dr Bartłomiej Rokicki

Ćwiczenia z Makroekonomii I

1

Inflacja

Inflacja - wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr w jakimś okresie. Jeśli ceny wszystkich
dóbr i czynników produkcji wzrastają w takim samym tempie to mamy do czynienia z czystą
inflacją. Zgodnie z poznanymi dotychczas modelami krótkookresowymi wzrost inflacji
będzie prowadził do spadku produkcji i dochodu.

Przyczyny występowania inflacji - zgodnie z poglądami głoszonymi przez monetarystów
inflacja występuje zawsze wtedy, gdy w gospodarce występuje nadmierna (w porównaniu do
podaży dóbr) podaż pieniądza. Dlatego zmiana nominalnej podaży pieniądza wywołuje
identyczną zmianę cen i płac, ale nie wpływa na produkcję i zatrudnienie (ilościowa teoria
pieniądza).

Zgodnie z tym, co poznaliśmy już przy okazji modelu ISLM wiemy, że rynek pieniądza jest w
stanie równowagi, gdy popyt jest równy podaży:

M/P = L(Y, i)

gdzie

L jest dodatnio skorelowane z Y i ujemnie z i

Ponieważ przyjmujemy, że stopa procentowa jest elastyczna, to jej zmiany utrzymują rynek
pieniądza w ciągłej równowadze.

Jak wynika z powyższego równania, presja związków zawodowych której efektem jest
podwyższenie płac realnych może wywołać, w zależności od polityki rządu, następujące
konsekwencje:

• Jeżeli podaż pieniądza pozostanie bez zmian, to wzrost płac zmusi firmy do podniesienia

cen swoich wyrobów. To z kolei spowoduje spadek realnej podaży pieniądza i wzrost
stopy procentowej, co przełoży się na spadek globalnego popytu, nadwyżkę podaży dóbr i
presję na obniżenie cen oraz zatrudnienia. W efekcie całego procesu dostosowań poziom
płac, cen i zatrudnienia wrócą do stanu początkowego, a więc próba podwyżki płac
zostanie udaremniona przez siły rynkowe.

• Jeżeli państwo postanowi zwiększyć podaż pieniądza w celu złagodzenia wstrząsu

wywołanego wzrostem cen, to doprowadzi w ten sposób do utrzymania realnej podaży
pieniądza i zatrudnienia na niezmienionym poziomie, przy czym w nowym punkcie
równowagi ceny i płace nominalne będą na wyższym poziomie niż na początku.

Jak widać z powyższego przykładu zwiększenie nominalnej podaży pieniądza zawsze
prowadzi do wzrostu cen, niezależnie od tego czy najpierw mamy do czynienia z ze
zwiększeniem podaży pieniądza czy też ze wzrostem cen, który następnie ekspansywna
polityka monetarna ma za zadanie złagodzić. Utrzymanie nominalnej podaży pieniądza na
niezmienionym poziomie powoduje wyzwolenie mechanizmu sił rynkowych, który pozwala
w długim okresie utrzymać ceny na stałym poziomie.

W rzeczywistości okazuje się, że nominalna podaż pieniądza rośnie szybciej niż ceny. Jest to
spowodowane zmianami realnego popytu na pieniądz, który zwiększa się wraz ze wzrostem
dochodu. Dlatego w długim okresie można się spodziewać, iż zarówno realny popyt na

dr Bartłomiej Rokicki

Ćwiczenia z Makroekonomii I

2

pieniądz jak i realna podaż pieniądza nie będą zawsze pozostawać na niezmienionym
poziomie. Jeżeli przyjmiemy, że wzrost realnego popytu na pieniądz jest ujemnie
skorelowany z wysokością inflacji to wówczas:

π - stopa inflacji

π = ∆M - ∆L

gdzie

M - nominalna podaż pieniądza

L - realny popyt na pieniądz

Jest to zgodne z teorią ilościową, według której przy zerowej stopie wzrostu realnego popytu
na pieniądz stopa inflacji jest równa stopie wzrostu nominalnej podaży pieniądza. Ponieważ
wielkości realne ulegają powolnym zmianom to dużej zmianie jednej zmiennej nominalnej
musi towarzyszyć równie duża zmiana innych zmiennych nominalnych.

