Podstawy warsztatu filologa

Bibliografia:

1. Gazda, Słownik terminów literackich,

2. J. Czachowska, R. Loth, Przewodnik polonisty,

3. H. Estreicher, Bibliografia polska.

Almanach — publikacja periodyczna (czasopismo o regularnej częstotliwości ukazywania

się), najczęściej rocznik lub jednorazowa, zawierająca zebrane artykuły i informacje

dotyczące wielu lub jednej dziedziny życia, nauki, sztuki, np. dane kalendarzowe, fakty

historyczne, artykuły z określonej dziedziny nauki albo sztuki, alfabety i języki świata,

genealogie, biografie, dane statystyczne, informacje ekonomiczne i polityczne.

Monografia — praca naukowa omawiająca jakieś zagadnienie w sposób wyczerpujący.

Zebranie i omówienie wszystkich dostępnych informacji dotyczących bezpośrednio danego

zagadnienia. Monografię można stworzyć dla każdego tematu: osoby, grupy ludzi,

wydarzenia, miejsca geograficznego, urządzenia, części tego urządzenia, metody

postępowania, pojęcia abstrakcyjnego, itd.

Ponadto monografiami nazywa się opisy leków i surowców farmaceutycznych

w farmakopeach (zawierające m.in. metody identyfikacji i obowiązujące wymogi co do

omawianych surowców).

Przyczynek — praca niewielkich rozmiarów, mająca służyć wyjaśnieniu jakiejś ogólniejszej

kwestii; szczegół uzupełniający.

Żywa pagina — informacja drukowana u góry strony nad tekstem. Jest to najczęściej tytuł

dzieła lub rozdziału, a w encyklopediach i słownikach pierwsze lub ostatnie słowo (lub jego

pierwsza sylaba) na stronie.

Kompendium — (łac. compendere); w miarę pełny, ale zwykle podany w sposób skrótowy

zasób wiedzy na jakiś konkretny temat, zawierający "esencję" tej wiedzy. Kompendium może

także stanowić podsumowanie jakiegoś większego dzieła lub pracy naukowej. W większości

przypadków koncentruje się na wybranych zagadnieniach będących przedmiotem badań lub

zainteresowania ludzi (np. hydrologii, medycyny lub metrologii), podczas gdy encyklopedia

"uniwersalna", będąca w swej istocie kompendium wszystkich kompendiów, stara się

zgromadzić wiedzę z wszystkich dziedzin poznania.

Miscellanea — (z łac. rozmaitości); zbiór tekstów różnych autorów i różnej treści; dział

w czasopismach, zawierający notatki z różnych dziedzin.

Silva rerum — (łac. las rzeczy); zbiór rozmaitych wiadomości albo utworów różnej treści;

dawniej księga domowa lub rodzinna, w której zapisywano dorywczo różne wydarzenia.

Iluminacja — (łac. illuminare); średniowieczne zdobnictwo książkowe, pierwotnie w postaci

ozdobnych linii i inicjałów oraz coraz bardziej skomplikowanych wzorów. Wraz z rozwojem

pojawiają się złocenia, które mogły przejawiać się nawet w formie złotych liter pisanych na

barwionym purpurą pergaminie. Iluminacja, zwłaszcza w sztuce dojrzałego średniowiecza

mogła przyjąć formę dekoracyjnych rysunków wykonywanych technikami malarskimi lub też

mogła wykorzystywać malowane (często ilustracyjne) miniatury figuralne, umieszczane na

kartach manuskryptów, a później także pierwszych druków. Iluminacje zasadniczo dotyczyły

dwóch obszarów na karcie: rozbudowanych kompozycji inicjałowych, oraz wypełnienia

marginesów (bordiur). Pierwotnie oznaczało zdobienie złotem karty książki.

Antologia — (gr. anthos); pojedyncza publikacja albo seria wydawnicza wydana drukiem lub

cykl audycji radiowych bądź kolekcja nagrań płytowych itp. - będąca wyborem dzieł lub ich

fragmentów, jednego lub wielu autorów, dokonana według określonych zasad, opatrzona

tytułem.

Pierwodruk — pierwsze opublikowanie drukiem jakiegoś utworu (najcenniejsze wydanie

książki).

Verso — (łac. verso); w bibliologii i typografii to odwrotna (czytana jako kolejna po stronicy

recto) stronica karty, zwykle oznaczona parzystą paginą. Zwana również stronicą drugą, lewą

lub parzystą, jak też odwrotem.

Recto — (łac. rectus); w typografii to pierwsza (czytana najpierw) stronica karty, zwykle

oznaczona nieparzystą paginą. Zwana również stronicą pierwszą, prawą lub nieparzystą.

Pagina — (łac. stronica); w poligrafii to liczba wskazująca kolejny numer stronicy. Paginę

umieszcza się nad lub pod kolumną druku.

Inkunabuł — (łac. incunabula); umowne określenie pierwszych druków, a także pierwocin

innych technik graficznych. Inkunabuły formą przypominają rękopis. Brak karty tytułowej,

wszystkie dane o autorze, drukarzu, miejscu i roku wydania umieszczone są często na końcu

dzieła w kolofonie. Za początek powstawania inkunabułów przyjęto datę ukazania się

pierwszego inkunabułu: Biblii 42-wierszowej wydanej przez Johannesa Gutenberga w roku

1455.

Transkrypcja — system zapisu głosek danego języka za pomocą symboli graficznych

(pisownia fonetyczna).

Transliteracja — metoda przepisywania tekstu zapisanego oryginalnie znakami jednego

pisma fonetycznego (alfabetu) z użyciem znaków (liter) innego pisma fonetycznego.

