DIETETYKA/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

56

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

co utrudnia to właścicielom (szczegól-
nie bardzo małych i bardzo dużych osob-
ników) dawkowanie pokarmu. U kotów
zbadano, że proporcjonalne zależności
pomiędzy zapotrzebowaniem na energię
a masą ciała mieszczą się w zakresie 2,5-
-6,5 kg (5). Jednakże u psów zależności nie
są tak linearne, lecz dość zróżnicowane
w typach rasowych oraz trudne do osza-
cowania, gdy dochodzą niekorzystne
czynniki środowiskowe podwyższające
to zapotrzebowanie. Oprócz tego pod-
wyższać je także będzie rodzaj i natężenie
aktywności zwierzęcia oraz etap życia (6).
Uważa się, że zwierzęta starsze mają niż-
sze zapotrzebowanie na energię niż zwie-
rzęta młodsze, jednakże jest to spadek
związany z obniżeniem się aktywności
ruchowej i oceny należy dokonywać in-
dywidualnie, uwzględniając dużą zmien-
ność osobniczą w tej grupie. Tym bardziej,
że w wielu przypadkach z wiekiem postę-
puje upośledzenie przyswajania pokarmu,
a także zawartej w nim energii. Największe

Dostarczany zwierzęciu pokarm musi
wypełniać zapotrzebowania na energię.
W przeciwieństwie do pojedynczych
składników pokarmowych, nie ma tu za-
kresu akceptowalnego poziomu pobrania,
ale raczej zmienny zakres zapotrzebowa-
nia na energię ustalany względem szere-
gu niekorzystnych czynników środowi-
skowych (7). Jednym z najważniejszych
aspektów jest takie zbilansowanie pokar-
mu, aby zarówno jego gęstość energe-
tyczna, jak i zapotrzebowanie na energię
psa, pozwalały na optymalne wypełnienie
przewodu pokarmowego, bez jego prze-
ciążania i dostarczenie innych kluczowych
składników (jak np. białko) w odpowied-
nich ilościach. Z kolei zabiegi polegające
na żywieniu pokarmami o dużym zagęsz-
czeniu czy rozrzedzeniu gęstości energe-
tycznej są stosowane w pokarmach spe-
cjalnego przeznaczenia, a także dietach
weterynaryjnych.

Zapotrzebowanie na energię u psów

nie jest wprost proporcjonalne, przez

dr n. wet. inż. Sybilla Berwid-Wójtowicz

Zakład Dietetyki Katedry Nauk Fizjologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

Abstract

In winter, outdoor temperatures decre-
ase, which results in an increased de-
mand for the energy among dogs kept
outdoors. Protection from various negati-
ve factors like temperature, humidity and
wind, with proper care, is very important
in keeping the animal in good condition.
Sometimes, the need for additional ener-
gy is so high that standard diet compo-
nents or even high energy formulas are
unable to cope with the demand.

Key words

dog thermoregulation, energy require-
ments, dietetics, dietaryprofi lactics

Streszczenie

Zimą temperatura otoczenia spada,
powodując, że zwiększają się potrzeby
na wydatek energetyczny psów utrzy-
mywanych na zewnątrz, w kojcach i bu-
dach. Zabezpieczenie zwierzęcia przed
niekorzystnymi czynnikami środowisko-
wymi (temperatura, wiatr, wilgoć) oraz
wyważona opieka w tym okresie mają
kluczowe znaczenie dla jego zdrowia,
a czasem nawet życia. Często zwięk-
szenie się potrzeb energetycznych jest
tak znaczne, że ciężko jest je uzupeł-
nić, stosując standardowe komponenty
diety czy nawet gotowe wysokoenerge-
tyczne karmy.

Słowa kluczowe

termoregulacja u psa, zapotrzebowa-
nie na energię, dietetyka, dietoprofi -
laktyka

Zwiększone

zapotrzebowanie

energetyczne psów

w okresie obniżonej temperatury otoczenia

INCREASED REQUIREMENT OF DOGS
KEPT OUTDOORS DURING THE WINTER

Typ rasowy

Dolna granica

optimum term.

Optimum

termiczne

Górna granica

optimum term.

Rasy arktyczne

10°C

10-15°C

15

°

C

Psy długowłose

15°C

15-20°C

20

°

C

Psy krótkowłose

20°C

20-25°C

25

°

C

Tabela 1. Zakres temperatur optimum termicznego dla wybranych typów rasowych (8)

Wiek psa

(lata)

DER

-10°C

5°C

30°C

1-2

1,7-2 x RER

192-224 kcal

168-196 kcal

156-182 kcal

3-7

1,4-9 x RER

160-208 kcal

140-182 kcal

130-169 kcal

>7

1,1-1,7 x RER

128-192 kcal

112-168 kcal

104 -156 kcal

Tabela 2. Przyjęte wartości współczynników do obliczania dobowego zapotrzebowania na energię (DER) oraz
ilość kcal na kg m.c.

