bardziej cienkie po wniknięciu do
miazgi zęba.
Włókna nerwowe: do zębów przedtrzonowych i trzonowych
wnikają przez otwór wierzchołkowy. Natomiast, do zębów
przednich wnikają pojedyncze włókna nerwowe. Biegną przez
miazgę kanałową do komorowej i dalej rozgałęziają się
obwodowo.
Naczynia krwionośne docierają do miazgi zęba przez otwór
wierzchołkowy i otwory dodatkowe. Miazga zęba jest silnie
unerwiona; wł. nerwowe wchodzą do miazgi przez otwór
wierzchołkowy razem z naczyniami krwionośnymi wspólnie
tworząc pęczek naczyniowo – nerwowy.
Ważne kliniczne cechy miazgi zęba
Z wiekiem zmniejsza się ilość elementów komórkowych w
miazdze zęba na skutek zmian wstecznych. Objętość komory
zęba zmniejsza się z powodu odkładania się zębiny wtórnej.
Proces ten jest szczególnie widoczny w starszych zębach,
gdzie komora zęba może ulec obliteracji. Z wiekiem dochodzi
do kalcyfikacji zęba.
Mogą powstawać zębiniaki:
Rzekome (koncentryczny)
Prawdziwy
Śródścienny
Obliteracja – wynik działania bodźców pochodzących z jamy
ustnej, akumulacja soli mineralnych, płynów, bakterii, które
mogą zamknąć światło kanalików.
Czynniki mechaniczne, które mogą podrażnić miazgę zęba:
- zabiegi stomatologiczne
- uraz
- ortodoncja
- skaling
Czynniki chemiczne:
- preparaty antybakteryjne
- preparaty oczyszczające ubytek
- kwasy
- podkłady
- czasowe i stałe wypełnienia
Mechanizmy obronne miazgi:
- obliteracja obnażonych kanalików zębinowych
- zębina sklerotyczna – powstaje w wyniku zwiększonej
mineralizacji zebiny
- zębina trzeciorzędowa
- ból
- zapalenie miazgi
Wrażliwość zębiny – terminem tym określa się ból wywołany
nieszkodliwymi bodźcami czuciowymi z powodu odsłonięcia
zębiny i otwarcia kanalików zębinowych, którego nie można
przypisać innemu defektowi lub patologii zęba.
Najczęściej występuje na powierzchniach policzkowych w
rejonie przyszyjkowym, rzadziej w tym rejonie na
powierzchniach językowych lub pow. żujących zębów
stałych. Dotyczy przeważnie kłów, a w następnej kolejności
przedtrzonowych, siecznych i trzonowych.
Teorie powstawania nadwrażliwości
1) Drażnienie włókien nerwowych znajdujących się w zębinie
2) Wypustki odontoblastów pełnia role receptora i towarzysza
wł. nerwowym miazgi zęba
3) W odpowiedzi na bodziec płyn kanalikowy w kanalikach
zębiny przemieszcza się, ruch jest rejestrowany przez
wolne zakończenia nerwowe znajdujące się blisko zębiny
(teoria hydrodynamiczna)
Wzgórze – jako centralny ośrodek odbioru informacji
WYKŁAD III
Należy zwrócić uwagę na:
- badanie stawu skroniowo- żuchwowego
- badanie mięśni
- badanie zwarcia
3
Badanie kliniczne najpierw przeprowadza się zewnątrzustnie,
następnie zewnątrzustnie. Podczas badania pacjent powinien
siedzieć w pozycji pionowej, z prosto utrzymaną głową.
Odczucia pacjenta podczas badania informują nas o stanie
badanych tkanek. Nie stanowią one jednak obiektywnej oceny
intensywności dolegliwości bólowych.
Badanie kliniczne należy zacząć od asymetrii twarzy, a także
zmian na skórze i widocznej części błony śluzowej.
Rozpoznawane są przy tym zarówno przerosty, jak i zaniki.
Bliznowate przykurcze i zmiany zapalne mogą być związane
z zaburzeniami czynnościowymi, stanowiąc przyczynę
subiektywnych dolegliwości pacjenta w obrębie głowy i
twarzy.
Badanie stawów skroniowo- żuchwowych: Jedyną
wymierną wartością, która może być obiektywnie oceniona
jest zakres ruchów żuchwy.
Odwodzenie żuchwy: pomiaru dokonuje się mierząc
odległość od brzegu siecznego siekaczy górnych do brzegu
siecznego siekaczy dolnych, gdy pacjent rozwiera szczęki, do
kiedy nie czuje bólu, i następnie do chwili maksymalnego
(wymuszonego) rozwarcia. Dolna granica rozwarcia wynosi
dla kobiet 35mm i 40 mm dla mężczyzn.
Ruchy boczne żuchwy: pomiaru zakresu ruchu dokonuje się
mierząc odległość od linii środkowej między siekaczami
przyśrodkowymi szczęki do linii środkowej między
siekaczami przyśrodkowymi żuchwy, gdy pacjent
przemieszcza żuchwę maksymalnie do boku, najpierw w
jedna a następnie w drugą stronę. Najniższa wartość pomiaru
w normie wynosi 8 mm w obydwu kierunkach.
Ruchy żuchwy analizuje się pod względem
ilościowym(rozległość) i jakościowym( symetria,
równomierny przebieg, odczucie końcowego oporu).
Ograniczenie ruchów może mieć przyczynę artrogenną
(np. przy poprzednim przemieszczaniu krążka) lub
miogenną (zwiększone napięcie mięśni).
Badanie stawu skroniowo-żuchwowego:
Metodą palpacyjną – poprzez badanie ocenia się
równomierność synchroniczność ruchów w stawach.
Również nieskoordynowane ruchy, podczas których
występują słabe dźwięki, mogą być weryfikowane dzięki
temu badaniu. Badanie zewnątrzustne – należy lekko
naciskać przez policzek na boczną powierzchnię stawu
skroniowo-żuchwowego w okolicy przydusznej. Badanie
od strony otworu słuchowego zewnętrznego - należy
zastosować lekki ucisk do przodu małym palcem
umieszczonym w zewnętrznym otworze słuchowym
pacjenta. Badanie to umożliwia ocenę grzbietowej części
głowy żuchwy i orientacyjną ocenę jej pozycji. Najprościej
można ją wykonać w czasie, gdy żuchwa przyjmuje
pozycję maksymalnego zaguzkowania.
Badanie stereostetoskopem – objawów akustycznych w
stawie skroniowo-żuchwowym. Stereostatoskop składa się
z dwóch połączonych przewodami i zakończonych dwoma
niezależnymi membranami. Za pomocą słuchawek nie
tylko można osłuchać stawy, ale także można je porównać.
Podczas prawidłowego otwierania nie pojawiają się żadne
objawy akustyczne w stawie. Stwierdzenie w czasie
przywodzenia i odwodzenia żuchwy oraz ruchów
bocznych, a także ruchu protruzyjnego patologiczne
dźwięki w stawie skroniowo-żuchwowym można podzielić
na szmery i trzaski..
Zdjęcia RTG
Oglądanie stawu
Poprzez badanie palpacyjne można ocenić dotykiem boczną i
tylną powierzchnię stawu skroniowo-żuchwowego.
Niepokojące objawy ocenia się przez porównanie obu
stawów.
Wzajemny układ głowy żuchwy do krążka i dołu
żuchwowego w czasie ruchów żuchwy – W czasie
prawidłowego rozwierania szczęk głowa żuchwy najpierw
wykonuje ruch obrotowy wzdłuż osi; krążek stawowy
pozostaje na miejscu. Następnie, przy szerszym rozwarciu
następuje przemieszczenie głowy żuchwy, która ześlizguje się
ku przodowi i w dół guzka stawowego.
Krążek stawowy wstawiony pomiędzy głowę żuchwy a guzek
stawowy, odgrywa małą rolę w ruchu obrotowym, ale podąża
do przodu i w dół guzka podczas przemieszczania głowy
żuchwy. Głowa żuchwy zatem porusza się szybciej niż
krążek i przechodzi po krążku w czasie rozwierania szczęk.
Zdjęcia RTG w ocenie stawu skroniowo-żuchwowego –
zdjęcia RTG są wskazane tylko wówczas, gdy badanie
kliniczne nasuwa podejrzenie istnienie zmian chorobowych w
kości. Wszystkie techniki obrazujące staw skroniowo-
żuchwowy nie są dokładne i nie wystarczają w szczegółowej
oceny. Opis zdjęcia wykonuje zazwyczaj radiolog. Przydatne
w praktyce są:
1. zdjęcie pantomograficzne – umożliwiają tylko zbadanie
powierzchni głowy żuchwy. Pojedyncze zdjęcie
pantomograficzne daje mało informacji o wzajemnym
układzie głowa żuchwy / krążek / dół żuchwowy oraz o
zacięgu ruchu.
2. zdjęcie przezgardłowe – mogą być wykonywane aparatem
rentgenowskim do zdjęć zębowych. Polecamy pacjentowi
szeroko otworzyć usta. Film do zdjęć zgryzowych jest
przytrzymywany przy policzku badanej okolicy
przydusznej, a lampa rentgenowska jest ustawiona
poziomo i skierowana poprzez wcięcie żuchwy od strony
przeciwnej
W ustaleniu specyficznej diagnozy artropatii pomocne są
także analizy instrumentalne (graficzne i elektroniczne
wykresy ruchów) oraz metody obrazowania stawów (np.
tomografia komputerowa, tomografia magnetyczno-
rezonansowa)
Badanie mięśni – badanie mięśni żwaczowych jest
podstawową czynnością dokonywana w celu oceny w
układzie mięśniowo-stowowym narządu żucia. Wszystkie
mięśnie należy badać palpacyjnie w miejscu ich przyczepów
do kości. Badanie mięśni dotyczy ich kształtu, wielkości,
konsystencji, a także wzoru ich czynności. Rozpoznanie
odchyleń od normy fizjologicznej wymaga dobrej znajomości
szczegółów zarówno anatomicznych, jak i topograficznych,
Szczególną uwagę należy zwrócić na :
- m. żwacz
- m. skroniowy
- m. skrzydłowy przyśrodkowy
- m. skrzydłowy boczny
Mięsień żwacz – czynność mięśnia: przywodzenie żuchwy i
w mniejszym stopniu wysuwanie do przodu ( przy
jednostronnym pobudzeniu nerwów także ruch boczny).
Sposób badania : należy badać palpacyjnie oburęcznie,
umieszczając jeden palec od strony jamy ustnej pacjenta, a
pozostałe na zewnątrz na policzku. Mięsień żwacz odchodzi
od poprzednich dwóch trzecich łuku jarzmowego i przyczepia
się do zewnętrznej powierzchni kąta żuchwy. Obydwa
przyczepy powinny być badane oddzielnie.
Mięsień skroniowy - czynność mięśnia: przywodzenie, ruch
do tyłu ( przy jednostronnym pobudzeniu nerwowym części
tylnej : niewielki ruch boczny).Sposób badania: przyczep
górny mięśnia skroniowego może być zbadany palpacyjnie
zewnątrzustnie przy jednoczesnym poleceniu pacjentowi
zaciśnięciu zębów i przy zamkniętych ustach albo przy
usiłowaniu otwierania ust mimo podparcia żuchwy. W czasie
badania uciska się okolice skroni, pomiędzy górną a dolną
kresą skroniową, tuż ponad uchem ( przyczep), przechodząc
do przodu w kierunku okolicy nadoczodołowej. Dolny
przyczep mięśnia skroniowego badamy zewnątrzustnie
wkładając do ust pacjenta mały palec i przesuwając go od
góry po zewnętrznej krawędzi gałęzi żuchwy do miejsca,
gdzie mięsień przyczepia się do wyrostka dziobiastego.
Mięsień skrzydłowy boczny – czynność mięśnia: ruch
poprzedni i boczny żuchwy oraz w mniejszym stopniu
odwodzenie. Sposób badania: nie można go zbadać
palpacyjnie. Mięsień ten odchodzi od zewnętrznej
powierzchni blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego kości
klinowej i przyczepia się poprzez dwie niezależne głowy do
przedniej części głowy żuchwy i krążka stawowego. Mięsień
ten najlepiej zbadać obserwując jego reakcję na pokonywanie
oporu w czasie otwierania ust. Skurcz mięśnia nie tylko
powoduje otwarcie ust, ale również pozwala na boczne ruchy
zuchwy. Gdy pacjentowi poleca się otworzyć usta pomimo
oporu, jaki stawia ręka badającego, wyczuwa się napięcie
mięśnia skrzydłowatego bocznego, a pacjent może donieść o
bólu w okolicy przydusznej. Można to sprawdzić polecając
pacjentowi przesunięcie żuchwy w jedną lub drugą stronę,
pomimo oporu jaki stawia ręka badającego. Jako odpowiedź
na taki ruch może wystąpić bolesność po odpowiedniej
stronie.
Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy – czynność mięśnia :
przywodzenie żuchwy, ruch boczny i w niewielkim stopniu
protruzja. Sposób badania: ponieważ odchodzi od
powierzchni między przyśrodkową i zewnętrzną blaszką
wyrostka skrzydłowatego i przyczepia się do
przysrodkowego kąta żuchwy, nie można go zbadać
palpacyjnie. Usiłowanie zbadania tego mięśnia nie daje
wyniku i nie przedstawia wartości w badaniu klinicznym
mięśni żwaczowych.
Badanie zwarcia – badając zwarcie opieramy się na
klasyfikacji Angle’s. Sposobem badania bardziej przydatnym i
obejmującym całościowo zagadnienie jest badanie zwarcia
statycznego i dynamicznego.
Zwarcie statyczne - jest to końcowa faza przywodzenia
żuchwy, w której dochodzi do maksymalnego i jednoczesnego
kontaktu powierzchni zwarciowych zębów.
Zwarcie dynamiczne – jest to kontakt między zębami
przeciwstawnymi podczas ruchów żuchwy.
Podczas badania u pacjenta zwarcia statycznego należy
odpowiedzieć na pytanie : czy zwarcie centralne pokrywa się
z relacją centralną? Jeśli tak to przy pierwszym kontakcie
zębów przeciwstawnych mięśnie podtrzymujące żuchwę
znajdują się w stanie najmniejszego napięcia i są najbardziej
rozluźnione.
Zwarcie centralne – ustalamy polecając pacjentowi złączyć
zęby lub „zewrzeć zęby tylne”. Obserwujemy położenie
żuchwy w stosunku do szczęki przez zbadanie kontaktu
przeciwstawnych zębów siecznych w tym położeniu żuchwy.
Odmiennie niż zwarcie centralne trudno jest znaleźć i
zarejestrować relację centralną. Pacjent samoczynnie nie
może osiągnąć położenia żuchwy w relacji centralnej. Aby to
osiągnąć dentysta powinien „biernie prowadzić” żuchwę
pacjenta czyli odwodzić i przywodzić żuchwę do szczęki do
momentu uzyskania kontaktów zębów przeciwstawnych przy
możliwie najmniejszym napięciu mięśni pacjenta. Zaleca się
różne metody , aby otrzymać to położenie żuchwy w
powtarzalny sposób:
- doprowadzając oburęcznie głowy żuchwy do położenia w
relacji centralnej lub
- opierając kciuk na podbródku pacjenta. Ułatwia się mu w
ten sposób uzyskanie stanu rozluźnienia nerwowo-
mięśniowego.
Zwarcie dynamiczne - odnosi się do kontaktów jakie
zachodzą w czasie przemieszczania żuchwy i umożliwia
analizę sposobu przedniego prowadzenia żuchwy.
Prowadzenie przednie wynika z kontaktu tych zębów, które
stykają się ze sobą podczas przemieszczania żuchwy. Słowo
„przednie” nie oznacza zębów przednich, ale odnosi się do
zębów, które przejmują prowadzenie w czasie
przemieszczania się żuchwy. Prowadzenie przednie może
odbywać się na samych kłach (prowadzeni kłowe) lub na
kilku zębach przednich (prowadzeni grupowe). Prowadzenie
żuchwy na zębach bocznych zwane jest kontaktami
zwarciowymi. Gdy zęby boczne stykają się silniej i wcześniej
niż zęby przednie podczas przemieszczania się żuchwy w bok
, kontakty zębów przeciwstawnych po stronie pracującej
bardziej prawidłowo należy określić je jako kontakty
zwarciowe strony pracującej. Stroną nie pracująca jest stroną,
z której żuchwa się przemieszcza.
WYKŁAD IV
Badanie reakcji miazgi zęba na bodźce termiczne i
elektryczne.
Zęby tkwią w zębodołach kości szczęki i
żuchwy; między zębem a ścianą zębodołu znajduję się ozębna,
która tworzy więzadła zębowo-zębodołowe. W zębie
wyróżnia się koronę zęba, szyjkę zęba i korzeń zęba tkwiący
w zębodole.
W obrębie komory zęba znajduje się komora
zęba ( cavum dentis), która zwęża się w kierunku korzenia
przechodząc w kanał korzeniowy zęba ( canalis radicis
dentis). Kanał kończy się otworem wierzchołkowym (foramen
apicis). Komorę zęba i kanał korzeniowy, czyli jamę zęba
wypełnia miazga zęba ( pulpa dentis).
W skład narządu zębowego wchodzą:
1. TKANKI ZMINERALIZOWANE:
Szkliwo
Zębina
Cement korzeniowy
Kość wyrostka zębodołowego
2. TKANKI NIEZMINERALIZOWANE:
Miazga zęba, która wypełnia komorę zęba i kanał
korzeniowy
Ozębna, która znajduje się w przestrzeni między korzeniem
zęba a ścianą zębodołu
Dziąsło stanowiące część błony śluzowej otaczającej ząb
MIAZGA ZĘBA – jest pozostałością brodawki zębowej z
okresu powstawania zębów. Miazga wypełnia jamę zęba i
przez otwór wierzchołkowy korzeni łączy się z ozębną.
Wyróżniamy miazgę koronową, wypełniającą koronę zęba i
miazgę korzeniową, wypełniającą kanał korzeniowy.
W miazdze wyróżniamy trzy warstwy:
1. warstwa odontoblastów
2. warstwa jasna, pośrednia tzw. Pas Weila ( warstwa
ubogokomórkowa)
3. miazga właściwa (warstwa bogatokomórkowa)
Warstwę odontoblastów stanowią komórki zębinotwórcze
ułożone w dwa lub trzy szeregi tworząc nabłonek
wielorzędowy. W warstwie tej znajdują się końcowe
rozgałęzienia włókien nerwowych. Mogą też występować
sploty naczyń włosowatych.
Druga warstwa jest ubogokomórkowa. Zawiera pojedyncze
fibroblasty oraz naczynia i nerwy tworzące splot
pododontoblastyczny (splot Raszkowa). Warstwa ta uważana
jest za miejsce uaktywnienia komórek, które następnie
różnicują się w odontoblasty. Przez pas Weila przechodzą
włókna spiralne Korffa, wypustki miazgowce odontoblastów,
nerwy bezrdzenne wchodzące do kanalików zębiny a
wywodzące się ze splotu Raszkowa.
Warstwę trzecią bogatokomórkową tworzą komórki
mezynchematyczne, fibroblasty o różnym kształcie (mogą
rozwinąć się w odontoblasty), komórki biorące udział w
reakcjach odpornościowych organizmu( makrofagi, limfocyty,
komórki plazmatyczne, komórki tuczne).
W miazdze właściwej występują również włókna kolagenowe
tworzące sieć oraz włókna srebrnochłonne-włókna Korffa
leżące bardziej obwodowo i przebiegające spiralnie. W
warstwie tej znajdują się liczne naczynia krwionośne, włókna
nerwowe oraz nieliczne naczynia chłonne.
Włókna nerwowe wnikają do miazgi łącznie z naczyniami
krwionośnymi przez otwór wierzchołkowy i tworzą wspólnie
pęczek naczyniowo-nerwowy. Włókna nerwowe biegną w
części centralnej miazgi jako włókna rdzenne i bezrdzenne. W
obrębie miazgi rozgałęziają się, część z nich traci osłonkę
mielinową. Bezpośrednio pod warstwą odontoblastów oba
rodzaje włókien tworzą splot pododontoblastyczny. Od tego
splotu biegną cienkie, bezrdzenne włókienka nerwowe, które
przechodzą przechodzą do kanalików zębiny łącznie z
wypustkami odontoblastów.
W miazdze wyróżniamy pod względem funkcjonalnym
dwa rodzaje włókien nerwowych:
1. naczyniowo-ruchowe
2. czuciowe
Unerwienie współczulne kieruje krążeniem naczyniowym,
reguluje przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, bierze
4
udział w funkcji odontoblastów. Dzięki nim następuje
przekazywanie informacji o szkodliwych bodźcach zarówno
w zębinie, jak i w miazdze, co pozwala na kliniczną ocenę
żywotności zęba.
Z wiekiem włókna nerwowe ulegają
zwapnieniu, czym można tłumaczyć mniejszą wrażliwość
zębów na bodźce, zwłaszcza po 50 roku życia.
Badanie żywotności miazgi:
1. termodiagnostyka – testy termiczne z zastosowaniem
zimna i ciepła
2. elektrodiagnostyka – testy elektryczne z zastosowaniem
prądów o niskiej częstotliwości.
3. testy nawiercania zębiny
4. badanie przepływu krwi za pomocą a) przepływomierza
laserowego Dopplera; b)termografii
Zasady badania żywotności miazgi:
1. Zawsze należy zbadać ząb chory i jednocześnie zdrowy po
stronie przeciwnej, ponieważ próg pobudliwości miazgi
tych samych zębów jest różny u różnych osób. Progiem
pobudliwości nazywamy reakcje miazgi spowodowaną
najsłabszym bodźcem.
2. Wskazania do badania żywotności zębów:
Zęby z rozległymi ubytkami
Zęby z rozległymi wypełnieniami
Zęby przebarwione
Zęby starte
Zęby rozchwiane
Zęby po urazach
Zęby sąsiadujące ze szczeliną złamania
Zęby sąsiadujące z zębem po resekcji
Zęby sąsiadujące ze zmianami nowotworowymi
3. Prawidłowa zdrowa miazga ma wysoki próg pobudliwości
i reaguje stopniowo coraz mocniej na coraz silniejsze
bodźce.
W ostrych zapaleniach miazgi próg pobudliwości obniża
się, czyli miazga reaguje na bodźce, na które normalnie nie
byłoby reakcji.
W przewlekłych zapaleniach miazgi oraz w okresie jej
obumierania, próg ten podwyższa się.
Po urazach zębów - badanie reakcji miazgi zęba
bezpośrednio po urazie jest niemiarodajne.
We wczesnym okresie pourazowym może nastąpić tzw. Szok
miazgi, czyli brak reakcji na bodźce mimo ze ząb jest żywy.
Przypuszcza się, że przewodzenie bodźców utrudnia ucisk
krwiaka. Wskazana jest wtedy obserwacja żywotności miazgi
przez pół roku – przy braku powrotu prawidłowej reakcji
miazgi wykonujemy leczenie endodontyczne.
Jeśli uraz spowodował przerwanie ciągłości
większych naczyń krwionośnych z zachowaniem ciągłości
włókien nerwowych to miazga może wykazywać reakcję
prawidłową lub nieco wzmożoną. Jest to stan przejściowy, a
reakcja miazgi na bodźce zanika wraz z obumarciem włókien
nerwowych.
Termodiagnostyka – w testach termicznych wykorzystujemy
jako bodźce zimne – chlorek etylenu ( na tamponiku z waty),
jako gorące- rozgrzaną gutaperkę lub rozgrzany instrument
(ząb pokrywamy wazeliną). Badanie żywotności miazgi
chlorkiem etylu: kuleczkę z waty nasączoną chlorkiem etylu
należy przełożyć do 1/3 środkowej części powierzchni
wargowej zęba. Przy surowiczych zapaleniach miazgi
występuje silny i przedłużający się ból na zimno, przy
ropnych zaś na gorąco. Ważnym objawem diagnostycznym
dla rozległych zapaleń ropnych z rozległymi ogniskami
martwicy miazgi jest wzmożona jej reakcja na gorąco przy
braku lub słabej reakcji na zimno.
Elektrodiagnostyka – test elektryczny- reakcja miazgi na
prąd elektryczny o małej częstotliwości (50-100Hz), czyli
prąd faradyczny. Sposób badania:
1. pouczenie pacjenta o sposobie badania i o charakterze
odczuwalnych objawów- swędzenie, kłucie, ból
2. przed badaniem prądem pacjent musi zdjąć wszystkie
przedmioty metalowe z rąk, szyi, uszu.
3. badany ząb należy dokładnie odizolować od wilgotnego
otoczenia jamy ustnej za pomocą wałków ligninowych
oraz dokładnie go osuszyć; zapobiega to przepływowi
prądu do tkanek miękkich
4. elektroda bierna owinięta w wilgotną gazę lub ligninę musi
być dokładnie objęta przez rękę pacjenta
5. elektroda czynna – igłowa – owinięta w wilgotną,
nasączoną wodą destylowaną watkę musi dokładnie
kontaktować z zębem. Właściwy punkt przylożenia dla
zębów bocznych to powierzchnia żująca i policzkowa w
części bliższej powierzchni żującej. Dla zębów przednich
to brzeg sieczny i powierzchnia wargowa lub językowa w
części bliższej brzegu siecznego.
6. Elektroda musi być przyłożona do zdrowego oraz
podpartego zębiną szkliwa. Nie przykładamy elektrody do
szkliwa podminowanego próchnicą, wypełnieniem, a tym
bardziej do wypełnienia, gdyż wynik zostaje zmieniony
zależnie od przewodnictwa materiału wypełniającego.
7. Elektrody nie należy przykładać w pobliżu dziąsła,
ponieważ istnieje możliwość przepływu prądu przez płyn
dziąsłowy, zwłaszcza gdy droga przepływu prądu do
miazgi jest dłuższa niż do dziąsła.
Prądem faradycznym nie badamy:
- zębów okoronowanych
- zębów z wypełnieniem amalgamatowym
Dla zębów okoronowanych do badania żywotności służy
aparat o wysokiej częstotliwości prądu.
Ze względu na możliwość przepływu prądu z
badanego zęba na ząb sąsiedni pokryty koroną metalową lub
z wypełnieniem amalgamatowym na powierzchni stycznej
należy badany ząb odizolować pakiem celuloidowym.
Na wysokość pobudliwości wpływa:
1. grubość twardych tkanek zęba
2. stan miazgi:
w przypadku, gdy w komorze zęba będą wilgotne masy
zgorzelinowe lub martwica rozpływna, będące dobrym
przewodnikiem prądu, ząb taki wykaże reakcję
„pozytywną”, gdyż bólem zareaguje ozębna.
Pulpopatie bezobjawowe zareagują podobnie jak do zęba
kontrolnego
Zapalenie ostre miazgi - próg pobudliwości obniżony
Zapalenie przewlekłe – próg pobudliwości w większości
przypadków podwyższony
3. schorzenia OUN, miejscowa analgezja, osobnicza
pobudliwość badanego
Wynik badania zawsze należy porównać z odpowiedzią
jednoimiennego lub należącego do tej samej grupy
anatomicznej zęba zdrowego. Prawidłowy próg pobudliwości
miazgi poszczególnych zębów:
- siekacze – 3-6 mA
- kły – 8 mA
- przedtrzonowe – 8 mA
- trzonowce – 8-12 mA
Badanie ozębnej na opukiwanie
OZĘBNA – wypełnia szczelinę między zębem a zębodołem.
Szczelina ta może mieć różną szerokość, nawet u tego samego
osobnika. W najwęższym miejscu ok. 0,17mm, w
najszerszym ok. 0,39mm. Szpara wypełniona ozębną poszerza
się wraz z wiekiem.
Ozębna zbudowana jest z tkanki łącznej
ukształtowanej w ten sposób, aby umożliwiała spełnienie
wszelkich czynności związanych zarówno z pracą zębów, jak i
prawidłowym utrzymaniem zęba w zębodole. Włókna
kolagenowe tworzą system więzadeł (aparat więzadłowy
zęba) przeciwdziałających siłom mechanicznym, a liczne
elementy komórkowe zapewniają odradzanie zużywających
się struktur ozębnej.
Obfite unaczynienie zapewnia wszystkim
elementom ozębnej dostarczanie substancji odżywczych, a
liczne włókna i zakończenia nerwowe czuciowe regulują
różnorodne obciążenie dotyczące narządu żucia.
Aparat więzadłowy zęba - za przymocowanie zęba do
zębodołu odpowiada więzadło zębodołowo-zębowe. W
zębach jednokorzeniowych składa się z czterech, a w
wielokorzeniowych z pięciu grup wiązek różniących się
przebiegiem i miejscem przyczepu.
1. Grupa grzebienia wyrostka – są to włókna biegnące od
górnej granicy cementu do grzebienia zębodołowego
kości.
2. Więzadło skośne ( ligamentum obliqum) – przebiega
skośnie od wyrostków zębodołowych ku szczytowi
korzenia; jest to najliczniejsza grupa więzadeł, ponieważ
główne obciążenie zęba przebiega wzdłuż długiej osi zęba.
Dzięki niemu ząb jest jak gdyby zawieszony i nie ulega
„wgnieceniu” w głąb zębodołu po zwarciu szczęki i
żuchwy.
3. Więzadło wierzchołkowe zęba (ligamentum apicis dentis) –
włókna biegną prostopadle od dna zębodołu do szczytu
korzenia.
4. Więzadło okrężne zęba (ligamentum circulare dentis) –
biegnie poziomo, okrężnie w okolicy szyjki zęba od
wyrostka zębodołowego ku koronie zęba, bardzo ściśle
otaczając szyjkę zęba.
Więzadło okrężne wraz z
przyczepem nabłonkowym i więzadłem cementowo-
dziąsłowym szczelnie zamyka szparę ozębnej chroniąc ją
przed wniknięciem niepożądanych substancji i bakterii.
5. przy zębach wielokorzeniowych występują włókna
kolagenowe przebiegające promieniście pomiędzy
poszczególnymi korzeniami( więzadło promieniste) oraz
znacznie mniejsza liczba włókien układających się
stycznie do cementu.
Unerwienie ozębnej to splot włókien nerwowych
zmielinizowanych i niezmielinizowanych. Te ostatnie
regulują przepływ krwi przez naczynia krwionośne, należą
bowiem do układu autonomicznego. Pochodzą one od nerwów
kierujących się do miazgi zęba, z odgałęzień nerwów
zębodołu oraz odgałęzień nerwów dziąsła (odgałęzienia nerwu
trójdzielnego).
Receptory czucia bólu i dotyku układają się na
ogół wzdłuż cementu, rzadziej w pobliżu kości zębodołu i za
pośrednictwem nerwu trójdzielnego regulują odruchową
funkcję żucia.
I
. Do badań ozębnej
zalicza się test opukiwania (percussio).
W stanie prawidłowym ozębna nie reaguje nawet na silne
opukiwanie korony zęba.
1. w celach diagnostycznych ząb opukujemy wzdłuż lub w
poprzek długiej osi zęba końcem trzonu lusterka. Ból
występujący podczas opukiwania pionowego świadczy o
ograniczeniu procesu chorobowego do okolicy szczytu
korzenia. Bolesność występująca przy opukiwaniu
poziomym wskazuje na brzeżne zapalenie ozębnej. Ból
wywołany w obu kierunkach o zapaleniu rozlanym. W
przewlekłym zapaleniu ozębnej, bez zaostrzenia, występuje
brak reakcji bólowej. ( badanie opukowe zęba palcem
wskazującym, zalecane jako mniej bolesne w przypadku
ostrego ropnego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych).
2. wynik badania opukowego zęba wskazanego przez
pacjenta musi być zawsze porównany z reakcją zębów
sąsiednich lub przeciwstawnych, ponieważ chorzy często
mylnie informują lekarza o swoich dolegliwościach
II. W trakcie opukiwania korony zęba często można
zaobserwować tzw. Objaw Smrekera. Pod palcem
opartym na błonie śluzowej wyrostka zębodołowego w
okolicy szczytu korzenia opukiwanego zęba wyczuwa się
drżenie korzenia. Zjawisko to występuje podczas chorób
ozębnej, w wyniku których zewnętrzna blaszka wyrostka
zębodołowego ulega zniszczeniu.
III.
Z opukiwaniem zęba pozostaje w
związku także tzw. Diagnostyka akustyczna (test
akustyczny). Odgłos dźwięczny jest wskaźnikiem
prawidłowego stanu ozębnej i otaczającej blaszki zbitej
zębodołu. W przypadku istnienia zmian chorobowych w
tkankach okołowierzchołkowych z towarzyszącą resorpcją
kości zęby przy opukiwaniu dają odgłos głuchy.
IV.
O stanie ozębnej informuje nas także
obajw wierzchołkowo-uciskowy Owińskiego (OWU).
Polega on na uciskaniu dziąsła wzdłuż łęku
zębodołowego i w okolicy szczytu korzenia zęba za
pomocą kuleczki o średnicy ok. 5mm ( na końcu
metalowego zgłębnika). W przypadku przewlekłego
zapalenia ozębnej ucisk okolicy okołoszczytowej powinien
wywołać ból.