Studium — szkic przygotowawczy poprzedzający stworzenie dzieła sztuki.

Rozprawa — forma wypowiedzi naukowej lub filozoficznej przybierająca czasem

postać dysertacji lub traktatu.

Kalendarium — chronologiczny zestaw wydarzeń.

Szkic — wstępna realizacja koncepcji artystycznej (malarskiej, literackiej itp).

Winieta — (fr. vignette); ozdoba w druku, którą może stanowić ornament, ilustracja okolona

ornamentem lub dekoracyjnie ujęta scena figuralna. W pierwszych winietach

wykorzystywano motyw winorośli, przejęty ze zdobnictwa rękopisów.

Chrestomatia — wydawnictwo zawierające wybrane teksty różnych twórców, opublikowane

w całości lub we fragmentach. Najczęściej przeznaczone do użytku szkolnego.

Antykwa — w znaczeniu potocznym każde pismo proste, w odróżnieniu od pochyłego, czyli

kursywy.

Akapit — wcięcie, odstęp pierwszego wiersza tekstu od lewego marginesu, a także

samodzielny fragment tekstu ujęty między dwoma wcięciami.

Ekslibris — (łac. ex libris); znak własnościowy. Najczęściej ma postać kartki z napisem

obejmującym imię i nazwisko lub nazwę instytucji oraz z symbolem powiązanym z osobą

właściciela, która wklejana jest na odwrocie przedniej okładki.

Cimelia — (gr. keimelion); obiekty lub zbiory o wyjątkowej wartości, z powodu której są

chronione przed powszechnym dostępem i eksponowane na szczególnych zasadach.

Kustosz — oznaczenie kolejności następstwa składek. W kodeksie rękopiśmiennym

przyjmował postać liczb umieszczonych na dolnym marginesie ostatniej strony składki (ten

sam element w książce drukowanej określa się mianem sygnatury). Początkowo używano do

tego celu cyfr rzymskich, później arabskich, a także liter. W książkach drukowanych jest to

wyraz lub jego początek umieszczony pod kolumną tekstu (bliżej prawego marginesu), od

którego zaczynał się tekst następnej składki, karty lub stronicy (w rękopisach ten sam element

nazywano reklamantem).

Incipit — początkowe wyrazy lub pierwsze zdanie tekstu (głównie ksiąg rękopiśmiennych),

które niejednokrotnie stanowiły podstawę do opisu bibliograficznego, ponieważ zawierały

informację o tytule i autorze dzieła. Często wyróżniony był graficznie lub kolorystycznie.

Współcześnie incipit używany jest w funkcji tytułu utworu, któremu autor go nie nadał.

Preprint — dokument wydany wstępnie przed właściwym opublikowaniem, najczęściej

referat przygotowany na konferencję, sympozjum.

Wersaliki — duże litery alfabetu.

Kapitaliki — czcionki liter o wyglądzie wersalików, czyli dużych liter, ale mające szerokość

i grubość małych liter tekstowych. Stosuje je się zwykle dla wyróżnienia np. nazwisk,

terminów.

Italiki

—

pismo pochyłe, kursywa.

Bibliografia – gr. sztuka opisywania ksiąg;

Biblioteka – uporządkowany zbiór ksiąg;

Bibliologia – nauka o książkach;

Bibliozofia – filozofia ksiąg.

W starożytnej Grecji bibliograf był kopistą; w Rzymie – indices – rejestr dzieł Kallimacha.

Stopniowe przechodzenie w stronę liryki.

XVII w. – znaczenie nowożytne bibliografii; Bibliographia politica G. Naude.

Mikołaj Rej pisał o tym, z jakich źródeł korzystał.

K. Warszewicki, Królowie, święci, wojownicy, pisarze polscy (Rzym);

Sz. Starowolski (barok), Setnik pisarzów polskich (1625, Frankfurt);

J. S. Hoppius, Poczet historyków polskich w zarysie ( 1707, Gdańsk);

Załuski (czasy saskie), Biblioteka pisarzy polskich (1752, Warszawa);

Biblioteka pisarzy polskich tworzących w języku polskim.

XBW-> Ignacy Krasicki (oświecenie), O rymotwórstwie i rymotwórcach

XIX w.

Joachim Lelewel, Bibliograficznych ksiąg dwoje (1823-26, Kraków);

F. Będkowski, Historia literatury Polski;

H. Juszyński, Dykcjonarz poetów polskich (1820, Kraków);

J. M. Ossoliński, Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej;

A. Jocher, Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce (Wilno);

M. Wiszniewski, Historia literatury polskiej (1840, Kraków).

Bibliografia zajmuje się jednostkami:

1. Dokumenty (utrwalony wyraz ludzkiej myśli);

a) graficzne;

- samoistne (odrębne pod względem poligraficznym i graficznym; zwarte – 1 lub

wielotomowe; periodyczne; odbitki);

- niesamoistne (fragmenty, rozdziały).

b) artykuły bibliograficzne;

c) dokumenty z tekstem pozajęzykowym (tablice matematyczne, nuty).

2. Fotokopie i mikrofilmy;

3. Maszyno-kopie, rękopisy;

4. Dokumenty audiowizualne.

Rodzaje opracowań bibliograficznych:

1. Wydawniczo-formalne;

a) Terytorialne (międzynarodowe, regionalne); prymarne – normatywne (BN);

b) Podmiotowe (teksty literackie);

c) Wydawnicze;

d) Forma piśmiennicza (np. powieść);

2. Treściowe;

a) Wszystkich działów wiedzy;

b) Poszczególnych dziedzin;

c) Przedmiotowe;

3. Kompletne;

4. Selektywne;

5. Rejestracyjne (wykaz wszystkich dokumentów sporządzonych w oparciu o reguły);

6. Adnotowane;

7. Prymarne;

8. Pochodne (załącznikowe);

9. Chronologiczne;

a) Retrospektywne;

b) Prospektywne (zapowiedzi wydawnicze);

c) Bieżące (nowości wydawnicze).

