1

WYŻSZA SZKOŁA INFORMATYKI I EKONOMII TWP

WYDZIAŁ SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI

SOCJOLOGIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

XXX

Projekt Badawczy

SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE CZY PLEMIONA?

2012

2

Spis treści:

Rozdział I

1.1Kultura, a kultura masowa……………………………………………

str. 3

1.2 Subkultura……………………………………………………..………

str. 4

1.3 Plemiona (Neoplemiona)……………………………………..……….

str. 6

Rozdział II

2.1 Pytanie badawcze, pytania szczegółowe.………………...…………..

str. 9

a) Pytanie badawcze.……………..………………………………………...

str. 9

b) Pytania szczegółowe…………………….………………………………

str. 9

2.2 Wskaźniki odnoszące się do pytania badawczego…………………..

str. 9

a) Subkultura……………………………………………………………….

str. 9

b) Plemiona (Neoplemiona).……………………………………………….

str. 10

2.3 Hipotezy………………………………………………………….……

str. 10

2.4 Metoda badawcza……………………………………………………..

str. 10

Rozdział III

3.1 Ankieta…………………………………………………………………

str. 11

Rozdział IV

4.1 Bibliografia…………………………………………………………….

str. 14

3

SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE CZY PLEMIONA?

Rozdział I

1.1Kultura, a kultura masowa.

Słowo „kultura” w znaczeniu potocznym, używanym w życiu codziennym, kojarzy

nam się ze sztuką i jej różnymi formami: teatrem, muzeami, operą, baletem, rzeźbą czy

malarstwem. Za kogoś kulturalnego uważa się osobę, która jest wykształcona, posiada takt

towarzyski, dobre zachowanie nie jest jej obce, zna oraz docenia wartość sztuki. Ogólnie

mówiąc o kulturze człowieka stanowi zachowanie. „W socjologii przez pojecie „kultura”

rozumie się całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, nagromadzonego,

utrwalonego i wzbogaconego w ciągu jej dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

W socjologii pojęciu kultura nadaje się sens opisowo-neutralny. Analizując kulturę dowolnej

zbiorowości, wskazuje się, że:

- kultura ma bardzo szeroki zakres pojęciowy, ponieważ w jej skład wchodzą wytwory

ludzkie, które są tak różnorodne jak różnorodne jest działalność człowieka, zaspokajająca

jego potrzeby;

- kultura to ogół wartości i związanych z nimi przekonań na temat postępowania. W drodze

praktyki społecznej, a następnie przez procesy socjalizacji członkowie społeczności wyrabiają

sobie przekonanie, że elementy ich kultury są najlepszymi sposobami zaspokajania potrzeb.”

1

Krótko mówiąc kultura kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią strukturę.

W dzisiejszej rzeczywistości od jakiegoś czasu mamy do czynienie ze zjawiskiem,

które jest charakterystycznym typem kultury dla społeczeństw nowoczesnych, a mianowicie

kulturą masową. „Kultura masowa w znaczeniu ogólnym jest pojęciem odnoszące się do

zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów

za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w bardzo szerokim zakresie,

przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury. W znaczeniu szczegółowym jest to

imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji,

ilości kosztem, jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji

filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).”

2

Fenomenem

1

Henryk Januszek, Jan Sikora: Podstawy socjologii. Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 1997;s.75-77

2

Antonina Kloskowska, Kultura masowa. Wyd. PWN, Warszawa 2005.

4

kultury obecnym już w XIX w. równolegle z ideą “społeczeństwa masowego”, “komunikacji

społecznej” i “środkami masowego przekazu”, jako kompleks komercyjnych zjawisk:

norm, praktyk, wzorów, przedmiotów typowych dla kultury zindustrializowanego i

zurbanizowanego społeczeństwa. W Polsce zapoczątkowana w latach 60-tych XX wieku,

telewizja odegrała główną rolę kreująca politykę kulturalną, organizację kultury i akceptację

do różnych form masowej rozrywki. W latach 80-tych i 90-tych XX wieku kulturę masową

utożsamia się z odmianą kultury popularnej.