Ucieczka od pieniądza - gwałtowny spadek realnego popytu na pieniądz występujący w
sytuacji, gdy wysoka inflacja i wysoka nominalna stopa procentowa zwiększają koszty
utrzymania pieniądza. Miarą kosztu utrzymania pieniądza jest nominalna stopa procentowa.

ponieważ zysk z oprocentowanych wkładów jest równy i - π

strata z posiadania gotówki jest równa wysokości inflacji π

Dlatego koszt utrzymywania gotówki jest równy różnicy między zyskiem z wkładów
oprocentowanych a ujemnym zyskiem (stratą) wynikającym z posiadania gotówki:

koszt utrzymywania pieniądza = (i - π) - (-π) = i

Spadek realnego popytu na pieniądz powoduje, że ceny wzrastają w dużo szybszym tempie
niż nominalna podaż pieniądza.

Hipoteza Fishera - wzrost inflacji o 1% powoduje jednoczesny wzrost nominalnej stopy
procentowej również o 1%.

dlatego

r = i - π

Zwiększenie nominalnej podaży pieniądza prowadzi zatem zarówno do wzrostu tempa inflacji
jak i wzrostu nominalnej stopy procentowej. To z kolei powoduje spadek realnego popytu na
pieniądz, co wpływa na pojawienie się różnicy w tempie wzrostu ilości pieniądza i cen.
Różnica ta utrzymuje się aż do chwili, gdy realna podaż pieniądza dostosuje się do zmiany
realnego popytu na pieniądz.

Hiperinflacja - utrzymywanie się bardzo wysokiej stopy inflacji na skutek systematycznego
zwiększania nominalnej podaży pieniądza. Może ona zostać wywołana przez prowadzenie
polityki gospodarczej, której efektem jest konieczność finansowania dużego deficytu
budżetowego.

Szybkość obiegu pieniądza – prędkość, z jaką zasoby pieniądza krążą w gospodarce, w
wyniku zawierania transakcji kupna - sprzedaży. Jeśli szybkość obiegu pieniądza jest stała, to
zmiana podaży pieniądza prowadzi do takiej samej zmiany cen. Możemy to zapisać jako:

M/P = Y/V

gdzie

V - szybkość obiegu pieniądza

dr Bartłomiej Rokicki

Ćwiczenia z Makroekonomii I

3

Prawa strona równania oznacza popyt na pieniądz przedstawiony jako stosunek realnego
dochodu do szybkości obiegu pieniądza. Ponieważ wiemy, że im wyższa stopa procentowa
tym mniejszy jest popyt na pieniądz to widać, iż w miarę wzrostu inflacji i nominalnej stopy
procentowej prędkość obiegu pieniądza musi wzrastać.

Krzywa Philipsa - pokazuje krótkookresową zależność między poziomem inflacji a stopą
bezrobocia. Ponieważ w długim okresie gospodarka znajduje się w stanie pełnego
zatrudnienia to związek między wielkością inflacji, a poziomem bezrobocia zanika
(długookresowa krzywa Philipsa jest pionowa).

π

krzywa długookresowa

U* - naturalna stopa bezrobocia

π

1

krzywa krótkookresowa

U*

stopa bezrobocia

Położenie krótkookresowej krzywej Philipsa na wykresie równowagi długookresowej zależy
od wielkości nominalnej podaży pieniądza w długim okresie. Im jest ona wyższa tym wyższa
będzie stopa inflacji odpowiadająca równowadze długookresowej.

Walka z inflacją i racjonalne oczekiwania - jeżeli rząd chce obniżyć długookresową stopę
inflacji i w tym celu zmniejsza wielkość podaży pieniądza, to w zależności od oczekiwań
związanych z wiarygodnością tej polityki możliwe jest wystąpienie 2 scenariuszy:

• w sytuacji gdy oczekiwane jest kontynuowanie polityki zmniejszonej podaży pieniądza,

możliwe jest rzeczywiste obniżenie poziomu inflacji

π

Zmniejszenie podaży pieniądza powoduje spadek

realnej podaży pieniądza i spadek popytu, to zaś

E

wywołuje wzrost bezrobocia i przejście z E do A.

π

1

A

Jeśli pracownicy wierzą, że podaż pieniądza się

PC

1

nie zwiększy to zgodzą się na obniżkę płac i w

π

2

B

efekcie przejdziemy do punktu B na krzywej PC

2

.