Kryptobibliografia – in. załącznikowa, kontekstowa;

Biobibliografia – biografia + bibliografia;

Monobibliografia – bardzo szczegółowa;

Bibliografia porównawcza – zestawienie dwóch bibliografii na jakiś temat.

Układ bibliograficzny:

1. Formalny;

2. Alfabetyczny;

3. Chronologiczny;

4. Rzeczowy;

5. Systematyczny (pod jednym działem rejestruje poddziały);

6. Działowy;

7. Przedmiotowy;

8. Krzyżowy (dwa układy w obrębie jednej bibliografii).

Bibliografia:

Już w starożytności sporządzano bibliografie. Na wiek XV i XVI przypadają niemal

nowoczesne spisy bibliograficzne.

Konrada Gesnera (XVI w.) wymienia się jako twórcę bibliografii powszechnej. W Polsce za

pierwszego bibliografa uważany jest Szymon Starowolski (XVII w.), ale dopiero Józef

Andrzej Załuski w XVIII w. opracował pierwszą bibliografię narodową.

Najwybitniejszym polskich bibliografem jest Karol Estreicher. W opracowanej przez niego

ogromnej bibliografii, którą dokończył syn, Stanisław, zawarł piśmiennictwo polskie

i o Polsce do roku 1900. Kontynuacja tego dzieła, obejmującą lata 1901-1939, jest

opracowana w Instytucie Bibliograficznym BN.

Znaczenie pojęcia — uporządkowany wg. ściśle określonych kryteriów spis lub wykaz

wszelkich dokumentów wykorzystywanych w celu napisania określonego dzieła;

- dział nauki zajmujący się definiowaniem zasad, które regulują i określają zasady

sporządzania tych spisów;

- każdy spis, wszelkich dzieł literackich, naukowych, prasowych, źródeł internetowych, który

umieszczony jest na początku lub na końcu dzieła pisemnego;

- każdy spis wszystkich wyodrębnionych jednostek piśmienniczych, które zostały złożone

z opisów bibliograficznych poszczególnych jednostek.

Bibliografia jest też obowiązkową częścią wszelkich naukowych publikacji, gdyż ma ona na

celu umożliwienie weryfikacji wszelkich zawartych w nim źródeł i informacji.

Bibliografia adnotowana — spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne

uzupełnione są adnotacją, np. Bibliografia Bibliografii i Nauk o Książce.

Skrócony opis bibliograficzny — taki, w którym wymienia się tylko podstawowe dane

umożliwiające identyfikację dokumentu, np. imię i nazwisko autora, redaktora, tytuł,

kolejność wydania, nazwę wydawnictwa, miejsce wydania, lata wydania.

Opis bibliograficzny zasadniczy (rejestracyjny) — zawiera główne cechy wydawnicze

zawarte w tytulatorze (największy stopień szczegółowości).

Opis bibliograficzny — podane w ustalonej kolejności cechy dokumentu wyraźnie go

charakteryzujące i odróżniające od innych dokumentów.

Opis adnotacyjny — uzupełnienie opisu rejestracyjnego o adnotację, która dotyczyć może

cech formalnych i wydawniczych dokumentu albo jego treści; adnotacja sporządzana jest na

podstawie analizy dokumentu, czasem również w oparciu o inne źródła.

Znaczenie bibliografii — pozwala weryfikować prawdziwość dzieł literackich, publikacji

itp.

Opis adnotacyjny:

1. Adnotacja wyjaśniająca;

2. Wskazująca;

3. Omawiająca (streszczenie dokumentacyjne).

Indeksy:

1. Formalne – układ alfabetyczny, np. indeks miejsc, autorów;

2. Rzeczowe.

Technika opisu bibliograficznego:

Nazwa autora (na podstawie karty tytułowej), np. M. Głowiński

I. Krasicki [poeta)

I. Krasicki [publicysta XX w.)

Pisownia oryginalna, np. Shakespeare, Publius Oridius Nazo, Marcus Tullins Cicero, Dante

Algierii, Jan Paweł II.

Kryptonimy i pseudonimy:

XBW – książę biskup warmiński (Ignacy Krasicki).

Skrót a skrótowiec (akronim) – oprócz samodzielnej formy skrótowej ma własną

fonetyczną, np. PZU).

Jeśli jest więcej niż 3 autorów zapisujemy – 1 i inni.

Numeracja tomów:

t.3 – tom 3

3t – 3 tomy (wolumin)

t. 1-3

Wydanie:

Wyd. 2 zm./poszerz./uzup.

Editio princeps — pierwsze wydanie autora (za życia);

Editio ultima — ostatnie wydanie autora (za życia);

Editio definitiva — wydanie najbardziej dokładne;

In oum scholarium — na użytek szkolny;

Posthuma — po śmierci.

Informacje wydawnicze:

Miejsce i rok wydania -> pisownia oryginalna (Warszawa 2005; Roma 2000)

PiW, PWN, Wyd. UW

[b.m.r] – bez miejsca, roku

Numeracja stron:

s. 10-15, 18

s. 10 nn.

ss. 260 + XLXIII (cała publikacja + 48 stron dodatkowych tekstu)

Seria wydawnicza:

BN II 97

Format książki:

Szerokość: 2 stopnie

4 stopnie

8 stopni

16 stopni – poniżej 15

Wysokość grzbietu: > 15cm

15-20 cm

35 <<

Istnieją 2 metody opisu bibliograficznego: standardowa i harvardzka.