Wskazania do badania OWU:
a. Zęby z martwą miazgą
b. Zęby pokryte koronami protetycznymi
c. Bezzębny wyrostek zębodołowy
V. Ocena ruchomości zęba – ruchomości fizjologiczne
wg.Muhlemanna:
a. Siekacze 0,1-0,15 mm
b. Kły 0,05-0,09 mm
c. Przedtrzonowe 0,05-0,12mm
d. Trzonowce – 0,04-0,08mm
Stopnie rozchwiania zębów wg Entina:
Stopień I – nieznaczne rozchwianie, wyczuwalne palpacyjnie,
najczęściej przedsionkowo-językowe
Stopień II- wychylenie dwukierunkowe ( dochodzą ruchy
boczne)
Stopień III – możliwość ruchu w osi pionowej
VI.
Badanie radiologiczne- pozwala na dokładną
ocenę stanu ozębnej i pozwala określić zasięg i charakter
zmian, z czym bezpośrednio wiąże się określone podjęcie
leczenia.
WYKŁAD 5
Narząd zębowy:
Pojedynczy ząb odizolowany od tkanek przyzębia nie ma
większego znaczenia w procesach fizjologicznych w jamie
ustnej. Dopiero narząd zębowy tworzący całość anatomiczną i
czynnościową. W skład narządu zębowego wchodzą ząb i
przyzębie.
Przyzębie (parodontium) jest to zespół jednostek
anatomicznych otaczających ząb, a ich rolą jest umocowanie
zęba w zębodole i przejmowanie sił żucia wywieranych na
ząb.
W sklad przyzębia wchodzą:
1. dziąsło (gingiva)
2. ozębna (periodontium)
3. kość wyrostka zębodołowego ( os processus alveolaris)
4. cement korzeniowy (cementum)
5. przyczep nabłonkowy
Tkanki podtrzymujące ząb przekształcają się w zależności od
wykonywanej funkcji. Szczególnie wyraźnie obserwuje się te
zmiany w niedoczynności lub wzmożonej czynności oraz w
procesie starzenia się ustroju.
Topograficzny podział przyzębia:
1. przyzębie brzeżne ( parodontium marginalne) są to tkanki
stykające się z zębem w okolicy szyjki.
2. przyzębie okołowierzchołkowe ( parodontium apicalis)
Dziąsło pokrywa wyrostek zębodołowy i obejmuje szyjkę
zęba. Dzieli się na:
1. dziąsło wolne (brzeżne, niewiązane)w skład którego
wchodzą brodawki dziąsłowe (papillae gingivalis) i brzeg
dziąsłowy (gingiva marginalia)
2. dziąsło właściwe ( zębodołowe, nieruchome) – gingiva
propria
Błona śluzowa
Błona śluzowa dziąsła nie posiada błony podśluzowej, utkanie
jej przechodzi wprost w okostną wyrostka zębodołowego – w
warunkach zdrowia nie jest przesuwalna na podłożu kostnym.
Taka budowa dziąsła jest przystosowaniem czynnościowym –
pomaga przygotować i formować kęs pokarmowy.
Dziąsło w okolicy szyjki zęba połączone jest z twardymi
tkankami zęba tzw. przyczepem nabłonkowym, który w
procesie odontogenezy powstaje z oszkliwia. Przyczep
nabłonkowy stanowi dno szczeliny dziąsłowej (rowka
dziąsłowego), która ograniczona jest z jednej strony szkliwem
zęba, z drugiej natomiast nabłonkiem błony śluzowej dziąsła
brzeżnego.
5
Nabłonek przyczepu dziąsłowego nie rogowacieje – stanowi
więc strukturę szczególnie delikatną. Obszar szczeliny
dziąsłowej uważany jest za strefę bardzo dynamiczną, w
której zaczyna się większość stanów patologicznych w
chorobach przyzębia.
W warunkach fizjologicznych szczelina dziąsłowa ma
głębokość 0,5 do 1,5 mm. W przebiegu peridontopatii (chorób
przyzębia przebiegających z destrukcją kości)głębokość
kieszonki może przekraczać nawet kilkanaście milimetrów.
Przyczep nabłonkowy utrzymuje się na poziomie szyjki zęba
do 25-30 roku życia, potem stopniowo przesuwa się w
kierunku granicy szkliwno-cementowej, a następnie wzdłuż
cementu korzeniowego. Jednocześnie następuje zanik
wyrostków zębodołowych i dziąsła. Proces ten nazywamy
starczym zanikiem przyzębia, a klinicznym objawem tego
procesu jest obniżenie szyjek zębowych i wydłużenie koron
zębów tzw bierne wyżynanie zębów.
Cement korzeniowy
Cement czyli kostniwo jest zmineralizowaną tkanką
pochodzenia mezenchymalnego, pokrywającą korzenie
zębów. Rozpoczyna się w okolicy szyjki zęba na granicy ze
szkliwem i zachowuje ciągłość aż do wierzchołka korzenia, a
nawet odkłada się na wewnętrznych ścianach kanału
korzeniowego. Najcieńsza warstwa cementu występuje w
okolicy szyjki zęba. Grubość jego wzrasta w kierunku
wierzchołka korzenia.
Stopień mineralizacji cementu jest podobny do stopnia
mineralizacji kości. Elementy komórkowe cementu są jednak
mniej liczne i struktura ich jest mniej regularna. Cement
może, podobnie jak kość, ulegać resorpcji i nawarstwianiu.
Odkładanie cementu wzrasta wraz z wiekiem, może
następować również na skutek podrażnień bakteryjnych,
chemicznych i czynnościowych albo jako rodzinne wzmożone
odkładanie cementu ( hypercementoza).
Funkcje cementu:
1. umocowanie włókien ozębnej
2. uzupełnienie patologicznych ubytków cementu powstałych
w wyniku resorpcji
3. zamykanie wejścia do delty korzeniowej (obliteracja
otworu wierzchołkowego) w zębach z zakończonym
rozwojem korzenia
4. współdziałanie wraz z ozębną, w procesie apeksyfikacji
(zamykanie otworu wierzchołkowego w zębach
niedojrzałych z martwą miazgą)
5. zastępowanie tkanki ziarninowej w procesie gojenia tkanek
okołowierzchołkowych
6. gojenie zęba po złamaniu.
Kość wyrostka zębodołowego:
Składa się z:
1. warstwy korowej zewnętrznej i wewnętrznej (łączą się one
na brzegu wyrostka zębodołowego)
2. kości gąbczastej
Warstwa korowa zewnętrzna jest stosunkowo gruba,
wewnętrzna zaś znacznie cieńsza, a grubośc jej zwiększa się
w miarę spadku grubości kości gąbczastej. Przebieg blaszek w
kości gąbczastej jest uwarunkowany wielkością i kierunkiem
działania sił oddziałujących na kość.
Wzmożona czynność nie przekraczająca granic
fizjologicznych prowadzi do zwiększenia liczby i rozmiarów
beleczek, może także powodować pogrubienie blaszki zbitej
zębodołów i ich brzegów.
Zmniejszona czynność wywołana brakiem
antagonisty lub wyłączeniem z czynności, powoduje
rozrzedzenie beleczek i ścieńczenie warstwy korowej.
Szczęka i żuchwa są kośćmi unikalnymi w
skali całego organizmu.
Wyrostek zębodołowy znajduje się w ciągłej
przebudowie uwarunkowanym wzrostem szczęk, wyżynaniem
i wymianą zębów, pracą uzębienia, koniecznością utrzymania
homeostazy wapnia oraz fizjologicznym zanikiem kości.
Fizjologia błony śluzowej jamy ustnej:
Makroskopowo wyróżniamy w jamie ustnej:
- błonę śluzową żującą (zbitą), którą pokrywa nabłonek
wielowarstwowy płaski rogowaciejący – występuje na
dziąsłach i podniebieniu twardym.
- błonę śluzową wyściełającą (luźną) z nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym –
pokrywającym policzki, wargi, zachyłki przedsionka,
wyrostki zębodołowe poniżej granicy dziąseł, dno jamy
ustnej, dolną powierzchnię języka i podniebienie miękkie.
- błonę śluzową specjalną pokrywającą grzbietową część
języka
Funkcje błony śluzowej:
1. osłaniająca – Nie uszkodzony nabłonek, błona śluzowa i
podśluzowa są nieprzepuszczalne dla większości DU.
Zjawisko rogowacenia i ciągłego złuszczania się nabłonka
oraz obecność licznych włókien kolagenowych i
sprężystych w błonie śluzowej stanowią główne czynniki
ochronne. Na stan nabłonka prócz czynników ogólnych
mają wpływ fizjologiczne bodźce mechaniczne oraz
zabiegi higieniczne. Stan zapalny w tkance łącznej
podnabłonkowej powoduje zmniejszenie rogowacenia
nabłonka i wzrost podatności na działanie DU i ich toksyn.
Dla prawidłowego stanu błony śluzowej istotne są
również prawidłowe warunki anatomiczne (odpowiednie
ustawienie zębów w łuku, zachowane punkty styczne,
gładkie i wypukłe powierzchnie językowe i przedsionkowe
zębów trzonowych i przedtrzonowych).
2. wydzielnicza – błona śluzowa jamy ustnej zawiera liczne
drobne gruczoły śluzowe, śluzowo-surowicze i surowiczo-
śluzowe, które stale ją zwilżają. Gruczoły mieszane:
wargowe, policzkowe, gruczoły przedniej części języka.
Gruczoły surowicze: gruczoły językowe tylne(smakowe
Ebnera)- obmywają kubki smakowe. Gruczoły
śluzowe:językowe w okolicy nasady, podniebienne
3. ochronna- ślina stale spłukuje DU z powierzchni błony
śluzowej (są one oblepiane śluzem, a następnie połykane i
niszczone przez soki żołądkowe).
a. ślina działa bakteriobójczo( zawartość lizozymu, inhibiny)
b. ph śliny 5,6- 7,0 ogranicza skład flory bakteryjnej
c. temperatura stale utrzymująca się w granicach 37Cnie
sprzyja rozwojowi grzybów (poza Candida albicans)
d. właściwości żerne komórek śródbłonka naczyń chłonnych
i fagocytów
e. produkcja przeciwciał przez limfocyty błony śluzowej
4. zdolność wchłaniania – błona śluzowa jamy ustnej
posiada zdolność wchłaniania niektórych tylko substancji:
a. nikotyna, nitrogliceryna, metelotestosteron, alkohol,
cyjanek potasu;
b. związki rozpuszczalne w tłuszczach
Największą zdolność wchłaniania posiada dolna powierzchnia
języka, co wykorzystuje się do celów leczniczych
(lingwetki – tabletki podjęzykowe np. nitrogliceryna, leki
przeciwwstrząsowe podawane podjęzykowo w razie braku
możliwości podania dożylnego). Związki chemiczne
podawane wewnętrznie nie są bezpośrednio przez błonę
śluzową, ale za pośrednictwem gruczołów ślinowych i
łojowych.
5. zdolność odbierania bodźców – receptory błony
śluzowej
a. receptory czuciowe – ciałka Ruffiniego – znajdują się
bezpośrednio pod nabłonkiem i w głębszych warstwach
nabłonka. Odchodzą w formie sieci od zwoju nerwowego i
dają rozgałęzienia do brodawek łącznotkankowych,
czasami po kilka odgałęzień do jednej brodawki, co daje
efekt szczególnej wrażliwości śluzówki jamy ustnej.
b. Receptory ucisku – ciałka Paciniego – znajdują się w
błonie śluzowej właściwej. Rozkład receptorów w błonie
śluzowej nie jest równomierny. Ich ilość zależy od liczby
brodawek łącznotkankowych. Dużą liczbą brodawek
łącznotkankowych, a więc i szczególną wrażliwością
odznaczają się : środkowa część podniebienia twardego,
wargi, koniuszek języka, przednia część jamy ustnej.
Zdecydowanie mniejsza wrażliwość występuje na :
podniebieniu miękkim, bocznych częściach podniebienia
twardego w okolicy zębów drugich przedtrzonowych i
pierwszych trzonowych, przejściu do gardła.
Wrażliwość jamy ustnej w porównaniu z innymi okolicami
jamy ciała jest bardzo duża. Bogato rozbudowany narząd
czuciowy jamy ustnej pozwala na odczuwanie dotyku,
ucisku, bólu i lokalizacji. Odczucie bólu, które występuje
przy skrajnym nasileniu bodźców ma także znaczenie
obronne.
c. Receptory temperatury (ciepła i zimna) – wykazują
chwiejność w zależności od wpływów środowiska.
Generalnie jednak błona śluzowa jamy ustnej jest mniej
wrażliwa na czucie temperatury niż skóra. Jako
nieprzyjemne odczuwane są dopiero temperatury powyżej
70 C i poniżej 0C.
d. Receptory smaku (kubki smakowe) – rozmieszczone są w :
brodawkach okolonych, liściastych i grzybowatych języka,
błonie śluzowej podniebienia, tylnej powierzchni nagłośni.
Poszczególne smaki odczuwane są szczególnie silnie w
różnych okolicach jamy ustnej: słodki – koniec języka,
kwaśny – brzegi języka, gorzki – nasada języka, słony – nie
ma dokładnie określonej okolicy odczuwania
Zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej związane z
wiekiem
Około 50 roku życia stopniowo pojawiają się związane z
wiekiem zmiany w obrębie błony śluzowej jamy ustnej.
Staje się ona cienka, zanikła, łatwo ulega uszkodzeniom,
występuje suchość jamy ustnej związana ze zmniejszeniem
wydzielania śliny.
Zmniejsza się również unaczynienie, co wiąże się z
pogorszeniem procesów gojenia. Objawy powyższe bardziej
zaznaczone są u kobiet niż u mężczyzn, co związane jest ze
zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy.
Do subiektywnych dolegliwości związanych ze zmianami
hormonalnymi okresie menopauzy należą zaburzenia czucia i
pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, a szczególnie języka. U
ludzi starszych często obserwuje się wygładzenie
powierzchni języka, zmniejszenie liczby brodawek lub
obecność brodawek zanikowych. Wiąże się to z zaburzeniami
gospodarki tlenem na tle niedoboru żelaza lub niewydolności
krążenia.
Zmiany histologiczne w obrębie błony śluzowej jamy
ustnej związane z wiekiem
1. zmniejszenie liczby komórek w błonie śluzowej właściwej
i w błonie podśluzowej
2. wzrost liczby włókien kolagenowych i elastycznych
3. niewielki wzrost rogowacenia w obrębie nabłonka
4. zmiany typu zwyrodnienia tłuszczowego lub zwłóknienie
w gruczołach ślinowych (zarówno w miąższu jak i w
przewodach wyprowadzających)
5. obniżony poziom ptialiny w ślinie
Procesy immunologiczne w jamie ustnej:
Organizm może reagować produkcją przeciwciał na każde
wysokocząsteczkowe białko, polisacharydy, a także na
związki syntetyzowane przez sam ustrój rozpoznawane w
warunkach patologicznych jako obce. Substancje pobudzające
organizm do reakcji immunologicznej nazywamy antygenami.
W reakcji typu komórkowego następuje proliferacja
limfocytów T, z których część staje się krótko żyjącymi
komórkami wykonawczymi reakcji, część zaś przekształca
się w długo żyjące komórki pamięci immunologicznej.
Za reakcje typu humoralnego odpowiedzialne są głównie
limfocyty typu B zlokalizowane przede wszystkim w węzłach
chłonnych i innych narządach układu chłonnego.
Przekształcają się one w komórki plazmatyczne produkujące
przeciwciała (immunoglobuliny).
Większość przeciwciał należy do gamma globulin.
Wyróżniamy wśród nich klasy:
- IgG główna immunoglobulina surowicy krwi
- IgA zawarta w surowicy krwi, ślinie, łzach, wydzielinie
nosa, wydzielinie górnych dróg oddechowych i przewodu
pokarmowego.
- IgD
- IgE
- IgM
Istotnym elementem odpowiedzi immunologicznej są
makrofagi, powstające w szpiku kostnym komórki o
właściwościach żernych.
Część makrofagów osiada np.w wątrobie ( komórki
Borowicza-Kupffera), śledzionie lub węzłach chłonnych,
pozostałe zaś stanowią pulę makrofagów wolnych,
migrujących przez tkanki.
Jama ustna posiada wysoki poziom aktywności
immunologicznej – występują w niej reakcje typu
komórkowego i humoralnego. Procesy immunologiczne
zachodzące w niej są odbiciem stanu zdrowia całego
organizmu. W jamie ustnej zachodzi stała produkcja
przeciwciał zarówno tkankowa, jak i wydzielnicza (ślina).
W warunkach zdrowia saprofitująca flora bakteryjna jamy
ustnej nie stanowi zagrożenia dla organizmu dzięki
mechanizmom obronnym (lizozym i inne substancje
przeciwbakteryjne śliny o szerokim spektrum działania).
Na działanie środowiska jamy ustnej narażony jest głównie
nabłonek i szkliwo. Elementy odpowiedzi humoralnej
oddziałują na obie te tkanki, natomiast w odpowiedzi
komórkowej tylko na nabłonek.
Makrofagi posiadają liczne lizosomy zawierające enzymy
hydrolityczne, za pomocą których trawią sfagocytowany
materiał. Ponadto makrofagi biorą udział w fazie
wykonawczej odpowiedzi typu komórkowego. Również
pobudzenie limfocytów zachodzi szybciej w obecności
makrofagów.
W regulacji odpowiedzi immunologicznej biorą udział
również limfocyty T supresorowe, pojawiające się pod
wpływem antygenu lub kompleksów antygen-przeciwciało i
wydzielające czynniki hamujące dalszą proliferację
limfocytów.
Przeciwciała powstające w przebiegu reakcji
immunologicznej mogą wywierać na nią wpływ hamujący
(IgG), lub powodować wzmożenie odpowiedzi.
W okolicy szyjki zęba działa zarówno ślina, jak i płyn
kieszonkowy. W tej okolicy odkłada się najczęściej płytka
nazębna, z którą wiąże się zarówno uszkadzające działanie
DU, jak i czynnika immunologicznego. W wyniku tego
działania może dochodzić do zmian zapalnych w przyzębiu i
rozwoju próchnicy w okolicy przyszyjkowej.
Na stan dziąseł i błony śluzowej wpływa ponadto krew i płyn
tkankowy (przede wszystkim na głębsze partie tkanek). W
przypadku zaburzenia równowagi między działaniem płytki, a
humoralną i komórkową odpowiedzią immunologiczną, może
dojść do stanu zapalnego.
1)
Główne wskazania kliniczne do zdjęć RTG
- wykrycie zapalenia przywierzchołkowego
- ocena stanu przyzębia
- wykrycie próchnicy zębów w miejscach
trudnodostępnych
- urazy zębów i zębodołów
- ocena obecności i ustawienia nie wyrznietych zębów
- ocena morfologii korzeni przed usunieciem zeba
- leczenie endodontyczne
- ocena przed- i pooperacyjna
- szczegolowa ocena torbieli przywierzchołkowych i
innych
zmian patologicznych w kosci
- ocena ustawienia implantow i prognozowanie
2)
Jakie szczegoly sa widoczne na zdjęciu RTG?
Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach
rentgenowskich
szczeki:
- szew srodkowy – futura mediana
- otwor przysieczny – foramen incisivum
- przedni kolec nosowy – spina nasalis anterior
- przegroda nosowa – septum nasi
- jama nosowa – cavum nasi
- zatoka szczekowa – sinus maxillaris
- dol nadklowy- fossa canina
- wyrostek jarzmowy – processus zygomaticus
- otwor podniebienny – foramen palatium
6
- wyrostek dziobiasty zuchwy – processus coronoideus
mandibularis
- haczyk skrzydłowy i blaszka boczna wyrostka
skrzydłowego- famulus pterygoideus
et lamina lateralis processus pterygoidei
Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach
rentgenowskich
zuchwy:
- guzowatość brudkowa – protuberantia mentalis
- otwor językowy- foramen lingualis
- kolec brodkowy – spina mentalis
- kanal zuchwowy – canalis mandibularis
- kresa skosna zewnetrzna- linea obliqua externa
- kresa skosna wewnetrzna- linea obliqua interna
- kresa zuchwowo-gnykowa- linea mylohyoidea
- dolek podżuchwowy – fossa submandibularis
3)
Zdjecie OPG
Zdjęcia rentgenowskie zewnątrzustne:
- zdjęcia skosne boczne twarzoczaszki
- rozne zdjęcia rentgenowskie czaszki i twarzoczaszki
- zdjęcia poosiowe
- zdjęcia tylno-przednie czaszki(PA czaszki)
- zdjęcia tylno-przednie zuchwy(PA zuchwy)
- zdjęcia potyliczno-nosowe
- zdjęcia osiowe czaszki
- zdjęcia skroniowo-uszne wg. Schullera
- zdjęcia przezgardlowe wg. Panna
- zdjęcia przezoczodolowe Zimmera
- zdjęcia pantomograficzne ( ortopantomograficzne
OPG)
- zdjęcia kefalometryczne
- zdjęcia tomograficzne
Zdjęcia rentgenowskie wewnatrzustne:
- zdjęcia zebowe skrzydłowe
- zdjęcia szkrzydlowo-zgryzowe
- zdjęcia zgryzowe
4)
Warunki w uzębieniu stalym
Luk zebowy dolny ma kształt paraboli,
gorny zas elipsy
Nagryz pionowy siakaczy wynosi 1/3-
1/2 wysokosci
siekaczy dolnych
Guzki policzkowe zębów bocznych
gornych pokrywaja
guzki policzkowe zębów bocznych
dolnych
Linia srodkowa pomiedzy siekaczami
centralnymi szczeki
i zuchwy pokrywa się z linia
posrodkowa ciala
W zwarciu centralnym zachowane sa
triady czynnościowe
(z wyjątkiem dolnych zębów
pierwszych i gornych
ostatnich trzonowcow)
Zachowane sa punkty styczne
pomiedzy zebami
sąsiadującymi
w lukach. Guzek policzkowy
przysrodkowy
gornego pierwszego
trzonowca styka się z bruzda
miedzyguzkowa pierwszego
trzonowca dolnego.
5)
Co to jest nosowanie otwarte i zamknięte?
Dysglossia palatalis – sa to zaburzenia artykulacji
wynikające z
uszkodzenia podniebienia twardego i miękkiego.
Rozróżniamy:
- nosowanie zamknięte(rhinolalia causa)- wynikające z
niedrożności
jamy nosowej
- nosowanie otwarte(rhinolalia perta)- wynikające z uszkodzenia
podniebienia
kostnego, jak i miesni podniebienia miękkiego.
6)
Badanie czynnosciowe narzadu zucia
1.
Dokładny wywiad
2.
Zbadanie objawow dysfunkcji
3.
Analiza patologicznego starcia zębów
4.
Badanie palpacyjne miesni zucia i
miesni okolicznych
5.
Obserwacja swobodnych ruchow
zuchwy
6.
Badanie stawow skroniowo-
zuchwowych
7.
Analiza czynnosciowa zgryzu
8.
Badanie szpary spoczynkowej
9.
Ustalenie miejscowych przyczyn
parafunkcji
niezwarciowych(i zwarciowych)
10.
Badania dodatkowe
Ad. 2 : Objawy kliniczne dysfunkcji mogą być zlokalizowane w
poszczególnych
stawach narzadu zucia, a także w miesniacg okolicznych.
W stawie zebowo-zebowym:patologiczne starcie zębów;
dodatnie testy grupy
zębów; przemieszczenie zębów.
Ad. 10 : Badania radiologiczne stawow skroniowo-zychwowych: 1.
zdjęcia
przeglądowe(sumacyjne) 2. warstwowe(tomograficzne)3.
kinematograficzne,
które stosunkowo rzadko uzupełniane sa astrografia;
badania
elektromiograficzne EMG.
7)
Zmiany zachodzące z wiekiem w stawie skroniowo-
zuchwowym
sa to zmiany
anatopatologicz
ne, podobne do
zmian
w innych
stawach
występują cechy
osteoporozy
powierzchnie
stawu ulegaja
spłaszczeniu
pojawiaja się
osrodki
wapnienia w
krazku
stawowym
zmiany zaleza
od stanu
ogolnego
(układu
krazenia,
hormonalnego)j
ak również
stanu narzadu
zucia.
8)
Funkcje blony sluzowej
1.
Czynność oslaniajaca
2.
Czynność wydzielnicza
3.
Czynność obronna
4.
Zdolność wchłaniania
5.
Zdolność obierania bodźców(
receptory blony sluzowej)
9)
Cechy zgryzu idealnego
Zgryz idealny wystepuje gdy warunki zgryzowe nie
wymagaja adaptacji
nerwowo-miesniowej. Obserwuje się wtedy harmonijne
zwarcie
lukow zebowych, łatwość ruchow zychwy do przodu i
na boki oraz
korzystny kierunek dzialania sil zgryzowych na
żeby(przewaga sil pionowych
10)
Niedoczynność i nadczynnosc nadnerczy
Niedoczynność:
Postac przewlekla – choroba Addisona(cisawica)
zmniejszenie masy ciala i zaburzenia
ze strony przewodu
pokarmowego
ciemne zabarwienie skory i blon
sluzowych(brunatne
plamy na sluzowce warg,
policzkow, dziąseł i w przedsionku jamy
ustnej).
opóźnienie rozwoju zębów
Postac przewlekla- zespol Waterhouse-Friderichsena.
Wybroczyny
i rozlegle wylewy do blon sluzowych.
Nadczynność:
Nadzczynnosc kory nadnerczy- zespol Cushinga,
związany jest z
nadmiernym wydzielaniem ACTH. Podobne objawy
występują u
pacjentow przewlekle leczonych preparatami
sterydowymi:
zwiekszona masa ciala
okragla twarz
zmniejszenie zasobow białkowych
osteoporoza, również w obrebie
szczek, prowadzaca do z
laman patologicznych
tendencja do obliteracji kanałów
korzeniowych
przez nieprawidlowa zebine
11)
Pojecia: brodawka zebowa, miazga zewnetrzna, narzad
szkliwotworczy
Brodawka zebowa – jest to tkanka laczna w obrebie
której wzdłuż
blony podstawnej nabłonka
wewnętrznego różnicują się i układają komorki
zebinotworcze- odontoblasty. Odontoblasty
posiadaja wlokna dlugie ( Thomesa) w kanalikach
zębiny oraz wlokna
krotkie, łączące miedzy
soba odontoblasty. Funkcja brodawki to indukcja
wytwarzania zębiny
oraz odzywianie zawiazka
zeba(jest miazga zeba).
Narzad szkliwotworczy sklada się z:
1)
Nabłonka wewnętrznego (szkliwotworczego)-
zwrócony
do brodawki zeba, zbudowany
z komorek walcowatych- ameloblastow.
Rola- tworzenie szkliwa
2)
Nabłonka zewnętrznego – jest to jedna warstwa
komorek
tworzaca kosmki wnikające do
woreczka zeba i doprowadzające
naczyniami krwionośnymi substancje
odzywcze.
3)
Miazgi narzadu szkliwotworczego – wypelnia
przestrzen
miedzy oboma nabłonkami.
Rola – pośredniczy w dostarczaniu
amyloblastom składników
koniecznych do wytworzenia szkliwa.
4)
Pochewki Hertwiga- petla nabłonka powstala u
podstawy
brodawki w miejscu przejscia
nabłonka wewnętrznego w nabłonek
zewnętrzny.
Rola – formowanie korzenia.
12)
Cement
Cement- czyli kostniwo jest zmineralizowana tkanka
pochodzenia
mezenchymalnego, pokrywajaca korzenie zębów.
Rozpoczyna się w okolicy szyjki zeba na granicy ze szkliwem i
zachowuje ciągłość az do wierzcholka korzenia,
a nawet odklada się na wewnętrznych ścianach kanalu.
Najcieńszy
jest w okolicy szyjki i grubosc jego zwieksza
się w kierunku wierzcholka.
Stopien mineralizacji cementu jest podobny do stopnia
mineralizacji kosci, elementy komorkowe cementu sa
jednak mniej liczne i struktura ich jest mniej regularna.
Cement może, podobnie jak kosc, ulegac resorpcji i
nawarstwianiu.
Odkladanie cementu wzrasta z wiekiem, może następować
również
na skutek podrażnień bakteryjnych, chemicznych i
czynnościowych,
albo jako wzmożone odkladanie cementu(hypercementoza).
Funkcje cementu:
umocowywanie włókien ozębnej
uzupełnianie patologicznych ubytkow cementu
powstałych w
wyniku resorpcji
zamykanie wejścia do delty
korzeniowej(obliteracja otworu
wierzcholkowego)
w zebach z zakończonym rozwojem korzenia.
współdziałanie, wraz z ozebna, w procesie
apeksyfikacji(zamykania otworu
wierzcholkowego w zebach niedojrzałych z martwa
miazga)
zastepowanie tkanki ziarninowej w procesie
gojenia tkanek okolowierzcholkowych
gojenie korzenia zeba po zlamaniu
13)
Fazy polykania dojrzalego
W dojrzalym typie polykania wyróżniamy cztery fazy:
o
przygotowawcza
o
ustna
o
gardlowa
o
przelykowa
Cwiczenie 1
Fizjologia narządu żucia-dział fizjologii, nauka o
prawidłowym funkcjonowaniu,budowie anatomicznej i
histologicznej narządu żucia i całego układu
stomatognatycznego,którego jest on integralną częścią oraz o
powiązaniach US z całym organizmem. Jest to również
podstawa stomatologii,która to jest nauką i dyscypliną
medyczną zajmującą się prawidłową budową,rozwojem i
funkcjonowaniem US,patomorfologia i patofizjologia
US,diagnostyka,leczeniem oraz profilaktyka chorob jamy
ustnej i całego US.
Prawidowa budowa i funkcja US – podstawa do odróżnienia
stanu zdrowia US od jego stanów patologicznych – dotyczy
US jako całości i osobno poszczególnych jego elementów –
wiedza potrzebna w diagnostyce i leczeniu, często tzw.
leczeniu kompleksowym, wielodyscyplinarnym w zakresie
stomatologii i nauk ogólnomedycznych. Celem jest:
odwrócenie skutków choroby i doprowadzenie do stanu
zdrowia, zatrzymanie lub spowolnienie postępu procesu
patologicznego, ograniczenie niekorzystnych skutków
choroby dla NŻ, US i całego ustroju.
Narząd żucia to zespół tkanek i narządów jamy ustnej
biorących udział w procesie przyjmowania pokarmów, żucia,
rozdrabniania. Obejmuje tylko szczękę i żuchwę wraz z
zębami, stawy s-ż, mięśnie żwaczowe.
Układ stomatognatyczny to morfologiczno – czynnościowy
zespół wzajemnie współdziałających tkanek i narządów jamy
ustnej oraz części twarzowej czaszki, które tworzą
funkcjonalną całość sterowaną przez OUN.
7
Morfologiczno – funkcjonalne powiązania elementów
składowych US: bezpośrednie i pośrednie – za pośrednictwem
innych elementów US oraz układu nerwowego.
Oddziaływanie za pośrednictwem układu nerwowegocykl
odruchowy dla funkcji żucia: BODZIECproprioreceptory
ozębnej, mięśni i powięziwłókna
dośrodkoweOUNaktywność mięśniRUCHY
ŻUCHWYKONTAKT ZĘBÓWobciążenie
przyzębiapercepcja w systemie czuciowym i zwrotny
bodziec hamujący do OUNBODZIEC…
Wzajemnie współdziałające tkanki oraz narządy jamy ustnej i
części twarzowej czaszki, czyli US: biorą udział w pobieraniu
pokarmu (ssaniu, odgryzaniu, rozdrabnianiu, żuciu, połykaniu,
wstępnym trawieniu), czynnościach nie związanych z żuciem
(wolne kontakty zwarciowe, zaciskanie zębów, zgrzytanie
zębami, wyczuwanie wargami, językiem i/lub zębami,
czynności mimiczne, często uwarunkowane emocjonalnie,
czynności fonacji, nawyki nagryzania na wargi i policzku lub
ucisk językiem, czynność mięśni gbykowych, krtaniowych,
gardłowych, mm. utrzymujących głowę, barki, ramiona),
oddychaniu, formowaniu dźwięków, współuczestniczą w
wyrażaniu stanów emocjonalnych, w znacznym stopniu
odpowiadają za wygląd estetyczny człowieka.
US stanowią: szczęka, żuchwa, inne kości twarzoczaszki,
stawy s – ż. Stawy s – ż: łączą podstawę czaszki z żuchwą,
elementy: powierzchnia stawowa położona w kości
skroniowej (składa się z 2 części: tylna – dół żuchwowy –
fossa mandibulae, przednia – dołek stawowy – fovea
articularis – pokryty chrząstką), głowa wyrostka kłykciowego
żuchwy, krążek stawowy, torebka stawowa wzmocniona
więzadłami. Chrząstka panewki stawu s – ż pokryta jest
chrząstką włóknistą, a nie szklistą!