F

PC

2

Na końcu procesu znajdziemy się w punkcie F.

U* U

1

stopa bezrobocia

• w sytuacji, gdy polityka rządu jest mało wiarygodna i spodziewane jest ponowne

zwiększenie podaży pieniądza, to robotnicy nie zgodzą się na obniżenie płac i wtedy
będziemy coraz bardziej przesuwać się wzdłuż krzywej PC

1

. Możliwe jest wtedy, że w

pewnym momencie bezrobocie osiągnie tak wysoki poziom, iż rząd zdecyduje się na
ponowne zwiększenie podaży pieniądza. Właśnie dlatego wiarygodność działań rządu ma
tak duże znaczenie dla efektów prowadzonej polityki gospodarczej.

Stagflacja – sytuacja w której inflacja wzrasta, a poziom produkcji jest stały lub spada. Może
wystąpić w sytuacji, gdy szok podażowy powodujący podwyższenie cen produktów przez

dr Bartłomiej Rokicki

Ćwiczenia z Makroekonomii I

4

firmy (np. na skutek wyższych cen ropy) nie jest amortyzowany przez zwiększenie podaży
pieniądza. W tej sytuacji wzrost cen powoduje spadek realnej podaży pieniądza oraz spadek
popytu globalnego. W długim okresie bezrobocie wpłynie na obniżenie płac i spowoduje, że
gospodarka wróci do stanu równowagi. Podjęcie przez rząd działań amortyzujących szok
podażowy pozwoli zachować stały poziom popytu i bezrobocia, ale zarazem spowoduje
trwały wzrost inflacji.

$iezależność banku centralnego – ponieważ wielkość podaży pieniądza zależy od decyzji
podejmowanych przez bank centralny, to w rzeczywistości im bardziej niezależny jest bank
centralny tym mniejsza jest możliwość wpływania przez rząd na zwiększanie podaży
pieniądza. W praktyce przekłada się to na fakt, iż państwa o dużej niezależności banku
centralnego mają niższą długookresową stopę inflacji niż kraje, w których na decyzje
dotyczące polityki monetarnej bezpośredni wpływ ma rząd.

Złudzenie inflacyjne – zachodzi, gdy ludzie mylą zmiany wielkości nominalnych ze
zmianami wielkości realnych. Dlatego wzrost cen nie musi oznaczać pogorszenia dobrobytu
ludzi, jeśli jest połączony ze wzrostem płac. Rzeczywistą zmianę poziomu zamożności
pokazywać będą dopiero takie zmienne jak np. płaca realna.

Koszty inflacji – w zależności od tego czy inflacja jest przewidywana czy też nie mamy do
czynienia z różnymi kosztami występowania inflacji.

a) W sytuacji doskonałego przewidywania wielkości inflacji (gdy wielkość podaży pieniądza

jest stała w długim okresie) możemy wyobrazić sobie, że wszystkie wielkości nominalne
wzrastają w takim samym tempie, a gospodarka nie ulega złudzeniu inflacyjnemu.
,iezależnie od tego faktu mogą wystąpić następujące koszty związane z inflacją:

• koszty zdzieranych zelówek - ponieważ wysoka nominalna stopa procentowa zniechęca

do trzymania gotówki, to w obiegu jest mniejszy realny zasób pieniądza i tym samym
pojawia się koszt związany z wysiłkiem jaki wkładają ludzie w zawieranie transakcji przy
mniejszych zasobach pieniądza,

• koszty zmienianych jadłospisów - są to koszty związane z koniecznością systematycznej

zmiany wszystkich cenników w gospodarce,

• spadek realnej stopy procentowej - ponieważ zmiany instytucjonalne zachodzą zwykle

dość powoli to zmiany nominalnej stopy procentowej mogą nie nadążać za zmianami cen
(często banki robią to celowo…),

• drenaż podatkowy - jeżeli zmiana progów podatkowych nie nadąża za zmianą cen to

wzrost płac nominalnych może sprawić, że zostaniemy zaliczeni do wyższego przedziału
opodatkowania,

