1

Interakcje leków z żywnością, alkoholem

i czynnikami środowiska

Anna Wiela-Hojeńska, Przemysław Niewiński

Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej

Akademii Medycznej we Wrocławiu

Przyczyny ograniczenia lub opóźnienia

wchłaniania leku spowodowane

przez pożywienie

adsorpcja leku

♦

♦

♦

♦erytromycyny, benzylopenicyliny

przez kwas cytrynowy będący
składnikiem soku pomarańczowego,

♦

♦

♦

♦ paracetamolu przez pektyny zawarte

w owocach (porzeczkach, agreście)

Przyczyny ograniczenia lub opóźnienia

wchłaniania leku spowodowane

przez pożywienie

adsorpcja leku

♦

♦

♦

♦ preparatów digoksyny,

trójpierścieniowych leków

przeciwdepresyjnych przez produkty

i potrawy zawierające dużo błonnika

(płatki owsiane, chleb razowy, otręby)

Przyczyny ograniczenia lub opóźnienia

wchłaniania leku spowodowane

przez pożywienie

kompleksowanie – tworzenie trudno
rozpuszczalnych lub nierozpuszczalnych
kompleksów podczas łącznego stosowania
produktów zawierających duże ilości jonów
wapnia (mleko, sery, jogurty) lub jonów
ż

elaza (zielona sałata, szpinak, buraki) z

tetracyklinami fluorochinolonami, kwasem
etydrynowym

Przyczyny ograniczenia lub opóźnienia

wchłaniania leku spowodowane

przez pożywienie

wytrącanie leku

♦

♦

♦

♦ pochodnych fenotiazyny, preparatów

ż

elaza przez garbniki zawarte w herbacie

i kawie

Przyczyny ograniczenia lub opóźnienia

wchłaniania leku spowodowane

przez pożywienie

zmiana pH treści pokarmowej

♦

♦

♦

♦ pożywienie zawierające soki z owoców,

mięso, ryby, sery powodując

zakwaszenie treści żołądkowo-jelitowej

zmniejsza wchłanianie leków

zasadowych,

♦

♦

♦

♦ dieta jarska alkalizując treść żołądkowo-

jelitową utrudnia wchłanianie leków

kwaśnych

2

Przyczyna osłabienia działania leku

przez pożywienie

nasilenie metabolizmu
teofiliny, tolbutamidu, fenacetyny pod
wpływem stosowania diety
wysokobiałkowej
i niskowęglowodanowej

Przyczyna osłabienia działania leku

przez pożywienie

zwiększenie wydalania leków
o odczynie zasadowym, jak: amfetamina,
aminofenazon, chinydyna, chinina,
imipramina, petydyna, prokaina, teofilina,
erytromycyna pod wpływem diety
zakwaszającej mocz

Przyczyna osłabienia działania leku

przez pożywienie

osłabienie efektu przeciwzakrzepowego
kumaryn przez dietę bogatą w witaminę K,
zawierającą szpinak, brukselkę, brokuły

Przyczyny zwiększenia wchłaniania

leku spowodowane przez pożywienie

spożywanie pokarmów
o znacznej zawartości tłuszczu
(bekon, smażone jajka, smalec, duże
ilości masła, pełnotłuste mleko)

Leki, których wchłanianie zwiększa się

podczas jednoczesnego spożywania

tłuszczu pokarmowego

leki przeciwgrzybicze (gryzeofulwina)

leki przeciwpierwotniakowe (atowakwon,
halofantryna)

leki przeciwpasożytnicze (albendazol,
mebendazol)

trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Leki, których wchłanianie zwiększa się

podczas jednoczesnego spożywania

tłuszczu pokarmowego

leki beta-adrenolityczne (atenolol,
metoprolol, oksprenolol, propranolol)

preparaty teofiliny (Euphyllin retard,
Theophyllinum prolongatum)

leki przeciwzakrzepowe (dikumarol)

3

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

hamowanie aktywności izoenzymu CYP3A4
odpowiedzialnego za metabolizm pierwszego
przejścia w ścianie jelita, takich leków jak:
nitrendypina, felodypina, nimodypina, werapamil,
cyklosporyna, takrolimus, atorwastatyna,
lowastatyna, symwastatyna, ebastyna,
loratydyna, karbamazepina, buspiron, diazepam,
midazolam, metadon, syldenafil przez składniki
soku grejpfrutowego

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

zmniejszenie metabolizmu teofiliny,
tolbutamidu, fenacetyny pod wpływem
stosowania diety niskobiałkowej
i wysokowęglowodanowej

Interakcje leków z żywnością na etapie

ich metabolizmu

zahamowanie dezaminacji tyraminy,
zawartej w pokarmach, takich jak: dojrzałe
sery, wina chianti, marynowane śledzie
przez inhibitory MAO prowadzące do
przełomu nadciśnieniowego na skutek jej
kumulacji w organizmie

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

zmniejszenie wydalania a zwiększenie
resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych
leków o odczynie kwaśnym, takich jak:
salicylany, sulfonamidy, barbiturany,
pochodne kumaryny, fenylbutazon,
streptomycyna pod wpływem diety
zakwaszającej mocz zawierającej mięso,
jaja, ryby, sery, chleb, makaron, rabarbar,
owoce cytrusowe, żurawinę, śliwki

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

zwiększenie resorpcji zwrotnej litu pod
wpływem zbyt dużego ograniczenia
spożycia soli kuchennej, zwłaszcza u osób
po 60 roku życia

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

nasilenie działania teofiliny, leków
przeciwbólowych i przeciwgorączkowych
(zawierających kofeinę) pod wpływem
kofeiny zawartej w herbacie, kawie,
napojach typu coca-coli, pepsi, red bull