Wzajemny układ głowy żuchwy do krążka i dołu
żuchwowego w czasie ruchów żuchwy: w czasie
prawidłowego rozwierania szczęk – głowa żuchwy wykonuje
najpierw ruch obrotowy wzdłuż osi, krążek stawowy
pozostaje w miejscu; następnie przy szerszym rozwarciu –
następuje przemieszczenie głowy żuchwy, która ześlizguje się
ku przodowi i w dół guzka stawowego.
Krążek stawowy: wstawiony pomiędzy głowę żuchwy, a
guzek stawowy, odgrywa małą rolę w ruchu obrotowym,
podąża do przodu i w dół guzka podczas przemieszczania
głowy żuchwy;
Głowa żuchwy – porusza się szybciej niż krążek stawowy,
przechodzi po krążku w czasie rozwierania szczęk
Prawidłowe ustawienie krążka – wzajemny układ głowy
żuchwy do krążka i dołu żuchwowego: w spoczynku - , w
częściowym rozwarciu - ,w rozwarciu - .????????
US stanowią: mięśnie biorące udział w żuciu, inne mięśnie,
np. mięśnie nadgnykowe, mięśnie języka i podniebienia,
niektóre mięśnie mimiczne.
m. skroniowy – temporalis - mięsień ten unosi żuchwę i
przyciska do siebie zęby szczęki i żuchwy - najsilniejsze
działanie mają włókna biegnące pionowo. Włókna mięśnia
biegnące ku tyłowi dodatkowo cofają wysuniętą do przodu
żuchwę.
m. policzkowy – buccinator – służy do wydmuchiwania
powietrza z
, przyciska policzki do
zębów, ale chroni błonę śluzową przed przygryzieniem, a
także poszerza szparę ust. Nazywany jest też mięśniem
trębaczy.
m. żwacz – maseter – skurcze żwacza unoszą żuchwę (przy
otwartych ustach) i przyciskają do siebie zęby szczęki i
żuchwy, umożliwiając tym samym gryzienie i przeżuwanie
pokarmu. Część włókien współdziała ponadto przy
wysuwaniu żuchwy.
m. okrężny ust – orbicularis oris – jedyny
jamy
ustnej i jednocześnie antagonista wszystkich pozostałych
mięśni szpary ustnej.
m. szeroki szyi – platysma – jego głównym zadaniem jest
opuszczanie dolnej wargi i
w czasie wykonywania
ruchów twarzy - odgrywa dużą rolę w
. Przesuwa usta
ku dołowi, współuczestniczy w ruchach dolnej wargi.
m. skrzydłowy przyśrodkowy – pterygoideus medialis –
mięsień unosi
m. skrzydłowy boczny – pterygoideus lateralis – działanie
mięśnia wysuwa żuchwę ku przodowi (przy skurczu
obustronnym), a jeśli działa tylko jeden z mięśni - następuje
ruch żuchwy ku bokowi, w stronę przeciwną działającemu
mięśniowi.
m. dwubrzuścowy – digastricus – brzusiec tylni i przedni -
opuszcza
. Jeśli żuchwa jest ustalona w położeniu
uniesionym, mięsień ten unosi
. Działając
samodzielnie brzuśce: przedni i tylny, przesuwają dodatkowo
kość gnykową odpowiednio do przodu lub do tyłu.
m. żuchwowo – gnykowy – mylogyoideus - podnosi
, napinając dno jamy ustnej, albo obniża
m. bródowo – gnykowy – genihyoideus - przesuwa ku górze
i przodowi
Za unieruchomienie kości gnykowej odpowiadają mięśnie:
tarczowo – gnykowy, łopatkowo – gnykowy, rylcowo –
gnykowy. Mięśnie języka: bródowo – językowy, gnykowo –
językowy, rylcowo – językowy i mięśnie wewnętrzne:
mięsień podłużny języka górny i dolny, poprzeczny języka,
pionowy języka. Mięśnie żucia: m. skroniowy, m. skrzydłowy
boczny, m. żwacz, m. dwubrzuścowy, m. m-o-s, m. trapezowy
US stanowią: gruczoły ślinowe, jama ustna wraz z zębami,
przyzębiem, tkankami miękkimi.
Granice jamy ustnej tworzą: wargi, policzki, podniebienie,
język, okolica podjęzykowa. Cieśń gardzieli – isthmus
faucium – łączy jamę ustną z gardłem.
US stanowią: policzki, wargi
US stanowią: naczynia krwionośne, limfatyczne, nerwy
US można przedstawić jako system trzech współistniejących
zespołów funkcjonalnych: zespół I – zespół mięśniowo –
stawowy – mięśnie twarzoczaszki, stawy s – ż, zespół II –
zespół zębowo – zębodołowy – zęby wraz z przyzębiem,
tworzące tzw. NARZĄD ZĘBOWY, zespół III – zespół
zębowo – zębowy – okluzyjny układ zębów dolnego i górnego
łuku zębowego.
Zespoły funkcjonalne pod kontrolą OUN oraz impulsów
proprioreceptywnych, wykonują wiele czynności
odruchowych, które są niezbędne do utrzymania życia.
Istotnym punktem US jest układ neuromięśniowy, który
odpowiada za sterowanie: ruchami (np. żuchwy), zmianą
kształtu (np. języka), wyzwalania siły (np. w czasie żucia,
zaciskania, zgrzytania zębami) Koło czynnościowe US:
Główny zespół dynamiczny US stanowi: żuchwa z zespołem
mięśniowo – nerwowym i stawami s – ż. Receptory czuciowe
wpływające na reakcję ruchową stanowią zakończenia
nerwowe zlokalizowane: w przyzębiu, w mięśniach i
podwięziach, w stawach s – ż, w błonie śluzowej jamy ustnej i
języka. Cały ten kompleks określany jest niekiedy „układem
ruchowym narządu żucia”. Tworzy się biologiczny obwód
funkcjonalny: utrata funkcji pojedynczego elementu
składowego US, może doprowadzić do zaburzenia w tym
obwodzie. Sposób reakcji US na dane zaburzenie zależy od
indywidualnych dl każdego organizmu, odruchowych
mechanizmów kompensacyjnych. UWAGA! wynika z tego
konieczność uwzględnienia w procesie leczenia całości US,
jako zespołu morfologiczno – czynnościowego.
Podstawy gnatofizjologii US. Gnatologia – nauka zajmująca
się biologią, budową anatomiczną i histologiczną, fizjologią i
patologią oraz diagnostyką i terapią układu ruchowego
narządu żucia w odniesieniu do całego organizmu.
Gnatofizjologia – część gnatologii obejmująca normy
morfologiczne i fizjologiczne funkcji US w jego relacjach
ogólnoustrojowych. Gnatofizjologia stomatologiczna –
znajomość funkcjonowania US jako całości, znajomość
czynnościowych relacji okluzyjnych szczęki i żuchwy,
zrozumienie fizjologicznych podstaw leczenie
stomatologicznego, wiedza niezbędna w praktyce klinicznej –
profilaktyka i leczenie dysfunkcji oraz morfologiczno –
czynnościowych zaburzeń występujących w obrębie
poszczególnych elementów i całego US.
Narząd zębowy – zęby wraz z przyzębiem, zbudowane z
różnych histologicznie tkanek, ale stanowiące organiczną i
czynnościową całość. Układ zębowy oznacza: łuki zębowe
(górny i dolny), ich wzajemne stosunki okluzyjne. Łuki
zębowe: specyficzne dla US, pełnią 2 ważne funkcje:
podparcie żuchwy o część twarzową czaszki, przekazywanie
receptorami z przyzębia zwarciowych wrażeń czuciowych.
Okluzja (zwarcie, zgryz) – wzajemny, zarówno statyczny jak
i dynamiczny, kontakt przeciwstawnych zębów szczęki i
żuchwy. Funkcjonalna koncepcja prawidłowej okluzji – czyli
okluzji zapewniającej warunki dla prawidłowej czynności US,
niepowodującej uszkodzenia jego elementów składowych.
Płaszczyzny odniesienia stosowane przy opisie relacji
międzyszczękowych: strzałkowa – sagitalna – w linii
środkowej ciała, dzieli symetrycznie głowę na 2 części –
prawą i lewą; horyzontalna – pozioma – przebiega w
przybliżeniu przez powierzchnie żujące zębów; czołowa –
frontalna – zorientowana na twarzy, w przybliżeniu przebiega
równolegle do powierzchni siekaczy środkowych. Dyskluzja
– utrata kontaktu zwarciowego zębów przeciwstawnych.
Okluzja centralna – wielopunktowy kontakt zębów
przeciwstawnych w zachowanej wysokości zwarciowej,
kontakt następuje w wyniku obustronnie równomiernego
skurczu mięśni przywodzących i cofających żuchwę, stąd
nazwa „pozycja mięśniowa”. Żuchwa znajduje się wówczas w
położeniu swobodnego zwarcia, przyjmowanym odruchowo,
środek żuchwy jest umiejscowiony zgodnie z linią środkową
ciała. Okluzja centralna = zwarcie centralne = okluzja
prawidłowa = maksymalne zaguzkowanie = maksymalna
interkuspidacja = okluzja statyczna = centric occlusion.
Okluzja nieprawidłowa – inne niż okluzja prawidłowa
kontakty między zębami. Okluzja urazowa – okluzja
nieprawidłowa, która wywołuje zmiany destrukcyjne w US.
Klasyfikacja Angle`a – opisuje ułożenie względem siebie
zębów łuku górnego i dolnego, opiera się na wzajemnym
ułożeniu kontaktowym pierwszych zębów trzonowych –
zębów szóstych. Klasa I – zwarcie zębów prawidłowe, klasa II
– ułożenie dotylne (wada!!), klasa III – ułożenie doprzednie
(wada!!). Około 13tego roku życia ustala się układ kontaktów
okluzyjnych opisywanych jako I klasa Angle`a. Cechy: szczyt
górnego kła wchodzi między kieł dolny i sąsiadujący z nim
pierwszy przedtrzonowiec, guzek policzkowy mezjalny
pierwszego trzonowca górnego kontaktuje się z bruzdą
policzkową mezjalną pierwszego trzonowca dolnego, każdy
ząb kontaktuje się z dwoma zębami przeciwstawnymi za
wyjątkiem: centralnych siekaczy dolnych, ostatnich zębów
trzonowych górnych, (wg koncepcji okluzji „ząb do dwóch
zębów”), brzegi sieczne siekaczy górnych zachodzą na
siekacze dolne – na około 1/3 wysokości koron zębów
siecznych dolnych, linia środkowa obu łuków zębowych
przebiega pomiędzy siekaczami centralnymi górnymi i
dolnymi, pokrywa się z linią środkową twarzy, pomiędzy
sąsiednimi zębami w każdym łuku występują KONTAKTY
STYCZNE.
Klasyfikacja Angle`a – opisuje ułożenie względem siebie łuku
górnego i dolnego: klasa II – ułożenie dotylne (wada!!): II/1 –
wada dotylna z protruzją siekaczy górnych, II/2 – wada
dotylna z retruzją siekaczy górnych; klasa III – ułożenie
doprzednie (wada!!)
Wysokość spoczynkowa klinicznie oznacza odległość
między dwoma punktami skórnymi (subnasale i pogonion) w
położeniu spoczynkowym żuchwy. Wysokość zwarcia
(wymiar pionowy) u osoby uzębionej jest to odległość
międzyszczękowa mierzona w linii środkowej ciała, w
położeniu okluzji centralnej. Strefy podparcia okluzyjnego
(zwarciowego) – kontakty w obrębie zębów bocznych w
okluzji centralnej, które decydują o utrzymaniu wysokości
zwarciowej. Wyróżnia się 4 strefy podparcia okluzyjnego:
dwie w obrębie zębów przedtrzonowych, dwie w obrębie
zębów trzonowych. Strona balansująca (niepracująca,
bierna, mediotruzyjna) – strona przeciwna do tej, którą
odbywa się ruch boczny żuchwy. Strona pracująca (czynna,
latertruzyjna) – strona, w którą odbywa się ruch boczny
żuchwy. Pozycja referencyjna – osiągana w wyniku
prowadzenia żuchwy do jej dotylnego położenia, w którym w
stawach odbywa się wyłącznie ruch rotacyjny wokół stabilnej
osi zawiasowej.
Czynności fizjologiczne US. Odbywają się na bazie podłoża
kostnego, na które składają się: kk. szczęki, kk. jarzmowe, kk.
skroniowe, żuchwa, k. gnykowa. Staw s – ż jest jedynym
właściwym stawem US. Za funkcjonowanie US odpowiadają
nerwy ruchowe. Unerwiają one liczne mięsnie. Największa i
najsilniejsza grupaMIĘŚNIE ŻUCIA. Inne grupy to mm.
otoczenia szpary ust, nadgnykowe, podgnykowe,
podniebienne, gardła, przełyku, krtani. Funkcje US
modyfikowane są przy udziale: OUN, nn. czuciowych,
związanych z nerwami receptorów, układu krążenia, układu
wydzielania wewnętrznego. Czynności fizjologiczne US:
pobieranie pokarmu (ssanie, połykanie, żucie), oddychanie,
mowa, estetyka. W niektórych czynnościach US mniejszą lub
większą rolę odgrywają ZĘBY.
WYKŁAD 2
Rozwój
Zmiany zachodzące w organizmie od momentu zapłodnienia
kom. Jajowej aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości,
charakteryzuje się proporcjonalną zmianą kształtów i
wymiarów rozwijających się części całego ustroju.
Wzrost
Powiększanie rozmiarów podlega różnym wpływom i
zasadniczo nie przebiega regularnie.
OKRES ROZWOJOWY
CZAS TRWANIA
prenatalny
Proliferacji
2tygodnie
Zarodkowy
2-8 tygodni
Płodowy
8tygodni- urodzenie
Noworodkowy
Do 4 tyg.
Niemowlęcy
1r.ż.
Złobkowy/poniemowlecy
Przedszkolny
Do 6r.ż.
Szkolny
7r.ż. do 10-14r.ż.
Pokwitania
Od początku dojrzewania
do początku fizycznej
dojrzałości płciowej
Młodzieńczy
Od początku fizycznej
dojrzałości płciowej do
zakończenia wzrastania
Rozwój serca a US
Serce do 4tygodnia
US 4.-7. Tydzień
3-4tydzpojawienie się łuków gardłowych
4-5tydzwykształcone łuki gardłowe, zanik błony ustno
gardłowej
6-7tydzmigracja i różnicowanie się kom. Łuków
gardłowych, zaczyna się tworzyć połączenie przyszłej jamy
nosowej ze stomatodeum
7-8tydz zrośnięte podniebienie pierwotne, rozwój
podniebienia wtórnego nie zakończony, wykształcone
elementy mezenchymalne szkieletu, mienie, nerwy, gruczoły..
8-10tydzwykształcone i połączone z przegrodą nosową
podniebienie wtórne, rozpoczęcie kostnienia czaszki,
formowanie narządów szkliwo twórczych zz. Mlecznych
Narodziny rozmiarowa przewaga mózgoczaszki nad
twarzoczaszką, bardzo małe zatoki, krótkie gardło i trąbki
słuchowe, podniebienie miękkie zachodzi na nagłośnie przy
jego opuszczeniu
OKRES PROLIFERACJI- 10dniblastocysta- dwa listki
zarodkowe
OKRES ZARODKOWY- 3 tydz rozwój zarodka-
powstaje mezoderma i jej rozwój
Powstaje błona ustno-gardłowa (dł. Zarodka- 2mm)
FAŁDOWANIE ZARODKA- tworzenie pierwotnej jamy
ustnej 3-4 tydz
8
ZANIK BŁONY USTNO-GARDŁOWEJ 4-5 tydz.
ROZWÓJ TWARZY I JEJ OKOLIC
4tydzień życia mezenchyma proliferuje w Wyrostki
twarzowe
Szczęka powstaje z 3 wyrostków twarzowych
-szczękowy prawy
-szczękowy lewy
-czołowy (czołowo-nosowy)
Żuchwa powstaje z 2 wyrostków twarzowych
-żuchwowy prawy
-żuchwowy lewy
NARZĄD SKRZELOWY (N-S)
Powstaje w 4 tygodniu gdy zarodek ma 5mm długości
Budowa N-S
a)łuki gardłowe(=skrzelowe) parzyste (6par)
Mezoderma proliferuje ŁUKI GARDŁOWE
Neuroektoderma unerwiaŁUKI
GARDŁOWE
b)kieszonki gardłowe parzyste (4pary) z endodermy
c)błony skrzelowe parzyste oddzielają kieszonki od bruzd
(??) powodują ich powstawanie(??)
d)bruzdy skrzelowe parzystez ektodermy
+Łuki gardłowe zrastają się brzusznie od przełyku
+Kieszonki i bruzdyczęść tworzy przewody i gruczoły,
część ulega zanikowi
+ Nieprawidłowy rozwój N-S powoduje wady rozwojowe
okolic głowy i szyi
ŁUKI GARDŁOWE
+Z łuków gardłowych powstają części chrzęstne i kostne i
mięśniowe
twarzyczęściowo szyijam nosowychjamy
ustnejgardłakrtani
+Poszczególne części łuków gardłowych:
kostnieją znikają
stają się więzadłami
Np.
Fragment ochrzęstnej chrząstki Meckela tworzy więzadło
klinowo-żuchwowe z którego powstaje:
języczek żuchwy
kolec kości
klinowej
1łuk ŻUCHWOWY tworzy:
-Wyrostek szczękowy
-Wyrostek żuchwowy
W. szczękowy zanika a na jego bazie powstają:
szczęka
k.jarzmowa k. podniebienna
łuska k. skroniowej
W. żuchwowy zamienia się w chrząstkę Meckela z której
powstaje młoteczek i kowadełko
Na obrzeżach chrząstki powstają:
żuchwa
mm.żwaczowe
mm.
Skrzydłowe przyśrodkowe mm.skroniowe
m żuchwowo-gnykowy
mm. Skrzydłowe boczne
przednie brzuśce mm.dwubrzuścowych
1łuk ŻUCHWOWY unerwienie n.V (nn. Szczękowy i
żuchwowy), n.VII częściowo (struna głosowa)
+2łukGNYKOWY powstają z niego:
Górna część k. gnykowej mm.języka mm. Mimiczne
m rylcowo-gnykowy
brzusiec tylny mm. Dwubrzuścowego
strzemiączko
Unerwienien twarzowy( VII)
3 ŁUK TARCZOWO-GNYKOWY tworzy m.in.:
część dolną k gnykowej
Unerwienie n językowo gardłowy (IX)
4,5,6 ŁUK
Piątego łuku może brakować. Tylko czwarty jest widoczny na
zewnątrz. Powstają z nich:
podniebienie miękkie
gardło
krtań
Unerwienie n.błedny(X):
-N.krtaniowy górny dla łuku IV
-N. krtaniowy wsteczny dla łuku VI
KIESZONKI I BRUZDY GARDŁOWE
Kieszonki przekształcają się w:
1kieszonka
trąbka słuchowa
jama bębenkowa
jama sutkowa
2 kieszonka
dołek migdałka
migdałek (z okolicznej mezodermy)
3 kieszonka
dolne przytarczyce
grasica
4 kieszonka
górne przytarczyce
kom C tarczycy (pierwotnie z
neuroektodermy)
Bruzdy przekształcają się w:
1 bruzda
Przewód słuchowy zewnętrzny
Pozostałe bruzdy
Zatoka szyjna
Błony skrzelowe przekształcają się w:
1błona skrzelowa
Błona bębenkowa
Pozostałe błony skrzelowe
zanikają
ROZWÓJ JĘZYKA
Początek rozwoju języka występuje pod koniec 4-tego
tygodnia
UWAGA!!
KONIEC I TRZON posiadają inne pochodzenie niż
NASADA. Granicę między nimi tworzą:
otwór ślepy (foramen caecum)
rowek graniczny (Linea terminalis)
2/3 przednie języka (koniec i trzon) powstają
z pierwszego łuku gardłowego:
-Guzek językowy boczny (2x)
-Guzek nieparzysty (środkowy)
Guzek środkowy zostaje przerośnięty przez oba guzki boczne
i w małym stopniu uczestniczy w tworzeniu języka osoby
dorosłej.
Unerwienie
Nerw V n. żuchwowy unerwia czuciowo przez
nerw
językowy
Nerw VII przez strunę bębenkową łączącą się z nerwem
językowym unerwia brodawki grzybowate i liściaste smak
NASADA JĘZYKA pochodzenie III i IV łuk gardłowy
II łuk gardłowy wyniosłość podskrzelowa nasada języka
Unerwienie
Za przewodzenie czucia oraz wrażeń smakowych
odpowiadają:
N.językowo-gardłowy (IX)
N.błędny poprzez nerw krtaniowy górny
Unerwienie ruchowe języka- Mięśnie języka pochodzą z
mezodermy somitów potylicznych, które migrując w stronę j.
ustnej pociągają za sobą włókna nerwowe NERWU
PODJĘZYKOWEGO (XII)
ZABURZENIA ROZWOJU JĘZYKA
Przyrośnięcie języka (ankyloglossia) skrócone wędzidełko,
utrudnione karmienie piersią i mowa.
Macroglossia utrudnia oddychanie i karminie
Microglossia często z miecrognathią
Rozszczep języka dotyczy głównie końca języka
Rozdwojenie języka (lingula bifidia, bifid tongue)
Język pobrużdżony (fissured tongue) zaleganie osadu
Glossitis medialis rhomboidialis do przodu od sulcus
terminalis zwykle bezobjawowe niejasny związek z infekcją
candida.
ROZWÓJ TARCZYCY
TARCZYCA pierwszy gruczoł wydzielania
wewnętrznego. Powstaje na granicy guzka nieparzystego i II
łuku skrzelowego 24dnia rozwoju jako zgubienie , potem
uchyłek endodermy .
Rozwój trwa do 7 tygodnia życia płodu i dzieli się na
kształtowanie się gruczołu
zstępowanie do przodu kości gnykowej i tchawicy na
ostateczne miejsce na szyi tworząc:
A)Otwór ślepy
B)przewód tarczowo-językowy
ZABURZENIA
Torbiele i zatoki przewodu tarczowo-językowego
Tarczyca przemieszczona
Tarczyce dodatkowe (np. językowa, szyjna)
Niedorozwój tarczycy
Brak tarczycy
ROZWÓJ ŚLINIANEK
Tworzą się pomiędzy 6-8tygodniem
Endoderma
jamy ustnej rozrastając się wnika w
mezenchymę tworząc ślinianki
ŚLINIANKA
POCHODZ
ENIE
POCZĄ
TEK
ROZWO
JU
POCZ.
WYDZIEL
ANIA
PRZYUSZN
A
Ektoderma
okolicy kąta
ust
6 tydz
18 tydz
PODŻUCHW
OWA
Endoderma
dna j. ust
Koniec 6
tyg.
16 tydz.
PODJĘZYKO
WA
Endoderma
rowka
podjęzykow
ego
8 tydz
WADY WRODZONE ZWIĄZANE Z NARZĄDEM
SKRZELOWYM
torbiel tarczowo-językowa
I bruzda zespół skrzelowo-uszno-nerkowy (gdy
współistnieje z wadami nerek)
II bruzda zatoka skrzelowa// przetoka skrzelowa
zewnętrzna lub wewnętrzna// torbiel boczna szyi
Zespół I łuku skrzelowego (dyzostoza żuchwowo-twarzowa-
liczne wady żuchwy, podniebienia, okolicy jarzmowej, ucha,
oka)
Zp. Treachera-Collinsa (dziedziczne AD)
nieprawidłowe kostnienie żuchwy
rozszczep podniebienia
inne wady
Zp. Pierre-Robina
niedorozwój żuchwy
rozszczep żuchwy
rozszczep podniebienia
wady ucha (zniekształcenia małżowin)
wady oka i In.
ROZWÓJ PODNIEBIENIA
Zawiązkami podniebienia są: podniebienie pierwotne i
podniebienie wtórne
+Fałdy nosowe środkowe tworzą przedszczękę (wyrostek
podniebienny środkowy)
Podniebienie pierwotne jest wykształcone pod koniec 5-tego
tygodnia
Podniebienie wtórne rozwija się 6tego tygodnia a kończy
rozwój w 8mym tygodniu
W późniejszym okresie podniebieniu pierwotnemu odpowiada
kość przysieczna (przednia część podniebienia twardego w
okolicy siekaczy szczęki)
Z segmentu międzyszczękowego powstają:
kość trzysieczna
przyśrodkowa część szczęk
siekacze szczęki
philtrum czyli środkowa część wargi górnej
Z podniebienia wtórnego powstają:
większa część podniebienia twardego podniebienie
miękkie języczek
+ Pomiędzy 9- 12 tygodniem życia płodowego dochodzi do
łączenia się podniebienia pierwotnego, wtórnego i przegrody
nosowej.
+ Pomiędzy 6-9 tygodniem życia płodowego jest okresem
krytycznym w rozwoju podniebienia.
ROZWÓJ SZCZĘKI
Szczęki powstają jako kości okładzinowe z 3 częci:
przyśrodkowej (tworzy kość przysieczną)
boczne 2x – tworzą właściwe kości szczęki
Pod koniec życia płodowego łączą się szwem włóknistym (w
linii pośrodkowej) kostniejącym do 25r.ż.
Szczęka rozwija się na podłożu błoniastym. Kostnienie
rozpoczyna się w 8tyg. Życia płodowego, w okolicy
rozwijającego się kła mlecznego.
Istnieją dodatkowo osobne punkty kostnienia dla wyrostków
podniebiennych szczęk.
Kostnienie przez ciągłość przenosi się na kość przysieczną,
która nie ma własnego punktu kostnienia.
Nieco później kostnieją blaszki poziome kk. Podniebiennych.
Wzrost szczęki po urodzeniu odbywa się dwutorowo:
Remodeling kości – odkładanie kości na zewnątrz i
resorpcja wewnątrz (mniejsze znaczenie)
wzrost w okolicy szwów
Na wzrost szczęki wpływają:
-Przestrzenie (oczodół, jama nosowa, Jama ustna)
-Wzrost gałek ocznych
-Wzrost przegrody nosowej
-Wzrost tkanki tłuszczowej oczodołu
Remodeling podniebienia- „wzrost” jamy nosowej
Wał podniebienny powstaje po urodzeniu w skutek narastania
zbitej istoty kostnej wzdłuż szwu podniebiennego.
Po urodzeniu szczęka jest szeroka, ale niska, bo brak
rozwiniętego wyrostka zębodołowego.
Wyrostek zębodołowy zaczyna się tworzyć pod koniec
pierwszego półrocza życia wraz z wyrzynaniem się zębów
mlecznych.
Drugi skok wzrostu wyrostka ma miejsce w okresie
wyżynania się zębów stałych tj. między 6-14 rokiem życia.
Wzrost szczęki
A)
a)Przednio- tylny
do 6r. ż. Szczęka wzrasta silnie ku przodowi
potem głównie wyrostek zębodołowy narasta ku tyłowi, by
zrobić miejsce dla trzonowców
wzrost również w zakresie poprzecznego szwu
podniebienia
B)
b)Na szerokość
nawarstwianie kości na zewnątrz, resorpcja od wewnątrz
wzrost środkowym szwie podniebiennym
ZATOKA SZCZĘKOWA
Zagłębienie śluzówki przewodu nosowego środkowego
początek rozwoju 4 miesiąc życia płodu
Koniec wzrostu ??
ROZWÓJ ŻUCHWY I STAWU SKRONIOWO-
ŻUCHWOWEGO
I łuk gardłowy w 6 tygodniu zamienia się w chrząstkę
Meckela.
Żuchwa powstaje w większości jako kość okładzinowa w 2
symetrycznych wyrostków żuchwowych na bazie chrząstki
Meckela. Zaczyna kostnieć jako pierwsza kość głowy w
7tygodniu życia płodowego. Ognisko kostnienia w zbitej
tkance włóknistej w okolicy przyszłego otworu bródkowego.
Postęp kostnienia: wzdłuż n. zębodołowego dolnego tworzy
się kanał żuchwy.
na bocznej powierzchni
chrząstki Meckela
Żuchwa 10-14tydzień są trzy chrząstki wtórne:
1)
-Kłykciowa jest ważnym ośrodkiem wzrostu funkcjonującym
aż do 16r.ż.
2)
-Wyrostka dziobiastego który funkcjonuje tylko przejściowo
3)
-Spojenia żuchwy które funkcjonuje tylko przejściowo
Kostnienie i spojenie żuchwy prowadzące do powstania jednej
kości 2 rok po urodzeniu
9
Rozwój stawu skroniowo żuchwowego rozpoczyna się pod
koniec okresu zarodkowego pomiędzy górnym brzegiem
chrząstki Meckela a rozwijającą się kością jarzmową.
Dół stawowy jest pierwszą strukturą różnicującą się ok.7
tygodnia życia płodowego jako koncentracja komórek
mezenchymy i umiejscowioną nad tkankami z których rozwija
się krążek i torebka stawowa.
Szpary stawowe kształtują się między 10 a 12 tygodniem.
Krążek stawowy, torebka łącznotkankowa i mięśnie
skrzydłowe boczne rozwijają się w 3 trymestrze ciąży.
Na wzrost żuchwy wpływają:
-Mięśnie żucia
-Obecność pęczka naczyniowo- nerwowego
-Obecność zębów
-Inne czynniki związane z układem ruchowym
REMODELING KOŚCI
wzrost na wysokość trzonu.
Głównie przez wzrost wyrostka zębodołowego. Odkładanie
kości na brzegu żuchwy ma mniejsze znaczenie. Wzrost
wyrostków kłykciowych (kończy się najpóźniej, ok. 25 r.ż.)
wzrost przednio-tylny
Odkładanie kości na tylnym brzegu gałęzi żuchwy i wyr.
Dziobiastego. Resorpcja kości na przednim brzegu gałęzi
żuchwy i wyrostka kłykciowego. Ku przodowi przez
nawarstwianie kości pod okostną.
wzrost na szerokość
Odkładanie kości na zew. Powierzchni żuchwy. Resorpcja
kości na wew. Powierzchni żuchwy. Wzrost na boki jest
silniejszy w tylnej części żuchwy.
Okolica otworu bródkowego jest najbardziej stałym punktem
dla wzrostu żuchwy.
WYKŁAD 3
Rozwój US na tle ontogenezy człowieka (od niemowlaka do
dorosłego)
Okresy rozwojowe:
Płodowy
Noworodkowy-0-4 tyg. życia
Niemowlęcy-1r.ż.
Żłobkowy.poniemowlęcy
Przedszkolny – do 6r.ż.
Szkolny- 7r.ż. do pocz.dojrzewania (ok. 10-14r.ż.)
Pokwitania – od pocz.dojrz. do początku fizycznej dojrzałości
płciowej
Młodzieńczy – od pocz.fiz.dojrz.płciowej do zakończenia
wzrastania
OKRES NOWORODKOWY I NIEMOWLĘCY:
Do ok. 12 mies.życia
Na rozwój US wpływają czynności fizjologiczne:
- oddychanie
- ssanie
- połylanie
- płacz i krzyk
- w kolejnych okresach rozwojowych dodatkowo żucie mowa
Zarastanie czaski:
- tylne – do 3. Miesiąca
- przednie – ok. 1,5 roku
Cechy morfologiczne i fizjologiczne N. Ż.
- mały wymiar żuchwy
- cofnięta bródka
- dotylne położenie żuchwy do szczęki- TYŁOZGRYZ
FIZJOLOGICZNY
WAŁY DZIĄSŁOWE:
+Górny wał dziąsłowy:
- w wymiarze przednio-tylnym jest większy od dolnego o 2-
5mm
- dolna pow. Wału dziąsłowego w przednim odcinku jest
nieznacznie nachylona w kierunku przednim
+ Dolny wał dziąsłowy:
- półkolisty dolny wał dziąsłowy ma postaci grzebienia, który
na przekroju ma kształt trójkąta
Przy zbliżeniu wałów w przednim odcinku pojawia się owalna
szpara – sutek zwiększonej o 2-3mm wyskości wałów w
odcinkach bocznych.