W metodzie harvardzkiej nie wydzielamy miejsca na przypisy. Cały opis zawiera się

w nazwisku autora, roku wydania, strony bądź zakresu stron np. (Mickiewicz 1996, s.13-15).

To, o jaki tekst nam chodzi, wskazuje rok wydania. Gdy jest w danym roku wydane więcej,

niż jedno dzieło -> alfabetycznie (Mickiewicz 1996b, s.13-15).

Zastosowanie uwag krytycznych nie występuje w metodzie harvardzkiej.

OPIS BIBLIOGRAFICZNY PUBLIKACJI ZWARTEJ

A. Śniegucka, Wśród oświeconych. Studia i eseje w literaturze wieku i rozumu, Warszawa

2011, ss. 219 + XLIV.

Gdy autorów jest więcej niż 3 wymieniamy pierwszą: np. A. Śniegucka i in.

Gdy brak informacji o wydaniu (jest prawdopodobnie pierwsze) informację pomijamy.

Ibidem./Tamże, s. 45.

Ibidem./Tamże. – przywołanie do publikacji umieszczonej bezpośrednio przed tym skrótem

(nie do całej literatury przedmiotu).

J. Starnawski, Warsztat bibliograficzny historyka literatury polskiej, wyd. 3, PWN, Warszawa

1993.

J. Starnawski, Warsztat bibliograficzny historyka literatury polskiej, PWN, Warszawa

3

1993

-> gdy wydanie jest niezmienione.

A. Śniegucka, op.cit./ dz.cyt.

Opus citatum/ dzieło cytowane -> odwołanie do całego tekstu, który był już cytowany.

Eadem/Taż (dla nazwisk żeńskich) -> jeśli już było cytowane dzieło, odsyła do pierwszego

nazwiska.

Idem/Tenże (dla nazwisk męskich).

Iidem (rodzaj męsko osobowy).

Eaedem (rodzaj niemęskoosobowy).

Rodem, Zima w dolinie muminków, „Prace Polonistyczne”, Warszawa 2001, s. 15.

Tytuł wydawnictwa ciągłego piszemy antykwą.

Wydawnictwo ciągłe – miesięczniki, dzienniki, roczniki etc.

Wydawnictwo zwarte – jednorazówka (książka).

Eadem, Wśród oświeconych…, s. 13-18.

Eadem, Wśród oświeconych…, op.cit, s. 13-18. (taki zapis nic nie wnosi)

Gdy odwołujemy się do jednego i tego samego fragmentu możemy napisać, że chodzi o:

Loc. Cit. -> Locus citatum (w miejscu cytowanym). Jeśli przypisy były by oddzielone jakimiś

innymi, przed Loc. Cit. Wpisujemy A. Śniegucka.

Passim. – w całej książce autor pisał o zagadnieniu, na które zwracamy uwagę.

OPIS BIBLIOGRAFICZNY ARTYKUŁU W PUBLIKACJI ZWARTEJ

NIEAUTORSKIEJ

Tom mający nie autorów, ale redaktorów.

A. Raźny, Fiodor Dostojewski – perspektywa chrześcijańskiej wolności, [w:] Sacrum

w literaturach słowiańskich, red./pod red. J. Gotryd, I. Nowaczewski, Lublin 1997, s. 133-

138.

Jeśli odsyłamy do całej publikacji, to musimy jeszcze raz przepisać Sacrum… .

Bibliografia polska Estreicherów

Redaktorzy: Karol Estreicher, Stanisław Estreicher, Karol Estreicher (wnuk).

Lata ukazywania się: 1872-2000: Bibliografia polska, 1959-1976: II wydanie Bibliografii

polskiej XIX stulecia.

Podział materiału: 34 tomy + 4 tomy serii odrębnej + 11 tomów II wydania Bib. pol. XIX

st.

Część I – wyd. 1872-1882, VII tomów (VI, VII – uzupełnienia), druki z lat 1800-1880, układ

alfabetyczny.

Część II – wyd. 1882-1890, IV tomy, druki z lat 1455-1889, układ chronologiczny.

Część III – wyd. 1891-2000, XXIII tomy, druki z XV-XVIII w., układ alfabetyczny

Część IV – odrębna seria, kontynuacja cz. I, wyd. 1906-1916, IV tomy, druki z lat 1881-1900,

układ alfabetyczny.

II wydanie

Bibliografii polskiej XIX stulecia

– połączenie i uzupełnienie części I i IV – wyd.

1959-1976, XI, druki z lat 1800-1900, układ alfabetyczny.

Tom X zawierał dopełnienia dla tomu VIII; tom XI dla całej serii.

Bibliografia Polska Estreicherów jest podstawowym źródłem badań nad literaturą

przedmiotową.

Historyczna, prymarna, retrospektywna.

Rejestruje druki ukazujące się na terenie Polski (wszystkich 3 zaborów) od początków

piśmiennictwa do końca XX w.; rejestruje druki obce, które ukazały się na terenie Polski,

druki obce dotyczące Polski, które ukazały się za granicą.

Rejestrowała także druki pozajęzykowe (plakaty, afisze etc.) pod warunkiem, że zawierały

one tekst.

Nie rejestrowała rękopisów.

Układ krzyżowy – obok haseł rzeczowych stosował hasła autorskie, nazwy geograficzne.

Od tomu 12-25 (z pominięciem 19) znajdowały się dopełnienia do całej serii. Każdy kolejny

tom zawierał dopełnienia tylko dla niego samego.