4

Przyczyna nasilenia działania leku

przez pożywienie

niebezpieczne nasilenie działania
glikozydów naparstnicy u chorych
stosujących leki wykrztuśne
i przeczyszczające zawierające korzeń
lukrecji, którego składnik - glycyrrhizyna
nadmiernie zmniejsza stężenie potasu
w organizmie

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Reakcja disulfiramopodobna
(antikolopodobna)

Synergizm (sumowanie się działania)
leków i alkoholu

Wpływ leków na kinetykę alkoholu

Wpływ alkoholu na metabolizm leków

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Reakcja disulfiramopodobna
(antikolopodobna):
leki powodują gromadzenie się
toksycznego związku - aldehydu octowego,
prowadząc do m.in. rozszerzenia naczyń
krwionośnych (czemu towarzyszy uczucie
nieprzyjemnego tętnienia), nasilonego bólu
brzucha, głowy, pocenia się, nudności,
wymiotów, spadku ciśnienia krwi (zapaść) i
uczucia przerażającego lęku.

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Reakcję disulfiramopodobną (antikolopodobną)
oprócz disulfiramu wywołują niektóre
cefalosporyny, np. latamoksef (Moxalactam),
cefamandol (Tarcefandol), cefoperazon (Cefobid).
Szczególnie silne reakcje antikolopodobne
wywołują wszystkie pochodne nitroimidazolu
stosowane jako leki przeciwpasożytnicze i
przeciwbakteryjne, np. metronidazol,
nitrofurantoina, także niektóre leki
przeciwgrzybicze, np. ketokonazol.

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Synergizm (sumowanie się) działania leków i
alkoholu:
alkohol spowalnia aktywność ośrodkowego
układu nerwowego (OUN), a leki hamujące
czynność OUN nasilają to działanie m.in.

barbiturany, np. fenobarbital (Luminal),

cyklobarbital; benzodiazepiny, np. diazepam
(Relanium), nitrazepam (Nitrazepam);

leki przeciwastmatyczne, przeciwuczuleniowe, np.

chlorpromazyna (Fenactil).

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Synergizm (sumowanie się) działania leków
i alkoholu:
alkohol zwiększa ryzyko wystąpienia
choroby wrzodowej, a zwłaszcza krwawień
z przewodu pokarmowego przy
jednoczesnym stosowaniu niesteroidowych
leków przeciwzapalnych (przeciwbólowych
i przeciwgorączkowych), takich jak: kwas
acetylosalicylowy, ibuprofen, diklofenak.

5

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Synergizm (sumowanie się) działania leków
i alkoholu:
alkohol zwiększa ryzyko działania
hepatotoksycznego (uszkodzenia wątroby)
przy równoczesnym stosowaniu m.in.:

. witaminy A
. paracetamolu

Przyczyny interakcji leków

z alkoholem

Wpływ leków na kinetykę alkoholu
zwiększenie stężenia alkoholu we krwi,
zaobserwowano po podaniu:

leków przeciwhistaminowych stosowanych w

nadkwasocie żołądka i chorobie wrzodowej
ż

ołądka, np. cymetydyna, ranitydyna

leku przeciwarytmicznego – werapamilu.

Przyczyna nasilenia działania leku

przez alkohol

zahamowanie aktywności
enzymów metabolizujących
leki pod wpływem

jednorazowego spożycia

dużej ilości alkoholu

Przyczyna osłabienia działania leku

przez alkohol

pobudzenie aktywności enzymów
metabolizujących leki pod wpływem

przewlekłego spożywania alkoholu

Metody zapobiegania i zmniejszania

częstości występowania niepożądanych

interakcji leków z żywnością i alkoholem

popijanie leków czystą wodą

zażywanie leków 1-2 h przed lub 2 h po
posiłku

nie stosowanie łącznie z lekami
suplementów zawierających witaminy i sole
mineralne oraz substytutów soli kuchennej

nie zażywanie leków jednocześnie
z alkoholem

Przykłady modyfikacji działania leków

pod wpływem zwiększającego się

zanieczyszczenia biosfery

Osłabienie działania leków

–

pobudzenie

metabolizmu -

indukcja enzymów

mikrosomalnych wątroby pod wpływem
policyklicznych węglowodorów zawartych w
powietrzu, w dymie papierosów, niektórych
insektycydów, herbicydów

Nasilenie działania leków

–

kumulacja leków w

organizmie – hamowanie aktywności enzymów
mikrosomalnych wątroby pod wpływem
przemysłowego zatrucia ołowiem, tlenkiem węgla

6

Przykłady modyfikacji działania leków

pod wpływem palenia tytoniu

Olanzepina – w surowicy krwi palaczy
stężenie 5-krotnie mniejsze niż u osób
niepalących

Fluwoksamina – u palaczy 32% zmniejszenie
stężenia maksymalnego w surowicy w
porównaniu z osobami niepalącymi

Teofilina – u palaczy wzrost wartości klirensu
o 58-100%, skrócenie biologicznego okresu
półtrwania do 63%

Uwaga na zmniejszenie skuteczności

leków

pod wpływem palenia tytoniu!!!!!!!!

klozapina

alprazolam

lorazepam

oksazepam

diazepam

takryna

irynotekan

Przykłady modyfikacji działania leków

pod wpływem palenia tytoniu

cymetydyna, ranitydyna, famotydyna –
hamują

metabolizm nikotyny,

zmniejszają jej klirens o ok. 30%, co
może powodować nudności, wymioty,
biegunkę, bóle brzuch, zawroty głowy
(objawy toksyczne przedawkowania
nikotyny)