UWAGA – umożliwiony jest:
-znaczny zasięg ruchów żuchwy ku przodowi podczas ssania
- prawidłowy rozwój i przestrzenny układ przednich odcinków
łuków zębowych
- tylne fragmenty wałów płaskie i poszerzone
- dolny wał dziąsłowy kontaktuje się z górnym w okolicy
specjalnego zagłębienia, znajdującego się pomiędzy szczytem
wału a podniebieniem
PODCZAS SPOCZYNKOWEGO POŁOŻENIA
ŻUCHWY:
-wargi są złączone
- żuchwa jest oddalona od szczęki o kilka mm, tworząc szparę
spoczynkową wypełnioną przez język
Symetryczną pracę i rozwój mięśni zapewnia naprzemienne
karmienie prawą i lewa piersią:
- równoczesne ssanie połykanie i oddychanie możliwe dzięki
wysokiemu ułożeniu krtani
- w czasie połykania język jest wysunięty i znajduje się
między wałami dziąsłowymi (tzw. Niemowlęcy typ połykania
o charakterze odruchu bezwarunkowego)
- prawie płasko ukształtowany dół żuchwowy zapewnia
najbardziej korzystne warunki do czynności ssania
- stawy skroniowo-żuchwowe zlokalizowane są na tej samej
płaszczyźnie, co linia kontaktu wałów dziąsłowych
OKRES NIEMOWLĘCY:
W okresie niemowlęcym zachodzą istotne zmiany w dolnym
odcinku twarzy:
- stopniowo zmniejsza się dotylne położenie żuchwy
- w trzecim miesiącu wymiar przednio-tylny wału dolnego
zbliża się do wymiaru wału górnego- wpływa w
późniejszym okresie na prawidłowe ustawienie siekaczy
dolnych i górnych
- około szóstego miesiąca wyrzynają się: *dwa pierwsze
siekacze przyśrodkowe dolne *nieco później – dwa górne
siekacze centralne
- zmiany pozycji niemowlęcia siadanie i wstawanie- wpływa
ba układ języka i krtani
- stopniowo znikają czynności ssania i niemowlęcego typu
połykania
- Wyrzynanie się zębów:
-zmienia się sposób pobierania pokarmów i rozwija się
funkcja żucia-> ważna dla czynności kształtowania się łuków
zębowych i warunków prawidłowego zwarcia
- Odruch gryzienia pokarmów kształtuje się pod wpływem
bodźców czuciowych przekazywanych z: ozębnej,
bł.śluzowej, stawów skroniowo-żuchwowych
- Zmiana poziomych ruchów żuchwy, związanych ze ssaniem
na ruchy odwodzenia i przywodzenia
- Stopniowy rozwój mowy: roczne niemowlę zaczyna
wydawać artykułowane dźwięki
OKRES ŻŁOBKOWY
(od początku 2. Do końca 3. Roku życia)
- Zwiększa się wymiar pionowy twarzy (tzw. Pierwsze
podniesienie zgryzu)
Wyrzynanie się zębów trzonowych mlecznych i zmiana
wymiaru pionowego gałęzi żuchwy
*Ok. 15 mies życia wytwarzanie się dorosłego typu połykania:
- dojrzewanie układu mięśniowego i nerwowego
- obecność zębów mlecznych
- zmiana sposobu żywienia
- zmiana konsystencji przyjmowanych pokarmów
*Przestrzenna relacja dolnego łuku zębowego w stosunku do
górnego zostaje ustalona w chwili uzyskania kontaktu
zwarciowego wyrzniętych zębów trzonowych
- Kształt obu łuków zbliżony jest do półkola
- Łuk górny nieco większy od dolnego
- Zęby górne zachodzą dachówkowo na zęby dolne (ok. 1/3
wyskości koron siekaczy dolnych)
- Każdy ząb mleczny kontaktuje się z zębami
przeciwstawnymi (powstają tzw. Triady) WYJĄTEK:
dolne siekaczy przyśrodkowe drugie zęby trzonowe górne
*LINIA ŁĄCZĄCA – dystalne pow. zz drugich trzonowych
(płaszczyzna końcowa) ma kształt prostej
*SZCZTY GUZKÓW zz trzonowych i kłów oraz BRZEGI
SIECZNE zz przednich – układają się na jednej płaszczyźnie
poziomej
OKRES PRZEDSZKOLNY:
(od 3 do 6 roku życia)
- Pojawiaja się fizjologiczne diastemy w okolicy zz przednich
– większe w łuku górnym niż dolnym
UWAGA!!! – jest to przejaw prawidłowego wzrostu w
kierunku przednim i bocznym frontalnym odcinków szczęki i
żuchwy
- Fizjologiczne starcie guzków zębów bocznych
- Zmniejsza się zachodzenie siekaczy górnych na dolne
-Doprzednie przemieszczenie żuchwy z jej łukiem zębowym
powoduje: załamanie linii za zębami trzonowymi ku przodowi
!!!
- Zmiany w łukach zębowych i relacjach międzyszczękowych
wpływają na kształtowanie się stawów skroniowo
żuchwowych
- Około 5 roku życia w wyniku: wzrostu kości w kierunku
dolnym, przemieszczenia się zawiązków zębów stałych w
kierunku szczytu wyrostków zębodołowych – na wałach
dziąsłowych powstają szerokie płaszczyzny poziome za
zębami trzonowymi
- Jest to okres wymiany uzębienia mlecznego na stałe,
charakteryzuje się dużą indywidualnością – zarówno pod
względem czasu jak i kolejności wyrzynania się zębów
stałych
OKRES SZKOLNY:
(U dziewczynek – 6-13 r.ż. U chłopców – 7-14 r. ż)
-Resorpcja korzeni zębów mlecznych i wyrzynanie zębów
stałych
- wydłużenie łuków zębowych ku tyłowi w wyniku
wyrznięcia się zębów trzonowych i zwiększenie wymiarów
łuku ku przodowi
- Kształt łuków zmienia się z półkolistego -w szczęce na
zbliżony do półelipsy, w żuchwie na zbliżony do paraboli
- Przestrzenne relacje międzyszczękowe w tym kontakty
między zębami górnego i dolnego łuku zębowego, są
uwarunkowane indywidualnymi cechami genetycznymi oraz
wpływem czynników środowiska wewnętrznego i
zewnętrznego
* Około 13 r. ż. Ustala się układ kontaktów okluzyjnych
opisywana jako I klasa Angle`a
CECHY:
- każdy ząb kontaktuje z dwoma zębami
przeciwstawnymi. Z WYJĄTKIEM: centralnych siekaczy
dolnych, ostatnich zębów trzonowych górnych wg koncepcji
okluzji ząb do dwóch zębów
- brzegi sieczne siekaczy górnych zachodzą na siekacze
dolne – na ok. 1/3 wysokości koron zębów siecznych dolnych;
- LINIA ŚRODKOWA obu łuków zębowych przebiega
między centralnymi siekaczami górnymi i dolnymi, pokrywa
się z linią środkową twarzy
- pomiędzy sąsiednimi zębami w każdym łuku występują
kontakty styczne
NARZĄD ZĘBOWY –
DYFIODONTYZM – dwa pokolenia zębów
HETERODONTYZM – różny kształt zębów
ZĘBY MLECZNE – 20 W połowie łuku zębowego
występują:
-2 siekacze 1 kieł 2 zęby trzonowe
- Wyrzynanie rozpoczyna się około 6-7 mies życia dziecka
- Wypadanie – między 6-13 r.ż.
ZĘBY STAŁE – 32 W połowie łuku obecne są:
-2 siekacze 1 kieł 2 zęby przedtrzonowe 3 trzonowce
- Wyrzynanie – 6-13 r.ż. (wyjątek zęby mądrości – zwykle
pomiędzy 17-20 r.ż. czasem wcale)
ETAPY TWORZENIA ZĘBA:
W procesie tworzenia zębów uczestniczą:
-EKTODERMALNY NABŁONEJ JU
-Mezenchyma (ektomezenchyma) – tkanka zarodkowa
różnicująca się z migrujących w rejon ju ektodermalnych kom
grzebienia nerwowego
ZAWIĄZKI ZZ MLECZNYCH - powstają prawie wszystkie
jednocześnie
ZAWIĄZKI ZZ STAŁYCH – powstają między 20 tyg życia
płodowego a 5 r.ż. (3.trzonowy)
6 tydz. Życia płodowego:
Ektoderma ju – 2-3 warstwy kom nabłonkowych
Mezenchyma – indukcja intensywnych podziałów kom
nabłonka ju
Powstaje pierwotna listewka zębowa – pasmo nabłonka leżące
na obwodzie obszaru powstawania przyszłej szczęki i żuchwy
Koniec 6 tyg życia:
Oddzielenie się od pierwotnych listewek zębowych tzw.
Listewek przedsionkowych (wargowych) ze szczeliną-
odpowiednik przyszłego przedsionka ju
Pozostałość – wtórna listewka zębowa – da początek zz
mlecznym i stałym!!!!
ROZWÓJ KORZENI ZĘBÓW:
Cele znajomości stadiów rozwoju korzenia:
-diagnostyka związanych z tym patologii miejscowych i
ogólnoustrojowych
- odróżnienie stanu fizjologicznego od patologicznego
- umożliwia ocenę wieku rozwojowego dziecka
- dobór odpowiedniej metody leczenia endodontycznego w
chorobach miazgi i tkanek przyzębia
- leczenie ortodontyczne
*Rozwój korzenia jest nieodłącznie związany z wyrzynaniem
się zęba oaz wymianą uzębienia
- Mimo występowania PEWNYCH PRAWIDŁOWOŚCI
związanych a wyrzynaniem zz mlecznych i stałych, a co za
tym idzie czasem ROZWOJU I RESORPCJI korzeni zz
mlecznych oraz ROZWOJEM korzeni zz stałych
-Istnieją indywidualne (różne dla poszczególnych osób)
terminy wyrzynania (zęby mleczne zęby stałe) i fizjologicznej
utraty poszczególnych zębów (zęby mleczne) – mieszczące się
jednak w granicach ogólnie przyjętej normy
- W chwili obecnej w populacji obserwuje się akcelerację
wymiany uzębienia u dzieci prawdopodobny wpływ
czynników środowiskowych.
- Terminy eksfoliacji dla poszczególnych grup zz uznane za
normę uległy przyśpieszeniu, a przez to zakres normy uległ
wydłużeniu
UWAGA!!! Okresy eksfoliacji mogą być różne dla
odmiennych grup etnicznych zamieszkujących różne obszary
świata
*STADIA ROZWOJU KORZENI: - oceniane są na podstawie
zdjęć RTG – panoramicznego, celowanego(zębowego).
KORZENIE ZZ MLECZNYCH – ETAPY ROZWOJU:
Rozwój ich przebiega w 3 stadiach:
-Stadium rozwoju – 1 rok
-Stadium stabilizacji – ok. 3 lat
-Stadium resorpcji – 2-4 lata (początkowa właściwa i
ostateczna)
STADIUM 1 – ROZWÓJ KORZENIA:
Trwa około rok od momentu całkowitego wyrznięcia korony
Gdy korona wyrznięta jest całkowicie korzeń uformowany jest
do połowy długości
STADIUM 2 - STABILIZACJI
Pełnego ukształtowania korony
Prawidłowo w tym stadium znajdują się wszystkie zz mleczne
u dziecka 3-3,5 rocznego
Trwa dla każdego zęba 2-3 lata, licząc od czasu wyrznięcia
korony
Miazga zbudowana jest jak w zębach stałych
STADIUM 3 - RESORPCJI
10
Początki resorpcji korzeni pojawiają się u dziecka w wieku 4-
5 lat
W wieku 7-8 lat resorpcja korzenia zwykle dotyczy
wszystkich zz mlecznych
Rozpoczyna się 2-4 lata przed utratą danego zęba
Resorpcja korzenia poprzedzona jest resorpcją przegrody
kostnej oddzielającej ząb mleczny id zawiązka z stałego
*Resorpcja początkowa – okres przygotowawczy:
- dotyczy głównie cementu
- w niewielkim stopniu też zębiny i blaszki zbitej zębodołu
- rozpoczyna się od strony zawiązka zęba stałego
- miazga zachowuje jeszcze większość swoich funkcji
*Resorpcja właściwa:
- postępuje zanik korzenia – jego skracanie - w zębach
przednich (jednokorzeniowych) rozpoczęte po stronie
językowej łuku zębowego
-w Trzonowcach resorpcja rozpoczyna się i przebiega od
strony korzeni zwróconej do przegrody międzykorzeniowej
(do furkacji)
-gdy resorpcja przekracza więcej niż 1/3 długości korzenia,
miazga jest w stanie zaawansowanych zmian wstecznych,
traci zdolności reparacyjne!!!!!!!!
*Resorpcja ostateczna:
- dotyczy przyszyjkowej (przykoronkowej) części korzenia
- jest bezpośrednim przygotowaniem do utraty zęba
*Miazga zęba a resorpcja korzenia:
- w miarę postępu resorpcji w miazdze dochodzi do zmian
zapalnych i wstecznych
- zmiany wsteczne to: Zwyrodnienie zanim martwica
rozpoczynają się w okolichach resorpcji, obejmując następnie
całość miazgi
Zmiany wsteczne:
- zwyrodnienia tłuszczowe
- zwyrodnienie wodniczkowi
- zanik odontoblastów
- zanik nerwów miazgi
- degeneracja włókien substancji podstawowej
Zmiany zapalne:
- nacieki z komórek fagocytujących –
granulocyty, makrofagi, osteoklasty
- obecność licznych naczyć włosowatych
- zamiana całej miazgi w ziarninę (bardzo silnie
krwawi przy zranieniu)!!!!!!
ROZWÓJ KORZENI ZĘBÓW STAŁYCH:
Wyrzynanie zz stałych:
- rozpoczyna się w wieku 6-8 lat
- jako ostatni regularnie wyrzyna się drugi trzonowiec –
prawidłowo do 13 r. ż.
- zz mądrości wyrzynają się w różnym wieku – zwykle do 25
r. ż.
- po wyrznięciu korony- korzenie są ukształtowane i
zmineralizowane do połowy przyszłej długości
- kształtowanie korzenia trwa od 1,5 do 4 lat – w zależności
od grupy zębów – licząc od momentu wyrznięcia korony
-po 16 r.ż. zwykle zakończony jest rozwój korzeni 28 zz
stałych
* W rozwoju korzeni wyróżnia się 3 etapy:
1) Stadium ścian rozbieżnych:
- w pierwszym roku po wyrznięciu korony
- cienkie ściany
- niepełna długość korzenia
- kanał bardzo szeroki i krótki
- kanał najszerszy przy wierzchołku
- miazga o dużej zdolności reparacyjnej
2) Stadium ścian równoległych:
- po około 18 miesiącach od wyrznięcia korony
- ściany grubsze niż w stadium 1
- kanał węższy o jednakowej średnicy na całej długości
(stosunkowo szeroki przy wierzchołku w porównaniu do
rozmiaru ostatecznego)
- zębina nadal ulega odkładaniu
- brak cementu na przywierzchołkowej zębinie
- miazga o dużej zdolności reparacyjnej
3) Stadium ścian zbieżnych:
- 2-4 lata po wyrznięciu korony
- korzeń osiąga pełną długość
- kształtowanie się otworu anatomicznego i przewężenia
fizjologicznego przez odkładanie cementu na zębinie na
zewnątrz końcowego odcinak korzenia i wewnątrz kanału
- kanał najwęższy przy wierzchołku
-miazga nadal o dużej zdolności reparacyjnej
- zwalnia ale nie ustaje odkładanie zębiny i cementu
WYKŁAD 4
CZYNNOŚĆI FIZJOLOGICZNE USG
Czynności fizjologiczne USG odbywają się na bazie
podłoża kostnego, na które składają się: kk. szczęki,
jarzmowe, skroniowe, żuchwa, k. gnykowa; SSŻ jest jedynym
właściwym stawem USG
Nerwy ruchowe odpowiadają za funkcjonowanie USG i
unerwiają one liczne mięśnie: mm. żucia, otoczenia szpary
ust, nadgnykowe, podgnykowe, podniebienia, gardła,
przełyku, krtani.
Funkcje USG modyfikowane są przy udziale: OUN, nn
czuciowych, związanych z nerwami receptorów, ukł
krążenia, ukł wydzielania wewnętrznego
Czynności fizjologiczne USG: ssanie, połykanie, żucie
(pobieranie pokarmu), oddychanie, mowa, estetyka.
Zęby w niektórych czynnościach USG odgrywają większą
lub mniejszą rolę – żucie i odgryzanie, mowa, estetyka.
Prawidłowe ruchy czynnościowe żuchwy – brak
kontaktów zębów przeciwstawnych;
wyjątkiem jest: odgryzanie, żucie, połykanie.
W trakcie ODPOCZYNKU istnieje RÓWNOWAGA
SPOCZYNKOWA mięśni przywodzących i odwodzących
żuchwę, nie ma kontaktów zz przeciwstawnych i występuję
szpara spoczynkowa.
ODGRYZANIE = CIECIE = INCISIO
cel: wstępne
rozdrobnienie pokarmu przygotowujące go do żucia
przebieg: m skrzydłowy boczny + mm nadgnykowe →
odwiedzenie (obniżenie) żuchwy z jej niewielkim
wysunięciem → umieszczenie pokarmu między zębami →
uniesienie żuchwy do zetknięcia brzegów siecznych →
przesuwanie siekaczy dolnych po powierzchni podniebiennej
górnych → dalsze uniesienie żuchwy do pozycji wyjściowej
→ odcięcie kęsa
ŻUCIE = MASTICATIO
- możliwe dzięki heterodoncji, pojawiło się w ssaków,
przygotowuje pokarm do trawienia, odruchowo pobudza
gruczoły przewodu pok do wydzielania enzymów trawiennych
cel: zmiażdżenie; rozdrobnienie pokarmu – ułatwia trawienie,
chroni przewód pokarmowy przed urazem dużym fragm
pokarmu, umożliwienie połknięcia; zmieszanie ze śliną –
trawienie, połykanie; uformowanie kęsa do połknięcia; rozwój
twarzoczaszki
na proces żucia składa się: umieszczenie pokarmu między
zębami; miażdżenie i rozdrabnianie; selekcja pokarmu do
dalszego rozdrabniania
na żucie wpływają: mięśnie żucia(duża siła miażdżąca),
języka, warg, policzków; ruchy w ssż(precyzja i złożoność
ruchów); podniebienie wtórne(możliwość oddychania w
czasie żucia), gruczoły ślinowe(nawilżanie i lubrykacja oraz
trawienie), szkliwo pryzmatyczne(duża odporność na siły
żucia i ścieranie), więzozrost typu wklinowania(gomphosis) –
więzadło ozębnej(ruchy zęba pomagające w recepcji siły);
dyfiodoncja i heterodoncja.
KONTROLA ŻUCIA – ośrodek kontroli żucia znajduje
się w pniu mózgu, który otrzymuje sygnały ze struktur
wyższych OUN oraz z obwodu o charakterze pobudzającym
lub hamyjącym.
Podczas żucia jedna strona zgryzu jest pracująca =
aktywna(bierze udział w rozdrabnianiu pokarmu) a druga jest
stroną balansującą(przeciwstawna do str aktywnej, nie
bierze udziału w rozdrabnianiu w danym cyklu
Strona pracująca może przechodzić w balansującą co kilka
cykli żucia
FAZY/METODY ŻUCIA
I. atrycja szczytów guzków – w tej fazie zużywają się szczyty
guzków, zmiażdżenie wstępne, ruchy pionowe – bez lub z
niewielkim kontaktem zębów
II. atrycja stoków guzków – w tej fazie zużywają się stoki
guzków, rozcieranie/rozdrabnianie,ruchy boczne z kontaktem
przy dużym rozdrobnieniu pokarmu
CYKL ŻUCIA trwa 0.7 – 1.2 s
I. łuki rozwarte
II. faza policzkowa – ruchy do góry i na zewnątrz (mała siła
zgryzowa)
III. ruch ślizgowy guzków do wewnątrz (duża siła zgryzowa)
IV. pozycja zaguzkowania
V. faza językowa – ruch do dołu i przyśrodka (mała siła
zgryzowa)
- w przesunięciu kęsa między zęby boczne pomagają: mm
języka, m policzkowy, mm skroniowe + mm żwacze, mm
skrzydłowe przyśrodkowe
- w trakcie żucia zęby tylna dochodzą do maksymalnego
zaguzkowania na ok. 0,16 s
VI. okres ciszy – obniżenie żuchwy i przesunięcie do boku
5–15 kg → średnie siły żucia wywierane na pokarm w
zależności od jego rodzaju i konsystencji
do 50 kg → siły maksymalne
OCHRONA PRZYZĘBIA W CZASIE ŻUCIA
- listewki brzeżne na granicy pow żującej i stycznych;
zwracają pokarm w kierunku powierzchni żującej zęba
- punkty styczne zapobiegają wtłaczaniu pokarmu do
przestrzeni międzyzębowych; dryft mezjalny prowadzi do ich
zachowania mimo ścierania
- wypukłość powierzchni zz bocznych (podniebiennych zz
górnych i policzkowych zz dolnych) ochrania okoliczne
przyzębie
- wzajemne tarcie poślizgowe guzków(przesuwanie pokarmu
bruzdami do policzka i języka) ochrana przed nadmiernymi
siłami żucia
SSANIE – czynność złożona, dwufazowa, trwa ok 1,5 s
- Należy do najwcześniej ujawniających się odruchów w
rozwoju ontogenetycznym.
- Pojawia się już u 2-miesięcznych i 3-miesięcznych płodów,
w pierwszych miesiącach życia – noworodek i niemowlę. -
Jest to odruch wrodzony i bezwarunkowy.
- składa się ze złożonych ruchów łączący w sposób rytmiczny
właściwe ssanie z czynnością połykania i oddychania
- dzięki dobrze wykształconemu odruchowi ssania noworodek
potrafi zaspokoić głód w ciągu 10 – 15 min karmienia już w
pierwszej dobie życia.
- łatwo je wywołać za pomocą bodźców dotykowych lub
smakowych (zwłaszcza o smaku słodkim) skierowanych na
okolicę ust dziecka
USTA DZIECKA przyjmują układ charakterystyczny dla
ssania, wykonują rytmiczne ruchy ssania powtarzające się 40-
90 razy na minutę.
OŚRODEK
SSANIA
znajduje
się
w
rdzeniu
przedłużonym, w pobliżu ośrodków połykania i oddychania
BODŹCE CZUCIOWE są przekazywane z obszaru jamy
ustnej do ośrodka ssania drogami nerwu trójdzielnego(V)
ODRUCHOWE WŁÓKNA ODŚRODKOWE do
mięśniu czynnych w czasie ssania biegną:
- w cz ruchowej n trójdzielnego
- w n twarzowym
- w n podjęzykowym
FAZY KARMIENIA NATURALNEGO
I. faza obniżenia żuchwy
koniec języka wysuwa się ku przodowi pod brodawkę
sutkową matki
JĘZYK: obniża się do dna j.u., wykonuje ruch do przodu i ku
tyłowi, wciąga brodawkę w głąb j.u.
efekt – koniec brodawki dochodzi do granicy twardego i
miękkiego podniebienia
BRODAWKA SUTKA: w odc przednim j.u.,leży pomiędzy
wałem dziąsłowym górnym a końcem języka, który układa się
na wale dziąsłowym,dotykając bł śluz wargi dolnej
WARGI DZIECKA:wywijają się i ściśle przylegają swoją
kosmkowatą częścią do otoczki brodawki, warga górna silniej
naciska na sutek niż warga dolna
W TYM CZASIE: jama gardłowa wypełniona jest powietrzem
i oddychanie odbywa się przez nos.
II. faza unoszenia żuchwy i końca języka
unoszenie żuchwy,
JĘZYK:koniec języka wraz z wałem dziąsłowym dolnym
przyciska brodawkę do górnego wału dziąsłowego;
przylegając do dolnej powierzchni brodawki wykonuje ruch
falisty do przodu ku tyłowi przyciskając brodawkę do
twardego podniebienia
BRODAWKA SUTKA: pokarm wypływa z brodawki,
grubość bodawki zmniejsza się prawie o ½
- grzbiet języka unosi się w kierunku tylnego brzegu twardego
podniebienia, uzyskując z nim ścisły kontakt (poza brodawką)
- brodawka skraca się i przybiera pierwotny kształt
W TYM CZASIE: nasada języka obniża się ku dołowi,
podnieb miękkie unosi się ku górze, pokarm spływa do gardła,
następnie przechodzi do przełyku, oddychanie w tym
momencie jest wstrzymane
faza I i II trwają 1,5 s
III.przyciskanie
językiem
brodawki
sutkowej
do
podniebienia twardego
IV.ułożenie grzbietu języka i podniebienia miękkiego w
czasie połykania.
Wypływanie mleka z brodawki sutkowej (pokarm z
zatok mlecznych sutka przemieszcza się do przewodów
mlecznych) uwarunkowane jest głównie przez: mechanizmy
nerwowe i bezpośrednie mechaniczne pobudzenie brodawki
oraz ścisłe przyleganie warg do otoczki brodawki przyczynia
się również do zwiększenia ciśnienia powstałego przy
odruchowym wypływaniu mleka.
DZIECKO WYDOBYWA POKARM Z BRODAWKI
SUTKOWEJ W WYNIKU:
-dynamicznej pracy mm języka
- dynamicznej pracy mm obniżających i unoszących żuchwę
- czynności zewnętrznego pierścienia mięśniowego j.u.,
szczególnie mm warg
ssanie stanowi ważny bodziec dla prawidłowego rozwoju
narządu żucia, ale utrwalenie odruchu ssania jest bardzo
niekorzystne dla rozwoju nż
dzięki wysokiemu ustawieniu krtani i nagłośni w
noworodka lub niemowlęcia odbywają się równocześnie:
ssanie, oddychanie i połykanie.
Karmienie naturalne jest najbardziej odpowiednim
sposobem odżywiania noworodka i niemowlęcia, ponieważ
mleko kobiece zawiera wszystkie skł, wit, przeciwciała
potrzebne do prawidłowego rozwoju dziecka w pierwszych
miesiącach życia.
Odruch ssania związany z karmieniem naturalnym zanika
stopniowo w 1 r.ż.
Pojawienie się i rozwój żucia(nowej czynności związanej z
pobieraniem pokarmu) spowodowane jest: wyrzynaniem
zębów mleczynych i karmieniem dziecka łyżeczką pokarmami
półpłynnymi i stałymi.
POŁYKANIE -czynność odruchowa, wrodzona, silnie
wykształcona już u noworodka
- złożona czynność ruchowa mięśni, w wyniku której –
pokarm lub ślina znajdująca się w jamie ustnej – przechodzi
przez gardło i przełyk do żołądka
- występuje u płodu począwszy od 4 miesiąca ciąży ( płód
połykając i wchłaniając w przew pok pewną ilość wody
płodowej przyczynia się do utrzymania jej właściwej obj w
jamie owodni)
- występuję także podczas snu
- odruch bardzo silny, zanika dopiero w głębokiej narkozie
- w czasie przyjmowania pokarmów następuje podświadome
połyk śliny i kęsa
- naturalnie występuje też jako świadome połknięcie
wykonane na polecenie – faza początkowa tej czynności
podlega woli człowieka
- gdy kęs zetknie się z cieśnią gardzieli – połykanie odbywa
się odruchowo, bez udziału woli
POŁYKANIE–CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
- w wieku przedszkolnym ok. 2400/dobę
- u dzieci 5-12 letnich ok. 800-1200/dobę
- u dorosłych ok. 400-675/dobę
OŚRODEK POŁYKANIA
- znajduje się w rdzeniu przedłużonym powyżej ośrodka
oddechowego
- włókna dośrodkowe prowadzi: n. językowo – gardłowy,
gałąź gardłowa n. błędnego
- odruchowe włókna odśrodkowe biegną drogą nn ruchowych,
zaopatrujących mięśnie czynne w czasie połykania
WYRÓŻNIA SIĘ 2 FIZJOLOGICZNE TYPY
11
POŁYKANIA:
-typ trzewny(wisceralny)
noworodek+niemowlęcie
- szczęka i żuchwa pozostają bez kontaktu, a między nimi
położony jest język, żuchwa jest ustabilizowana przez mięśnie
i kontakt języka z wargami
- typ dojrzały(somatyczny) – okres dziecięcy + dorośli
- żuchwa unoszona jest przez mm żwacze, język dotyka
podniebienia i znajduje się za zębami, zęby się stykają
zmiana trzewnego typu połykania na typ dojrzały
odbywa się:
-stopniowo(wraz ze wzrostem i rozwojem)
- między 18 miesiącem do 3-4 r. ż.
- wraz z ukształtowaniem się zgryzu w uzębieniu mlecznym
W okresie przejściowym (między 2-4 r.ż.) niemowlęcy typ
połykania zostaje najpierw częściowo zastąpiony typem
dojrzałym by następnie przejść we właściwe somatyczne
połykanie
Nierzadko dochodzi do przetrwania postaci mieszanej
połykania (wisceralno-somatycznej), w której elementem
zachowanym z połykania niemowlęcego jest położenie języka
między zębami. Efektem jest zahamowanie pionowego
wzrostu wyrostka zębodołowego i patologii zgryzowych
Czynniki wpływające na zmianę typu połykania z
niemowlęcego na dojrzały:
→ zwiększenie się pojemności j.u.
→ wyrznięcie się zz mlecznych
→ ułożenie języka za zębami
→ dojrzewanie układu nerwowo-mięśniowego
→ karmienie dziecka za pomocą łyżeczki pokarmami o stałej
konsystencji wprowadzone we właściwym czasie
POŁYKANIE TRZEWNE
Na jego istnienie wpływają:
- znaczne różnice w budowie j.u. noworodka
- niedojrzałość ukł nerwowo – mięśniowego i sposobu
przyjmowania pokarmu
- mała pojemność j.u.
Przyczyną takiego połykania są:
- brak zębów
- niskie wały dziąsłowe
-niskie podniebienie
- stosunkowo duży język wypełniający j.u. i przestrzeń
między wałami dziąsłowymi w czynności i spoczynku
Cechy połykania trzewnego:
- żuchwa jest oddalona od szczęki
- zwiększone napięcie mięśnia okrężnego ust, mm
policzkowych i bródkowych
W czasie połykania język:
- leży między wałami dziąsłowymi
- jego boczne brzegi dotykają błony śluzowej policzków
- jego koniec dotyka błony śluzowej wargo dolnej
I. FAZA PRZYGOTOWAWCZA
Jama ustna jest uszczelniona przez:
- wargi obejmujące brodawkę
- język układający się między górnym i dolnym wałem
dziąsłowym
- podniebienie miękkie stykające się z nasadą języka
II. FAZA USTNA
Podczas ruchu unoszenia żuchwy:
- grzbietowa część języka ulega spłaszczeniu i przesuwa się
do przodu
- koniec języka unosi się ku brodawce w przedniej części j.u.
- tylna część grzbietu języka unosi się ku górze do granicy
twardego i miękkiego podniebienia
- podniebienie miękkie stopniowo unosi się, pozwalając na
przemieszczenie się mleka do jamy gardłowej
- mleko spływa bocznymi kanałami przez zachyłki
gruszkowate dookoła otwartej krtani
III. FAZA GARDŁOWA
podniebienie miękkie unosi się ku górze w kierunku migdałka
gardłowego do sklepienia nosowej części gardła, a jego wolny
brzeg styka się z tylną ścianą gardła na wysokości I kręgu
szyjnego oddzielając jamę nosową od jamy gardłowej i
zamykając drogę powietrzu.
Tylna część ściany gardła(m zwieracz górny gardła) wraz z
kontaktującymi się z nią podniebieniem miękkim przesuwa się
ku przodowi w kierunku grzbietowej części języka, tworząc
tzw. wał Passavanta
tylna część grzbietu języka i nasada języka przesuwa się
wówczas ku górze i ku tyłowi przesuwając pokarm do
krtaniowej części gardła
KONTAKT POKARMU Z KRTANIĄ POWODUJE:
→ nagłe odruchowe jej uniesienie
→ przesunięcie pod nasadę języka
→ zamknięcie szpary głośni
Nagłośnia uciśnięta przez nasadę języka przechyla się
poziomo i zamyka wejście do krtani.
Dno krtaniowej części gardła unosi się.
Zwieracz przełyku kurcząc się pozwala na przejście pokarmu
do przełyku.
IV. FAZA PRZEŁYKOWA
- pokarm przemieszcza się w dół dzięki perystaltycznym
ruchom błony mięśniowej przełyku
- droga powietrza zostaje natychmiast otwarta
- język, podniebienie miękkie, krtań, fałdy głosowe i
nagłośnia powracają do pozycji wyjściowej
- w j.u. odbywają się ruchy przygotowujące pokarm do
następnego cyklu połykania
POŁYKANIE DOJRZAŁE
CECHY POŁYKANIA DOJRZEWANIA:
- żuchwa jest w położeniu zwarcia centralnego, które jest
ustabilizowana prze z napięcie mięśni: żwaczy, skrzydłowych
przyśrodkowych, skrzydłowych bocznych i skroniowych.
- koniec języka opiera się w czasie połykania o błonę śluzową
podniebienia w okolicy otworu przysiecznego, ponad i za
siekaczami górnymi
- przewaga czynnościowa m okrężnego ust i mm
policzkowych i bródkowych
- zbyt słabe napięcie mięśni unoszących żuchwę powodują, że
język w czasie połykania układa się między łukami
zębowymi, tak jak przy połykaniu niemowlęcym – może to
być przyczyną wad zgryzu i zaburzeń mowy.
I. FAZA PRZYGOTOWAWCZA
- rozdrobnienie pokarmu, mieszanie go ze śliną, uformowanie
w kęs
- przesunięcie kęsa za pomocą języka w głąb jamy ustnej
-kęs pozostaje krótko we wklęsłej niecce na grzbietowej
części języka
- jama ustna uszczelniona przez: wargi od strony szpary ust,
podniebienie miękkie od strony cieśni gardzieli, język od
strony jamy ustnej właściwej
- koniec języka przylega do błony śluzowej podniebienia w
okolicy otworu przysiecznego
i do podniebiennych
powierzchni siekaczy.
