10 Prowadzenie chowu i hodowli koni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Augustyńska-Mincger

Prowadzenie chowu i hodowli koni 321[01]Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Ludwika Maria Felińska
mgr inż. Arkadiusz Trochowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01]Z3.01,

„Prowadzenie chowu i hodowli koni”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi. Cechy

wpływające na użytkowość koni

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rasy koni

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rozpłód koni. Organizacja stanówki i wyźrebień. Pielęgnacja i wychów

źrebiąt

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. śywienie koni. Kalkulacja kosztów żywienia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Pielęgnacja i zabiegi zoohigieniczne u koni. Korekcja i podkuwanie

kopyt koni

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Profilaktyka w chowie koni. Najczęściej występujące choroby koni

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Pomieszczenia dla koni

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i zdobywaniu umiejętności

z zakresu prowadzenia chowu i hodowli koni.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, które są wykazem umiejętności, jakie należy opanować wcześniej,
by móc korzystać z tego poradnika,

–

cele kształcenia, czyli umiejętności, jakie zdobędziesz pracując z poradnikiem,

–

materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej. Podzielono go na siedem rozdziałów, ściśle ze sobą
powiązanych i realizowanych w określonej kolejności,

–

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy posiadłeś podstawową wiedzę konieczną
do prowadzenia chowu i hodowli koni,

–

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

–

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności po zrealizowaniu jednostki modułowej,

–

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Ć

wiczenia, zamieszczone w rozdziale: śywienie koni. Kalkulacja kosztów żywienia,

możesz wykonać korzystając z arkusza kalkulacyjnego i umiejętności ukształtowanych na
zajęciach z technologii informacyjnej. Trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia
powinieneś rozwiązać, prosząc nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy
dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni w stadninie, gdzie będziesz realizować wiele ćwiczeń

musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpożarowych, wynikających z tych regulaminów. W trakcie ćwiczeń z użyciem koni
należy zachować szczególną ostrożność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z3.02

Kształtowanie umiejętności jeździeckich.

Trening koni

321[01].Z3.01

Prowadzenie chowu i hodowli koni

321[01].Z3.03

Użytkowanie koni

321[01].Z3.04

Organizowanie pracy ośrodka jeździeckiego

oraz imprez hipicznych

321[01].Z3

Organizacja gospodarstwa

hodującego i użytkującego konie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt oraz zoohigieny,

−

określać czynniki wpływające na wzrost, rozwój i produkcję zwierząt gospodarskich,

−

rozpoznawać grupy i gatunki roślin uprawnych,

−

rozpoznawać nasiona roślin uprawnych,

−

rozpoznawać roślinność występującą na trwałych użytkach zielonych,

−

planować, organizować i wykonywać prace związane z produkcją pasz na użytkach
zielonych,

−

planować i organizować produkcję wybranych roślin pastewnych w gospodarstwie,

−

zbierać, konserwować i przechowywać pasze,

−

stosować higienę żywienia, pojenia i transportu zwierząt gospodarskich,

−

stosować kryteria rolnictwa ekologicznego dotyczące chowu zwierząt gospodarskich,

−

planować i organizować produkcję zwierząt metodami ekologicznymi,

−

rozpoznawać i przeciwdziałać zagrożeniom ekologicznym związanym z produkcją
zwierzęcą,

−

określać kryteria oceny dobrostanu zwierząt gospodarskich,

−

stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach,

−

przewidywać zagrożenia związane z pracą ze zwierzętami,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dobrać kierunki chowu koni do warunków przyrodniczo-ekonomicznych gospodarstwa,

−

zapewnić koniom dobrostan,

−

zastosować zasady bezpiecznego obchodzenia się z końmi,

−

przewidzieć skutki niewłaściwych zachowań podczas pracy ze zwierzętami,

−

nazwać poszczególne części ciała konia zgodnie z terminologią zootechniczną,

−

określić cechy pokroju konia i jego wady w zależności od typu użytkowego i płci,

−

rozpoznać umaszczenie, odmiany oraz rodzaje chodu u koni,

−

scharakteryzować rasy koni,

−

zaplanować i przeprowadzić rozpłód koni,

−

rozpoznać pasze stosowane w żywieniu koni i ocenić ich jakość,

−

zastosować zasady racjonalnego żywienia koni, zapobiec zaburzeniom układu pokarmowego,