Hasło: nazwisko autora, współautora lub tłumacza, wydawców. Zawiera informacje

o autorze. Pseudonimy w miarę możliwości rozszyfrowane.

W opisie druków anonimowych o nie ustalonym autorstwie hasłem jest pierwszy rzeczownik

tytułu.

Tytuł podany w pełnym brzmieniu. Utwory bez nazwy mają tytuł fingowany, ujęty w nawiasy

prostokątne.

Opis: miejsce wydania, drukarz, data, format, objętość, informacje o ilustracjach, indeksie,

ceny druków.

Część II – opis skrócony.

Nowy Korbut

i kontynuacje (Dawni pisarze polscy; Współcześni polscy pisarze i badacze literatury)

Wzorem było dzieło Gabriela Korbuta Literatura Polska. Początkowo zamierzona była jako

trzecia, poprawiona edycja korbutowskiej bibliografii. Potem poszerzono znacznie zakres

zainteresowań bibliografii, stała się „bibliografią literatury polskiej”, ukazano jej związki nie

tylko z tłem ideowym i społecznym, ale też z innymi dziedzinami sztuki. Dążono do

całościowego przedstawienia problemu, z uwzględnieniem prac zagranicznych.

Redaktorzy: zespół Instytutu Badań Literackich PAN pod naczelną redakcją Kazimierza

Budzyka (do 1963 r.); seria pierwsza: Roman Pollak; seria druga: Elżbieta Aleksandrowska,

do 1958 red. Tadeusz Mikulski; seria trzecia: Irmina Śliwińska, Stanisław Stupkiewicz; JIK:

S. Stupkiewicz, I. Śliwińska, W. Roszkowska-Sykałowa; seria czwarta: Zygmunt

Szweykowski, Jarosław Maciejewski

Lata ukazywania się: seria I: 1963-1965; seria II: 1966, 1967, 1972; seria III: 1958, 1969,

1972; seria IV: 1970, 1973, 1977-1979;

Lata opracowywane: seria I: X-poł. XVIII w.; seria II: od 1730-1760 do 1820-1830; seria

III: od 1820-1830 do 1864; seria IV: od 1864 do współczesności.

Częstotliwość ukazywania się: seriami co kilka lat;

Podział materiału: 19 tomów + Słownik współczesnych pisarzy polskich

Seria pierwsza – tomy 1-3: Piśmiennictwo staropolskie – od X w. do połowy XVIII w.,

Seria druga – tomy 4-6: Oświecenie – od 1730-1760 do 1820-1830,

Seria trzecia – tomy 7-9: Romantyzm – od 1820-1830 do 1864, tom 10 – Adam Mickiewicz,

tom 11 – Juliusz Słowacki, tom 12 – Józef Ignacy Kraszewski;

Seria czwarta – tomy 13-16: Literatura pozytywizmu i Młodej Polski – od 1864 do

współczesności, tom 17 – Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, tom 18 –

Stanisław Wyspiański, Jan Kasprowicz, Stefan Żeromski, tom 19 – Bibliografia czasopism

literackich.

Opis bibliograficzny: życiorys faktograficzny, zwięzłe dane o życiu i działalności pisarza;

informacje o pełnionych funkcjach i zajmowanych stanowiskach, przynależności partyjnej,

współpracy z czasopismami spełniającymi określony program ideowy.

Twórczość – opis chronologiczny pozycji w ramach wyodrębnionych grup: Twórczość

oryginalna, Przekłady i przeróbki, Prace edytorskie, Wydania zbiorowe. Obecne informacje

o adaptacjach teatralnych i filmowych i większych tekstach drukowanych w czasopismach.

Uwzględnione recenzje i opracowania polskie i zagraniczne.

Układ materiału: spisy pomocnicze.

Przewodnik Bibliograficzny

Rejestruje druki zwarte, prymarne, ukazujące się na terenie Rzeczpospolitej. Selektywny –

określony typ piśmiennictwa.

Tygodnik (52) + 5 zeszytów uzupełniających (A) + zestawienia i indeksy roczne. Nie stosuje

się kryterium językowego ani oceniających/wartościujących. Kwalifikacja materiału

przebiega na podstawie kryteriów formalnych. Pomija się dzienniki etc., trwalsze są

rejestrowane (np. konstytucje).

Zwarte – powyżej 17 str. (z wyjątkiem wydawnictw bibliofilskich, spisy bibliograficzne),

powyżej 100 egzemplarzy.

Materiały naukowe (tomy referatów, rozprawy doktorskie i habilitacyjne, tomy studiów

z wydawnictw periodycznych, jeśli ukazują się co najmniej raz na ½ roku, spisy

bibliograficzne, wydawnictwa pisane alfabetem Braille’a, grafiki).

Nie rejestruje: druków bez informacji wydawniczej, odbitek i nadbitek, fotokopii, broszur,

materiałów promocyjnych, patentów, malowanek dla dzieci, skoroszytów, sprawozdań.

Redaktorzy: Władysław Tadeusz Wisłocki.

Lata opracowywane: 1878-1914.

Bibliografia Zawartości Czasopism

Od 2005 r. dostępna w formie elektronicznej; na początku każdego woluminu znajduje się

wykaz skrótów.

Układ systematyczny – podział na działy, poddziały.

W jednym woluminie mieście się kilka zeszytów BZCz; wolumin kończy się indeksami

(autorski, osobowy, przedmiotowy).

Zapis tłustym drukiem nie odsyła do autora, ale nazwiska ujętego w tytule – po to, aby

badacz, który szuka informacji n/t tego autora zobaczył, że są o nim artykuły.

W danym roku mamy 4 woluminy + 5, który stanowi same indeksy.