1.2 Subkultura.

W opozycji do kultury masowej stoi kultura która wywodzi się i tworzy ją różnego

rodzaju subkultury. „Subkultura określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według

jakiegoś kryterium na przykład zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego

”

3

. Z

tej krótkiej definicji wynika, że subkultury to po prostu części składowe kultury. W latach

60-tych pojęciem subkultury dopiero zaczęto określać zjawiska kultury młodzieżowej, w

definicji jednak nie podano do wiadomości żadnych specyficzny cech danej grupy. Definicją

podkultury nazwano zbuntowaną młodzież walczącą i przeciwstawiającą się utrwalonym

społecznie normom. Aby naświetlić konflikt między starszym pokoleniem prezentującym

społecznie ugruntowane normy, zwyczaje i wartości, a młodzieżą, zaczęto używać słowa

kontrkultura. „Według Anny Wyki - polskiego socjologa subkultura jest wstępną fazą

procesu, którego wynikiem jest kultura alternatywna, a fazą pośrednią - kontrkultura.”

4

Definicja taka wydaje się być nie do końca dokładna, ponieważ wynika z niej, że młodzież

która należy do różnego rodzaju nieformalnych grup, wyrażała by sprzeciw wszystkim

wartościom zastanym w rzeczywistości ją otaczającą. Jednak żadna subkultura nie wytwarza

całkiem nowego systemu wartości i mimo, że odrzuca samoistnie wzory normy i zachowań

utrwalone w jakimś społeczeństwie, tak naprawdę je selekcjonuje i „wkłada” w swojej

ideologii.

Najtrafniejszą definicją subkultury wydaje mi się być sformułowana przez Mirosława,

Pęczaka, która brzmi: "Subkultura to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na

marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją

odrębność poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych

3

http://pl.wikipedia.org/wiki/Subkultura

4

„Słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 , s. 85.

5

wzorów kultury”

5

. Teresa Sołtysiak zaś stwierdza, że: „Subkultury są sposobem na

egzystencję jednostki w przypadku utrudnień adaptacyjnych w różnych komponentach

ś

rodowiska takich jak: rodzina, szkoła, pewna część rówieśników, społeczność sąsiedzka.

Przez fakt przynależności do subkultury (...) jednostka zyskuje aprobatę własnych działań i

zachowań, jest akceptowana, pozyskuje zrozumienie wśród członków”

6

. Jednak zasadne

wydaje się skoncentrowanie przede wszystkim na definicji N. Goodmana, według której "(...)

niemal każda grupa o odpowiedniej liczebności, która ma społeczne przekonania, wartości,

normy i styl życia inne niż całe społeczeństwo, może być uznana za subkulturę"

7

. Innymi

słowy "wzory subkulturowe nadają grupie wyraźną tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości

społeczeństwa, którego jest częścią"

8

. Bardzo ważne także są sposoby odrębnego

porozumiewania się w strukturach subkultur, które zapewniają grupie odczucie, że posiadają

własną tożsamość inną od panującej w rzeczywistości ją otaczającej.

W słowniku etnologicznym subkulturę opisano, jako niezależny sektor głównego

schematu kulturowego, który dzieląc z nim wspólne wartości i normy, demonstruje tym swą

odrębność przez własne przez własne postrzeganie świata i sfery życia publicznego. Wartości

te, a także normy panujące w subkulturach panują nad postępowanie członków w grupie,

dając jej poczucie wspólnoty i własnej identyfikacji. Ważną z cech subkultury jest

niestabilność, która może być przekazywana z pokolenia na pokolenie i tym samym tworzyć

tradycję lecz także może się zmieniać, pojawiać się i znikać. W naukach społecznych

subkultura rozumiana jest, jako:

1.

„Uniwersalna kategoria typologiczna charakteryzująca się uniwersalizmem

cech, panetniczością i środowiskowym charakterem; przykładem takich

subkultur mogą być wspólnoty generacyjne (np. młodzieżowa), religijne czy

subkultura ubóstwa;

2.

Integralna część większej całości dostosowująca się do warunków i potrzeb

grupy społecznej współtworzącej społeczeństwo o dystynktywnych cechach

kulturowych; tak pojęta subkultura (np. kultura ludowa, subkultury etniczne)

pozostaje w symbiozie z kulturą narodową;

3.