−

zaplanować i zorganizować żywienie stada koni oraz skalkulować jego koszty,

−

zastosować zasady pielęgnowania koni,

−

zastosować zasady zapobiegania chorobom u koni,

−

rozpoznać objawy chorób koni,

−

zaplanować wyposażenie pomieszczeń dla koni,

−

ocenić warunki zoohigieniczne w budynkach dla koni,

−

zorganizować pracę w stajni,

−

zaprezentować konie hodowlane i przygotować je do sprzedaży,

−

określić warunki transportu koni,

−

zastosować wybrane metody pracy hodowlanej w stadzie koni,

−

sporządzić dokumentację hodowlaną,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące chowu i hodowli koni oraz
ochrony przeciwpożarowej w stajni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi. Cechy

wpływające na użytkowość koni

4.1.1. Materiał nauczania

Bezpieczeństwo i higiena pracy w kontakcie z końmi

Koń jest zwierzęciem stadnym, żyjącym w określonej hierarchii, w naturze poruszał się

po stepach − dużych, trawiastych przestrzeniach, bronił przed napastnikami uciekając, kopiąc
i gryząc. Człowiek, który hoduje konie, powinien występować w pozycji dominującej, dzięki
stanowczemu i konsekwentnemu postępowaniu. Jeździec, funkcjonujący, jak przewodnik
w stadzie, zdobędzie zaufanie swojego wierzchowca. Warunkiem do zajęcia takiej pozycji
jest znajomość natury konia, wynikającej z jego stadnego i stepowego trybu życia oraz
funkcjonowania zmysłów koni i jego reakcji na to, co się wokół dzieje. Konie wymagają
dużej ilości ruchu, i kontaktu z innymi końmi, dzięki czemu zachowują odpowiednią
kondycję fizyczną i psychiczną. Należy im zapewnić codzienny ruch na wybiegu a koniom
sportowym również pod siodłem. Brak ruchu powoduje choroby, a także szkodliwe dla nich
nałogi takie jak: tkanie, łykanie, heblowanie oraz narowy niebezpieczne dla ludzi jak i innych
koni. Sposób, w jaki koń odbiera bodźce, wpływa na zachowanie przy jego obsłudze.

Zmysły koni i ich funkcjonowanie
Zmysł słuchu

Jest u koni dobrze rozwinięty, koń słyszy dźwięki o wyższej i niższej częstotliwości niż

człowiek, dzięki dużej ruchliwości uszu odbiera je, bez poruszania głową. Hałaśliwe
zachowanie ludzi jest dla koni przykre, podniesiony głos jest odbierany jako kara. Konie
łatwo zapamiętują i rozpoznają intonację głosu. W czasie pracy z końmi należy zachować
ciszę, trzeba przemawiać do nich spokojnie i łagodnie, na co bardzo dobrze reagują.
Położenie i reakcja uszu konia są odzwierciedleniem jego stanu emocjonalnego. Koń
zainteresowany otoczeniem żywo porusza uszami, zdenerwowany lub zaniepokojony strzyże
nimi, położone uszy oznaczają złość albo wyczerpanie. Uszy nieruchome świadczą
o głuchocie.

Zmysł węchu

Węch jest elementem nawiązywania kontaktów między końmi. Gruczoł zapachowy,

wydzielający charakterystyczny dla każdego konia zapach, pozwala im rozpoznawać się.
Często się zdarza, że koń nie akceptuje określonego zapachu, np. nie można go napoić
z cudzego wiadra, zrzuca obcą derkę, nie chce pokryć jakiejś klaczy. Człowiek powinien
pozwolić obwąchiwać się koniom, szczególnie w pierwszych kontaktach. Konie nie znoszą
niektórych zapachów, np. alkoholu, zapachu świń, pszczół a także niektórych perfum.