• opodatkowanie dochodów z kapitału - jeśli inflacja wynosi 0, a nominalna i realna stopa

procentowa wynoszą 4%, to przy podatku dochodowym w wysokości 30% zysk z wkładu
wynosi 2,8%. Jeśli inflacja wzrośnie do 10% rocznie, a nominalna stopa procentowa do
14%, to po odjęciu podatku otrzymamy nominalny zysk w wysokości 9,8%, który po
odjęciu inflacji okaże się ujemny!!! Również opodatkowanie z zysków kapitałowych (np.
sprzedaż akcji) jest takie samo nawet, jeśli w efekcie inflacji nie osiąga się realnych
dochodów,

• opodatkowanie dochodów firm - jeśli przedsiębiorstwo utrzymuje część produkcji z

formie zapasów, to ich wartość nominalna będzie się zwiększać wraz ze wzrostem inflacji.
Gdyby zmianę tej wartości traktować jako zysk, to firma musi płacić większe podatki,
pomimo że jej dochód realny pozostaje bez zmian.

dr Bartłomiej Rokicki

Ćwiczenia z Makroekonomii I

5

b) ,ieoczekiwana inflacja powoduje występowanie następujących kosztów:

• koszt redystrybucji - ponieważ zwykle wszystkie kontrakty zawierane są w cenach

nominalnych to wyższa inflacja prowadzi do strat ponoszonych przez kredytodawców
(wszelkiego rodzaju) oraz zysków kredytobiorców. Następuje przez redystrybucja
dochodów od jednych do drugich, co może zaowocować wieloma bankructwami.
Nieoczekiwana inflacja jest korzystna dla sektora publicznego, gdyż powoduje spadek
realnej wartości jego długów,

• koszt niepewności - niepewność powoduje zwiększenie kosztów zawierania transakcji

(ludzie i firmy będą się ubezpieczać od ryzyka). Z drugiej strony bardziej skomplikowane
staje się planowanie długookresowe, co również wiąże się z ponoszeniem wyższych
kosztów.

Deficyt budżetowy i inflacja – jeżeli państwo prowadzi politykę gospodarczą opartą na
występowaniu stałego deficytu budżetowego, to nawet w przypadku finansowania tego
deficytu przez sprzedaż obligacji, w pewnej chwili musi dojść do sytuacji, gdy wystąpi
konieczność pokrycia deficytu poprzez drukowanie pieniędzy. Właśnie dlatego wyznaczane
są maksymalne wielkości deficytu budżetowego, których przekroczenie grozi wywołaniem
hiperinflacji.

Renta emisyjna – realna wartość zasobów przejętych przez państwo dzięki posiadaniu
monopolu na emisję pieniądza (różnica kosztów produkcji pieniądza symbolicznego i jego
wartości jest źródłem dochodów państwa). Jest oczywiste zatem, że im większa podaż
pieniądza tym większe dochody uzyskiwane przez państwo z tytułu renty emisyjnej (nie mogą
jednak być one zwiększane w nieskończoność).

Polityka dochodowa – próba bezpośredniego oddziaływania na wysokość płac i innych
dochodów za pomocą przepisów prawa lub nieformalnej presji. Jak pokazuje doświadczenie,
ta metoda zwalczania inflacji jest raczej nieskuteczna.

***

Zadanie.

Pewnego pięknego wieczoru wszyscy mieszkańcy Rokitowa zebrali się w skupieniu przed
telewizorami aby wysłuchać specjalnego orędzia swojego ukochanego prezydenta. Już
pierwsze słowa władcy uświadomiły im, że mają do czynienia z epokową chwilą… Jak
wyjaśnił prezydent Rokitek, ze względu na występowanie wysokiej stopy bezrobocia podjął
on decyzję o zwiększeniu podaży pieniądza w gospodarce, co według jego ekspertów
powinno spowodować zarówno spadek bezrobocia jak i wzrost produkcji. Wystąpieniu
prezydenta przysłuchiwali się również studenci Uniwersytetu im. Rokitka, którzy postanowili
sprawdzić czy rzeczywiście jest szansa osiągnięcia zamierzonych celów. W związku z tym
należy pokazać jaki może być efekt zwiększenia podaży pieniądza na wielkość produkcji i
poziom cen (zarówno krótko jak i długookresowy) oraz jaki może być wpływ na stopę
bezrobocia (co o tym mówi krótko i długookresowa krzywa Philipsa). Odpowiedzi należy
uzupełnić odpowiednimi ilustracjami (styl postmodernistyczny jest dodatkowo punktowany).