0,75

z uwzględnieniem zmiennej temperatury otoczenia (8 zmodyfi kowane)

DIETETYKA/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

58

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

Ryc. 1. Wzrost zapotrzebowania na energię u psa pod wpływem wzrostu lub
spadku temperatury zewnętrznej (11)

Ryc. 2. Współczynniki uwzględniające wpływ temperatury na rosnące zapo-
trzebowanie energetyczne u psa w spoczynku (4)

zapotrzebowanie na energię wzrasta
u zwierząt młodych w okresie wzrostu
(ok. 3-krotnie), u suk karmiących (ok.
4-krotnie), oraz u zwierząt poddawanych
intensywnej pracy i psich atletów (nawet
10-krotnie) (1, 2, 3).

Podczas gdy wielokrotnie omawia-

no temat oszacowania podaży energii
u zwierząt rosnących, w laktacji czy pra-
cujących, trudno jest jednoznacznie oce-
nić wpływ temperatury na zwiększenie
się potrzeb psów utrzymywanych na ze-
wnątrz (10). Jest to o tyle ważne, że naj-
częściej są to psy ras olbrzymich lub ich
mieszańce, co także generuje pewne ogra-
niczenia, np. w podaży ilości pokarmu,
wielkości granulatu czy jego składu szcze-
gółowego. Kolejnym zagadnieniem jest
aspekt praktyczny czy ekonomiczny, gdyż
metoda oceny zwiększenia się zapotrze-
bowania powinna być przystępna, a uzu-
pełnianie niedoborów energetycznych nie
może być zbyt kosztowne dla właściciela
(ponieważ nie będzie się on wtedy stoso-
wał do zaleceń). Z kolei już na początku lat
90. XX wieku zwrócono uwagę, że mini-
malne wytyczne dotyczące żywienia psów
uwzględniane przez producentów goto-
wych karm komercyjnych, są zbyt niskie
dla zwierząt utrzymywanych na dworze
w budach i wymagają uzupełniania pod
kątem energii (5). Jest to o tyle zaskaku-
jące, że ogólnie w populacji psów żywio-
nych gotowymi karmami problemem jest
raczej przekarmianie i otyłość, a rzadziej
niedobory energetyczne.

Określenie optimum temperaturowego

oraz minimalnej i maksymalnej tempera-
tury krytycznej jest uzależnione od typu
rasowego psa (8). Straty ciepła są mini-
malne w dolnej granicy optimum, tzw.
wartości krytycznej, w której psy osiąga-

w budzie ma średnie dzienne zapotrze-
bowanie na energię (DER) min. 2 x RER
(spoczynkowe zapotrzebowanie na ener-
gię). Zapotrzebowanie to będzie się także
zmieniało w ciągu roku (tabela 2) i średnio
będzie wyższe o min. 30% od psa utrzymy-
wanego w budynku mieszkalnym, nieza-
leżnie od wykonywanej pracy.

Ze względu na rosnącą świadomość

właścicieli psów utrzymywanych w bu-
dach/kojcach coraz więcej tych zwierząt
jest karmionych kompletną suchą karmą.
Coraz rzadziej stykamy się ze zwierzęta-
mi, które żywione są wyłącznie resztkami
ze stołu, dość często są jednak one doda-
wane do suchej karmy. Częstokroć por-
cja pokarmu nakładana jest raz dziennie
(czasem raz na dwa dni), co zwiększa ry-
zyko psucia się jej ze względu na ekspo-
zycję na czynniki zewnętrzne i w kon-
sekwencji zatrucia (np. afl atoksynami).
Niezależnie od tego, czy właściciel stosu-
je pokarm komercyjny wyższej czy niż-
szej klasy, wzbogaca go resztkami ze stołu
czy nie, należy podkreślić, że porcję nale-
ży dzielić na dwa-trzy posiłki, tak aby nie
leżał w misce.

Najłatwiej jest uzupełnić niedobory

energetyczne u psów wysokiej jakości
tłuszczami (najlepiej zwierzęcymi zawie-
rającymi też NNKT, np. olejem rybim,
tłuszczem drobiowym). Ważnym elemen-
tem jest uwzględnienie podczas uzupełnia-
nia energii w diecie, także przeciwwagę
(w postaci tłuszczów roślinnych bogatych
w NNKT i witaminę E), dla tłuszczów na-
syconych stanowiących znaczny procent
w popularnie stosowanych tłuszczach
zwierzęcych (smalec, tłuszcz wołowy).
Musimy też przekonać właścicieli karmią-
cych pokarmem gotowanym czy puszka-
mi do zwiększenia (czasem 4-krotnego)

ją minimalny poziom zapotrzebowania
na energię metaboliczną. Granica ta za-
leży od poziomu izolacji termicznej psa
(tłuszcz podskórny, grubość i jakość okry-
wy włosowej), im lepsza izolacja, tym war-
tość ta jest niższa. Podczas gdy dla psów
wykorzystywanych w zaprzęgach wynosi
ona około 10-15°C, u psów krótkowło-
sych może być dużo wyższa nawet 20-
25°C (tabela 1).