Kultura opozycyjna w stosunku do większej całości: wartości, które realizuje,

pozostają w konflikcie z wartościami kultury dominującej; takie subkultury

5

Mirosław Pęczak, Mały słownik subkultur młodzieżowych, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1992, s. 3.

6

Teresa Sołtysiak, Młodzież o podkulturach, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1993, s. 17.

7

Norman Goodman, Wstęp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań 1997, s. 45.

8

Ibidem, s. 45.

6

mogą mieć charakter agresywny i dążyć do zniszczenia obowiązujących norm,

dlatego określa się je mianem kontrkultury;”

9

Z tego opisu subkultur wyraźnie wynika, że jednostki należące do subkultur są

indywidualistami. Ich osobowość jest bardziej heterogeniczna niż jednostek masowych.

Poprzez należenie do jakiś konkretnych grup subkulturowych nabierają wartości, które raczej

nie towarzyszom masom w ich „rzeczywistości”. Przynależność do grupy zradza w nich

różnego rodzaju predyspozycje, a także wykonują rożne role w środowisku grupy. „Według

Floriana Znanieckiego być członkiem grupy, to znaczy być szczególnym rodzajem osoby,

wykonywać szczególny rodzaj roli społecznej. Rola społeczna to całokształt obowiązków,

których spełnienia spodziewa się od jednostki krąg społeczny, na podstawie statusu

(całokształtu uprawnień), jaki dana jednostka zajmuje. Grupa społeczna jest „twórczą

syntezą” ról osobowych, regulowanych przez wzory kulturowe, ukształtowane w grupie.

Jednostka jest członkiem grupy nie, jako istota ludzka, ale jako osoba, od której oczekuje się

specyficznej roli społecznej wewnątrz grupy.

Znaniecki definiował grupę społeczną:

w płaszczyźnie doświadczenia w terminach świadomości grupowej,

w płaszczyźnie działania w terminach syntezy ról społecznych.”

10

Grupowa świadomość to istota członkostwa, pełnienie roli społecznej, uczestnictwo

jednostki w grupie. „Znaniecki nie podzielał ani deterministycznego, ani teologicznego

stanowiska w ujmowaniu działania społecznego.”

11

Grupa społeczna to zbiór jednostek

ludzkich - osób społecznych, które mają świadomość grupową, czyli przeświadczenie o

tworzeniu całości, dzięki temu, że pełnią określone role społeczne. Grupa społeczna

wyodrębnia zespół ludzi z większej całości (np. społeczeństwa). Logicznie rozumując

„społeczeństwo” jest nadrzędne, a „grupa” podrzędną - tak jest w przypadku tworzenia się

subkultur.

1.3 Plemiona (neoplemiona).

Bliźniaczym zjawiskiem, które może być podobne do subkultur, lecz na pewno nie jest

tym samym są neoplemiona, opisane i zdefiniowane przez francuskiego socjologa Michel’a

9

Zofia Staszczak, Słownik etnologiczny – terminy ogólne, PWN, Warszawa – Poznań 1987, s. 16

10

Florian Znaniecki, Wstęp do socjologii, PWN, Warszawa, 1988.

11

Ibidem.

7

Maffosoli w swojej pracy pt. „Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach

ponowoczesnych”.

„Francuski socjolog uważa, że w latach sześćdziesiątych XX wieku nastąpiła istotna

zmiana klimatu intelektualnego, kulturalnego, ekonomicznego oraz technologicznego, kiedy

sformułowana została współczesna koncepcja „komunitarności niekontraktualnej”, kluczowa

dla koncepcji Maffesoliego.”

12

Neoplemiona to nie nowy rodzaj stosunków społecznych,

neoplemienność to raczej nowy sposób organizacji grup ludzkich jako wspólnoty, posiadający

pewne cechy wyróżniające. Należą do nich: charakterystyczna estetyka wyrażająca się w

poczuciu wspólnoty, etyka, obecna w więzi zbiorowej, oraz zwyczaj obecny w

neoplemiennym życiu codziennym. „Estetyka jawi się, jako metoda wspólnego odczuwania, a

także, jako metoda rozpoznawania się. Więź, o której mowa, oparta jest na afektualnej

bliskości członków neoplemienia, na uczuciowym, duchowym przywiązaniu jego członków

do siebie nawzajem.”