Zmysł wzroku

Rozmieszczone po bokach głowy oczy konia obejmują zasięg widzenia 300

, ale koń nie

widzi tuż za sobą, tuż przed sobą i między oczami oraz nad sobą. Natomiast, po wykonaniu
nieznacznego ruchu głową, widzi cały horyzont. Ostrość widzenia ruchu u konia jest lepsza
niż u człowieka, lepiej też widzi w nocy, ale akomodacja oka jest słabsza, w związku z tym
przy przechodzeniu z obszaru światła do obszaru cienia lub na odwrót, należy poczekać, aż
koń się przyzwyczai. Konie dobrze widzą kolory żółty i zielony, słabiej czerwony i niebieski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ywe, bystre, duże oczy świadczą o żywym temperamencie konia, chętnie uczącego się

i współpracującego z człowiekiem.

Zmysł smaku

Jest słabszym zmysłem u konia domowego w porównaniu z jego dzikim przodkiem.

Zdarzają się przypadki zatruć u koni po spożyciu trujących roślin lub substancji chemicznych.

Zmysł dotyku

Konie mają bogato unerwioną skórę, kontaktują się z innymi końmi przez dotykanie

i pocieranie. Posiadają szczególnie wrażliwe miejsca, które w trakcie czyszczenia należy
dotykać z wyczuciem, często w tych miejscach konie mają „łaskotki”. Są to: słabizny,
pachwiny, podbrzusze. Nie należy dotykać koni końcami palców, ale całą dłonią przesuwając
ją zdecydowanie lub niezbyt mocno poklepując, np. po szyi. Reakcja konia na łaskotanie lub
nieprzyjemne dla niego klepanie może być gwałtowna. Na pysku konia znajdują się włosy
czuciowe – wibryssy, z ich pomocą koń rozpoznaje pasze, dlatego konie nie połykają
niepożądanych przedmiotów.

Zmysł termostabilności

Koń dobrze się czuje w optymalnej dla niego temperaturze w przedziale 5–20

C, ale

również doskonale znosi temperaturę ujemną i upały. Konie poszukują dla siebie
odpowiedniej kryjówki w zacisznych, osłoniętych od wiatru i mrozu miejscach, a latem
chroniących od słońca i deszczu. Zimą pokrywają się grubym futrem, które wiosną linieje.
Dzięki temu nie ma potrzeby ogrzewania stajni, ale należy zapewnić koniom ruch
i odpowiednią ilość wartościowej karmy. Latem, w trakcie wysokich temperatur, konie
chłodzą się wydzielając dużą ilość potu na całej powierzchni skóry. Hodowca powinien im
zapewnić odpowiednią ilość wody, a na padokach osłonę przed słońcem i deszczem pod
drzewami lub wiatą.

Zmysł równowagi

Konie mają naturalną zdolność do zachowania równowagi bez obciążenia. Jeździec na

grzbiecie zaburza tę równowagę, obciąża kręgosłup, często zmienia środek ciężkości konia,
dlatego konie wywracają się, co bez obciążenia się nie zdarza.

Zasady postepowania z końmi

W stajni należy:

−

pozwolić koniowi obwąchać siebie, a szczególnie ręce, gdy podchodzi się do niego,

−

przed wejściem do boksu, czy na stanowisko powinno się ostrzec konia głosem
i poczekać na jego reakcję (odwrócenie głowy i zrobienie miejsca), dopiero wtedy
podejść do konia z lewej strony koło łopatki,

−

przechodzić w bezpiecznej odległości, około 2 m, za zadem konia lub tuż za nim,

−

podchodzić do konia w sposób zdecydowany, spokojnie do niego przemawiając,
poklepując całą dłonią po łopatce.
W stajni nie wolno:

−

piszczeć, krzyczeć, mówić podniesionym głosem,

−

wykonywać gwałtownych ruchów, uskakiwać, bez ostrzeżenia dotykać zadu konia,

−

przechodzić pod szyją konia, który jest uwiązany w boksie lub na stanowisku,

−

kucać lub klękać przy koniu podczas wykonywania zabiegów.
Pamiętaj, nigdy nie stosuj przemocy w pracy z koniem, ponieważ jest silniejszy,

a przestraszony lub zdenerwowany może być niebezpieczny. Obserwuj bacznie jego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zachowanie, od Twojego podejścia, zrozumienia i postępowania zależy jak się ułożą Twoje
stosunki z koniem i ile możesz osiągnąć współdziałając z nim.