Około 800 czasopism naukowych, popularnonaukowych, fachowych, polityczno-

społecznych, literackich, dzienniki urzędowe. POMIJA: tygodniki dla tzw. masowego

odbiorcy oraz czasopisma dziecięce i młodzieżowe.

Artykuły, teksty literackie, recenzje, polemiki, rozporządzenia urzędowe, obszerniejsze

sprawozdania z działalności instytucji i organizacji.

Częstotliwość ukazywania się: od 1947 do poł. 1951: ukazywał się nieregularnie; od połowy

1951 r.: miesięcznik.

Polska Bibliografia Literacka

Współautorem był Kazimierz Budzyk, w roku 1989 ukazał tylko w postaci płyty CD-rom.

4 części:

1. Teoria literatury;

2. Literatura polska;

3. Literatura obca;

4. Teatr, film, radio, telewizja.

Polskie teksty literackie i paraliterackie, również przekładane na języki obce, od roku 1966

zapisane audycje radiowe. Uwzględnia książki wydawane w kraju lub zagraniczne, jeśli

dotyczą Polski lub jeśli ich autorem jest Polak.

Wydawana w 2 częściach, podziały na 4 grupy. W opisie nie ma roku, bo jest w tytule (z tego

roku są publikacje).

Redaktorzy: Stefan Vrtel-Wierczyński do 1963 r. w Instytucie Badań Literackich PAN;

Lata ukazywania się: od lat dwudziestych do teraz: 1925, 1926; od 1954 do teraz;

Częstotliwość ukazywania się: rocznik lub dwurocznik.

Polski Słownik Biograficzny

Obecnie 48 tomów (2012),

wielotomowa publikacja mająca na celu

gromadzenie

biografii

zasłużonych, nieżyjących już osób związanych z

Polską

(również

z

Wielkim Księstwem Litewskim, z

Rzecząpospolitą Obojga Narodów

i ich lennami),

mieszkających czy działających w kraju i za granicą — od czasów

legendarnego

Popiela

począwszy, aż do roku 2000.

Opublikowano około 29000

biogramów

(od hasła „Abakanowicz” do „Szeliga”).

Pierwszy tom został wydany w

1935r.,

a kolejne trzy do roku

1938. Później nastąpiła przerwa

do

1946

spowodowana

II wojną światową

i kolejna, po

1949 roku,

w okresie

stalinizmu.

Wydawanie Słownika wznowiono w

1958. Do ok.

2030

planowane jest zakończenie głównej

edycji Słownika w ok. 62 tomach, a następnie planuje się wydanie suplementu.

Inicjatorem i pierwszym głównym redaktorem PSB był

Władysław Konopczyński.

W

1949

został zmuszony przez władze do rezygnacji z posady redaktora.

Od

1989

do

2002

redaktorem naczelnym był

Henryk Markiewicz. Za jego czasów zostały

wydane

Uzupełnienia i sprostowania

– oddzielny

zeszyt

zbiorczy.

Od 2003 redaktorem naczelnym jest

Andrzej Romanowski.

Bibliografie specjalne:

1.

Bibliografie osobowe

Pisarzy polskich – rejestrują teksty autorskie, stanowią podstawę do pisania monografii,

studiów; zamieszczone informacje o rękopisach, ustalają pierwodruk, wydania oryginalne

autoryzowane; ułatwiają wybór tekstu, pomagają poznać lepiej twórczość autorską.

Badaczy tej dziedziny – opracowywane są zazwyczaj z okazji jubileuszu pracy naukowej lub

w związku z publikacją pism zbiorowych; dorobek wybitnych badaczy, naukowców,

historyków i krytyków literatury polskiej. Pozwalają dotrzeć do prac o dużym znaczeniu

w rozwoju danej dyscypliny.

Dotyczące zagadnienia recepcji pisarzy obcych w Polsce – dotyczą wybitnych pisarzy

obcych, poświęcone są recepcji tych autorów w Polsce.

2.

Bibliografie gatunków literackich

Zawierają wykaz bibliografii poświęcony gatunkom i rodzajom literackim. Obejmują bardzo

rozległe okresy pod względem chronologicznym. Do zestawień o najszerszym zasięgu

chronologicznym należy: Bibliografia dramatu polskiego (1765-1964).

3.

Bibliografie tematów literackich

Wykaz bibliograficzny poświęcony danym motywom.

4.

Bibliografie bibliografii polskich

Bibliografie gromadzące informacje z różnych dziedzin, np.

Spis polskich prac bibliograficznych wszystkich dziedzin i typów (od 1921r.) i jest nim

Bibliografia bibliografii polskich Wiktora Hahna. Istnieją 2 wydania, ale mamy także

wydanie 3 noszącą nazwę Bibliografia bibliografji do 1950r. – uzupełnione przez Henryka

Sawoniaka.

Bieżąca bibliografia bibliografii – Władysław Wisłocki „Bibliografia bibliofilstwa

i bibliografii polski” 1964.

BIBLIOTEKI I ARCHIWA W POLSCE

Biblioteka – (gr. biblios – książka; theke – skrzynia, szkatuła) składnica ksiąg; powszechniej

stosowana definicja – instytucja gromadząca i udostępniająca książki i inne materiały

książkowe (tekstowe, audiowizualne).

Podstawowym celem biblioteki jest użytkowanie zbiorów.

1. Biblioteki naukowe;

2. Biblioteka Narodowa;

3. Biblioteka PAN oraz jej placówek;

4. Biblioteki uczelni wyższych (BJ, BUŁ).

Ze względu na zakres gromadzonych zbiorów wyodrębnia się biblioteki uniwersalne

i specjalne.