II. FAZA USTNA
- uniesienie żuchwy (m żwacz, m skroniowy)
- na języku tworzy się podłużny lejek nawłókna pionowe
języka, m bródkowo-gnykowy – włókna przyśrodkowe)
- uniesienie języka( m żuchwowo-gnykowy) i dociśnięcie do
podniebienia
–
spłaszczenie
niecki
językowej
i
przemieszczenie kęska w kierunku gardła
-
podniebienie
miękkie
styka
się
z
nasadą
języka=uszczelnienie tylne
- droga oddechowa otwarta
III. FAZA GARDŁOWA
-przejście kęsa przez cieśn gardłową
- skurcz łuków za kęsem(mm podniebienno-językowe)
- uniesienie podniebienia miękkiego do tylnej ściany
gardła(mm napinacz i dźwigacz podniebienia miękkiego)
-droga oddechowa zamknięta – odizolowane nosogardło
podniebieniem miękkim
- uniesienie i zamknięcie wejścia do krtani oraz szpary głośni
- obkurczenie gardła(m zwieracz gardła)
- przesunięcie kęsa z gardła do przełyku(relaksacja m
zwieracza pierścienno-gardłowego;dolna część zwieracza
gardła)
-droga oddechowa zamknięta – odizolowane nosogardło
podniebieniem miękkim
IV. FAZA PRZEŁYKOWA
zamknięcie wejścia do przełyku(zapobieganie refluksowi)
fale perystaltyczne(przesunięcie kęsa do żołądka)
otwarcie drogo oddechowej:otwarcie wejścia do krtani i
szpary głośni + opuszczenie podniebienia miękkiego
WYMIOTY
-jest to opróżnienie górnych odc przewodu pokarmowego w
kierunku przeciwnym do połykania
jest to odruch obronny, który uwalnia żołądek od
przepełnienia zwykłym pokarmem, a zwłaszcza zapobiega
działaniu ciał szkodliwych i trujących.
Podczas wymiotów opróżnia się w zasadzie żołądek,
chociaż może też wydalać się zawartość jeśli i dolnej części
przełyku
OŚRODEK WYMIOTNY:
znajduje się w grzbietowej i bocznej części tworu
siatkowatego rdzenia podłużnego
włókna odśrodkowe odruchu wymiotnego stanowią: n
błędny, n współczulne, n przeponowe, ruchowe nerwy
czaszkowe
włókna dośrodkowe odruchu wymiotnego stanowią: n
językowo-gardłowy, n błędny, włókna aferentne biegnące ze
wsp z narządów wewnętrznych
inne nerwy zmysłowe i ośrodki w korze mózgu, które mogą
doprowadzić do wymiotów odruchowo-warunkowych
Wymioty
poprzedza
zwykle
zespół
objawów
wegetatywnych zwanych nudnościami, do których należy:
złe samopoczucie, zaburzenia oddechu
osłabienie i mdłości
poty,zwolnienie tętna,spadek ciśnieni krwi,
Wymioty mogą wywołać:
→ mechaniczne drażnienie nasady języka i wejścia do gardła
→drażnieni błony śluzowej żołądka środkami chemicznymi
np. siarczan miedzi
→pozajelitowe podanie apomorfiny
→ drażnieni chemo- i mechanoreceptorów narządó
wewnętrznych
→ nieprzyjemne zapachy,widoki i odczucia smakowe
→ choroba lokomocyjna
ODDYCHANIE
jeden z zasadniczych przejawów życia, polega na wymianie
gazów pomiędzy organizmem żywym a otaczającym go
środowiskiem.
Szybkość oddychania zależy głównie od wieku:
- u człowieka dorosłego wynosi 15-18 oddechów/min
- w dzieci ok 30 oddechów/min
W warunkach fizjologicznych odbywa się przez nos i
utrzymuje napięcie mięśni warg, które wraz z mięśniami
policzków równoważy działanie mięśni języka pozwalając na
harmonijne kształtowanie się łuków zębowych i podniebienia
Powietrze przedostające się do dróg oddechowych przez
nos jest ocieplone, nawilżone i oczyszczone.
ZABURZENIE
TORU
ODDYCHANIA
MOŻE
WYSTĄPIĆ Z POWODU:
→ hipotonii mięśni warg
→ przy zbyt niskim układaniu głowy niemowlęcia
→ niewłaściwym odżywianiu
→ krzywicy
→ patologicznych stanach w jamie nosowo-gardłowej(w
postaci przerostu 3 migdałka)
→ stanów zapalnych błony śluzowej nosa i zatok
przynosowych
→ stanów alergicznych
→ skrzywienia przegrody nosowej
Nieprawidłowa pozycja głowy podczas snu: zbyt wysokie
ułożenie głowy – przewagę działania mają mięśnie
wysuwające żuchwę (przodożuchwie); zbyt niskie ułożenie
głowy sprzyja utrwaleniu tyłożuchwia i powstaniu nawyku
oddychania przez usta.
Nieprawidłowy mechanizm oddychania stwarza szereg
ujemnych następstw dla rozwijającego się narządy żucia:
1. zaburzeniu ulega wzajemna równowaga mm mimicznych i
języka
2. powietrze dostające się do tchawicy z ominięciem dróg
nosowych jest niedostatecznie nawilżone, nieogrzane i
zanieczyszczone
co
sprzyja
powstawaniu
ostrych
i
przewlekłych stanów zapalnych w górnych i dolnych drogach
oddechowych.
3. skrzydła nosa zwężają się mowa staje się nosowa, węch
ulega przytępieniu. Wskutek zastojów żuchwy dochodzi do:
przerostu tkanki limfatycznej, która zamyka trąbkę słuchową
powodując upośledzenie słuchu i nawracające zapalenie ucha
środkowego.
4. górne siekacze nie są hamowane napięciem wargi górnej i
wychylają się. W powstałej poziomej szparze między górnymi
i dolnymi siekaczami układa się warga dolna pogłębiając
wtórne zniekształcenie zgryzu.
5. zmianom tym towarzyszą patologiczne objawy w przyzębiu
Stale otwarta szpara ust powoduje w przedsionku j.u.:
-wysuszanie się bł śluzowej
-jej stan zapalny
-zastoje żylne
6. rozpulchnieni i przekrwienie brodawek dziąsłowych w
obrębie siekaczy górnych jest typowym obrazem klinicznym
w dzieci oddychających przez usta
FONACJA A MOWA ARTYKUŁOWANA
Fizjologia nż pozostaje w ścisłym związku z fizjologią
obwodowego narządu mowy(tj. Powstawaniem głosu, czyli
fonacją, artykulacją i emisją głosu) oraz elementami funkcji
narządu oddechowego z układem rezonansowym części
twarzowej czaszki.
Mowa ludzka jest końcowym efektem współdziałania
licznych narządów z OUN.
W czynności artykulacyjnej j.u. uczestniczą mięśnie nż,
mięśnie napinające podniebienie miękkie oddzielające jamę
nosowo-gardłową od j.u. i gardła środkowego. Mięśnie te
umożliwiają przedostawanie się pokarmów do jamy nosowej i
zapobiegają powstawaniu wad mowy(np. Nosowania
otwartego)
Narząd głosu składa się z dwóch zasadniczych
części:efektora obwodowego, analizatora ośrodkowego
scalonych połączeniami nerwowymi.
Główną częścią efektora obwodowego jest KRTAŃ,
stanowiąca generator dźwięków napędzany powietrzem z
płuc.
Dźwięk wytworzony w krtani jest modulowany: w
przestrzeniach
rezonacyjnych
leżących
powyżej
głośni(zwanych nasadą) oraz leżących poniżej głośni.
ANALIZATOR OŚRODKOWY obejmuje ośrodki w
mózgu umiejscowione w różnych częściach kory mózgowej.
Ośrodki te związane są z narządem słuchu, który odbiera i
doprowadza do kory mózgowej odpowiednia sygnały mowy.
FONACJA – jest czynnością krtani polegającą na
wytworzeniu dźwięku krtaniowego w wyniku wibracji fałdów
głosowych (strun głosowych) zależnych między innymi od
czynności narządy oddechowego.
W tym wypadku narząd oddechowy bezpośrednio uzależnia
czynność
fonacyjną
poprzez
dozowanie
powietrza
potrzebnego w momencie powstawania dźwięku krtaniowego.
ARTYKULACJA
jest
czynnością
głosotwórczą
obwodowego narządu mowy, tj. warg, języka, podniebienia
miękkiego, żuchwy.
POWSTAWANIE GŁOSEK warunkują zmiany kształtu i
położenia w przebiegu czasowym oraz kontaktu pomiędzy
poszczególnymi
elementami
anatomicznymi
narządu
artykulacyjnego.
MOWA LUDZKA powstaje na skutek połączenia
podstawowej jednostki mowy, tj. głoski w sylaby, wyrazy i
zdania
ZABURZENIA MOWY W ZAKRESIE NARZĄDU
ARTYKULACYJNEGO MOGĄ BYĆ SPOWODOWANE
USZKODZENIEM:
-WARG (dysglossia labialis)
Powstaje na skutek porażenia jednostronnego nerwu VII,
urazów i oparzeń warg, rozszczepów warg.
Nieprawidłowe wymawianie głosek p,b,w,f,m
-ZĘBÓW (dysglossia dentalis)
Może być spowodowana wadami zgryzu lub wadami
zębowymi różnego stopnia i rodzaju. W przebiegu tych wad
najczęściej występuje tzw. seplenienie (sigmatismus), tj.
wadliwe wymawianie głoski „s”
-JĘZYKA (dysglossia lingualis)
Spowodowana jest:
- zwiększonym wymiarem języka (macroglossia) np. w
zespole Downa
- zmniejszonymi wymiarami (microglossia) - skróceniem
wędzidełka
języka (ankyloglossia)
–
nieprawidłowa
artykulacja głoski „r”
UPOŚLEDZENIE RUCHÓW JĘZYKA SPOWODOWANE:
-porażeniem n podjęzykowego
12
- znacznego stopnia oparzenia i okaleczenia trzonu i nasady
języka
powodują zaburzenia artykulacji wielu głosek.
-PODNIEBIENIA
TWARDEGO
I
MIĘKKIEGO
(dysglossia palatalis)
Są to zaburzenia artykulacji wynikające z uszkodzenia
podniebienia twardego i miękkiego.
ROZRÓŻNIAMY:
- NOSOWANIE ZAMKNIĘTE (rhinolalia clausa) –
wynikające z niedrożności jamy nosowej
- NOSOWANIE OTWARTE (rhinolalia aperta) – wynikające
z uszkodzenia podniebienia kostnego, jak i mięśni
podniebienia miękkiego.
PRZYCZYNĄ USZKODZENIA PODNIEBIENIA MOGĄ
BYĆ WADY NABYTE I WRODZONE.
WADY NABYTE TO:
→ ograniczone ubytki podniebienia
→ niewydolność mięśni podniebienia po operacjach
migdałków podniebiennych
→ porażenie mięśni podniebienia w przebiegu chorób
zakaźnych
→ miastenia (szybkie zmęczenia mięśni)
→ histeria
WADY WRODZONE TO:
→ rozszczepy podniebienia
→ wrodzony niedorozwój podniebienia
→ asymetrie podnieb tward i miękkiego
SEMINARIUM 1
Okresy powstawania zawiązków zębów mlecznych i stałych:
a)zawiązki zębów mlecznych – powstają prawie wszystkie jednocześnie,
ok. 7 tygodnia życia płodu
b)zawiązki zębów stałych – powstają między 10 tygodniem życia
płodowego (pączki zębów przednich i przedtrzonowych), a 5 rokiem życia
(trzeci trzonowy)
-7-8 tydzień rozwoju zarodkowego – wtórna listewka zębowa – 20
pączków zębowych (szkliwnych) zębów mlecznych
-3 miesiąc życia płodowego – przyśrodkowa część listewki zębowej (po
językowej stronie każdego zawiązka zęba mlecznego) – pączki
nabłonkowe – zawiązki zębów stałych przednich i przedtrzonowych
UWAGA! Późniejszy wzrost wtórnej listewki zębowej – zawiązki stałych
zębów trzonowych – rozwijają się do tyłu od zawiązków mlecznych zębów
trzonowych
-4 – 5 miesiąc życia płodowego – zawiązki zębów trzonowych pierwszych
stałych
-koniec 1. roku życia – zawiązki zębów trzonowych drugich stałych
-5. rok życia – zawiązki zębów trzonowych trzecich stałych
PODSUMOWANIE: zawiązki zębów mlecznych (wszystkich) oraz
zawiązki zębów trzonowych stałych pierwszych powstają w trakcie
rozwoju prenatalnego. Zawiązki zębów trzonowych stałych drugich i
trzecich powstają po urodzeniu. Po ich wytworzeniu listewka zębowa
zanika.
UWAGA! Zawiązki zębów siecznych i kłów stałych pozostają w
położeniu językowym w stosunku do zębów mlecznych aż do czasu
wyrzynania się. Zawiązki zębów przedtrzonowych przemieszczają się ku
przedsionkowi jamy ustnej i umiejscawiają się między zawiązkami zębów
mlecznych.
W procesie tworzenia zębów uczestniczą:
- ektodermalny nabłonek jamy ustnej
- mezenchyma (ektomezenchyma) – tkanka zarodkowa różnicująca się z
migrujących w rejon jamy ustnej entodermalnych komórek grzebienia
nerwowego
W rozwoju korony zęba wyróżnia się trzy, zachodzące na siebie fazy:
- inicjacja
- morfogeneza
- histogeneza
Inicjacja – powstaje listewka zębowa, a w jej obrębie wyróżnicowują się
miejsca zawiązków zębów
Morfogeneza – nadanie kształtu przyszłej koronie na skutek proliferacji i
przemieszczania poszczególnych części zawiązka zęba. Początki
różnicowania się komórek aparatu szkliwotwórczego
Histogeneza – dalsze różnicowanie komórek zawiązka zęba.
Wykształcenie tkanek zęba – miękkich i zmineralizowanych
6. tydzień rozwoju zarodkowego:
- ektoderma jamy ustnej – 2/3 warstw komórek nabłonkowych
- mezenchyma – indukcja intensywnych podziałów komórek nabłonka
jamy ustnej, wpuklanie (tworzy się pierwotne pasmo nabłonkowe)
Pierwotne pasmo nabłonkowe = pierwotna listewka zębowa (lamina
dentis) – pasmo nabłonka leżące na obwodzie obszaru powstawania
przyszłej szczęki i żuchwy
koniec 6. tygodnia rozwoju zarodkowego (7. tydzień) – z pierwotnej
listewki zębowej rozwija się:
- listewka przedsionkowa (wargowa) – a z niej warga i przedsionek jamy
ustnej ( na drodze degeneracji i proliferacji)
- wtórna listewka zębowa (lamina dentis) – a z niej zęby mleczne i stałe
Stadia rozwoju zawiązka zęba:
- pączka zębowego
- czapeczki
- dzwonu (narządu szkliwotwórczego)
Pączki zębowe – powstają w początkowej fazie odontogenezy (8. tydzień)
w określonych miejscach listewki zębowej jako wydłużone wpuklenia
nabłonka kolbowato rozszerzone na końcu. ( pączek zębowy
ektomzenchyma zagęszczenie ektomezenchymy brodawka zębowa
(papilla dentis) )
11. tydzień – z pączka zębowego w wyniku nierównomiernych podziałów
komórek powstaje czapeczka zębowa zawierająca nabłonek zewnętrzny i
nabłonek wewnętrzny
UWAGA! Jednocześnie z tworzeniem czapeczki zachodzi proliferacja
komórek ektomezenchymy na obwodzie co stanowi początek tworzenia
woreczka zębowego
W późnym stadium czapeczki można wyróżnić:
- miazgę aparatu szkliwotwórczego
- nabłonek zewnętrzny
- nabłonek wewnętrzny
- brodawkę zębową
- woreczek zębowy
13. tydzień – zawiązki wszystkich zębów mlecznych mają stadium
czapeczek
Czapeczka:
- proliferacja części bocznych
- wpuklanie nabłonka wewnętrznego
- dzwon = narząd szkliwotwórczy zęba = aparat szkliwotwórczy = narząd
nabłonkowy zęba (organum dentis epitheliale)
14. tydzień – wczesne stadium dzwonu:
- nabłonek zewnętrzny
- nabłonek zewnętrzny
- miazga aparatu szkliwotwórczego
- brodawka zębowa
17. tydzień rozwoju – narządy szkliwotwórcze zębów mlecznych
Histogeneza – stadium różnicowania – następuje po fazie morfogenezy,
powstawanie tknek swoistych dla zęba (szkliwa i zębiny), odkładanie
tkanek twardych rozpoczyna się w 18. tygodniu życia płodu
18. tydzień – początek odkładania tkanek twardych – późne stadium
dzwonu
UWAGA! Umownie: od momentu rozpoczęcia wytwarzania
mineralizowanych składników zęba brodawka zębowa nazywana jest
miazgą zęba!
13
Budowa rozwiniętego aparatu szkliwotwórczego:
- nabłonek zewnętrzny
- nabłonek wewnętrzny
- miazga narządu szkliwotwórczego
- komórki nabłonka wewnętrznego bocznej części narządu
szliwotwórczego
Unaczynienie narządu szkliwotwórczego: BRAK oddzielnego
unaczynienia, sploty naczyń włosowatych na obwodzie nabłonka
zewnętrznego aparatu szkliwotwórczego na drodze dyfuzji zaopatrują w
substancje odżywcze i tlen
Nabłonek zewnętrzny:
- jedna warstwa komórek sześciennych
- połączony z jamą ustną pasmem komórek szypuły nabłonkowej
- dowierzchołkowo od szypuły skupisko komórek nabłonkowych
tworzących zawiązek zęba stałego
- odpowiada za kształt zewnętrzny narządu szkliwotwórczego oraz za
wymianę substancji z otaczającą tkanką
Nabłonek wewnętrzny:
- jedna warstwa komórek walcowatych
- komórki nie w pełni spolaryzowane = preameloblasty
- od strony brodawki zębowej leżą na błonie podstawnej do rozpoczęcia
sekrecji szkliwa
- po rozpoczęciu sekrecji komórki przekształcają się w wysokie, w pełni
spolaryzowane komórki = ameloblasty (adamantoblasty, enameloblasy)
- jako ostatnie różnicują się preameloblasty w okolicy międzyguzkowej i
przyszyjkowej
Miazga narządu szkliwotwórczego:
- wrzecionowate komórki ułożone w kilka warstw nad ameloblastami
tworzą tzw. warstwę pośrednią
- warstwa siateczkowa – komórki gwiaździste – główna część narządu
szkliwotwórczego
- galaretowata macierz międzykomórkowa bogata w PG produkowana
przez komórki gwiaździste
Funkcje miazgi narządu szkliwotwórczego:
- funkcja mechaniczna – utrzymuje ciśnienie hydrostatyczne wewnątrz
narządu szkliwotwórczego, będące w równowadze z ciśnieniem brodawki
zębowej
- chroni nabłonek wewnętrzny i tworzone tkanki zęba przed urazami
fizycznymi z zewnątrz
- wydziela cytokiny aktywujące osteoklasty w czasie wzrostu i wyrzynania
zęba
- funkcja odżywcza
Nabłonek wewnętrzny bocznej części narządu szkliwotwórczego:
- komórki niższe niż w części górnej
- nie różnicują się w ameloblasty
- intensywnie się dzielą – zstępują dowierzchołkowo
- zaginają się w kierunku pionowej osi brodawki zęba i stykają z
komórkami nabłonka zewnętrznego w obszarach przyszłego połączenia
szkliwa i cementu tworząc pętlę szyjkową (cervical loop)
UWAGA! Dwuwarstwowy brzeg bocznej części narządu
szkliwotwórczego dowierzchołkowo zagina się pod kątem około 45 st. i
wnika w kierunku brodawki – tworzy się przepona pochewki = diafragma
(niepełna przegroda)
Nabłonkowa pochewka Hertwiga (okres poprzedzający erupcję zęba) =
pochewka korzeniowa (vagina radicularis) – jej komórki proliferują i
różnicują się, indukują tworzenie zębiny i cementu, co prowadzi do
wytworzenia korzenia zęba
Listewka zębowa zanika w stadium dzwonu (degeneracja i rozpad
komórek)
UWAGA! Zanikowi nie ulega część tylna listewki, z której utworzą się
zawiązki zębów stałych trzonowych
Dalsze losy szypuły nabłonkowej:
- stopniowy zanik w czasie rozwoju narządu szkliwotwórczego
- powstanie wysp nabłonkowych
- zanik w stadium dzwonu
Niecałkowity zanik nabłonka listewki i szypuły – perły nabłonkowe
Serresa – w śluzówce, zawierają keratynę, mogą prowadzić do torbieli
Funkcje aparatu szliwotwórczego:
- formowanie kształtu korony
- zapoczątkowanie różnicowanie się odontoblastów
- wytwarzanie szkliwa i jego ochrona
- daje początek pochewce Hertwiga
Rozwój części anatomicznych zęba i aparatu zębowego:
a)korona: początek formowania – brzegi sieczne i guzki, jako ostatnia –
okolica szyjki zęba
Tworzenie guzków: wynika ze zróżnicowanej aktywności mitotycznej
różnych odcinków nabłonka wewnętrznego narządu szkliwotwórczego.
Okolica szczytów guzków: wczesny koniec mitoz, wczesne dojrzewanie
komórek.
Bruzdy i brzegi koron: dłużej trwająca aktywność mitotyczna, późniejsze
dojrzewanie komórek.
Wzrost korony na wysokość i szerokość warunkuje różnicowanie się
nowych ameloblastów na brzegach bocznych narządu szkliwotwórczego.
Podziały komórek nabłonka wewnętrznego między guzkami powodują
oddalanie się guzków od siebie, co prowadzi do powiększenia korony.
UWAGA! Zaburzenia w resorpcji kości w czasie rozwoju korony zęba
może prowadzić, poprzez niedobór miejsca dla formującego się zawiązka,
do zwiększenia liczby zagięć nabłonka wewnętrznego skutkującym
zniekształceniem zęba
b)korzeń: rozwój korzenia zęba, cementu i ozębnej rozpoczyna się w
pewnym czasie po uformowaniu korony – przebiega przed, w czasie i po
erupcji zęba
W czasie erupcji zęba stałego wykształcone jest 2/3 długości korzenia.
Zakończenie rozwoju korzenia następuje po około 1,5 roku dla zębów
mlecznych i po 3 latach dla zębów stałych od czasu wyrznięcia.
W formowaniu korzenia uczestniczą: woreczek zębowy, nabłonkowa
pochewka Hertwiga, brodawka zębowa.
Wreczek zębowy:
- rozwija się już od stadium czapeczki
- leży wokół całego zawiązka zęba, z wyjątkiem jego dowierzchołkowej
części
- początkowo jest tylko zagęszczeniem tkanki mezenchymatycznej
- potem wyróżnia się w nim bogatokomórkową warstwę wewnętrzną i
bogatowłóknistą warstwę zewnętrzną
- między nimi wyróżnia się warstwę pośrednią
- są one unaczynione, warstwa zewnętrzna wyściela tworzący się zębodół
- komórki woreczka zębowego mają charakter młodych, nie w pełni
zróżnicowanych fibroblastów
- jego obecność prowadzi do powstania ozębnej oraz cementu
Nabłonkowa pochewka Hertwiga powstaje wkrótce po zakończeniu
formowania korony, proliferuje i stopniowo obejmuje brodawkę zębową,
nadając zarys korzeniowi zęba
Komórki nabłonka wewnętrznego pochewki Hertwiga:
- nie różnicują się w ameloblasty
- indukują komórki brodawki zębowej do różnicowania się w odontoblasty
Przesuwanie się powstającego korzenia i wykształconej korony w kierunku
jamy ustnej:
- diafragma pozostaje w stałym położeniu w stosunku do kości szczęki
- proliferacja komórek pochewki Hertwiga i wytwarzanie zębiny
korzeniowej zachodzi w kierunku odwierzchołkowym
Wzrost korzenia w kierunku wierzchołkowym następuje gdy zęby
przeciwstawne stykają się po wyrznięciu w płaszczyźnie zwarcia (okluzji).
Tempo wydłużania się korzenia ` 5-10 mikrometrów na dobę
Rozwój korzeni zębów wielokorzeniowych – pochewka Hertwiga tworzy
wypustki w kierunku podłużnej osi brodawki zęba, które łącząc się między
sobą tworzą pochewki wtórne, formujące pojedyncze korzenie.
Liczba wtórnych otworów korzeniowych określona zostaje przez liczbę
grup naczyń krwionośnych, które wnikają z otoczenia do miazgi zęba
poprzez proliferujący nabłonek przepony korzenia.
Wnikanie wypustek pochewki nabłonkowej jest prawdopodobnie
kontrolowane przeż brodawkę zębową. Nabłonkowa pochewka Hertwiga
tworzy wypustki w miejscach o mniejszej koncentracji naczyń
krwionośnych.
UWAGA! Pochewka Hertwiga jest z reguly dwuwarstwowa. W
przypadku przetrwania między warstwami nabłonka miazgi aparatu
szkliwotwórczego, co prawdopodobnie ma związek z lokalną przetrwałą
koncentracją białek regulacyjnych, tj. FGF, może dojść do rozwoju pereł
szkliwnych na powierzchni korzenia
c)cement: nabłonek wewnętrzny pochewki Hertwigabrodawka
zębowaw okolicy przepony korzenia powstają odontoblasty i pierwsze
warstwy zębinyprzerwanie ciągłości nabłonka pochewkibezpośredni
kontakt zębiny z mezenchymą woreczka zębowegocementoblasty
Cementoblasty:
- wydzielanie macierzy organicznej cementu: włókna kolagenowe,
bezpostaciowa substancja podstawowa
- mineralizacja macierzy pozakomórkowej (odkładanie soli mineralnych
tworzących kryształy HA wzdłuż długiej osi włókien kolagenowych
Rodzaje cementu:
- cement pierwotny – cement bezkomórkowy, obcowłóknisty
-cienka warstwa
-bezpośrednio na powierzchni zębiny, szczególnie w okolicy szyjki
-wnikają włókna Sharpeya z ozębnej wytworzone przez jej fibroblasty –
podstawowy składnik substancji międzykomórkowej tego cementu – stąd
cement obcowłóknisty
-udział cementoblastów w produkcji substancji międzykomórkowej -
nieznaczny
- cement wtórny – cement komórkowy, własnowłóknisty
-podstawowa warstwa cementu
-włókna substancji podstawowej wytworzone przez cementoblasty –
własnowłóknisty
Cementoblasty „zamurowanie” w substancji mineralnej + utrata
właściwości syntezy i sekrecjicementocyty
UWAGA! Hipofosfatazja:
- choroba dziedziczna (AR)
- niedobór Falk
- znaczny niedobór cementu bezkomórkowego i komórkowego
- wczesna utrata zębów mlecznych
- wczesne rozchwianie i utrata zębów stałych, szczególnie w przypadku
leczenia ortodontycznego
Resztki nabłonkowe Malasseza – rozwojowa pozostałość pochewki
nabłonkowej w ozębne. Stymulowane mogą dać początek torbielom, np. w
przebiegu przewlekłego procesu zapalnego
UWAGA! Na granicy tworzącej się ozębnej i miazgi wykształca się pasmo
tkanki łącznej tworzącej sieć, która łączy się z włóknami tworzącej się
ozębnej. Jest to błona graniczna miazgi. Wcześniej zwana była
„więzadłem hamakowym”, które miało brać udział w wyrzynaniu zęba,
stanowiąc połączoną z kością bazę dla rosnącego korzenia. Włókna te nie
łączą się jednak z kością i teoria ta nie potwierdziła się.
Pierwsza warstwa prezębiny = warstwa hialinowa:
- bezpostaciowa
- bez wypustek odontoblastów
- różnokierunkowy przebieg włókien kolagenowych
- zawiera amelogeninę (z nabłonka pochewki Hertwiga)
Odontoblasty przemieszczając się do wewnątrz zostawiają wypustki
tworząc:
- warstwę ziarnistą Tomesa – wypustki rozgałęzione i zapętlone
nieregularnie przebiegające okrężnie
- zębinę pierwotną – regularny przebieg wypustek
d)ozębna: woreczek zębowy – baza dla ozębnej
rozwijający się cement – sygnał do przekształcania się pozostałych
komórek woreczka zębowego w fibroblasty
Początkowo niedojrzałe fibroblasty przekształcają się w pełni aktywne
komórki produkujące substancję międzykomórkową złożoną w znacznej
mierze z włókien kolgenowych
Komórki woreczka zębowego: cementoblasty, fibroblasty, odontoblasty
(przekształcanie się komórek mezenchymy w komórki ozębnej)
Istnieje różnica w wykształcaniu się ozębnej zębów, które nie posiadają
swoich poprzedników (zęby pierwotne), tj. zębów mlecznych i
trzonowców stałych w stosunku do zębów będących następcami zębów
mlecznych (zęby wtórne) tj. stałych siekaczy, kłów i przedtrzonowców.
Zęby mleczne i trzonowce stałewczesne wykształcenie ozębnej
Stałe siekacze, kły i przedtrzonowepóźne wykształcenie ozębnej
Ozębna zębów pierwotnych: wyróżnicowuje się z woreczka zębowego
przed erupcją zęba wraz z tworzącym się korzeniem, tj. jednocześnie z
dezintegracją pochewki nabłonkowej Hertwiga oraz wykształceniem się
cementu i kości wyrostka zębodołowego
Ozębna zębów mlecznych: komórki mezenchymy warstw zewnętrznych
woreczka zębowegofibroblastywłókna kolagenowe biegnące
prostopadle do powierzchni zawiązka zębawbudowanie w cement i w
kość wyrostka zębodołowegowłókna Sharpeya
W czasie wyrzynania zęba mlecznego zmienia się układ włókien
kolagenowych na ukośny w stosunku do powierzchni korzenia - od tego
czasu są uważane za właściwe włókna ozębnej. Po uzyskaniu przez ząb
czynnościowej pozycji w płaszczyźnie zwarcia zagęszczenie włókien, ich
średnica rośnie, a nachylenie maleje.
Ozębna zębów wtórnych: wykształca się dopiero w trakcie lub po
zakończeniu wyrzynania zęba. W fazie przederupcyjnej powstają tylko
włókna, które utworzą więzadło zębowo-dziąsłowe (=cementowo-
dziąsłowe). Pozostała część przestrzeni ozębnowej wypełniona jest luźną
tkanką łączną, zawierającą niedojrzałe włókna.
Podczas erupcji powstają:
- włókna przegrodowe (transseptalne)
- zębowo-zębodołowe (cementowo-okostnowe) – koronowa część włókien
ozębnej
- włókna wierzchołkowe powstaną dopiero po podjęciu funkcji przez ząb
Unaczynienie i unerwienie
a)unaczynienie: z dwóch źródeł:
- z okolicy okołowierzchołkowej
- z okolicznej kości
Między tymi naczyniami obecne anastomozy. W czasie wyrzynania
dochodzą naczynia ze strony dziąsła
b)nerwy ozębnej towarzyszą naczyniom. Początkowo jest to unerwienie
autonomiczne. Nerwy czuciowe pojawiają się w ozębnej prawdopodobnie
dopiero gdy jest ona w pełni ukształtowana po wyrznięciu zęba.
