Profilaktyka dyspozycyjna

Ideą jest:

1. Obniżenie dyspozycji chorobowej = Obniżenie

genetycznie uwarunkowanego poziomu podatności.

- hodowla odmian bardziej odpornych (selekcja roślin
nieulegających chorobie, krzyżówki genetyczne)

- jest to trudne, bo odporne odmiany mają

dość

słabe wartości hodowlane lub są podatne na inne choroby
(wiąz).

- ponad to dochodzi do zmienności patogenów, łatwiej

wyhodować odmiany odporne, które wytwarzają odporność
pionową.

2. Obniżenie predyspozycji chorobowej przez oddziaływanie na warunki środowiska.
- możliwości: wykonywanie zabiegów techniczno-hodowlanych, które są stosowane
normalnie (należy je wykonywać tak, aby sprzyjały rozwojowi i ochronie roślin)

- zabiegi to: środki hylotechniczne (zabiegi techniczno-hodowlane w

leśnictwie):

a) dobór odpowiednich gruntów i ras do siedliska

(również

odpowiednie ekotypy i proweniencje),

b) produkcja wysokiej jakości materiały

sadzeniowego

(z uwzględnieniem mikotrofizmu i np. wielkości i barwy nasion So)

c) kształtowanie warunków środowisk korzystnych dla roślin (na szkółkach:

odpowiednia wilgotność, struktura gleby, odpowiednie położenie stokowe; w lasach: dbać
o odpowiednie zwarcie, które może działać dwojako:
np. duże sprzyja Gremeniella abietina a nie sprzyja grzybom zgniliznowym
(samooczyszczanie).

d) zakładanie drzewostanów mieszanych

(łatwiej tworzą się mikoryzy, łatwiejsze oczyszczenie, itp.)

e) stosowanie płodozmianu w szkółkach (nie należy także wysiewać iglastych

po liściastych, głęboko korzeniące się, płytko korzeniących się), zmęczenie gleby jest
wynikiem, przede wszystkim jednostronnego wyczerpywania składników pokarmowych,
w wyniku czego zróżnicowanie wydzielin korzeniowych jest niskie, zmienia się skład
ryzosfery.

W zmęczonych glebach niewiele jest grzybów, jeśli są to często są to grzyby

toksynotwórcze.

Profilaktyka infekcyjna

1

. Należy nie dopuścić do zawleczenia patogena na tern gdzie nie występuje

(kwarantanna zewnętrzna – między państwami; kwarantanna wewnętrzna –jeśli
pojawi się na terytorium danego kraju)
2. Nie dopuścić do zakażenia rośliny w rejonach potencjalny sprawca
wystepuje.
Akty prawne z zakresu ochrony roślin:
I Ustawa o Ochronie Roślin z dnia 18-12-2003r.

Ustawa uwzględnia: dyrektywę UE z dnia 8 Maja 2000r. „2000/29”

EPPO- European and Mediterranean Plant Protect Organization:

należy doń 48 państw z siedzibą w Paryżu, zajmuje się zabezpieczeniem

przed zawleczeniem chorób, ponad to organizacją transportu i walk z

chorobą, jeśli się pojawi.

Rodzaje infekcji

 pierwotna – jest to pierwsza infekcja roślin w danym roku

 w wyniku infekcji pierwotnej patogeny rozmnażają się i

tworzą nowe inokula, które z kolei są źródłem infekcji

wtórnych

Źródła infekcji

Źródła infekcji – formy patogena przebywające w określonych

miejscach i zdolne do zakażania roślin lub wytwarzania form

zdolnych do zakażania.

 porażona roślina żywicielska

 saprotroficzne formy rozwojowe

 zarodniki przetrwalnikowe

Porażona roślina żywicielska



przezimowanie na roślinach lub na zimotrwałych liściach w postaci

grzybni np. rdza, na żywicielach np. mączniak prawdziwy dębu

 przezimowanie

w

porażonych

organach

wegeratywnych

np.

Phytophthora oraz wirusy i bakterie

 przezimowanie na gałęziach porażonych drzew i krzewów np.
zrakowacenia

Rośliny dziko rosnące jako gospodarze uboczni mogą stanowić trwały
rezerwuar infekcji.

Saprotroficzne stany rozwojowe sprawcy jako

źródła infekcji

Należące tu patogeny są pasożytami fakultatywnymi, mogą żyć pasożytniczo i

saprofitycznie. W okresie rozwoju saprofitycznego najczęściej rozmnażają się

wegetatywnie.