Biblioteki uniwersalne gromadzą całość produkcji wydawniczych z różnych dziedzin.

Należeć będą: biblioteki narodowe, kompletujące w całości piśmiennictwo krajowe oraz

w możliwie pełnym zakresie literaturę zagraniczną danego kraju dotyczącą oraz

najważniejsze dzieła piśmiennictwa obcego.

Należą tu również niektóre większe biblioteki regionalne – wielkomiejskie, wojewódzkie.

Przeciwieństwem bibliotek uniwersalnych są biblioteki specjalne, które programowo

ogranicza swe zbiory do określonych dziedzin wiedzy. Należą tu niektóre mniejsze biblioteki

uczelniane, biblioteki instytutów naukowych, specjalizujące się w kierunkach zgodnych

z charakterem ich instytucji macierzystej (np. Biblioteka polonistyczna Karola Dejny UŁ).

Biblioteki fachowe – służą zakładom pracy w dziedzinie ich specjalności;

Biblioteki szkolne;

Pedagogiczne – obsługują kadry nauczycielskie;

Publiczne – zwane publicznymi bibliotekami powszechnymi bądź bibliotekami

oświatowymi;

Przyparafialne.

Główny zrąb zasobów bibliotecznych stanowią druki. Dzieli się je na wydawnictwa samoistne

i niesamoistne oraz zwarte i ciągłe. W praktyce bibliotecznej zasoby dzieli się nieco inaczej,

wg. metod opracowania bibliotecznego poszczególnych kategorii zbiorów. Inaczej bowiem

kataloguje się, przechowuje konserwuje, udostępnia książki współczesne, inaczej inkunabuły,

inaczej starodruki, inaczej rękopisy, inaczej dzieła graficzne.

Typy materiałów bibliotecznych:

Druki nowsze – wydawnictwa zwarte wyd. od roku 1801 aż do dziś. Stanowią najbogatszą

ilościowo kategorię zbiorów wszystkich bibliotek współczesnych;

Starodruki – druki wyd. 1501-1800;

Inkunabuły – druki wyd. do roku 1500;

Czasopisma – gazety (dzienniki, tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki) te określa się

niekiedy mianem periodyków; w grupie periodyków wyodrębnia się niekiedy odrębne grupy

(kalendarze i almanachy; sprawozdania). Zalicza się też schematyzmy (wydawane rocznie

oficjalne wykazy urzędów i urzędników);

Rękopisy;

Korespondencja prywatna;

Utwory literackie oraz inne (prace naukowe, mowy, pamiętniki);

Zbiory materiałów z prywatnych warsztatów naukowych (wyciągi, notki, kopie

dokumentów);

Zbiory utworów literackich – najczęściej gromadzące odpisy tekstów, łączone często

z innego typu zapiskami.

Kolektanea – z łac. zebrane razem.

Dokumenty osobiste i dokumenty rodzinne różnych osób.

Druki z cenniejszymi (ze wzgl. na osobę autora) zapiskami autorów, np. egzemplarze

korektowe dzieł lub książki z glosami (dopiski, komentarze umieszczone w tekście)

i marginaliami.

Rękopisy muzyczne i kartograficzne – gromadzone są, opracowywane i udostępniane nie

w pracowniach rękopisów, lecz w działach muzykaliów i kartografów.

Dokumenty życia społecznego – drobne objętościowo wydawnictwa, których wartość

pojedyncza jest nieznaczna, scalenie ich w większe zespoły daje wartość dokumentacyjną.

W większość są to druki ulotne (ulotki, objętość nie przekracza 4str. druku).

Okolicznościowe publikacje administracyjne, informacyjne, propagandowe (odezwy, afisze,

prospekty handlowe, programy teatralne, cenniki, zawiadomienia, zaproszenia, księgi

adresowe).

Wycinki prasowe – gromadzone tylko przez niektóre biblioteki (BN, PAN).

Inne kategorie materiałów bibliotecznych:

Muzykalia – wszelkie nuty z tekstem, bez tekstem, rękopiśmienne i drukowane oraz takie

wydawnictwa nutowe z tekstami, których część muzyczna dominuje nad tekstową, np.

śpiewniki.

Zbiory kartograficzne – mapy, plany, atlasy rękopiśmienne i wydane drukiem, globusy;

Zbiory graficzne – ryciny luźne, albumy, oryginały i reprodukcje;

Mikrofilmy, fotokopie.

 Biblioteka Jagiellońska (Akademii Krakowskiej) – najstarsza biblioteka na terenie

Polski. Powstała wraz z Akademią Krakowską (1364r.) i aż do 1775r. zbiory należały

do poszczególnych fakultetów biblioteki. Dopiero potem zaczęto je scalać. Od 1559r.

ustanowiono osobny fundusz na gromadzenie i opiekę nad produkcją piśmienniczą.

Nazwa ustaliła się w XIX w., kiedy dyrektorem był Estreicher. Kataloguje głównie

humanistykę. Zachowano wiele znaczących unikatów (autografy Długosza, Norwida

etc.). Część badaczy przekazywała w testamencie swoje zbioru dla BJ.