Trzy fazy rozwoju zęba
a)przederupcyjna
- od inicjacji odontogenezy do zakończenia rozwoju korony która leży w
pobliżu grzbietu wyrostka zębodołowego
-ząb rośnie koncentrycznie w stosunku do środka zawiązka, nie wykonując
ruchów erupcyjnych
b)wyrzynanie = przedfunkcyjna
- od początku rozwoju korzenia do wyrznięcia i dojścia korony do
płaszczyzny okluzyjnej
- proces podczas którego rozwijający się ząb przemieszcza się osiowo z
krypty kostnej do funkcyjnej pozycji w jamie ustnej
- dodatkowo niewielkie przemieszczenie boczne i przechylenie
Siły wyrzynające:
- słabo poznane
- rola regulacji molekularnych
- obecność resorpcji kości nad zawiązkiem – osteoklasty
Siły oporu:
- tkanki miękkie
- kość
- siły ciągnące więzadeł ozębnej / woreczka zębowego
- siły okluzji
Siły wyrzynające > siły oporu
c)funkcyjna
- od momentu wyrznięcia korony do zakończenia rozwoju korzenia
- następuje rozwój okluzji
Tempo osiowego przemieszczania zęba – różne dla różnych zębów i faz
erupcji
np. ząb siekacz szczęki – 1mm/miesiąc
zęby 8. – 1mm/3 miesiące
- dochodzenie korony do powierzchni kości trwa 2-4 lat
- największe tempo w czasie ukazywania się korony
- ulega zwolnieniu w czasie dochodzenia zęba do płaszczyzny zgryzowej –
może trwać 1-2 lat
- dodatkowe zwolnienie tempa przy stłoczeniu zębów
Zredukowany nabłonek szkliwotwórczy + nabłonek jamy ustnej =
proliferacja i połączenie:
- degeneracja części środkowej wynabłonkowana droga wyrzynania
- nabłonek łączący (komponenta szkliwna później wymieniania przez
nabłonek jamy ustnej) tworzenie bruzdy dziąsłowej
Mechanizmy wyrzynania zębów:
a)teoria wypychania zęba:
- wzrost kości
- wzrost korzenia
- ciśnienie krwi
- ciśnienie płynu tkankowego
- proliferacja komórek
b) teoria wyciągania – nie potwierdza się:
- napięcie więzadeł ozębnej
Jedna z teorii: wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych w tkance
łącznej przy wierzchołku rozwijającego się korzenia nagromadzenie się
płynu międzykanalikowego wysięk wzrost ciśnienia wokół zęba
erupcja
Z badań wstępnie wynika, że proces erupcji:
- jest właściwością ozębne / woreczka zębowego
- nie wymaga sił pociągających
- jest spowodowany siłą wypadkową różnych składowych
- może być wynikiem aktywności fibroblastów oraz ciśnienia
hydrostatycznego pochodzenia naczyniowego i tkankowego
W czasie wyrzynania zęba stałego następuje:
- resorpcja kości oddzielającej zębodół od krypty zawiązka
- pojawienie się organu resorbującego Tomesa, tj. tkanki unaczynionej z
komórkami wielojądrowymi osteoklastopodonymi – odontoblastami
- resorpcja korzeni zębów przednich (początek od powierzchni językowej)
i trzonowców (od powierzchni wewnętrznej furkacji)
W związku ze wzrostem szczęk i resorpcją korzeni zębów mlecznych,
następuje przemieszczenie zębów względem siebie i proces postępuje od
szczytu korzenia.
jamy resorpcyjne = lakuny Howship`a
UWAGA! Resorpcja korzenia nie jest procesem ciągłym. Przebiega z
okresami przerw, gdy występują nawet procesy naprawcze prowadzące do
odtwarzania więzadeł ozębnej. Tworzy się tkanka cementopodobna z
komórkami przypominającymi cementoblasty.
reparacja > resorpcja ankiloza = utrata więzadeł ozębnej i zrost zęba z
kością
Rozwój uzębienia
Difiodontyzm – dwa pokolenia zębów:
a)zęby mleczne (dentes decidui, dentis lactei) – 20
- w połowie łuku zębowego występują:
-2 siekacze (dentes incisivi)
-1 kieł (dentes caninus)
-2 zęby trzonowe (dentes molares)
b)zęby stałe (dentes permanentes) – 32
- w połowie łuku obecne są:
-2 siekacze
-1 kieł
-2 zęby przedtrzonowe (dentes premolares)
-3 trzonowe
Zęby mleczne:
- wyrzynanie rozpoczyna się około 6.-7. miesiąca życia dziecka
- wypadanie – między 6. a 13. rokiem życia
Zęby stałe:
- wyrzynanie – między 6. a 13. rokiem życia
- wyjątek: zęby mądrości – zwykle między 17. a 20. rokiem życia,
nierzadko później, czasem wcale
Heterodontyzm – różny kształt zębów zależny od pełnionej funkcji
Cele znajomości stadiów rozwoju uzębienia:
- diagnostyka związanych z tym patologii miejscowych i
ogólnoustrojowych
- odróżnienie stanu fizjologicznego od patologicznego
14
- umożliwia ocenę wieku rozwojowego dziecka
- dobór odpowiedniej metody leczenia endodontycznego w chorobach
miazgi i przyzębia
- leczenie ortodontyczne
Terminy wyrzynania zębów – prawidłowo przybliżone:
- czas rozwoju i resorpcji korzeni zębów mlecznych
- czas fizjologicznej utraty poszczególnych zębów mlecznych
- czas rozwoju korzeni zębów stałych
Zakres normy +/- 6 miesięcy
Obecne tendencje:
- późniejsze wyrzynanie zębów mlecznych
- brak różnic międzypłciowych w wyrzynaniu zębów mlecznych
- przyspieszona wymiana uzębienia
- rozwój zębów stałych wcześniej u dziewcząt niż u chłopców
Czasy wyrzynania zębów mlecznych – reguła 6/4 – licząc od urodzenia na
każde 6 miesięcy życia przybywają 4 zęby
Orientacyjna kolejność (w zębach mlecznych): siekacze przyśrodkowe
siekacze boczne pierwsze trzonowce kły drugie trzonowce
Korzenie zębów mlecznych – etapy rozwojowe:
- stadium rozwoju – 1 rok od momentu całkowitego wyrznięcia korony
- gdy korona wyrznięta jest całkowicie korzeń jest uformowany w ½ - 2/3
długości
- stadium stabilizacji = pełnego ukształtowania korzenia – wszystkie zęby
mleczne u dziecka 3-3,5 letniego
- trwa dla każdego zęba 2-3 lata licząc od czasu wyrznięcia korony
- miazga zbudowana jak w zębach stałych
- stadium resorpcji – 2-4 lat przed utratą danego zęba
- początki pojawiają się u dziecka w wieku 4-5 lat, a w wieku 7-8 lat
zwykle dotyczy wszystkich zębów mlecznych
- poprzedzona jest resorpcją przegrody kostnej oddzielającej ząb mleczny
od zawiązka zęba stałego
- przebiega w 3 etapach:
początkowa (powierzchowna)
- dotyczy głównie cementu
- w niewielkim stopniu też zębiny i blaszki zbitej zębodołu
- rozpoczyna się od strony zawiązka zęba stałego
- miazga zachowuje jeszcze większość swoich funkcji
właściwa
- postępuje zanik korzenia – jego skracanie – w zębach przednich
(jednokorzeniowych) rozpoczęte po stronie językowej łuku zębowego
- w trzonowcach resorpcja rozpoczyna się i przebiega od strony korzeni
zwróconej do przegrody międzykorzeniowej (do furkacji)
- gdy resorpcja przekracza więcej niż 1/3 długości korzenia miazga jest w
stanie zaawansowanych zmian wstecznych, traci zdolności reparacyjne
ostateczna
- dotyczy przyszyjkowej (przykoronkowej) części korzenia
- jest bezpośrednim przygotowaniem do utraty zęba
Miazga zęba a resorpcja korzenia:
- w miarę postępu resorpcji w miazdze dochodzi do zmian zapalnych i
wstecznych
- zmiany wsteczne to zwyrodnienie, zanik, martwica
- rozpoczynają się w okolicach resorpcji, obejmując następnie całość
miazgi
Zmiany wsteczne:
- zwyrodnienia tłuszczowe, wodniczkowi
- zanik odontoblastów, nerwów miazgi
- degeneracja włókien substancji podstawowej
Zmiany zapalne:
- nacieki z komórek fagocytujących – granulocyty, makrofagi, osteoklasty
- obecność licznych naczyń włosowatych
- zamiana całej miazgi w ziarninę (bardzo silnie krwawi przy zranieniu)
Wyrzynanie zębów stałych:
- rozpoczyna się w wieku 6-8 la
- jako ostatni regularnie wyrzyna się drugi trzonowiec – prawidłowo do 13.
roku życia
- zęby mądrości wyrzynają się w różnym wieku, zwykle do 25 roku życia
Rozwój korzeni zębów stałych:
- po wyrznięciu korony korzenie są ukształtowane i zmineralizowane do
połowy przyszłej długości
- kształtowanie korzenia trwa od 1,5 do 4 lat, w zależności od grupy
zębów, licząc od momentu wyrznięcia korony
- po 16. roku życia zwykle zakończony jest rozwój korzeni 28 zębów
stałych
- w rozwoju korzenia wyróżnia się 3 etapy:
1.Stadium ścian rozbieżnych
- w pierwszym roku po wyrzynaniu korony
- cienkie ściany
- niepełna długość korzenia
- kanał bardzo szeroki i krótki
- kanał najszerszy przy wierzchołku
- miazga o dużej zdolności reparacyjnej
2. Stadium ścian równoległych
- po około 18 miesiącach od wyrznięcia korony
- ściany grubsze niż w stadium 1.
- kanał węższy, o jednakowej średnicy na całej długości (stosunkowo
zeroki przy wierzchołku w porównaniu do rozmiaru ostatecznego)
- zębina nadal ulega odkładaniu
- brak cementu na przywierzchołkowej zębinie
- miazga o dużej zdolności reparacyjnej
3. Stadium ścian zbieżnych
- 2-4 lata po wyrznięciu korony
- korzeń osiąga pełną długość
- kształtowanie się otworu anatomicznego i przewężenia fizjologicznego
przez odkładanie cementu na zębinie na zewnątrz końcowego odcinka
korzenia i wewnątrz kanału
- kanał najwęższy przy wierzchołku
- miazga nadal o dużej zdolności reparacyjnej
- zwalnia, ale nie ustaje odkładanie zębiny i cementu
Jama ustna noworodka – okres noworodkowy i niemowlęcy:
- znacznie pogrubiona błona śluzowa nad zębodołami tworzy wały
dziąsłowe
- wyniosłości na wałach odpowiadają zębom mlecznym, poza zębami 5,
których wyniosłośći uwidaczniają się dopiero 1 6. miesiącu życia
- wały rzadko kontaktują się
- przerwa między nimi większa w odcinku przednim – miejsce dla języka
- w wymiarze przednio-tylnym górny wał dziąsłowy jest większy od
dolnego o 2-5 mm
- półkolisty dolny wał dziąsłowy ma postać grzebienie, który na przekroju
ma kształt trójkąta
- zęby stłoczone pod wałami – ilość miejsca wzrasta pod koniec 1. roku –
wzrost na boki
Okres przedszkolny – od 3. do 6. roku życia:
- pojawiają się fizjologiczne diastemy w okolicy zębów przednich, większe
w łuku górnym niż w dolnym (jest to przejaw prawidłowego wzrostu w
kierunkach przednim i bocznym frontalnych odcinków szczęki i żuchwy)
- fizjologiczne starcie guzków zębów bocznych
- zmniejsza się zachodzenie siekaczy górnych na dolne
- doprzednie przemieszczenie żuchwy z jej łukiem zębowym powoduje
załamanie linii za zębami trzonowymi ku przodowi
- zmiany w łukach zębowych i relacjach międzyszczękowych wpływają na
kształtowanie stawów skroniowo-żuchwowych
- około 5. roku życia na wałach dziąsłowych powstają, w wyniku wzrostu
kości w kierunku dotylnym i przemieszczania się zawiązków zębów
stałych w kierunku szczytu wyrostków zębodołowych, szerokie
płaszczyzny poziome za zębami trzonowymi
- okres wymiany uzębienia mlecznego na stałe charakteryzuje się dużą
indywidualnością zarówno pod względem czasu i kolejności wyrzynania
się zębów stałych
SEMINARIUM 2 cz.1
Typy błony śluzowej: ŻUJĄCA (nabłonek rogowaciejący, gruba, zbita
tk. łączna, związana z okostną /mucoperiosteum/, pokrywa dziąsła i
podniebienie twarde); SPECJALNA (pokrywa grzbietową powierzchnię
języka); WYŚCIELAJĄCA=LUŹNA (pokrywa: policzki i wargi,
zachyłki przedsionków, wyrostki zębodołowe poniżej dziąseł, dno jamy
ustnej i dolną powierzchnię języka, podniebienie miękkie).
FUNKCJE błony śluzowej: 1)osłaniająca-mechaniczna ochrona przed
urazami fizycznymi(warstwa zrogowaciała, śluz), 2)obronna-
odpornościowa – bariera chroniąca przed mikroorganizmami, toksynami,
obcymi antygenami(bariera mechaniczna, śluz, sekrecja śliny, odporność
humoralna i komórkowa), 3)wydzielnicza – udział w sekrecji śliny,
wydzielanie śluzu, produkcja przeciwciał(lubrykacja, ochrona, obrona,
buforowanie, zabezpieczanie przed wysuszeniem, równowaga jonowa),
4)czuciowa (smak, dotyk, propriorecepcja, ból), 5)zdolność wchłaniania.
Tkanka łączna błony śluzowej właściwej, dziąsła, ozębnej jest to tkanka
łączna włóknista.
Tkanka łączna włóknista: komórki + subst. międzykomórkowa (subst.
podstawowa + włókna- kolagenowe i elastyczne) Elementy komórkowe:
fibroblasty(65% wszystkich kom, tworzenie włókien tk. łącznej, synteza
składników subst. podstawowej), histiocyty=makrofagi
tkankowe(fagocytoza, prezentacja antygenu, produkcja cytokin), kom.
tuczne (wydzielają histaminę i heparynę, udział w homeostazie
naczyniowej, rola w procesach zapalnych, odpowiedzi komórkowej i
reakcjach anafilaktycznych), neutrofile(fagocytoza; Są pierwsza linią
obrony organizmu,jako pierwsze docierają do miejsca uszkodzenia tkanek
wywołanego inwazja drobnoustrojów bądź innymi czynnikami), limfocyty
(zdolne do swoistego rozpoznawania antygenów), komórki plazmatyczne
(produkcja i wydzielanie przeciwciał).
Subst. podstawowa. Skład: woda, proteoglikany, glikoproteiny. Funkcje:
strukturalna, mechaniczno-ochronna, odżywcza dla komórek- transport
wody i elektrolitów, transport metabolitów w obrębie tkanki łącznej.
WARGA: Część skórna: nabłonek rogowaciejący, włosy, gruczoły
potowe, gruczoły łojowe. Czerwień wargowa(część pośrednia): nabłonek
rogowaciejący, mogą znaleźć się tu gruczoły przemieszczone z innych
części. Część śluzówkowa: nabłonek w/w. płaski nierogowaciejący,
gruczoły ślinowe.
Strefa przejściowa Kleina -> przejście czerwieni wargowej w błonę
śluzową wargi.
Wędzidełka wargi górnej. Przyczepy wędzidełek wg Placka: Klasa 1:
przyczep śluzówkowy. Prawidłowy przyczep w obrębie błony śluzowej
ruchomej lub na granicy z nieruchomą. Klasa 2: przyczep dziąsłowy.
Prawidłowy przyczep, wędzidełko jest w strefie dziąsła właściwego
nieruchomego (przyczepionego). Klasa 3: przyczep brodawkowy.
Wędzidełko przyczepione u podstawy brodawki międzyzębowej. Klasa 4:
penetrujący brodawkę. Wędzidełko przerasta brodawkę międzyzębową.
JĘZYK Zbudowany z mięśni szkieletowych. Powierzchnia grzbietowa:
błona śluzowa specjalna, nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
Powierzchnia dolna: nabłonek w/w płaski nierogowaciejący. Funkcje
języka: artykulacja, odczuwanie smaków, rozcieranie pokarmów-udział w
żuciu, zwilżanie pokarmów, trawienie(lipaza językowa), czynny udział w
połykaniu. Brodawki językowe: Nitkowate: najliczniejsze, 90%
wszystkich brodawek, na grzbietowej i bocznej stronie języka,
rogowacieją, rola ochronna i obronna, skeratynizowany nabłonek – udział
w rozcieraniu pokarmów. Okolone: największe, kształt różowych grudek
o średnicy 2-4 mm, 8-12 brodawek ułożonych linijnie w kształcie litery V
skierowanej szczytem w stronę gardła, dzielą język na 2 części: 2/3
przednie i 1/3 tylną, pokryte nabłonkiem nierogowaciejącym, na ich
bocznej powierzchni liczne kubki smakowe, przy nasadzie małe gruczoły
ślinowe Ebnera z ujściami przewodów na dnie rowków okalających
podstawę tych brodawek. Liściaste: najmniej liczne, zlokalizowane na
bocznych powierzchniach języka w postaci fałdów błony śluzowej,
pokryte cienkim nabłonkiem nierogowaciejącym, dobrze unaczynione-
barwy żywoczerwonej, liczne kubki smakowe, otoczone gruczołami
ślinowymi wydzielającymi ślinę surowiczą(gruczoły ślinowe na dolnej
powierzchni języka w jego przedniej części-ślinę mieszaną i ich przewody
widoczne są w okolicy wędzidełka języka po obu stronach.) Grzybowate:
około 200 brodawek, rozmieszczone między brodawkami nitkowatymi,
występują na 2/3 przednich powierzchni trzonu języka i jego brzegach,
odbierają wrażenia smakowe, pełnią funkcję obronną-bardzo dobrze
unaczynione i pokryte cienkim nabłonkiem
nierogowaciejącym, barwa jasnoczerwona, dobrze widoczne u dzieci i
osób młodych, z wiekiem ‘chowają się’.
Gruczoły języka: Przednie – NUNHA: na dolnej części powierzchni
języka po obu stronach, wydzielają ślinę mieszaną. Środkowe –
EBNERA: wydzielają ślinę surowiczą. Tylne: wydzielają ślinę śluzową.
Fizjologia tkanki łącznej dziąsła i ozębnej. W stanie zdrowia ozębna i
dziąsło podlegają zrównoważonym procesom syntezy i degradacji- ciągłe
powolne przemiany. Największe zmiany metaboliczne występują w
ozębnej. Obrót włókien kolagenowych 5x szybszy niż w dziąśle czy
wyrostku zębodołowym i 15x szybszy niż w skórze. Fibroblasty regulują
procesy syntezy i degradacji składników macierzy pozakomórkowej(w
tym kolagenu). Degradacja: Kolagenazy (metaloproteinazy aktywowane
jonami Ca
2+
i Mg
2+.
) – hamowane przez inh.metaloproteinaz.
Proteoglikanazy (rozkładają składniki w zdrowym przyzębiu).
Wzrost i rozwój przyzębia. Ważna rola czynników wzrostu: PDGD
(płytkowy czynnik wzrostu), FGF (fibroblastyczny czynnik wzrostu),
TGF β – stymuluje produkcję kolagenu i istoty pozakomórkowej – GAG,
IL-1(kluczowe znaczenie dla procesu zapalnego), INF γ (główny induktor
apoptozy keratynocytów)
SEMINARIUM 2 cz.2
Nerwy- włókna: czuciowe, ruchowe, autonomiczne(współczulne i
przywspółczulne) Unerwienie współczulne- pochodzenie: Neurony
współczulne ośrodkowe-> ZWÓJ SZYJNY GÓRNY PNIA
WSPÓŁCZULNEGO (synapsa) -> unerwienie naczyń, gruczołów; jądro
pośrednio – boczne rdzenia kręgowego.
Unerwienie przywspółczulne: nerwy pochodzą z jąder w mózgowiu,
przełączenie następuje w zwojach: skrzydłowo-podniebiennym (od n.VII),
usznym (od n.IX), podżuchwowym (od n. VII).
Włókna nerwowe autonomiczne unerwiają: mm. gładkie narządów
zmysłu, mm. naczyń krwionośnych, gruczoły ślinowe, gruczoły błon
śluzowych, gruczoły łzowe.
Nn. czaszkowe: trójdzielny, twarzowy, językowo-gardłowy, błędny,
podjęzykowy.
N. trójdzielny (ośrodki): jądro ruchowe -> most, jądro czuciowe -> most,
rdzeń przedłużony, rdzeń kręgowy. (co unerwia) korzeń czuciowy
poprzez zwój trójdzielny(synapsa) -> skóra głowy, błony śluzowe. Korzeń
ruchowy (do n. żuchwowego) -> mm. żucia, m. żuchwowo-gnykowy, m.
dwubrzuścowy – brzusiec przedni, m. napinacz podniebienia miękkiego.
Gałąź zwoju trójdzielnego wychodząca z jamy czaszki przez szczelinę
oczodołową górną -> n. oczny; przez otwór okrągły -> n. szczękowy;
przez otwór owalny -> n. żuchwowy.
GAŁĘZIE N. OCZNEGO: n. nadoczodołowy, n. nadbloczkowy, n.
podbloczkowy, n. nosowy zewnętrzny, n. łzowy.
GAŁĘZIE N. SZCZĘKOWEGO: n.jarzmowy (gałąź jarzmowo-
skroniowa -przednia część okolicy skroniowej, gałąź jarzmowo-twarzowa
-przednia część policzka), n. podoczodołowy(gałęzie zębodołowe górne
przednie+gałąź zębodołowa górna środkowa+gałęzie zębodołowe górne
tylne=splot zębowy górny; gałęzie powiekowe dolne, gałęzie nosowe
zewnętrzne, gałęzie wargowe górne-skóra, błona śluzowa), nn.
skrzydłowo-podniebienne -> zwój skrzydłowo-podniebienny, utworzony
także przez n. skalisty większy(od n. VII) – przywspółczulny, ruchowo-
wydzielniczy i n. skalisty głęboki – współczulny, od splotu tętnicy szyjnej
wewnętrznej. Od zwoju skrzydłowo-podniebiennego odchodzą: nn.
podniebienne (większy-> podniebienie twarde do zespolenia z n. nosowo-
podniebiennym; mniejsze-> podniebienie miękkie, m. dźwigacz
podniebienia miękkiego, m. języczka), gałęzie nosowe tylne boczne
(odchodzą od nn. podniebiennych do śluzówki nosa i zatok szczękowych),
gałęzie nosowe tylne górne i przyśrodkowe – wychodzą z czaszki przez
otwór klinowo-podniebienny.
GAŁĘZIE N. ŻUCHWOWEGO: n. uszno-skroniowy(gg. skroniowe
powierzchowne,gg. przyusznicze-> ślinianka przyuszna, g. łącząca do
zwoju usznego)/unerw ślinianki przyusznej: n. IX->n. bębenkowy-splot
bębenkowy-> n. skalisty mniejszy, zwój uszny-> gałąź łącząca do zwoju
usznego-> n. uszno skroniowy-> gg przyusznicze->ślinianka przyuszna/,
n. policzkowy (błona śluzowa policzka, cz. błony śluzowej na
przedsionkowej powierzchni wyrostka zębodołowego żuchwy, dziąsło od
granicy P1 i P2 do M2, czasem śluzówka warg), n. bródkowy(skóra wargi
dolnej, bł. Śluzowa wargi dolnej, skóra okolicy bródkowej), n.
żuciowy(odchodzą od niego n. skrzydłowy przyśrodkowy, boczny, nn.
skroniowe głębokie, n. żuchwowo-gnykowy, n. żwaczowy) , nn.
skroniowe głębokie, n. skrzydłowy boczny, n. skrzydłowy przyśrodkowy,
n. językowy: unerwia czuciowo: język(włókna smakowe 2/3 przednich
języka), dno jamy ustnej, okolicę migdałka i cieśń gardzieli; /a dochodzą
do niego włókna przywsp. ślinianek podżuchwowej i podjęzykowej/, n.
zębodołowy dolny(gg zębodołowe dolne tylne+gg zębodołowe dolne
środkowe+g zębodołowa dolna przednia= splot zębowy dolny), n.
żuchowowo-gnykowy.
Nerwy nosowe i podniebienne prowadzą włókna wydzielnicze dla
gruczołów błony śluzowej nosa i podniebienia z n. skalistego większego
od n. VII. Poprzez zespolenie zwoju z n. szczękowym przez nn.
skrzydłowo-podniebienne, włókna wydzielnicze drogą n. jarzmowego i n.
łzowego odchodzą do gruczołów łzowych.
Objawy zapalenia zwoju trójdzielnego: bóle piekące okolicy oczodołu,
podstawy nosa, szczęki, promieniujące ku tyłowi i do barku, osłabienie
czucia błony śluzowej nosa i podniebienia, niedowład podniebienia,
łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk policzka, wzmożone wydzielanie
śluzu z nosa.
Unerwienie okolicy szczęki: zęby górne i przedsionkowa strona dziąsła –
splot zębowy górny, przednia część podniebienia, dziąsło tej okolicy – n.
nosowo-podniebienny, tylna i boczne części podniebienia, dziąsło tej
okolicy – n. podniebienny większy.
Unerwienie okolicy żuchwy: zęby dolne i przedsionkowa strona dziąsła –
splot zębowy dolny, dziąsło od granicy między P1 i P2 do M2 po str
przedsionkowej – n. policzkowy, dziąsło wewnętrznej str. żuchwy – n.
językowy.
Znieczulenie powierzchniowe. Przy znieczulaniu większej powierzchni
należy uważać, ze względu na słabą kontrolę ilości wchłoniętego środka
znieczulającego.
Znieczulenie nasiękowe – środek znieczulający podawany do tk.
podśluzowej, wyłączenie przewodnictwa zakończeń czuciowych nn.
zaopatrujących dany obszar. nakłucia wokół pola operacyjnego mogą mieć
kształt trójkąta,kwadratu,koła,rombu, igłę wkłuwa się pod kątem ostrym
do wyrostka zębodołowego, równolegle do niego, na granicy błony
śluzowej ruchomej i nieruchomej, do tkanki podśluzowej od strony
przedsionka(1.5-2 ml) i na wysokości korzenia zęba od strony
podniebiennej/językowej(0.2 ml), ściętą powierzchnią igły w stronę
kości.W szczęce znieczulenie nasiękowe jest skuteczne dla wszystkich
zębów ze względu na obecność cienkiej warstwy zewnętrznej blaszki
kostnej posiadającej dużą ilość otworów odżywczych biegnących przez
okostną do splotu zębodołowego górnego. W żuchwie znieczulenie
nasiękowe jest skuteczne dla siekaczy i kłów.
Znieczulenie przewodowe - zniesienie przewodnictwa pnia nerwu
zaopatrującego duży obszar. Znieczulenie n. zębodołowego dolnego:
punkt wkłucia: w przecięciu poziomej linii, przebiegającej 1-2mm
powyżej palca wskazującego lewej ręki, ułożonego w dole
zatrzonowcowym i pionowej, którą stanowi fałd skrzydłowo-żuchwowy.
Znieczulenie n. zębodołowego górnego: punkt wkłucia: sklepienie
przedsionka jamy ustnej na wysokości wierzchołków korzeni zęba
trzonowego drugiego, kierunek wprowadzania igły: od przodu i dołu ku
górze, ku tyłowi i przyśrodkowo.
PERŁY SZKLIWNE- krople szkliwne /enameloma/, powstają, gdy z
pozostałości komórek nabłonkowej pochewki korzenia (wysp Malasseza)
różnicują się niektóre lub wszystkie typy komórek narządu
szkliwotwórczego. Mogą być zbudowane ze szkliwa, z zębiny pokrytej
szkliwem lub ze szkliwa, zębiny i miazgi. Powstają na powierzchni
korzenia, często przy rozwidleniach.
FLUOROZA- kredowe plamy na powierzchni szkliwa, wywołujące
nadżerkę szkliwa, co prowadzi co zwiększenia kruchości i twardości
szkliwa. Są spowodowane zbyt dużą zawartością fluoru w wodzie i w
pożywieniu. U dzieci, może prowadzić do hipoplazji szkliwa.
ZĘBY TURNERA– wada rozwojowa zębów - ubytki powierzchniowej
warstwy szkliwa. Spowodowana uszkodzeniem narządu szkliwotwórczego
zawiązka zęba stałego. Dotyczy głównie zębów przedtrzonowych.
Uszkodzenia zębów na skutek KRZYWICY- hipoplazja dołkowa i
rowkowa w miejscach, które ulegały mineralizacji w czasie trwania
krzywicy.
Taurodontyzm - powiększenie komory zęba trzonowego spowodowane
odwróceniem stosunku korona:korzeń zęba.
Atrycja – fizjologiczne, postępujące z wiekiem zużycie twardych tk. zęba.
Abfrakcja - utratą szkliwa na granicy korony i korzenia zęba.
Abrazja - Ścieranie twardych tkanek zęba pod wpływem fizycznych
czynników zewnętrznych.
SEMINARIUM 3
Cechy zębów Mlecznych/ stałych:
-Łuki zębowe: mniejsze, półkoliste/ większe, elipsa, parabola
-wielkość zz: mniejsze niższe/ większe, wyższe
-zmienność kształtu korony: -kształt korony: beczułkowate wyraźne
przejscie korony w korzeń- beczułkowato zakończone szkliwo/ bardziej
smukłe, płynne przejscie szkliwa w cement
-listewka przyszyjkowa po stronie przedsionkowej: obecna/ brak
-guzki zz młodych: zaostrzone/ mniej ostre
-śr. grubość szkliwa: 1,0mm/2,5mm
15
-przezierność szkliwa: mniejsza/ większa
-warstwa zębiny: cieńsza/ grubsza
-barwa koron: białe/ żółtawe
-twardość szkliwa: mniejsza/ -większa
-przepuszczalność szkliwa: większa/mniejsza
-warstwa szkliwa pryzmatycznego: grubsza/ cieńsza
-linia neonatalna w szkliwie i zębinie: wszystkie zęby/ -
-korzenie: krótsze, cieńsze/ dłuższe grubsze
-korzenie zz przednich/ korona: dłuższe/krótsze
-rozłożenie korzeni: większe poza wymiar korony/ stosunkowo mniejsze
-komora korony: większa/ mniejsza
-rogi miazgi: b. wydatne blisko pow. korony/ mniej wydatne
-kanały: b. wąskie, zakrzywione, spłaszczone m-d, zwapnione, b. cienkie
ściany/ szersze
Wspólne cechy zębów Muhlreitera: 1. korzenia: -najbardziej stała cecha,
odchyla się w kierunku dystalnym 2. krzywizny=wypukłości korony: -
promień krzywizny korony mezjalny większy od dystalnego. 3. kąta
brzegu siecznego: -kąt między pow. mezjalną a brzegiem siecznym jest b.
ostry po str. dystalnej , -kąt mezjalny bardziej prosty, dystalny rozwarty i
zaokrąglony INNE CECHY: 1. linia szyjki zębowej ma przebieg
girlandowaty 2. równik anatomiczny bliżej pow. żującej na powierzeniach
stycznych i bliżej szyjki na pow. innych
3. nachylenie zębów żuchwy: korony pochylone w kierunku językowym w
stosunku do osi długiej zęba 4. owalne przekroje korzeni: m-d spłaszczone
Kanał główny- anatomicznie typowy dla danego zęba, występuje zawsze
lub często, łączy komorę zęba z ozębną w okolicy wierzchołka korzenia,
rozpoczyna się ujściem komory, a kończy otworem wierzchołkowym
Kanał dodatkowy- nie występuje stale, nie jest typowy anatomicznie,
przebiega od komory do zębnej na różnych poziomach korzenia lub
furkacji, kończy się otworem dodatkowym, szczególny rodzaj-kanał
komorowo-ozębnowy( przebiega od komory do furkacji)
Kanał boczny- odgałęzienia kanału głównego odchodzące ba różnych
poziomach jego przebiegu w korzeniu, nie bierze początku w komorze,
kończy się odtworzem dodatkowym na pow. korzenia, szczególna forma-
pseudokanał( rozpoczyna się w kanale głownym, przebiega w zębinie i
powraca do kanału lub kończy się ślepo)
Delta korzeniowa- liczne kanały boczne w wierzchołkowej cz. korzenia,
przebiegają przez cement i zębine lub przez sam cement.
Punkt trepanacyjny- miejsce na pow. korony zębów najdogodniejsze dla
dotarcia do komory i umożliwiające wykonanie w dalszym etapie
prawidłowego posze. endodo.
Poszerzenie endo.- takie ukształtowanie ubytku dostępowego do jamy
zęba, które zagwarantuje prawidłowy wgląd do niej oraz prostoliniowe
wejście narzędzi do światła kanałów przy max. oszczędności tkanek.
Pkt. trepanacyjne/ poszerzenie endo.
— siekacz górny przyśrodkowy
na powierzchni podniebiennej w miejscu największej wklęsłości pod
guzkiem zębowym / trójkąt z podstawą do b. siecznego
— siekacz górny boczny i siekacze dolne
na środku powierzchni językowej / trójkąt z podstawą do b.siecznego
— kieł górny
na powierzchni podniebiennej do tyłu od podłużnego zgrubienia
szkliwnego, powyżej podstawy trójkąta brzegu siecznego /owal
przesunięty bliżej guzka siecznego
— kieł dolny
nieco bliżej brzegu siecznego niż w kle górnym / tak jak górny
— przedtrzonowce górne i przedtrzonowiec dolny drugi
w środku bruzdy na powierzni żującej /owal spłaszczony m-d
— przedtrzonowiec dolny pierwszy
na powierzchni żującej w połowie odległości pomiędzy guzkami, dystalnie
od grzebienia szkliwnego łączącego guzki / owal spłaszczony m-d
— trzonowce górne i dolne
w bruździe, na środku powierzchni żującej / trapez
SEMINARIUM 4
STAW S-Ż Budowa. Powierzchnie stawowe pokryte zbitą tk. łączną
włóknistą wyścielającą: dół żuchwowy, tylny stok i szczyt guzka
stawowego-znacznie grubsza warstwa, powierzchnię głowy stawowej
wyrostka kłykciowego żuchwy. Tkanka ta charakteryzuje się dużą
odpornością mechaniczną.