13

Neoplemiona to nie są struktury realizujące jakieś projekty, ich celem

nie jest zmiana świata czy walka o wspólną sprawę, przebywanie ze sobą jest dla nich

wartością samą w sobie. „Są to, więc, w najprostszym sensie tego słowa, owe sieci przyjaźni,

które nie mają żadnego celu poza gromadzeniem ludzi bez konkretnego zamiaru, bez

określonego projektu, a które w coraz większym stopniu przenikają życie codzienne wielkich

zbiorowości.”

14

Grupy te utożsamiają się z danym terytorium (nawet terytorium symboliczne) i

emocjami, które sami tworzą. „Mogą ją stanowić zainteresowania kulturalne, upodobania

seksualne, gusta odzieżowe, wyobrażenia religijne, motywacje intelektualne, zaangażowanie

polityczne. Można by do woli mnożyć czynniki decydujące o zrzeszaniu się”

15

. Maffesoli

uważa, że można je sprowadzić do dwóch biegunów: przestrzeni i symbolu. Opisując

przestrzeń, Maffesoli skupia się na środowisku wielkomiejskim, które zapewnia dużo

okoliczności do kreowania się neoplemion. Jeśli ich powstaniu nie towarzyszą jakieś lokalne

sentymenty danego osiedla, podwórka czy ulicy, tworzą się ze skupisk ludzkich, którzy w

masie mają możliwość „wyłowienia” podobnych do siebie jednostek. „Społeczeństwo żyje i

organizuje się (…) w toku spotkań, sytuacji, doświadczeń w ramach różnych grup, do których

należą poszczególne jednostki. Grupy te krzyżują się ze sobą wzajemnie, tworząc zarazem

12

Michel Maffesoli, Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa, 2008, s. 48.

13

Ibidem, s. 49.

14

Ibidem, s. 53.

15

Ibidem, s. 201.

8

niezróżnicowaną masę i bardzo zróżnicowane skrajności”

16

. Masa i neoplemię pozostają ze

sobą w zależności ścierania się ze sobą. „Współczesna organizacja społeczna posiada cechę,

która pozwala głosić z jednej strony istnienie tych dwóch biegunów, jakimi są masa i plemię,

z drugiej zaś – ich ciągłe wzajemne w siebie przechodzenie.”

17

Cechą ta to zarys tożsamości

osób, które w neoplemionach jednocześnie wolnymi. Ludzie tworzą grupy ze sobą dzięki

„łańcuszkom przyjaźni” (jak określa to Maffesoli), czyli sieciom kontaktów, które prowadzą

do zwielokrotnienia relacji, na tworzenie nowych znajomości poprzez osoby już wcześniej

znanych. Neoplemienne więzi mogą być trwałe lecz też mogą być to chwilowe relacje. Ponad

to, każda osoba może uczestniczyć w wielu grupach, w każdej z tych grup angażując jakąś

część siebie. „Każdy człowiek, zdeterminowany przez swoje terytorium, swoje plemię, swoją

ideologię, może jednocześnie, i to w bardzo krótkim czasie, wkroczyć na inne terytorium, do

innego plemienia, w inną ideologię. A gdy będzie miał dość, może wrócić lub przemieścić się

ponownie. Płynność, niestałość, przechodniość, permanentna fluktuacja społeczna to stałe

atrybuty neoplemiennych wspólnot.”

18

Jak pisze Maffesoli – „Celem nie jest ustatkowanie,

chodzi teraz nie tyle o to, by się zebrać w paczkę, rodzinę, wspólnotę, a bardziej o to by

przeskakiwać z jednej grupy do drugiej, (…), neotrybalizm charakteryzuje się płynnością,

tymczasowymi zrzeszeniami i rozproszeniem.”

19

Zależnie od interesów chwilowych,

zachcianek czy gustów, osoby podejmują jakieś działania, utożsamiają się z jakąś grupą, biorą

udział we rytuałach grupowych, dzieląc z innymi członkami tajemnice grupowe. Co

najważniejsze, w tych działaniach znajdują to, czego potrzebuje – poczucie wspólnoty, bycia

częścią większej całości, przynależności. Krótkotrwały charakter zadowolenie nie prowadzi

do narzekania, czekają na członków inne obszary, oferujące również jakieś odczucia.