Ze względów bezpieczeństwa należy przestrzegać w stajni porządku, a zgodnie

z przepisami przeciwpożarowymi nie wolno wnosić do niej ognia. Niedopuszczalne jest
spożywanie posiłków i palenie tytoniu podczas obsługi zwierząt. Posiłki powinny być
spożywane w wydzielonym pomieszczeniu, po uprzednim umyciu rąk i twarzy, a na zapleczu
powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy. Stajnia powinna być wyposażona w sprzęt
pożarniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze, do których nie wolno zastawiać dostępu.

Cechy wpływające na użytkowość koni

Do cech wpływających na użytkowość koni należą: konstytucja, kondycja, temperament,

charakter, zdrowie, pokrój, chody. W poradniku opisabi przede wszystkim pokrój konia. Opis
zdrowia zamieszczono, w rozdziale 4.6.1, a chodów w poradnikach do jednostki modułowej
321[01].Z3.03 „Użytkowanie koni” i 321[01].Z3.02 „Kształtowanie umiejętności jeźdźca.
Trening koni”.

Konstytucja, to zespół odziedziczonych i nabytych cech, wynikający ze sposobu

przebiegu procesów przemiany materii, czynności układów hormonalnego i nerwowego,
wpływający na sposób reagowania zwierzęcia na czynniki środowiska, a co za tym idzie jego
użytkowość. Konstytucja może być: sucha, limfatyczna, mocna, słaba, ordynarna.

Kondycja – nabyty zespół cech zewnętrznych wynikający z przeznaczenia użytkowego

zwierząt. Rodzaje kondycji: hodowlana, wystawowa, opasowa, głodowa, wyścigowa,
treningowa (sportowa).

Temperament – usposobienie wyrażające się siłą, szybkością i trwałością reakcji na

bodźce środowiskowe. Z temperamentem powiązany jest charakter konia, jego chęć do pracy,
współdziałania z człowiekiem, pojętność. Typy temperamentu: żywy najczęściej u koni
gorącokrwistych, flegmatyczny u zimnokrwistych oraz rzadziej spotykane: choleryczny –
gwałtowny i melancholiczny – wrażliwy, bojaźliwy.

Pokrój konia – eksterier

Pokrój konia ma silny związek z jego użytkowaniem. Do oceny pokroju, konieczna jest

znajomość nazw poszczególnych partii ciała konia.

Rys. 1. Topografia ciała konia. (* puzdro u ogierów i wałachów, wymię u klaczy, ** szczotka pęcinowa u koni

zimnokrwistych) [22]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budowa konia jest zróżnicowana w zależności od typu użytkowego, rasy i płci. Ciało

konia wierzchowego wpisane jest w figurę zbliżoną do kwadratu, klatka piersiowa ma
przekrój jajowaty, głowa jest lekka, o profilu prostym lub szczupaczym, kłąb wyrazisty
i długi, tkanka sucha, na nogach, widoczny jest zarys ścięgien i stawów, skóra cienka,
owłosienie niezbyt obfite (brak szczotek pęcinowych). Konie pociągowe wpisane są
w prostokąt, przekrój klatki piersiowej jest beczkowaty, głowa duża i ciężka o profilu
prostym lub garbonosa, kłąb krótki, ich tkanka jest limfatyczna, kości i skóra – grube,
owłosienie obfite, nogi ze szczotkami pęcinowymi.

Rys. 2. Przekrój przez kłodę konia wierzchowego i konia pociągowego [21]

Dymorfizm płciowy u koni jest słabo zaznaczony, mimo to ogiery są nieco wyższe, mają

grubszy kościec i większą masę mięśniową, a na szyi posiadają tzw. wał tłuszczowy, który
powoduje, że ich szyja jest grubsza niż klaczy i zaokrąglona.