Saprotroficzny okres rozwoju może przebiegać:

 na powierzchni przyszłej rośliny żywicielskiej np. Taphrina deformans żyje

saprofitycznie w postaci grzybni na łuskach przyszłorocznych pączków oraz na

korze gałązek

 w glebie - pasożyt dostaje się do gleby z zakażonymi zniszczonymi częściami

rośliny żywicielskiej i żyje tam przez pewien czas saprofitycznie. Np. sprawca

czerwonej zgnilizny świerków (Trametes radicirerda) tworzy na pniach i próchnicy

porażonych drzewostanów chroniczne, saprofityczne rezerwuary zarazków i tam też

owocuje.

Na utrzymanie rezerwuarów

sprzyjające lub hamujące działanie:



fizyczne właściwości gleby

 zawartość próchnicy w glebie

 odczyn gleby

 stosunki wilgotnościowe

 drobnoustroje glebowe

Zarodniki przetrwalnikowe patogena jako źródła

infekcji



wirusy – nie tworzą stanów przetrwalnikowych i dlatego wyjątkowo

mogą utrzymać się przez pewien czas poza rośliną żywicielską np.

nekrozy tytoniu i niektóre mozaiki.

 bakterie - mogą przetrwać pewien czas poza rośliną żywicielską w

postaci wegetacyjnego spoczynku np. bakterie zarazy ogniowej

(Erwinia amylovora) w zaschniętym wycieku z chorych roślin

zachowują zdolności rozwojowe i wirulencję do 25 miesięcy.

 grzyby - tworzą utwory przetrwalnikowe za pomocą których mogą

kontynuować łańcuch zarazkowy w sposób nieciągły.

Utwory przetrwalnikowe grzybów, za pomocą

których mogą kontynuować łańcuch zarazkowy w

sposób nieciągły



zarodnie

przetrwalnikowe

-

organizmy

grzybopodobne

np.

Plasmodiophora brassicae powodujący kiłę kapusty (oospory - mączniaki
rzekome, chlamydospory - grzyby głowniowe, teliospory - grzyby
rdzawnikowe)

 zawiązki owocników ze spoczywającą w nich pierwotną grzybnią
dwujądrową, występują u niektórych wyższych workowców np. Venturia
inequalis, Rytisma aceriunum

-

sprawca czarnej plamistości klonu,

Lophodermium pinastri

-

sprawca osutki sosnowej.

 przetrwalnikowe twory grzybni:

 skleroty

–

C. batchiana sprawcy mumifikacji żołędzi

sznury grzybniowe

(ryzomorfy) u Armillaria

(opieńka

).

Przenoszenie patogenów

Patogeny powodujące choroby roślin mogą się przenosić w różny sposób i

na różne odległości.

 bezpośrednie rozprzestrzenianie

 roślina mateczna przekazuje czynnik infekcyjny potomstwu

 kontaminacja - przylepianie się patogena do nasion czy owoców

 pośrednie rozprzestrzenianie

 anemochoria - większość zarodników grzybów pada na rośliny
położone najbliżej źródeł infekcji, ale ilości wytworzonych zarodników
są tak duże, że pomimo rozproszenia w powietrzu mogą być
przeniesione przez prądy powietrza na znaczne odległości.

 hydrochoria - wody płynące i krople deszczu np. grzyby z rodzaju
Fusarium, Verticillium oraz patogeniczne bakterie

 antropochoria (wirusy, bakterie, organizmy grzybopodobne i grzyby).
Przenoszenie patogenów przez człowieka jest związane z jego
działalnością gospodarczą np. wymiana produktów rolnych.

 zoochoria - zwierzęta, zwłaszcza owady (mszyce, skoczki wektory
wirusów i mikoplazm). Inne to owady zapylające przenoszące Erwinia
amylovora

lub

ogłodki

przenoszące

Ceratocystis

ulmi,

grzyba

powodującego holenderską chorobę wiązów, jemiołuszka przenosi
nasiona jemioły.

Pośrednie rozprzestrzenianie

Epidemiologia chorób roślin

Większość chorób którymi zajmuje się fitopatologia występuje

epidemicznie. Epidemia choroby rozwija się w następstwie zakłócenia
równowagi w trójkącie oddziałujących na siebie czynników:

O rozmiarze epidemii decyduje jeszcze czwarty czynnik – czas.

Choroba

rośliny

Patogen

Korzystne warunki

środowiska

Wrażliwa roślina żywicielska

Epidemiologia chorób roślin

Epidemiologia - zajmuje się przebiegiem i zmianami ilościowymi
choroby w populacji roślin.