Jednostka może być równocześnie uczestnikiem kilku neoplemion. „W szkole jest uczniem,

na podwórku graczem w piłkę i fanem określonej drużyny, na koncercie słuchaczem pewnego

zespołu, w piątkowy wieczór bywalcem ulubionego pubu, w niedziele wędkarzem. Do tego

porusza się na rowerze, jest wegetarianinem i użytkownikiem systemu Linux. Każda z tych

możliwości niesie ze sobą kręgi znajomych i relacje społeczne. Rozmaitymi metodami

konstytuują się <plemiona> sportowe, przyjacielskie, seksualne, religijne i inne. Każde z nich

ma inną długość życia, zależnie od stopnia zaangażowania jego uczestników.”

20

Maffesoli

twierdzi, że poprzez oddziaływanie czasu neoplemiona ustabilizują się, a to pokazuje nam, że

mają przed sobą przyszłość.

16

Ibidem, s. 139.

17

Ibidem, s. 214.

18

Ibidem, s. 215.

19

Ibidem, s. 122.

20

Ibidem, s. 208.

9

Nowe plemiona są to społeczności kształtujące się wokoło podobnych do siebie pasji i

zamiłowań – grupy te wykraczają poza granice klas, wieku czy też przestrzeni. Neoplemiona

Maffesoliego mają charakter „płynny”, czyli mogą poddawać się rozproszeniu spotykaj się w

grupie tylko okazjonalnie. W tych grupach nie występuje konflikt między odgrywaniem roli.

Rozdział II

2.1 Pytanie badawcze, pytania szczegółowe.

a) Pytanie badawcze:
Preferencje młodzieży odnośnie do form nieformalnej przynależności. Subkultury czy
neoplemiona?

b) Pytania szczegółowe:

o

Czy jednostka buntuje się przeciw życiu społecznemu?

o

Czy jednostka przestrzega normy społeczne?

o

Czy jednostka należąca do grupy wyznaje odrębne zasady i wzorce?

o

Czy jednostka charakteryzuje się własnym, jednym stylem życia, który wynika z jej

zainteresowań lub pasji?

o

Czy jednostka „walczy” z ogółem społeczeństwa?

o

Czy uczestnicy grupy wyrażają się cechami etycznymi, estetycznymi?

o

Czy jednostka znajduje w przynależności do grupy zaspokojenie braku adaptacji w

społeczeństwie?

o

Czy członkowie tworzą więź bliskości z innymi członkami, która ich determinuje do

przynależności?

o

Czy przebywanie w grupie jest dla członków wartością nadrzędną?

o

Czy terytorium i emocje określają grupę?

o

Czy jednostka należy do jednej czy wielu grup?

o

Czy relacje w grupie są chwilowe?

o

Wiek jednostki?

2.2 Wskaźniki odnoszące się do pytania badawczego.

a) Subkultura.

•

Osoby działające według odrębnych zasad i wzorców;

•

Członkowie nie przestrzegają zwyczajowo przyjętych w społeczeństwie norm;

•

Zazwyczaj są to ludzie bardzo młodzi w większości pochodzący z większych miast;

10

•

Grupy mające swój własny styl egzystencji (ubiór, rodzaj słuchanej muzyki etc.);

•

Staje na przeciw ogólnemu życiu społecznemu;

•

Przynależenie do subkultury jest sposobem na egzystencję jednostki w przypadku
utrudnień adaptacyjnych w różnych komponentach środowiska;

b) Plemiona (Neoplemiona).

•

Jest sposobem organizacji grup społecznych;

•

Członkowie tworzą więź polegającą na bliskości członków neoplemienia, na
uczuciowym, duchowym przywiązaniu jego członków do siebie nawzajem;

•

Nie realizują żadnych projektów, a ich celem nie jest zmiana świata. Przebywanie ze
sobą jest dla członków neoplemion wartością samą w sobie (jest to sieć przyjaźni);

•

Grupy te określają się w oparciu o wspólne emocje;

•

Neoplemienne relacje mogą być chwilowe, mogą być też trwałe, każdy może
uczestniczyć w wielu grupach, w każdej z nich angażując pewną część siebie;

•

Neoplemiona charakteryzują się płynnością, niestałością i przechodniością;

•

Uczestnikom nie chodzi o ustatkowanie się w grupie lecz raczej o „przeskakiwanie” z
jednej grupy do drugiej;