Skład tk łącznej pokrywającej powierzchnie stawu. 1)Wiązki włókien
kolagenowych ułożone w 2 warstwach: głębsza-bliższa kości, przebieg
prostopadły do powierzchni stawowej, powierzchowna-przebieg głównie
równoległy do powierzchni 2)Spłaszczone fibroblasty. UWAGI: brak
typowych komórek chrzęstnych w tkance łącznej włóknistej stawu; pod
warstwą włóknistą warstwa bogatokomórkowa (II)-zachodzą proliferacje
dla innych warstw; warstwa chrzęstno-włóknista(III)-kom.
chondrocytopodobne; warstwa zwapniałej chrząstki(IV)-bezp. przy kości;
brak bezp. połączenia tk. łącznej wyrostka kłykciowego z kością-oddziela
je warstwa chrząstki szklistej.
Odżywianie powierzchni stawowych. –gałęzie tętnicze od t. skroniowej
powierzchownej i t. szczękowej(obie od t. szyjnej zewn). Unaczynienie
powierzchni stawowych tylko na ich obwodzie w postaci pętli naczyń
włosowatych, które doprowadzają krew z kości skroniowej do dołu
żuchwowego oraz z żuchwy do wyrostka kłykciowego.
KRĄŻEK STAWOWY dzieli jamę stawu na PIĘTRO GÓRNE (większe)
i PIĘTRO DOLNE (mniejsze) Budowa krążka. Różni ten staw od innych
stawów człowieka. Tworzy go zbita tk. łączna włóknista, zawierająca
liczne wiązki włókien kolagenowych o różnym przebiegu: część
środkowa-przebieg poziomy a-p, części przednia i tylna- przebieg
pionowy, poprzeczny i podłużny-> 3płaszczyznowa siatka, do 80% wody.
Fizjologicznie w krążku nie występują elementy chrzęstne. Takie ułożenie
włókien daje krążkowi możliwość opierania się siłom działającym w
różnych kierunkach. Matrix – agregaty proteoglikanowe. Kwas
hialuronowy(zrąb) i proteoglikanowe łańcuchy boczne – połączone
białkiem łączącym. Łączą się z włóknami kolagenowymi przez
oddziaływania fizyczne i prawdopodobnie chemiczne.
Połączenia krążka stawowego Część przednia: torebka stawowa, część
górnego przyczepu brzuśca m. skrzydłowego bocznego Część tylna:
torebka stawowa. Połączenia z torebką-wyraźnie widoczne w przekroju
strzałkowym. Połączenia krążka stawowego z błoną maziową wyścielającą
jamy stawu przez rodzaj kosmków odchodzących od niej. W tylnej części
górnej jamy stawu kosmki tworzą fałdy błony maziowej przyczepiające
się do powierzchni tylnej części krążka. Umożliwia to przemieszczanie się
krążka ku przodowi przy ruchach żuchwy.
W przedniej części stawu krążęk przechodząc w kosmki tworzy jakby
ostrogę tkankową. Pozwala to na pewną swobodę ruchów krążka w ślad za
ruchami wyrostka kłykciowego, analogicznie do cz. tylnej.
Unaczynienie krążka Część środkowa- brak naczyń. Unaczynione: część
krążka przylegająca do tylnego górnego brzegu wyrostka kłykciowego,
przedłużenie krążka ku przodowi w obrębie jego przyczepu do górnego
brzuśca m. skrzydłowego bocznego.
TOREBKA STAWOWA –cienka warstwa tk. łącznej, nieco grubsza z
tyłu, pokrywa luźno strukturę krążka, rozciąga się od dołu żuchwowego i
guzka stawowego do krążka i od krążka do szyjki wyrostka kłykciowego,
dzieli wraz z krążkiem przestrzeń stawu na 2 niepołączone piętra.
Przyczep na k. skroniowej –>prawie kolisty, obejmuje guzek stawowy-
przyczep przedni do przodu od jego szczytu, przyczep tylny-do przodu od
szczeliny skalisto-bębenkowej w dole stawowym. Budowa torebki –gęsta
tk. łączna o różnej grubości i spoistości, w bocznej części stawu
wzmocniona grubymi wiązkami zbitych włókien kolagenowych-
>więzadło boczne torebkowe. Większość włókien kolagenowych biegnie
pionowo, przednia część torebki łączy się z krążkiem i włóknami m.
skrzydłowego bocznego. Ściana torebki: przednia-krążek stawowy i m.
skrzydłowy boczny. tylna-zawiera włókna sprężyste, połączona z grubą
warstwą luźno zorganizowanej tk. łącznej dwuwarstwowej strefy krążka.
Luźna poduszeczka tk. tłuszczowej(pomiędzy tylną ścianą torebki a tylną
ścianą dołu żuchwowego i otworu słuchowego zewn) działa ochronnie
przy dotylnych ruchach żuchwy. Unaczynienie torebki znaczna ilość krwi
z m. skrzydłowego bocznego. Błona maziowa torebki stawowej wyściela
wewnętrzną powierzchnię torebki, cienka, silnie unaczyniona warstwa,
najgrubsza w okolicy tylnej cz. krążka. Płyn maziowy wypełnia jamy
stawu, tworzony częściowo przez wydzielanie częściowo przez dyfuzję,
jest jasnożółty, lepki, bogaty w proteiny, zawiera elektrolity w stężeniu
podobnym do ich zawartości we krwi, mucynę, wolne kom-gł.
makrofagi(2 ost mogą usuwać resztki tkankowe z jam stawu powstające
wskutek ścierania się pow. stawowych). Funkcje płynu maziowego:
1)lubrykująca pow. stawu 2)odżywcza dla tk. stawowych 3)oczyszczająca.
WIĘZADŁA STAWU S-Ż 1)w. boczne (skroniowo-żuchwowe)
odgrywa główną rolę, nie można go wyraźnie oddzielić od torebki.
Przyczepy: podst. wyr.jarzmowego k. skroniowej-cz. boczna guzka
stawowego, szyjka wyr. Kłykciowego żuchwy z tyłu i boku. Cz. włókien
biegnie bardziej poziomo ograniczając ruch dotylny. Wzmacnia bocznie
torebkę, chroni przed nadmiernymi przemieszczeniami kłykci, ogranicz.
dotylne ruchy żuchwy. Chroni przed urazem tylną ścianę dołu stawowego.
Cz. tylna napina się przy wysuwaniu głowy żuchwy ku przodowi, a
przednia gdy ku tyłowi. 2) klinowo-żuchwowe Przyczepy: kolec klinowy
i gałąź żuchwy-okolica pod otworem żuchwy . Stanowi pasmo trudne do
wyodrębnienia z tk. łacznej otaczającej. Ogranicza ruchy boczne w ssż i
rotację głów żuchwy ku tyłowi 3)rylcowo-żuchwowe Przyczepy:
wyrostek rylcowaty i tylny brzeg żuchwy w okolicy kąta żuchwy i powięź
m. skrzydłowego przyśrodkowego. Z tk. łącznej wyraźnie wydzielony
tylko w górnej cz, ogranicza ruchy żuchwy do przodu 4)szef skrzydłowo-
żuchwowy Pełni w pewnym stopniu rolę więzadła, biegnie w powięzi
policzkowo-gardłowej między haczykiem wyr. skrzydłowatego k.
klinowej, a grzebieniem policzkowym żuchwy, ogranicza ruch
odwodzenia. 2,3,4 – czynne przy max ruchach.
Chrzęstny ośrodek wzrostu –pod łącznotkankową pokrywą wyr.
kłykciowego-cienka warstwa chrząstki szklistej grubości ok. 1mm,
pojawia się w 10 tyg. życia płodowego jako chrząstka kłykciowa
(aktywność do 20-25 r.ż.) różni się od chrz.nasadowych kk. długich-nie
jest pochodzenia chrzęstnego, powst z tk łącznej, która rozwija się bocznie
w stos. do pierwotnej chrz.Meckela. Jest wtórną chrząstką wzrostową, jej
wzrost przez nawarstwianie odpowiedzialny bezpośrednio za wzrost
żuchwy, pośrednio za pionowi i strzałkowy rozwój twarzy.
Unerwienie: n. uszno-skroniowy, n. skroniowy głęboki tylny, n.
żwaczowy, wł. współczulne ze zwoju usznego. Ciałka Golgiego-
Mazzoniego i wolne zakonczenia nerwowe w krążku stawowym pełnią
rolę mechanoreceptorów i recept. bólu.
Cechy wyróżniające ssż: sprzężone działanie obu symetrycznych stawów,
obecność 2 pięter, górne odpow. za ruch ślizgowy, dolne za ruch
zawiasowy, przyczep m. wnikający do jamy stawu, łącznotkankowe
pokrycie pow. stawowych, łącznotkankowa budowa krążka, obecność
chrzęstnego ośr. wzrostu żuchwy i jego umiejscowienie w obrębie jamy
stawu.
Rozwój ssż cz. żuchwowa-6 tydz, cz. skroniowa-8 tydz., w 12 tyg
wszystkie elem stawu. Najw zmiany 10-12 tydz, cz. skroniowa i
żuchwowa zbliżają się, wyraźnie oddzielone cienką środkową częścią
krążka stawowego. Niemowlę: słabo rozwinięty guzek stawowy, płaski dół
żuchwowy, głowa nie ma kształtu walcowatego, płaski krążek.
Noworodek: w ciągu 2-3 r.ż. wyształca się typowy profil cz. skroniowej
stawu(zarys dołku i guzka stawowego), krążek przybiera esowaty kształt.
16-17 r.ż: poniżej warstwy czynnej chrząstki zaczyna rozwijać się kostna
płytka zamykająca. 20-25 r.ż: chrząstka wzrostowa zastąpiona przez tk.
kostną.
Starzenie się ssż struktury kostne – zmiany o charakterze osteoporozy,
krążek stawowy – spadek ilości elementów komórkowych, zagęszczenie
sieci wł. kolagenowych, w 3-4 dekadzie życia pojawienie się
chondrocytów w łącznotkankowym utkaniu krążka. Powierzchnie stawu
ulegają spłaszczeniu, kłykieć stopniowo zmniejsza się. Niekorzystnie
działa postępująca wraz z wiekiem atrofia mięśniowa.
RUCHY W SSŻ 1)zawiasowe (odwodzenia i przywodzenia) 2)ślizgowe
(wysuwania i cofania) 3)ruchy wynikające z kombinacji
wymienionych(ruchy boczne).
DOLNE PIĘTRO /tzw staw żuchwowo-krążkowy/ typowy ruch
zawiasowy, polega na obrocie głowy żuchwy wokół osi poprzecznej,
obrót-przy krążku nieruchomym, ustabilizowanym lub będącym
jednocześnie w ruchu posuwistym. Ruch zawiasowy warunkują:
ukształtowanie powierzchni stawowych, zwłaszcza mocno wklęsła
powierzchnia krążka, krótkie i napięte boczne ściany torebki łączące M-D
krążek ściśle z głową żuchwy, luźne ściany przednia i tylna.
GÓRNE PIĘTRO /tzw staw krążkowo-skroniowy/ dzięki swym
wklęsło-wypukłym powierzchniom tworzy rodzaj stawu siodełkowatego.
Żuchwa w położeniu centralnym w opt. warunkach morfologiczno-
czynnościowych narządu żucia przy położeniu żuchwy w zwarciu
centralnym, obie głowy żuchwy znajdują się w dołach żuchwowych, w ich
przednio dolnej lub centralnej części, z krążkiem pomiędzy
powierzchniami stawowymi. Pozycja spoczynkowa – głowy żuchwy
przesuwają się 1-2 mm w kierunku pionowym ku dołowi lub do dołu i
przodu. Krążek powinien podążać za głową wzdłuż guzka stawowego.
Odwodzenie żuchwy – symetryczny ruch ślizgowo-rotacyjny. Głowy
żuchwy przesuwają się z krążkami z dołów żuchwowych wzdłuż tylnych
stoków
guzków stawowych w kierunku ich szczytów wykonując jednocześnie
ruch obrotowy w stos. do krążka wokół osi poprzecznej. Obie składowe
skierowane ku przodowi i dołowi. Przy pełnym otwarciu ust głowy
żuchwy ustawiają się naprzeciw szczytów guzków stawowych, pochylając
się ku przodowi.Fazy ruchu: od pozycji zwarcia centralnego do max
odwiedzenia żuchwy 1)ruch czysto zawiasowy-pierwszy moment 2)ruch
ślizgowy 3)ruch zawiasowy.
Przywodzenie żuchwy – ruchy w kier. przeciwnym, głowy żuchwy i
krążki przesuwają się ku górze i ku tyłowi, wracając do dołów
żuchwowych, głowy żuchwy wykonują obrót wokół osi poprzecznej w
kier. ku górze i tyłowi.
Wysuwanie żuchwy – w obu stawach dominuje ruch ślizgowy ku dołowi i
przodowi w kier. szczytów guzków stawowych.
Dotylne więzadłowe położenie żuchwy przesunięcie dotylne głów
żuchwy w dołach żuchwowych o ok. 1mm.Ta pozycja-chroniąca bogato
unaczynione i unerwione tkanki miękkie w tylnej cz. stawu.
Ruchy boczne każdy ze stawów pracuje inaczej. Str pracująca=żująca, str
w którą kieruje się żuchwa. Głowa żuchyw pozostaje w dole żuchwowym,
ruch podstawowy- obrót wokół osi pionowej zgodnym z ruchem żuchwy,
biegun odśrodkowy głowy żuchwy kieruje się do tyłu, przyśrodkowy do
przodu. Przy max bocznym przesunięciu głowa żuchwy ustawia się swą
długą osią prawie poprzecznie, prostopadle do płaszcz. strzałkowej.
Krążki dzięki elastyczności i możliwości zmiany kształtu mogą się
dopasowywać do powierzchni stawowych- zapobiegają tarciu,
przeciwstawiają się dużym siłom wywieranym na powierzchnie stawowe,
przy współudziale mm. skrzydłowych bocznych spełniają rolę stabilizującą
głowy żuchwy w położeniach statycznych.
Rozwój mm. żucia 5-7 tydz życia płodowego-zaczynają się różnicować,
dojrzewają morfologicznie i czynnościowo po urodzeniu pod wpływem
czynności ssania, połykania, oddychania, żucia, mowy i mimiki.
SKŁAD UKŁ. MIĘŚNIOWEGO NARZADU ŻUCIA: 1)mm.
żwaczowe –umożliwiają ruchy żuchwy, 2 przyczepy: żuchwa i kk. czaszki
a)m. skroniowy przyczep górny: dół skroniowy, powierzchnia skroniowa
k. jarzmowej; przyczep dolny: wyr. dziobiasty żuchwy; wł. przednie –
przebieg pionowy, wł tylne – przebieg poziomy; czynność: cofanie
żuchwy, przywodzenie żuchwy-skurcz obustronny, przesunięcie boczne
żuchwy nieznacznie w str. kurczącego się mięśnia b)m. żwacz przyczep
górny: k. jarzmowa, wyr. jarzmowy szczęki; przyczep dolny: okolica kąta
żuchwy po str zewnętrznej; czynność: unoszenie żuchwy, boczne
przemieszczenie żuchwy, cofanie wysuniętej żuchwy. Dwie warstwy o
odmiennej funkcji: powierzchowna i głęboka. c)m. skrzydłowy
przyśrodkowy przyczep dolny: przyśrodkowa powierzchnia kąta żuchwy,
przyczep górny: dół skrzydłowy kości klinowej, na wyr piramidowym k.
podniebiennej, częściowo na guzie szczęki d)m. skrzydłowy boczny
przyczep dolny: dołek skrzydłowy wyr. kłykciowego żuchwy, torebka
stawowa; przyczep górny: głowa górna - grzebień podskroniowy,
powierzchnia podskroniowa skrzydła większego k. klinowej, głowa dolna
– zewn. pow. blaszki bocznej wyr. skrzydłowatego k. klinowej,
powierzchnia podskroniowa szczęki. 2)mm nadgnykowe 3)mm
podgnykowe 4)mm mimiczne 5)mm języka 6)mm podniebienia
miękkiego
LIMFA(chłonka – jest przesączem krwi. Krąży w przestrzeniach
międzykomórkowych oraz w układzie naczyń i narządów limfatycznych.)-
powstawanie: Ciśnienie hydrostatyczne w naczyniach tętniczych
przedwłosowatych WYŻSZE od osmotycznego - przesięk-> ciśnienie
hydrostatyczne w naczyniach żylnych zawłosowatych NIŻSZE od
osmotycznego -> w 90% powrót do naczyń, ~10% limfa.
Cechy zapalenia ostrego: znacznie powiększenie, miękka konsystencja,
powierzchnia gładka, duża bolesność, słabe odgraniczenie od tkanek
otaczających, przesuwalne w stosunku do podłoża.
Cechy zapalenia przewlekłego: powiększenie, konsystencja elastyczna,
twarda, zbita, powierzchnia gładka, pakietowata, brak bolesności, dobre
odgraniczenie od tkanek otaczających, słaba rzesuwalność w stosunku do
podłoża, możliwość tworzenia przetok.
Badając węzły chłonne oceniamy: 1)wyczuwalność – powiększenie w
cm, 2)bolesność,3)spoistość –
miękkie,elastycznotwarde,twarde,4)rozłożenie –
pojedyncze/pakiety,5)ruchomość –w stosunku do podłoża i w stosunku do
skóry,6)zabarwienie skóry i jej ucieplenie nad węzłami.
Węzły chłonne zdrowe: niewyczuwalne, niebolesne na ucisk.
Węzły chłonne w zapaleniu ostrym: powiększone, miękkie, bolesne,
czasem nieprzesuwalne w stosunku do podłoża, przesuwalne w stosunku
do skóry.
Węzły chłonne w zapaleniu przewlekłym: powiększone, elastyczno-
twarde, niebolesne, przesuwalne w stos. do podłoża, niekiedy przesuwalne
w stosunku do skóry.
Węzły chłonne nowotworowe: powiększone, niebolesne, twarde,
niekiedy o nieregularnej powierzchni, tworzenie pakietów węzłowych,
mogą być nieprzesuwalne w stos. do podłoża i/lub skóry.
Grupy węzłów chłonnych wg wielkości: szyjne głębokie>większe grupy
węzłowe regionalne(podżuchwowe, przyusznicze, szyjne
powierzchowne)>mniejsze grupy węzłowe regionalne(językowe,
policzkowe, podoczodołowe, jarzmowe).
WĘZŁY SZYJNE: powierzchowne (w kącie MOS – żuchwa, na m.
MOS i okolicy, pod blaszką powierzchowną powięzi szyjnej); głębokie –
wzdłuż zyły szyjnej wewnętrznej (Górne – boczne i przyśrodkowe
oddzielone od Dolnych /nadobojczykowych/ bocznych i przyśrodkowych
przez m. łopatkowo-gnykowy. Przyśrodkowe od bocznych /górne i dolne/
oddzielone przez m. MOS).
Spływ chłonki do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych z:
okolicznej skóry, ucha, nosa-częsci dolnej zewnętrznej, węzłów
przyuszniczych i podżuchwowych.
Powierzchowne -> do głębokich.
Do węzłów szyjnych głębokich górnych spływ bezpośredni lub pośredni
z wiekszej części głowy i górnej części szyi, z tylnej części śluzówki nosa,
z nasady języka.
Do węzłów szyjnych głębokich dolnych z: gardła, krtani, tchawicy,
tarczycy, górnej części przełyku.
Do węzłów zagardłowych z: zatok, śluzówki nosa, podniebienia, gardła,
jamy bębenkowej, trąbki słuchowej,
Do węzłów przytchawiczych z: krtani, gardła, górnej części przełyku,
tarczycy.
Węzły szyjne-> pień chłonny szyjny + pień podobojczykowy -> przewód
chłonny prawy i przewód piersiowy (ze strony lewej) -> układ żylny.
Inne grupy węzłów: uszne, przyusznicze, policzkowe, jarzmowe,
podoczodołowe, zagardłowe, przytchawicze.
Pierścień limfatyczny gardła = Waldeyera: migdałek gardłowy ->
migdałek trąbkowy -> m. podniebienny -> m. językowy -> m.
podniebienny -> m. trąbkowy ..i od nowa:)
WĘZŁY PODBRÓDKOWE: Grupa górna:w okolicy spojenia żuchwy,
występują niestale. Grupa dolna:w okolicy kości gnykowej,występują
zawsze. Spływ chłonki do ww. podbródkowych:
Okolica bródkowa, warga dolna-część przyśrodkowa, język-koniec,
przednia część dna jamy ustnej, zęby 41 i 42 (po jednej stronie) i śluzówka
ich okolicy.
WĘZŁY PODŻUCHWOWE: położone w przestrzeni podżuchwowej.
Grupa A (przednie): w kącie między trzonem żuchwy a przednim
brzuścem m. dwubrzuścowego. Spływ chłonki: warga dolna, język(2/3
przednie), policzek w okolicy kąta ust, dno jamy ustnej(przód), ślinianka
podjęzykowa, zęby (3,4,5 żuchwy, 1,2,3,4,5,6 szczęki) i ich okolica:
przyzębie i śluzówka po stronie przedsionka dla obu szczęk, po str
językowej dla żuchwy. Grupa B (środkowe): przy górnym biegunie
ślinianki podżuchwowej w okolicy t. twarzowej. Spływ chłonki: warga
górna, policzek, okolica podoczodołowa, nos(cz zewnętrzna dolna i
przednia cz śluzówki), język(2/3 przednie), dno jamy ustnej, zęby (6,7
żuchwy, 5,6,7,8 szczęki) i śluzówka ich okolicy po str przedsionka dla obu
szczęk, po str językowej dla żuchwy. Grupa C (tylne): za ślinianką
podżuchwową, w okolicy kąta żuchwy i połączenia ż. twarzowej z ż.
zażuchwową. Spływ chłonki: warga górna, policzek, ww chłonne
przyusznicze, przednia część śluzówki nosa, zęby (7,8 żuchwy, 8 szczęki) i
śluzówka ich okolicy po str przedsionka dla obu szczęk, pod str językowej
dla żuchwy. WĘZŁY PRZYŻUCHWOWE: leżą w śliniance
podżuchwowej, należą do ww. podżuchwowych. Do nich spływa chłonka
z języka, wargi górnej i ślinianki podżuchwowej. W badaniu fizykalnym
ich powiększenie może być trudne do odróżnienia od obrzęku ślinianki.
Szczęka: 1,2,3,4,5,6 ->A, 5,6,7,8->B, 8->C. Żuchwa: 1,2->podbródkowe,
3,4,5->A, 6,7->B, 8->C.
Małżowina uszna + otoczenie do: ww uszne przednie (z okolicy
czołowej, ciemieniowej, skroniowej), ww uszne dolne, ww zauszne(z
okolic leżących dotylnie od ciemieniowej).
WĘZŁY PRZYUSZNICZE powierzchowne(w torebce ślinianki) i
głębokie (w miąższu ślinianki). Do nich: górna część twarzy, okolica
skroniowa, przednia część małżowiny usznej, ślinianka przyuszna,
nosogardło, trąbka słuchowa i ucho środkowe, podniebienie, nos-cz
zewnętrzna górna, przewód słuchowy zewnętrzny. W tych ww stwierdza
się niekiedy przerzuty raka języka.
WĘZŁY PODOCZODOŁOWE występują niestale. Od okolicy kąta oka
w dół do skrzydła nosa.
WĘZŁY POLICZKOWE występują niestale. W okolicy brzegu żuchwy
przy naczyniach twarzowych. Często objęte odczynem zapalnym przy
chorobach wyrostka zębodołowego, szczególnie szczęki.
16
PODNIEBIENIE wraz z wewn. dziąsłem szczęki, spływ obustronny
przez boczną ścianę gardła do ww szyjnych głębokich górnych i
przyuszniczych.
ŚLINIANKA PRZYUSZNA ->ww przyusznicze.
ŚLINIANKA PODŻUCHWOWA ->ww podżuchwowe.
ŚLINIANKA PODJĘZYKOWA-> ww podżuchwowe, podbródkowe,
szyjne głębokie.
NOS ZEWNĘTRZNY cz górna->ww przyusznicze, cz dolna-> ww
podżuchwowe, ww szyjne powierzchowne.
NOS I ZATOKI-śluzówka cz przednia bł śluzowej nosa->ww
podżuchwowe, cz tylna+ZATOKI->ww zagardłowe, ww szyjne głębokie
górne.
GARDŁO->ww zagardłowe, szyjne głębokie górne, przytchawicze. Część
nosowa->ww przyusznicze głębokie. Migdałek-> ww szyjne głębokie
górne.
WARGA DOLNA spływ obustronny. Cz. środkowa-> podbródkowe,cz.
boczna-> podżuchwowe gr. A.
WARGA GÓRNA spływ obustronny. Ww podżuchwowe gr B i C.
POLICZEK->ww podżuchwowe i szyjne powierzchowne.
JĘZYK spływ częściowo obustronny, cz naczyń biegnie wraz z
naczyniami dna jamy ustnej, cz limfy odpływa bezpośrednio do ww
chłonnych szyjnych głębokich. Naczynia centralne-z końca języka->ww
podbródkowe, z końca i trzona języka->ww podżuchwowe obustronnie.
Naczynia brzeżne-koniec i trzon języka-> podżuchwowe tej samej strony,.
Nasada->ww szyjne głębokie.
DNO J.U. spływ obustronny. Ww podbródkowe, podżuchwowe, szyjne
głębokie górne.
DZIĄSŁA WEWN. dziąsło podniebienne-spływ obustronny->ww szyjne
głębokie górne przyśrodkowe, ww zagardłowe. Dziąsło językowe->ww
podżuchwowe, szyjne głębokie górne przyśrodkowe. Z dziąsła
podniebiennego naczynia biegną: brzegiem podniebienia twardego, przez
podniebiebie miękkie, przebijają boczną ścianę gardła i prowadzą do odp
węzłów. Z dziąsła językowego biegną przebijając m. żuchwowo-gnykowy.
DZIĄSŁO ZEWN. Ww podżuchwowe gr A,B,C, ww podbródkowe z
okol dolnych siekaczy.
SEMINARIUM 5
Podstawowe elementy przyzebia: dziasło, ozębna, kość wyr.
zębodołowego, cement.
Funkcje przyzębia: utrzymanie zz w kości, prawidłowe żucie, fonacja
formowaie kęsów, recepcja bodźców z JU, estetyka. Przyzębie: a) brzeżne
b) wierzchołkowe dziąsło: a) wolne b) właściwe (różowe, zbite, wykazuje
groszkowanie 40%, szersze w szczęce, w odc przednim szer od 1-9
mm),Dziąsło: nabł. wielowarstwowy płaski częściowo rogowaciejący.
Nabł JU na dziąśle wolnym: a) zew b) wew c) nabł. łączący
Szczelina dziąsłowa:między nabł. łączącym a ścianą zęba, ma od 0.5-
1.5mm głębokości Przyczep nabłonkowy- nabl. łączący:
klinowaty,podstawa ogranicza dno szczeliny dziąsłowej, nabłonek
nierogowacejący, łączy się ze szkliwem i błoną podstawną, szerokie
przestrzenie,
Przyczep łącznotkankowy: wł. cementowo-dziąsłwo-zębodołowe,
włókna dziąsłowo-kostne, włókna cementowo-okostnowo-
zębowookosnotwe, włókna okrężne, ponadprzegrodowe
Z wiekiem: zanik przyzębia, bierne wyrzynianie zebów
Więzadła dziąsła: zębowo-okostnowe, zębowo-dziąsłowe, przegrodowe,
Funkcje więzadeł: utrzymanie wolnego dziąsła, przepoina zamykjaca
dostep do szpary ozebnej, mocują dziąsło do podłoża
Ozębna: wypełnia przestrzeń zawartą między zbitą blaszką zębodołu a
cementem korzeniowym, grubość w okolicy szyjki 0.2, przy wierzchołku
0.36
Funkcje ozębnej: mocuje żeby w zębodole, amortyzuje sily, odrzywia
cement i kość,tkankowtwórcza, czuciowa
Budowa ozębnej: wl, sharpeya, tk. łączna wiotka bogata w komórki i zbita
włóknista , komórki, liczne naczynia, nerwy, sub podstawowa matrix,
Więzadła zębodołowe:a) poziome b) skośne c) wierzchołkowe d)
promieniste cement korzeniowy: tk twarda pokrywajaca pow korzenia,
najgrubsza w okolicy wierzchołka,
Skład: nieorg (fosforany wapniowe, weglany wapnia, fosforany magnezu,
fluorki wapnia) org: wl kolagenowy PG, wytarzany przez kom woreczka
zebowego
Budowa cementu: scisle polaczony z zebina ze szkliwem roznie (w 30%
cement i szkliwo przylega, 60% cement pokrywa szkliwo, 10% cement nie
dochodzi do szkliwa).
Rola cementu: zakotwicza wl ozębnej, ochronna, naprawcza
Kość wyrostka zębodołowego:1) warstwa korowa zew, 2) warstwa
korowa wew, 3) kość gąbczasta-pomiędzy
Kanaliki śródkostne: odżywianie kości
Witaminy
Znaczenie niedoboru witamin w chorobach jamy ustnej oraz
w powstawaniu zapaleo zanikowych błony śluzowej jam
ustnej.
Witaminy jako aktywatory procesów metabolicznych
Metabolizm jest sposobem życia. Stanowi o przebiegu
wszystkich życiowych procesów- zapewnia wzrost, odbudowę
tkanek, energię na wszystkie biologiczne cele.
Z tego względu zaburzenia procesów przemiany materii
odgrywają rolę w patologii właściwie wszystkich chorób.
Pod pojęciem chorób metabolicznych należy rozumied także
kliniczne zaburzenia i objawy, które wynikają bezpośrednio z
genetycznie uwarunkowanych lub nabytych trwałych
uszkodzeo podmiotu metabolizmu tj. układów
enzymatycznych, błon biologicznych lub też czynników, które
wprost regulują ich strukturę oraz funkcję, jak wpływy
nerwowe, hormonalne czy witaminy.
Witaminą jest każda substancja biokatalityczną, której ustrój
nie jest w stanie sam syntetyzowad i w związku z tym musi ja
uzyskad z zewnątrz, z pokarmu.
Biorą udział w:
•
przemianie węglowodanowej, tłuszczowej,
białkowej
•
w gospodarce wodnej ustroju
•
wpływają na prawidłowy przebieg
erytropoezy, procesu krzepnięcia krwi,itd.
Chorobę metaboliczną wynikającą z niedoboru witaminy
określa się mianem hipo- lub awitaminozy. Hipowitaminozy
powstają wtedy, gdy wskutek nieprawidłowego jakościowego
lub ilościowego żywienia ich podaż obniży się poniżej
koniecznego fizjologicznego minimum.
W krajach, których głód nie stanowi problemu, przyczyną
hipowitaminozy może byd:
1. niewłaściwa technologia przygotowania środków
żywnościowych (niszczenie witamin);
2. choroby, które utrudniają wchłanialnośd witamin z
przewodu pokarmowego np. z. Plummer-Vinsona, choroby
miąszu wątroby, żołądka, dróg żółciowych
3. zmniejszona możliwośd ich zużycia do celów
fizjologicznych, jak np. dzieje się w wyniku szkodliwych
wpływów różnych leków na gospodarkę witaminową lub w
przypadku przewlekłego alkoholizmu.
4. zwiększone zapotrzebowanie na witaminy występuje w
niektórych stanach fizjologicznych np. w ciąży, okresie
karmienia, w wieku podeszłym, w chorobach zakaźnych,
gorączkowych czy wyniszczających jak nowotwory czy
alkoholizm.
5. błędy dietetyczne (czyli tzw. głód jakościowy) np. dzieci
sztucznie karmione
W stanach niedoboru witaminowego we wczesnych
okresach na pierwsze miejsce wysuwają się zmiany w jamie
ustnej dotyczące błony śluzowej z ich subiektywnymi
objawami: pieczenie, suchośd, bolesnośd.
Dopiero przewlekły niedobór powoduje wystąpienie
widocznych objawów klinicznych związanych z zanikiem
nabłonka śluzówki, nabłonka gruczołów ślinowych i zanikiem
tkanki limfoidalnej.
Najwcześniej reaguje na wszelkie zmiany troficzne język,
szczególnie jego grzbiet, co czyni jego powierzchnię
wygładzoną widoczną gołym okiem (zapalenie zanikowe
języka)
Wiedza o zasadach racjonalnego żywienia i składzie
produktów żywnościowych osiągnęła obecnie wysoki poziom
ale mimo tego nieprawidłowe żywienie jest nadal jedną z
najważniejszych przyczyn chorób na świecie.
W krajach nie rozwiniętych gospodarczo występuje niedobór
głównie ilościowy,
gdy w krajach rozwiniętych nieprawidłowe żywienie polega
najczęściej na zaburzeniach jakościowych.