W przypadku gdy patogen przechodzi w ciągu roku tylko jeden cykl
chorobowy mamy do czynienia z epidemią monocykliczną. Do grupy
patogenów wywołujących tego typu epidemie zaliczamy między innymi:
grzyby głowniowe i patogeny glebowe wywołujące choroby naczyniowe

Większość

patogenów roślin dokonuje jednak w ciągu roku

wielokrotnych infekcji wtórnych, a wywoływane przez nie choroby
przechodzą kilka lub nawet wiele cykli. Epidemie chorób wywoływanych
przez

takie

patogeny

nazywamy epidemiami policyklicznymi.

Typowymi reprezentantami tej grupy są mączniaki rzekome i prawdziwe,
liczne workowce i grzyby mitosporowe mające kilka cykli rozmnażania
bezpłciowego, grzyby rdzawnikowe i liczne wirusy.

Epidemie rozwijające się w cyklach wieloletnich

Pewna grupa patogenów roślin wywołuje epidemie rozwijające

się w cyklach wieloletnich. Patogeny te wytwarzają nowe inokulum

czasem dopiero w kilka lat po infekcji (jeden cykl chorobowy trwa kilka

lat). W takich przypadkach przyrosty epidemii w ciągu jednego roku są

nieznaczne. Patogeny te porażają wieloletnie, trwałe organy roślin, co

zapewnia im doskonałe przeżycia zimy. Inokulum w każdym kolejnym

roku jest takie samo, jak było w końcu poprzedniego. Zapewnia to

niewielki, lecz stały przyrost epidemii w kolejnych latach i po

odpowiednim czasie epidemie takie mogą osiągnąć znaczne rozmiary.

Zasięg występowania epidemii

 epidemie

wybuchowe

(pandemie)

charakteryzujące

się

gwałtownym przebiegiem pierwszej fazy i osiąganiem w krótkim
czasie szczytowego nasilenia. Wykazują

silną

tendencję

do

powiększania obszaru.

 epidemie chroniczne (endemie). Nasilenie ich wzrasta stopniowo, a
tendencja przenoszenia się na nowe obszary jest niewielka.

 endemia to skrajna postać epidemii chronicznej, polegająca na
długotrwałym utrzymywaniu się tego samego nasilenia choroby, bez
tendencji do przenoszenia się jej na nowe obszary.

Trudne do opanowania są epidemie chorób bakteryjnych oraz
grzybowych o krótkim cyklu rozwojowym

Epidemia

Epidemie mogą różnić się nasileniem i zasięgiem, a więc

szkodliwością, mają tendencje do nasilania się choroby z roku na rok lub
do stopniowego wygaszania. W rozwoju epidemii występują trzy fazy:

• powstawanie

• osiąganie szczytowego nasilenia

• wygaszanie

Warunki występowania epidemii:

• koncentracja na określonym obszarze jednego gatunku lub
odmiany roślin o dużej podatności na zachorowanie.

• obecność patogena o dużej wirulencji, dużej sile reprodukcyjnej i
łatwo rozszerzającego się na opanowanym terenie.

• warunki atmosferyczne korzystne dla rozwoju patogena

Rola patogena w epidemii

Rola patogena w rozwoju epidemii choroby zależy od:

 jego wirulencji

 zasobności źródeł infekcji

 sposobu przenoszenia się patogena

 jego zdolności reprodukcyjnej

 cyklu rozwojowego.

Patogenicznością nazywamy zdolność pasożyta do wywoływania

choroby, a dla określenia stopnia patogeniczności używamy terminu wirulencja.
Pojęcie wirulencji odnosi się do stałej, uwarunkowanej genetycznie cechy
patogena, która może się

jednak zmieniać

pod wpływem czynników

zewnętrznych. Pojawienie się szczepu lub rasy o dużej wirulencji może
doprowadzić do wybuchu epidemii, a nawet do przełamania odporności odmian
dotychczas nie porażanych lub słabo porażanych.

Potencjał infekcyjny patogena

Potencjał infekcyjny wyraża się liczbą porażonych organów roślin lub całych
roślin wrażliwych na chorobę. Potencjał infekcyjny zależy od:

• zasobności źródeł infekcji

• zdolności reprodukcyjnej patogena

• agresywności patogena

Liczbowy próg infekcji - najmniejsza liczba zarodników grzyba, komórek
bakterii, cząstek wirusa lub innych jednostek infekcyjnych zdolnych do
zakażenia rośliny. Wartość tego wskaźnika jest różna od 1 zarodnika do wielu
tysięcy w 1 ml wody.

Próg granicznego rozcieńczenia określa największe rozcieńczenie soku z
zawirusowanej rośliny zachowującego infekcyjność.

Agresywność patogena, czyli szczególnie duża patogeniczność i aktywność we
wszystkich fazach rozwoju choroby.

Powierzchnia występowania chorób infekcyjnych (% pow. zagrożenia)