2.3 Hipotezy

Hipotezy, które chcę zweryfikować w swoim badaniu:

- Jednostki należące do subkultur są buntownikami społecznymi, a dla należących do plemion

sama więź w grupie jest dobrem;

- Plemiona zrzeszają ludzi starszych niż subkultury;

2.4 Metoda badawcza

Narzędziem badawczym, która będzie użyta w moim projekcie jest ankieta badawcza,

która zostanie rozdana grupie badanej. Grupą badaną w moim przypadku będzie młodzież,

która aktualnie jest w wieku 16 – 17 lat czyli obecnej klasy III szkoły gimnazjalnej. O

doborze tej próby zdecydowało to, że jest to młodzież w wieku buntowniczym. Ankieta

będzie rozdana w ilości 120.

11

Rozdział III

3.1 Ankieta

Próba: 120 Osób.

Kategoria próby: Młodzież 3 klasy szkoły gimnazjalnej.

Ankieta

1.

Płeć

□ kobieta
□ mężczyzna

2.

Wiek (w latach)

□ 14 i mniej

□ 15

□ 16

□ 17 +

3. Jakim zjawiskiem jest istnienie subkultur młodzieżowych według

Ciebie?

□ Pozytywnym

□ Negatywnym

□ Nie mam zdania

4. Czy utożsamiasz się trwale z jakąś grupą społeczna?

□ Tak

□ Nie

□ Nie wiem

5. Co rozumiesz pod pojęciem kultura masowa?

□ Kultura wyższa

□ Kultura i sztuka czasów obecnych

□ Kultura manipulująca poglądami ludzi

□ inne

6. Czy należysz trwale do jakiejś grupy społecznej? (subkultura,

plemiona)

□ Tak

□ Nie

□ Nie wiem

12

7. Czy grupa społeczna do której należysz, jest według Ciebie

kontrkulturą?

□ Tak

□ Nie

9. Czy grupa społeczna (subkultura, plemiona), charakteryzuje się

odrębnym stylem od reszty? Jeśli tak, to jakim?

□ Ubiór

□ Język

□ Zachowanie

□ Agresja

9. Do ilu grup społecznych należysz?

□ 1

□ 2

□ 3

□ 4 i więcej

10. Czy wyobrażasz sobie swoje życie, w którym nie należysz do żadnej

grupy? (poza grupą rodzinną)

□ Tak

□ Nie

□ Zdecydowanie nie

□ Jest mi to obojętne

11. Która z wartości życiowych, jest dla Ciebie ważniejsza?

□ więź z bliskimi ludźmi, towarzystwo ich

□ jednoczenie się w „mocną” grupę ze znajomymi

□ inne

12. Czy wyróżnianie się ze społeczeństwa jest dla Ciebie w jakiś sposób

ważne?

□ Tak, bardzo

□ Tak ale nie najważniejsze

□ Nie wiem

□ Nie

13. Czy uważasz, że ludzi są silniejsi, gdy tworzą grupę dążącą do jakiś

celów?

□ Tak

□ Nie

□ Nie wiem

13

14. Jeżeli należysz do jakiejś grupy, to czy ona zależna jest od miejsca

gdzie mieszkają jej uczestnicy? (np. grupa blokersów, kibiców

drużyny z danego miasta).

□ Tak, jest zależna

□ Nie wiem

□ Nie

□ Nie uczestniczę

14

Rozdział IV

4.1 Bibliografia:

1.

Mirosław Pęczak, Mały słownik subkultur młodzieżowych, Wydawnictwo Naukowe

Semper, Warszawa 1992;

2.

Teresa Sołtysiak, Młodzież o podkulturach, Wydawnictwo Uczelniane WSP,

Bydgoszcz 1993;

3.

Norman Goodman, Wstęp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997;

4.

Ewa Kołodziejczyk, Człowiek i świat w języku subkultur, Wydawnictwo Naukowe

Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005;

5.

Magdalena Kamińska, Rzeczywistość wirtualna, jako „ponowne zaczarowanie

ś

wiata”. Pytanie o status poznawczy koncepcji, Bogucki Wydawnictwo Naukowe,

Poznań, 2007;

6.

Michel Maffesoli, Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach

ponowoczesnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008;