W przypadku niedoborów ilościowych i jakościowych
dochodzi do utraty ciężaru ciała i niedoborów pokarmowych,
w wyniku czego obniżona jest odpornośd na zakażenia,
wzrasta natomiast podatnośd na działanie różnego rodzaju
czynników np. stresu, bakterii, wirusów.
Niedożywienie hamuje wytwarzanie komórek w wątrobie,
szpiku, śledzionie, słabną procesy odtruwające i wytwarzanie
przeciwciał.
Przeciwciała tworzą się wolniej i szybciej znikają z krwiobiegu
a więc zdolności obronne gospodarza są zaburzone.
Choroby błony śluzowej spowodowane niedoborami
pokarmowymi.
1. Szkorbut- choroba Möller-Barlowa (wit. C)
2. Pelagra (wit.PP)
3. Choroba beri-beri (wit.B1)
4. Niedokrwistośd Addisona-Biermera (wit.B12)
5. Zespół Sjögrena, choroba Mikulicza (↓wydzielania śliny)
6. Zespół Plummer-Vinsona (niedokrwistośd niedobarwliwa)
7. Skazy krwotoczne (wit.K i wit.C)
8. Zaburzenia rogowacenia nabłonka- hyperkeratosis,
leukoplakia,liszaj Wilsona
Witamina C- kwas askorbinowy
Niezbędny czynnik w:
1.Biosyntezie substancji międzykomórkowej (włókna
retikulinowe, kolagen) a więc warunkuje gojenie się ran
2.Utrzymaniu prawidłowej czynności włośniczek (niedobór
powoduje wzrost ich łamliwości)
3.Dojrzewaniu krwinek czerwonych i w procesie wchłaniania
żelaza
4.Prawidłowym przebiegu syntezy hormonów kory nadnerczy
Źródłem są świeże owoce i warzywa (człowiek nie
syntetyzuje). Dzienne zapotrzebowanie to około 75-100mg.
Niedobór witaminy C powoduje:
-opóźnienie tworzenia blizn z kolagenu
-niewydolnośd osteoblastów w tworzeniu osteoidu- sprzyja
złamaniom kości (osteoporoza)
-zaburzenia we wzroście zębów,procesie wytwarzania
szkliwa(mineralizacji)
-naczyniopochodna skaza krwotoczna uwarunkowana
wzrostem przepuszczalności naczyo włosowatych.
Zmiany w jamie ustnej na tle zaburzeo w gospodarce
witaminą C
I.
Awitaminoza- zaburzenie spowodowane
długotrwałym brakiem witaminy C w
pożywieniu
1.U dorosłych- gnilec
2.U dzieci- choroba Möllera i Barlowa (odmiana gnilca u
dzieci)- rozwija się w wieku 9-18 miesięcy.
Znamionuje ją współistnienie zmian na dziąsłach ze
zmianami w kościach długich. Do charakterystycznych
objawów należy zaliczyd:
-bladośd powłok
-wybroczyny krwawe, wylewy podokostnowe i
do skóry
-krwawienia do układu moczowego
Ad. 1. Gnilec- Scorbutus
Obecnie choroba bardzo rzadko spotykana, dawniej często
występowała i przybierała charakter epidemii. Pojawiała się
wśród żołnierzy, marynarzy.
Głównym objawem jest naczyniowa skaza krwotoczna
spowodowana kruchością włośniczek.
Okres początkowy przejawia się zaburzeniami ogólnymi:
szybkie męczenie się, osłabienie, brak łaknienia, ból kooczyn
dolnych, osłabienie mięśniowe, niekiedy dusznośd, zmiany
naczyniowe- liczne punkcikowate wybroczyny na skórze
(kruchośd naczyo).
Zmiany na dziąsłach- dziąsła ulegają obrzękowi z sinawym
zabarwieniem, ze skłonnością do krwawieo samoistnych i pod
wpływem niewielkich urazów zwłaszcza w części brzeżnej.
Pojawia się nieprzyjemny zapach z ust- fetor ex ore.
W ciężkich przypadkach obrzęk osiąga olbrzymie wymiary,
błona śluzowa pokrywa się owrzodzeniami.
Zęby ulegają rozchwianiu i w następstwie wypadają, miazga
ulega martwicy. Stan ten wikła się wtórnie zakażeniem.
Krwawienie może dotyczyd także błony śluzowej nosa,
pęcherza moczowego. Wielce znamienne dla gnilca są obrzęki
nóg.
Wobec osłabionej odporności chorzy łatwo ulegają
dodatkowym zakażeniom co może byd przyczyną zgonu.
Opisane zmiany na dziąsłach powstają u ludzi z uzębieniem.
U bezzębnych dziąsła mogą nie wykazywad zmian, a istnieją
tylko objawy ogólne gnilca. Poza tym występują objawy
związane z niedokrwistością z niedoboru Fe
II. Hipowitaminoza C
Objawy niedoboru występują dopiero po 2-3 miesiącach od
zaprzestania podaży witaminy w diecie. Niedobór witaminy C
jest rozpowszechnionym stanem chorobowym- spotyka się
często we wczesnych miesiącach wiosny, kiedy brak jest w
pożywieniu świeżych owoców i warzyw. Zmiany na dziąsłach
stanowią najwcześniejszy i najbardziej znamienny objaw
niedoboru witaminy C. Siedliskiem zmian są powierzchnie
przednich dziąseł górnych i dolnych w granicach objętych
pierwszymi przedtrzonowcami. Istnieją dwie zasadnicze
postacie zmian na dziąsłach:
1.Ostra postad
2.Przewlekła postad
Ad 1.(postad ostra)
-w okresie 1. występuje odczyn naczyniowy
Zmiany tworzą się w obrębie brodawek, następnie w części
przybrzeżnej dziąsła lub na całych dziąsłach w obrębie
pierwszych zębów przedtrzonowych. Może wystąpid niewielki
obrzęk.
-w okresie 2.- błona śluzowa brodawek i dziąsła brzeżnego
ulega zaczerwienieniu i niewielkiemu obrzękowi.
-w 3. okresie dziąsła stają się obrzękłe, brzeg wolny dziąsła
może odstawad od zęba odsłaniając powierzchnię szkliwa-
korona kliniczna wydłuża się i mogą pogłębid się kieszonki
dziąsłowe a następnie może pojawid się wysięk ropny. Dziąsła
łatwo krwawią pod wpływem dotyku.
-w 4. okresie- ostre zmiany ustępują, ginie zaczerwienienie
ale obrzęk utrzymuje się nadal. Dziąsła są białawe wskutek
nacieku maskującego przekrwienie.
Ad 2. (postad przewlekła)
-w okresie 1- lekkie zaczerwienienie i obrzęk dziąseł-
początkowo brodawki, potem dziąsła brzeżnego a na koniec
całe dziąsła w obrębie zębów siecznych i kłów
-w okresie 2- obrzęk i nacieczenie- dziąsła są blade, matowe i
twarde
-w okresie 3 -następuje zanik dziąsła, jego powierzchnia staje
się nierówna, częśd brzeżna dziąsła zaczyna odstawad od
szyjki zęba
-w okresie 4- zmiany zanikowe nasilają się, zanika brodawka i
częśd brzeżna dziąsła- korona zęba wydłuża się. Dziąsła stają
się białe, zęby ulegają rozchwianiu, wychyleniu i obrotom.
ROZPOZNANIE: charakterystyczne umiejscowienie zmian,
obraz kliniczny+ wywiad. Różnicowad z periodontopatiami
LECZENIE: doustnie duże dawki witaminy C zwykle po
500mg/doba 4x125 przez wiele miesięcy aż do wyleczenia
zmian na dziąsłach
Należy pamiętad o zwiększonym zapotrzebowaniu na wit.C w
chorobach zakaźnych i przebiegających z gorączką.
Witamina D
Określa się grupę około 10 związków chemicznych
wykazujących działanie przeciwkrzywicze. Praktyczne
zastosowanie ma witamina D2- ergokalcyferol oraz witamina
D3- cholekalcyferol. Obie postacie powstają z prowitaminy
pod wpływem światła słonecznego lub prom. UV :
17
•
D2 z ergosterolu
Ergosterol występuje w roślinach i resorbowany jest w
jelitach w niewielkich ilościach
•
D3 z 7-dehydrocholesterolu
7- dehydrocholesterol występuje w organizmach zwierzęcych
(zwłaszcza w tranie, wątrobie)
Witamina D- czynnik przeciwkrzywiczy
Produkcja: dieta+promieniowanie słoneczne (przemiana w
postad aktywną)
Brak witaminy powoduje:
1.Uposledzenie wchłaniania wapnia z przewodu
pokarmowego co prowadzi do obniżenia jego poziomu w
surowicy
2.Upośledzenie oszczędzania Ca w nerkach
Objawy niedoboru wit. D dotyczą głównie:
1.zębów- podatne na próchnicę- opóźniona mineralizacja
cementu i zębiny, hipoplazja szkliwa, zaburzenia wyrzynania
zębów, zatrzymanie zawiązków zębów w kości
2.układu kostnego
-u dzieci krzywica: kurza klatka piersiowa, opóźnione
zamknięcie przedniego ciemiączka, różaniec krzywiczy,
deformacja kości
-u dorosłych: rozmiękanie i łamliwośd kości
W okresie ciąży i laktacji następuje wzrost zapotrzebowania
na witaminę D jak i również u ludzi nie przebywających na
słoocu np. u górników.
Krzywica jest chorobą rosnącego kośdca, występuje więc w
postaci czynnej u rosnących dzieci (szczególnie podatne są
wcześniaki oraz niemowlęta od 4 miesiąca do ukooczenia 1
roku życia).
Czynna krzywica występuje rzadko po ukooczeniu 2 roku
życia- późna choroba związana jest z zaburzeniami
wchłaniania witaminy D lub ze szczególnie trudnymi
warunkami życia.
Witamina D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową.
Wpływa na:
1.zwiększenie wchłaniania fosforu i wapnia w jelitach
2.zmniejsza ich wydalanie z moczem
3.potęguje odkładanie się soli mineralnych w kościach
Objawy krzywicy z niedoboru witaminy D
1. Zaburzenia snu, lękliwośd, niepokój, pocenie głowy
2. Rozmiękczenie kości czaszki, późne zarastanie ciemiączek
3. Różaniec krzywiczy czyli zgrubienie granicy części kostnej i
chrzęstnej żeber
4. Zniekształcenia kośdca: czaszka kwadratowa, bruzda
Harrisona na klatce piersiowej, zniekształcenie kręgosłupa-
lordoza, kifoza
5. Kooczyny dolne wygięte w kształt litery W lub X
6. Brzuch żabi (duży i wydęty)
7. Opóźnione wyrzynanie zębów mlecznych i zaburzona ich
kolejnośd wyrzynania
8. Ubytki szkliwa na zębach stałych
Witamina H- biotyna
Zaliczana jest do grupy witamin B. Wytwarzana przez bakterie
przewodu pokarmowego (niedobór witaminy po
antybiotykoterapii doustnej)
Jej niedobór powoduje:
-zanik brodawek języka
-zmiany zapalne skóry z łuszczeniem naskórka, łupież oraz
łysienie
Witamina A –retinol
Główne źródło witaminy to tran, wątroba, nerki, mleko,
żółtko jaj.
Niedobór manifestujący się w jamie ustnej występuje rzadko,
najczęściej z innymi zaburzeniami uzależnionymi od
niedoboru witaminy A dotyczącymi naskórka, nabłonka gałki
ocznej, niektórych błon śluzowych i gruczołów ślinowych.
Powstaje w wątrobie z α, β lub γ karotenu (żółty barwnik
większości jarzyn, owoców), który można uznad za
prowitaminę.
Choroby wątroby upośledzają przekształcanie karotenów w
witaminę A. Niedobór powstaje przy:
1. Niewydolności wątroby
2. Niedoborze tłuszczów i karotenów (owoców i warzyw)
3. Upośledzonym trawieniu lub wchłanianiu tłuszczów (np.
brak kwasów tłuszczowych w jelicie cienkim)
Witamina A spełnia szereg czynności metabolicznych:
1.jest częścią strukturalną barwnika wzrokowego- rodopsyny
(odpowiada za adaptację światła w siatkówce)
2.utrzymuje prawidłową strukturę i funkcję błon
biologicznych- komórkowych, lizosomalnych,
mitochondrialnych
3.utrzymuje prawidłową strukturę i funkcję nabłonka,
zwłaszcza wydzielniczego
4.czynnik warunkujący wzrost kości długich, rozwój zębów
5.niedobór wywołuje upośledzenie biosyntezy
mukopolisacharydowej części cząsteczki kolagenu
Objawy niedoboru witaminy A dotyczą:
1. Oka: ślepota nocna (kurza)
wysychanie spojówek
suchośd, owrzodzenia rogówki
światłowstręt
2. Innych zaburzeo: niedobór wzrostu, szkliwo zanikowe,
3. Skóry: zburzenie rogowacenia nabłonka, nadmierne
rogowacenie (hyperkeratoza), suche i cienkie włosy, dystrofia
paznokci- podłużne bruzdy
4. Błony śluzowej jamy ustnej- nieprawidłowe rogowacenie o
cechach zbliżonych do leukoplakii, zmętnienie, suchośd,
bladośd.
Witamina PP- Niacyna, amid kwasu nikotynowego
Stanowi grupę prostetyczną dwóch bardzo ważnych
koenzymów: NAD i NADP, które
1)wchodzą w skład enzymów katalizujących przemiany
węglowodanów, białek, tłuszczów, zasad purynowych i
pirymidynowych
2) katalizują reakcję, w wyniku których powstaje ATP i ADP.
Witamina PP występuje głównie w wątrobie, chudym mięsie,
jarzynach, otrębach, drożdżach.
Dobowe zapotrzebowanie 6,6 mg/1000kcal.
Może byd podana egzogennie(pożywienie), wytwarzana przez
florę jelitową oraz może powstad endogennie w ustroju z
tryptofanu. W czasie ciąży i laktacji wzrasta zapotrzebowanie.
Niedobór zdarza się u ludzi:
1.dieta uboga w białko (niedobór tryptofanu)
2.choroby przebiegające z zaburzeniem przemiany
tryptofanu, np. niedobór wit.B6, wit.B2
3.u osób leczonych na gruźlicę hydrazydem kwasu
izonikotynowego- antagonista
Zaburzenia w gospodarce witaminą PP
I.
Awitaminoza PP
Przybiera postad kliniczną pelagry (Pellagra)
Choroba rozpowszechniona w krajach południowych
wśród ludzi niedożywionych i odżywiających się wyłącznie
kukurydzą.
Światło słoneczne wywiera wpływ wyzwalający na jej
powstanie, w związku z czym nasila się wiosną i latem.
Objawy kliniczne: obejmują zespół trzech zmian, nazywanych
triadą Knowlesa. Są to:
1.Zmiany zapalne w skórze i błonie śluzowej jamy ustnej
a)zapalenie rumieniowe skóry (dermatitis) przeważnie
odkrytych okolic skóry.
Początkowo niewielki obrzęk skóry i zabarwieni
czerwonomiedziane (rumieo zapalny) z pęcherzami, w
dalszym okresie złuszczanie blaszkowatych łusek barwy
brunatnej, skóra staje się szorstka, z przebarwieniami.
Charakterystyczne umiejscowienie zmian wokół szyi tworzy
naszyjnik Casala (także na grzbietowej części dłoni)
b)zapalenie błony śluzowej jamy ustnej dotyczy najczęściej
języka, początkowo objawia się zaczerwienieniem,
obrzękiem, bólem wskutek obrzęku i przerostu brodawek
grzybowatych i nitkowatych a następnie ich zanik. Może
wystąpid obraz języka punktowatego- zmiany tylko na koocu i
brzegach.
W zaawansowanej postaci występuje złuszczanie czarno-
brązo-wego nalotu na grzbiecie języka, który staje się
żywoczerwony
(język kardynalski), obrzęknięty i gładki. Brak nabłonka, zanik
brodawek występuje początkowo na koocu i brzegach języka,
później obejmuje całą powierzchnię szerząc się od przodu ku
tyłowi.
Często dołączają się infekcje drożdżycowe oraz krętkowo-
wrzecionowcowe.
Nieraz współistnieją zapalenia warg (cheilitis)- *wargi są
suche, popękane, piekące+, zapalenia kątów ust (cheilosis)
tzw. zajady, zapalenia dziąseł rumieniowe (gingivitis
erythermatosa). Często występuje uczucie pieczenia, które
wzmaga się przy spożywaniu pokarmów kwaśnych i gorących.
2. Zmiany w przewodzie pokarmowym- bóle brzucha i
biegunki
3. Zaburzenia psychiczne- przygnębienie, halucynacje, stany
lękowe, depresje
Zaburzenia wtórne: niedokrwistośd niedobarwliwa w związku
z bezsokiem żołądka oraz paznokcie czarkowate- niedobór
witaminy C
Etiologia: niektórzy autorzy- niedobór wit. PP, inni-
poliawitaminoza (niedobór witamin A, C, B2, B5, B6)
Leczenie: doustnie wit.PP w dawce dziennej 500mg/ dobę lub
domięśniowo 100-200 mg/dobę przez kilka dni + witamina B
complex
II. Hipowitaminoza PP (aniacynoza)- niedobór
Zmiany najczęściej dotyczą języka.
Postad ostra: przekrwienie, przerost, obrzęk (nadają językowi
wygląd truskawki- język truskawkowy) a potem zanik
brodawek początkowo grzybowatych, później nitkowatych. W
okresie późniejszym przekrwienie i obrzęk dotyczą całego
języka i powstaje tzw. język kardynalski lub język
łysy(obrzęknięty, czerwony, gładki). Dołączają się nadżerki i
owrzodzenie początkowo w przedniej części języka, na
brzegach, później na całej powierzchni.
Postad przewlekła: początkowo obrzęk i zaczerwienienie
brodawek grzybowatych, później ich nacieczenie, stają się
mniej czerwone, przerosłe, następnie żółkną w miarę rozwoju
choroby. Stopniowo zmiany obejmują także brodawki
nitkowate, dochodzi do ich przerostu wskutek
nacieczenia(język gruby o żółtawym zabarwieniu) a następnie
zaczyna się ich zanik. Brodawki grzybowate przyjmują
zabarwienie białe.
Opisane zmiany nie powstają równocześnie na całej
powierzchni języka lecz pojawiają się stopniowo w różnych
jego okolicach: koniec języka, okolica przednia i środkowa
brzegów języka, okolica przednia grzbietu języka, środek
języka.
Rozpoznanie: w pierwszych okresach zmiany dotyczą
brodawek grzybowatych (tzw. język truskawkowy) a później
brodawek nitkowatych, dalej całego mięśnia w postaci
przekrwienia i przerostu a następnie zaniku.
Różnicowanie: z językiem przy niedokrwistości złośliwej
Leczenie: witamina PP 200 mg dziennie (4x50mg) raczej
podajemy z witaminami z grupy B.
Zaburzenia w gospodarce witamin z grupy B
Witamina B1- tiamina
Występuje w otrębach, wątrobie, nerkach, sercu, drożdżach,
orzechach, kaszach, nasionach roślin strączkowych.
Wchłaniana w jelicie cienkim jest bardzo ważnym
koenzymem w tworzeniu ATP a więc obecny we wszystkich
komórkach ustroju. Bierze udział w przemianie
węglowodanowej i gospodarce wodnej ustroju.
Niedobór wit.B1 występuje głównie w krajach południowo-
wschodniej Azji (Indie, Chiny)- główny pokarm to łuskany ryż.
Ryż taki nie zawiera wit.B1- choroba beri-beri; w Europie i
Ameryce objawy niedoboru wit.B1 spotyka się u alkoholików.
Brak tej witaminy upośledza tworzenie się ADP i ATP w wielu
tkankach,
•
w sercu: kardiomiopatia prowadząca do
niewydolności krążenia
•
w obrębie układu nerwowego-
encefalopatia(martwica obszarów mózgu)
•
w układzie pokarmowego – enteropatia
(upośledzenie głównie mięśni gładkich jelit-
zaburzenie połykania, zaparcia)
•
w układzie kostno-stawowym(zanik mięśni,
skurcze, drętwienie, przykurczenie mięśni).
Niedobór witaminy B1 wywołuje nadwrażliwośd błony
śluzowej, tworzenie się małych pęcherzyków na podniebieniu
i dolnej powierzchni języka podobnych do opryszczki.
Dobowe zapotrzebowanie wynosi 0,5mg/1000 kcal
Witamina B2- Ryboflawina
Bardzo ważna w utlenianiu komórkowym tkanek szczególnie
mało unaczynionych np. w rogówce. Bierze udział w adaptacji
siatkówki do światła.
Wchłaniana w przewodzie pokarmowym, w nabłonku jelit
ryboflawina ulega przemianie do właściwej witaminy, którą
jest kwas ryboflawinofosforowy.
Występuję w ciemnym pieczywie, mleku, wątrobie, nerkach,
drożdżach i przetworach zbożowych.
Niedobór witaminy B2 może byd spowodowany przewlekłym
niedożywieniem lub może wystąpid wskutek zaburzeo
wchłaniania
Objawy niedoboru dotyczą:
1.Skóry: zanik naskórka i przydatków skóry; suchośd,
łojotokowe zapalenie skóry w fałdach nosowo-wargowych,
okolicy skrzydełek nosa, powiek, uszu a także w obrębie
narządów płciowych.
2. Objawy oczne- wrastanie naczyo krwionośnych w rogówkę
3. Niedokrwistośd hipoplastyczna i granulocytopenia-
ociężałośd i zmęczenie
4.Niedobór powoduje zahamowanie wzrostu młodych osób
5. Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej i warg pod postacią
zapalenia kątów ust oraz złuszczającego zapalenia warg
(cheilitis exfoliativa)- obrzęk, zaczerwienienie, złuszczenie
nabłonka, pieczenie warg, pęknięcia i nadżerki pokrywające
się strupem.
Zapalenie języka na tle niedoboru ryboflawiny charakteryzuje
się powiększeniem, suchością języka, bolesnością. Jest on
mięsisty, wiśniowo-czerwony przypominający barwą świeżą
wołowinę, określany jako tzw. język wołowy lub peklowany z
odciskami zębów na brzegach. Zejściem tych zmian jest zanik
brodawek grzybowatych i liściastych co prowadzi tez do
utrudnionego połykania i mówienia. Język jest suchy, bolesny,
wygładzony i powiększony.
Leczenie: podaż witaminy B2 codziennie lub co drugi dzieo w
dawce 10-15m lub wit.B complex (rzadko jest izolowana
ryboflawina)
Różnicowanie z językiem w zespole Plummer-Vinsona
Witamina B6- pirydoksyna
Bardzo ważny koenzym wielu enzymów (aminotransferaz,
dekarboksylaz, deaminaz) wraz z witaminą B2 bierze udział w
przemianie tryptofanu w kwas nikotynowy (PP). Jest związana
głównie z przemiana białkową.
18
Występuje w nasionach pszenicy, żyta, w wątrobie,
drożdżach. Zapotrzebowanie wynosi 1-2mg/dobę i wzrasta w
okresie ciąży i laktacji. Wytwarzana jest przez florę bakteryjną
jelita.
Niedobór występuje u:
1.alkoholików (dysbakterioza jelitowa)
2.osób z zespołem złego wchłaniania ( niedostateczna podaż)
3.przyjmujących niektóre leki- przy leczeniu gruźlicy,
antybiotyki
Objawy niedoboru wit.B6 :
1.niedokrwistośd syderoblastyczna (osłabienie, poty, bladośd)
i limfopenia
2.skórne, takie jak przy niedoborze witaminy B2, zapalenie
łojotokowe skóry wokół oczu, powiek, kątów ust, uszu;
3.zapalenie błony śluzowej jamy ustnej- głównie glossitis, nie
do odróżnienia w niedoborze niacyny (PP)-pelagra
Zmiany na wargach i kątach ust- uderzające podobieostwo do
zmian w niedoborze wit.B2
4.zaburzenia układu nerwowego- zaburzenia czucia
Leczenie: 10-20 mg/doba przez 2-3 tygodnie
Witamina B5- kwas pantotenowy
Warunkuje czynnośd kory nadnerczy. Wchodzi w skład
koenzymu A, który bierze udział w przemianach
tłuszczowych, białkowych. Jest składnikiem każdej żywej
komórki jako niezbędny czynnik wzrostu i rozwoju. Stosuje się
w leczeniu oparzeo, odleżyn, zapaleniu błony śluzowej jamy
ustnej, szczególnie w uporczywym zapaleniu warg, języka, we
wrzodziejącym zapaleniu jamy ustnej.
W przypadku niedoboru witaminy B5 dochodzi do zaburzeo
we fluorescencji grzbietu języka- brak świecenia a
prawidłowo język świeci na kolor pomaraoczowy. Dochodzi
do nadmiernego rogowacenia.
Witamina B5 wchodzi w skład preparatu Panthenol (spray)
stosowanego do leczenia owrzodzeo warg.
Witamina B12- cyjanokobalamina
Witamina B12 jest zbudowana z czterech pierścieni
pirolowych zgrupowanych wokół kobaltu. Z atomem Co łączy
się również grupa cyjanowa.
Witamina B12 bez grupy cyjanowej nosi nazwę kobalaminy,
która stanowi ważny element szeroko rozpowszechnionych
koenzymów noszących nazwę kobamidów. Kobamidy biorą
udział m.in. w syntezie DNA oraz choliny wchodzącej w skład
fosfolipidów osłonki mielinowej nerwów.
Kobalamina w ustroju ludzkim może pochodzid z pokarmów
pochodzenia zwierzęcego lub byd syntetyzowana przez florę
jelitową. Proces wchłaniania kobalaminy z przewodu
pokarmowego zależy od obecności HCl oraz wydzielanej przez
trzon i wpust żołądka substancji mukoproteidowej- tzw.
czynnik wewnętrzny Castle`a.
Wątroba magazynuje duże ilości witaminy B12 i uwalnia ją
bardzo powoli.
Przyczyny niedoboru:
1.dieta wyłącznie roślinna
2.wrodzony lub nabyty brak czynnika Castle`a
3.zanikowy nieżyt błony śluzowej żołądka
4.zespół złego wchłaniania
5. Zaburzenia transportu i spichrzania witaminy B12 (np.
nowotwory wątroby)
6. Wydzielanie nieprawidłowego czynnika Castle`a np. w
przebiegu zakażenia bruzdogłowcem szerokim
Objawy niedoboru witaminy B12
1.niedokrwistośd złośliwa Addisona-Biermera
2.zapalenie języka Huntera-Möllera
Podżółtaczkowe zapalenie błony śluzowej policzka
3.zespół zmian zwyrodnieniowych rdzenia kręgowego-
zaburzenia czucia powierzchownego i głębokiego
Leczenie: podaż witaminy B12
Hipowitaminoza E (tokoferol)
Witamina E jest rozpuszczalna w tłuszczach, pełni funkcje
immunostymulatora i wykazuje działanie inhibicyjne w
stosunku do prostaglandyn.
Hipowitaminoza E doprowadza do zapaleo przyzębia,
powierzchownych i głębokich. Jej brak powoduje zmiany w
układzie mięśniowym pod postacią zaników.
Nadaje większą odpornośd krwinkom czerwonym, komórkom
mięśnia sercowego oraz komórkom śródbłonka naczyo. U
zwierząt niedobór witaminy powoduje brak ruchliwości
plemników- niezdolnośd do zapłodnienia a u samic
obumieranie płodu. Czy u ludzi skutki są takie same- nie
wiadomo dokładnie. Na pewno witamina E wzmaga
wydzielanie hormonów płciowych.
Kwas foliowy
Jego poziom we krwi utrzymuje się w granicach 5-20 μg/ml.
Jest substancją wrażliwą na światło i gotowanie. Występuje w
liściach zielonych jarzyn, nerkach, wątrobie, grzybach/ Bierze
udział w syntezie kwasów nukleinowych i nukleoproteidów.
Niedobór jest najczęstszym typem hipowitaminozy w krajach
uprzemysłowionych.
Niedobór:
1.Brak podaży- głód, alkoholizm
2.Niszczenie kwasu foliowego przez obróbkę cieplną pokarmu
3.Zespoły złego wchłaniania np. w celiakii
4.Laktacja, ciąża, marskośd wątroby, nadczynnośd tarczycy
Bierze udział w syntezie puryn i pirymidyn, niektórych
aminokwasów i fosfolipidów.
Objawy niedoboru kwasu foliowego:
1.Niedokrwistośd megaloblastyczna
2.Zaburzenia w dojrzewaniu+ megaloblastoza w szpiku
(niedobór B12,B6)- leukopenia i trombocytopenia
3.Zapalenie języka- glossitis- język żywoczerwony, bolesny.
Następuje zanik brodawek- wygładzenie grzbietu języka:
powierzchnia gładka, błyszcząca. Mogą się tworzyd bolesne
owrzodzenia.
4.Zmiany zapalne śluzówki przewodu pokarmowego
Niedobór kwasu foliowego i witaminy B12- w zespole złego
wchłaniania.
Kwas foliowy
1.niezbędny przy syntezie kwasów nukleinowych, zwłaszcza
DNA
2.warunkuje prawidłowy przebieg czynności krwiotwórczej
szpiku
3.glossitis
Koenzym Q 10 (ubichinon)
Nazywany jest witaminą Q10 i jest to substancja chemiczna
występująca w mitochondriach komórek, gdzie uczestniczy w
przemianie energii jako element łaocucha oddechowego.
Działanie- immunostymulujące, nasila fagocytozę, zwiększa
produkcję IgG, korzystnie wpływa na procesy reparacji i
regeneracji tkanek, głównie na przyzębie gdzie zmniejsza
głębokośd, liczbę kieszonek dziąsłowych, zmniejsza obrzęk,
zaczerwienienie i krwawienie dziąseł i zmniejsza ruchomośd
zębów.
Dawkowanie: 3x na dobę po 1 kapsułce przez 2 tygodnie
Witamina K
Witamina K1 dostaje się do ustroju z pożywieniem
Witamina K2 jest syntetyzowana przez florę bakteryjną
przewodu pokarmowego, głównie pałeczkę okrężnicy
Obie wchłaniają się z przewodu pokarmowego w jelicie
cienkim w obecności kwasów żółciowych.
Witamina K wchodzi w skład koenzymu Q biorącego udział w
transporcie elektronów obrębie mitochondriów. Byd może
mechanizm ten wiąże się z katalizującym wpływem witaminy
K na syntezę protrombiny oraz niektórych czynników
krzepnięcia (V,VII) w zdrowej wątrobie w jej hepatocytach-
protrombiny, prokonwertyny
Niedobór
1.U noworodków (brak flory bakteryjnej- brak wit.K2)
2.Choroby utrudniające przepływ żółci do jelita
3.Dysbakterioza jelitowa u dorosłych po antybiotykoterapii
4.Zespoły złego wchłaniania, choroby wątroby
Zmiany w jamie ustnej po leczeniu antybiotykami
Dotyczą prawie wszystkich antybiotyków a zwłaszcza o
szerokim spektrum działania- zaburzenia w bakteryjnej florze
jelitowej, co prowadzi do wtórnego niedoboru witamin B12,
PP, H a także B6 ponieważ są one syntetyzowane w
przewodzie pokarmowym. Dochodzi do dysbakteriozy a w
efekcie do zaburzeo w syntezie witaminy K2 co prowadzi do
skazy krwotocznej. Szczególnie miejscowe stosowanie
antybiotyków wywołuje zaburzenia we florze bakteryjnej na
korzyśd drożdżowców. W tych przypadkach pojawia się nalot
na języku: szarobiały lub brunatny (język czarny); nalot ten
następnie złuszcza się i odsłania gładką, bolesną i czerwoną
powierzchnię grzbietową języka. Dołącza się również bolesne
zapalenie kątów ust i pieczenie języka, suchośd. Zmiany te
cofają się po odstawieniu antybiotyków. Niekiedy po leczeniu
antybiotykami obserwuje się ostrą rumieniową postad
zakażenia grzybiczego bez tworzenia się białego nalotu,
charakteryzująca się powstawaniem zmian zapalnych
rumieniowych bardzo bolesnych.
19
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Pytania na fizjo narzadu zucia
w3 sciaga, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
w1 sciaga, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
w2 sciaga, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
w4 sciaga, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
w3 sciaga, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
Szyny zgryzowe w leczeniu dysfunkcji narzadu zucia
Nieprawidłowości w narządzie żucia
Rozwój twarzy i narządu żucia przed urodzeniem
Objawy zaburzeń czynnościowych narządu żucia
Fizykoterapia w leczeniu dysfunkcji narządu żucia
galor mega sciaga
objawy zaburzeń czynnościowych narządu żucia
w2 bez rys, Naika, stomatologia, Fizjoligia narządu żucia
Mega Sciaga IE
Ojawy zaburzeń czynnościowych narządu żucia, Naika, stomatologia, Normy okluzji
mega sciaga na egzamin, sciaga harmon, Kinematyczne równanie ruchu to pewna zależność (bądź układ za
mega ściąga egzamin z wszystkiego, kolumny
diagnostyka rtg narządzu żucia
więcej podobnych podstron