 Biblioteka Narodowa – powstała w roku 1928r., nawiązywała do biblioteki Załuskich

(zał. 1747) i zbiory tejże biblioteki stanowiły podstawy zbiorów BN. Po roku 1945r.

część zbiorów restaurowano. Zbiory i druki, które Estreicher klasyfikował jako zbiory

biblioteki Tyszkiewiczów z Czerwonego Dworu etc. Ma 4 podstawowe priorytety:

zachowanie piśmienniczego dorobku Polski i Polski dotyczącego, prowadzenie

bibliografii narodowej, koordynacja działalności pozostałych bibliotek, rozwój

bibliotekoznawstwa i nauk o książce. Ranga BN przejawia się w fakcie, że wszystkie

wydawnictwa zajmujące się produkcją książek, przesyłają egzemplarz obowiązkowy

do BN. [Starnawski]

 Biblioteka Ossolineum (wydawnictwa PAN we Wrocławiu) – sięga XVIII w.,

w 1832r. drukarnię ossolińskich przeniesiono do Lwowa. Największa i najobfitsza

biblioteka PAN. Wiele unikatów (w tym także nieznanych Estreicherom), autografy

(Sienkiewicza Potopu, Pana Wołodyjowskiego).

 Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego – powstała w 1817r. jako biblioteka

publiczna przy Uniwersytecie Królewskim, podstawą były druki z biblioteki sądu

apelacyjnego. Zaczęto gromadzić egzemplarze obowiązkowe z całego Królestwa

Polskiego (w czasie powstań wiele wywieziono). Od 1862r. służyła Szkole Głównej

przekształconej w Cesarki Uniwersytet Warszawski. Podobnie jak UJ gromadzi całą

produkcje wydawniczą, skupia się na dziedzinach uniwersyteckich.

 Biblioteka Instytutu Nauk Literackich w Gdańsku (PAN) – powstała w 1596r.

(unia brzeska- kościół unicki :<) gromadzi egzemplarze obowiązkowe z województwa

trójmiejskiego; piśmiennictwo polityczne i marynistyka,

 Biblioteka w Kurniku – powstała w 1817r. księgozbiór Tysusa Działnickiego.

W przeciwieństwie do większości zbiorów Kurnik przetrwał wojnę. Są sukcesywnie

uzupełniane do tej pory (unikaty Kochanowskiego, Reja – pierwodruki). Autografy

Mickiewicza, podpisy kroniki Kadłubka, Słowackiego.

 Instytut Badań Literackich (PAN) – W-wa, największa specjalistyczna biblioteka

z zakresu nauki o literaturze.

 Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) – największe archiwum polskie

gromadzące dokumenty administracyjne, akta grodzkie, rodów, życia publicznego.

Powstała w 1888 r.? zbiory aż do czasów II wś zachowały się w dobry stanie. Przejęto

akta sądów ziemskich, grodzkich, odzyskiwano akta zagraniczne. W 1944r. Niemcy

podpalili AGAD, spłonęło 90% akt.

UKD — międzynarodowy system klasyfikacji zbiór bibliotecznych, oparty na porządku

dziesiętnym – charakteryzuje się porządkowaniem cyfr w kolejności ułamków dziesiętnych

oraz nieskończoną ilość klas wszerz.

PRZYPISY

Nazwisko autora (tylko) zapisujemy drukiem rozszczepionym.

[w:] jest przy dziele pod redakcją (nie przy czasopismach)

Czasopismo w cudzysłowie, normalnie po przecinku.

A. Czekajewska, O listach dedykacyjnych w polskiej książce XVI wieku, „Roczniki

Bibliograficzne”, R.6: 1962, z.1-2, s. 21. (artykuł zamieszony w czasopiśmie)

Jeśli nie ma rocznika (R) po przecinku dajemy rok.

R. Ocieczek, „Sławorodne wizerunki”. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku,

Katowice, s. 52.

Jeśli mamy tytuł w tytule publikacji albo cytat w tytule musimy wyodrębnić cudzysłowem.

Ibidem, s. 53.

Eadem, O różnych aspektach badań literackich ramy wydawniczej w książkach dawnych, [w:]

O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek, Katowice 1990, s.

10.

Tu eadem też rozszczepiamy, bo odnosi się do nazwiska.

Eadem, Poetyckie listy Wacława Potockiego do Andrzeja Żydowskiego, [w:] Sarmackie

teatrum, t. 3: Studia historycznoliterackie, red. R. Ocieczek i M. Walińska, Katowice 2006,

Prace Naukowe UŚ, nr 2382, s. 143.

Eadem, O listach dedykacyjnych literatów polskich XVII wieku (Wprowadzenie do badań),

„Ruch Literacki”, R.18: 1977, z.6, s. 450.

T. Lancholc, List, [w:] Słownik literatury staropolskiej, red. T. Michałowska, B. Otwinowska,

E. Sarnowska-Temeriusz, Wrocław 1990, s. 397.

R. Ocieczek, Rama utworu, [w:] ibidem, s. 694.

T. Kostkiewiczowa, Dedykacja, [w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 4,

Wrocław 2002, s. 93-94.

T. Lancholc, loc. cit.

S. Skwarczyńska, Teoria listu, Lwów 2937, s. 39.

Eadem, Wokół teorii listu. Paradoksy, „Pamiętnikarstwo Polskie”, 1972, nr 4, s. 37.

R. Ocieczek, Poetyckie listy Wacława Potockiego…, s. 144.

J. Trzynadlowski, O dedykacji, [w:] Rękopiśmienne dedykacje autorskie w księgozbiorze

Ossolineum, zebrał i oprac. J. Długosz, Wrocław 1976, s. 5.

K. Niesiecki, Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 5, Lipsk 1840, s. 55.

B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858, s. 721.

Ibidem, s. 722.

S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 6, Warszawa 1909, s. 274.

K. Niesiecki, op. cit., s. 56.

J. Pelc, Obraz-słowo-znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Wrocław

1973, Studia staropolskie, t. 37, s. 224.

Tenże, Emblemat [w:] Słownik literatury staropolskiej, s. ….

B. Paprocki, loc. cit., s. 721.

Nie ma skrótów przy słownikach i encyklopediach.