Dodatkowym utrudnieniem podczas

oceny wpływu temperatury na zwiększe-
nie zapotrzebowania na energię jest realna
ocena temperatury odczuwalnej, zależna
od czynników dodatkowych, jak ekspo-
zycja na wiatr czy wilgotność powietrza
(opady) (4, 6).

Zwiększenie zapotrzebowania energe-

tycznego (% lub w kaloriach na kg m.c.

0,75

)

przedstawiono na ryc.1. Należy zwrócić
uwagę, że zapotrzebowanie na energię
na wydatki termoregulacyjne rosną nie-
co szybciej, gdy temperatura rośnie, niż
kiedy spada (9, 11).

Oznacza to, że dla psa, którego optimum

występuje około 20°C, o 30% zwiększa
się dodatkowe zapotrzebowanie energe-
tyczne na termoregulację w temperatu-
rze 30°C i w temperaturze 5°C. Od tych
wartości zapotrzebowanie na termoregu-
lację rośnie już proporcjonalnie. Wykaz
współczynników do kalkulacji dziennego
zapotrzebowania na energię, uwzględnia-
jących zwiększone zapotrzebowanie wy-
datkowane na termoregulację, pokazano
na ryc. 2. Należy podkreślić, że są to war-
tości nie uwzględniające dodatkowego za-
potrzebowania zwierzęcia wydatkowane-
go na pracę czy związane z jego stanem
fi zjologicznym.

Po wnikliwszej analizie okazuje się,

że przeciętny dorosły pies utrzymywany

300

250

200

150

100

50

0

-20 -15 -10 -5

0

5

10 15 20 25 30 35 40 45 50

2

1,5

1

0,5

0

-20°C

1,8

1,6

1,4

1,2

1

1,3

1,5

-10°C

0°C

10°C

20°C

30°C

40°C

Zapotrzebowanie na energię
(kcal/kg m.c.

0.75

)

% zmian zapotrzebowania
energetycznego

DIETETYKA/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

60

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 11-12/2009

energetyczności pokarmu, co bywa nieraz
niemożliwe przy zastosowaniu standardo-
wych składników (9).

Najbezpieczniejszą strategią żywienio-

wą dla psów utrzymywanych w zimie jest
przekonanie właściciela do stosowania
wysokokalorycznych karm dla psów ak-
tywnych/pracujących oraz do uzupełnia-
nia diety zwierzęcia gotowymi odżywkami
o wysokiej kaloryczności (rzędu 700 kca-
l/100g) w odpowiednich proporcjach za-
leżnie od potrzeb. Pozwala to uniknąć
niedoborów energetycznych na tle termo-
regulacyjnym u zwierząt utrzymywanych
w zimie na zewnątrz domów.



Piśmiennictwo
1. Burger I.H.: Energy Needs of Companion Ani-

mals: Matching Food Intakes to Requirements
Throughout the Life Cycle. „J. Nutr.”, 1994, 124,
2584-2593.

2. Campbell I.T.: Energy intakes on sledging expe-

ditions. „Br. J. Nutr.”, 1981, 45(1), 89-94.

3. Campbell I.T., Donaldson J.: Energy require-

ments of antarctic sledge dogs. „Br. J. Nutr.”, 1981,
45(1), 95-8.

4. Davis M.: Metabolic Strategies for Sustained

Endurance Exercise: Lessons from the Iditarod.
Prezentacja na konferencji: American Phy-
siological Society’s (APS), The Integrative
Biology of Exercise V, September 24-27,
2008.

5. Finke M.D.: Evaluation of the energy require-

ments of adult kennel dogs. „J. Nutr.”, 1991,
121(11 Suppl), 8-22.

6. Grandjean D.R. Sergheraert J.P., Valette F.D.:

Biological and Nutritional Consequences of Work
at High Altitude in Search and Rescue Dogs: The
Scientifi c Expedition Chiens des Cimes-Licancabur
19961, 2 American Society for Nutritional Scien-
ces. „J. Nutr.”, 1998, 128, 2694-2697.

7. Hill R.C.: The Nutritional Requirements of Exer-

cising. „Dogs. J. Nutr.”, 1998, 128, 2686-2690.

8. Hand M.S., Thatcher C.D., Remillard R.L.,

Roudebush P.: Small Animal Clinical Nutrition.
Walswarth Publishing Company, USA 2000.

9. Kronfeld D.S., Ferrante P.L., Grandjean D.:

Optimal Nutrition for Athletic Performance, with
Emphasis on Fat Adaptation in Dogs and Horses.
„J. Nutr.”, 1994, 124, 2745-2753.

10. Nazar K., Greenleaf, J.E., Pohoska E., Kaciuba-

-Uscilko H., Kozlowski S.: Exercise, performance,
core temperature, and metabolism after prolonged
restricted activity and retraining in dogs. „Aviat.
Space Environ. Med.”, 1992, 63, 684-688.

11. Mc Namara J.H.: Weight loss. Current Veterinary

Therapy. W.B. Saunders, Philadelphia 1971.

dr n. wet. inż. Sybilla Berwid-Wójtowicz

Zakład Dietetyki

Katedra Nauk Fizjologicznych

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

SGGW w Warszawie

02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159