Głowa konia jest proporcjonalna do reszty ciała, świadczy o grubości kośćca. Szeroko

rozstawione ganasze ułatwiają prawidłowy rozwój układu oddechowego, a co za tym idzie
oddychanie w trakcie intensywnego wysiłku. Użytkowaniu konia najbardziej sprzyja prosty
kształt szyi, dla koni arabskich charakterystyczna jest szyja łabędzia. Najmniej pożądana jest
szyja jelenia z tzw. kadykiem, utrudniająca oddychanie, szczególnie koniom zaprzęgowym.

Głęboka i pojemna klatka piersiowa mieści odpowiednio rozwinięte płuca i serce (mostek

leży poniżej guza łokciowego). Zbyt płytka – mostek na wysokości guza lub wyżej. U koni
wierzchowych kłąb powinien być wydatny, długi, dobrze umięśniony, stanowiący dobre
oparcie dla siodła, łopatka długa i ustawiona ukośnie (umożliwia obszerny wykrok).

Kłoda może być:

−

cybata – kłąb jest wyżej niż zad, a linia grzbietu wklęsła,

−

przebudowana – zad znajduje się wyżej niż kłąb.
Grzbiet powinien być szeroki, nie za krótki, a lędźwie, krótkie, dobrze związane w linii

z grzbietem. Grzbiet bywa:

−

karpiowaty – górna linia grzbietu wygięta po łuku do góry, co znacznie utrudnia
użytkowanie wierzchowe,

−

łękowaty – wklęsła górna linia grzbietu – charakterystyczny dla starszych klaczy.
Zad długi, zawsze powinien być dobrze umięśniony, lekko spadzisty, co sprzyja potędze

skoku u koni sportowych, poza tym można wyróżnić zad:

−

spadzisty – ścięty (u koni pociągowych, dostosowany do ruszania z miejsca, z wozem),

−

prosty – horyzontalny, poziomy (występuje u koni arabskich).
Z tyłu rozróżniamy zad:

−

normalny – okrągły w przekroju,

−

dachowaty – guzy biodrowe poniżej kości krzyżowej,

−

rozłupany – guzy biodrowe powyżej kości krzyżowej.
Brzuch konia powinien być pojemny, zharmonizowany z całością budowy. Linia brzucha

najlepsza – prosta. Brzuch obwisły, z wyjątkiem klaczy wieloródek jest wadą, podobnie jak
podkasany, który jedynie u koni wyścigowych jest cechą wynikającą z kondycji.

Nogi powinny być symetryczne, z zarysowanymi ścięgnami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ramię powinno stanowić około ½ łopatki – zbyt długie skraca wykrok, zbyt krótkie daje

wysoką akcję kończyn. Przedramię dobrze umięśnione i szerokie, powinno być około 1½ razy
dłuższe od nadpęcia. Łokieć długi i szeroki. Długie przedramię pozwala na posuwiste chody
przy niedużym zginaniu i podnoszeniu nadgarstka. Krótkie daje chody wysokie o niedużym
zasięgu.

Rys. 3. Harmonia ciała konia wierzchowego [21]

W prawidłowo zbudowanej kończynie przedniej, widzianej z boku, linia prosta,

poprowadzona prostopadle do podłoża ze szczytu łopatki, przechodzi przez wszystkie stawy
począwszy od łokciowego i opada tuż za piętkami kopyta.

Wady postaw kończyn przednich widziane z boku:

−

postawa przedsiebna – kończyny wysunięte do przodu, nie są prostopadłe do podłoża,

−

postawa podsiebna – nogi są cofnięte pod brzuch konia.

Rys. 4. Postawy kończyn przednich widziane z boku: a) prawidłowa, b) zeszlifowany nadgarstek, c) barania

noga, d) koziniec [15, s. 50]

Staw nadgarstkowy powinien być szeroki i dość gruby, ponieważ jest on wówczas

dobrym podparciem ciężaru ciała. W obrębie tego stawu mogą wystąpić takie wady, jak:

−

zeszlifowanie, czyli brak uwypuklenia widzianego z boku w nadgarstkach,

−

cofnięcie, tzw. barania noga, powoduje to słabe umięśnienie tego stawu i dyskwalifikuje
konia z użytkowania, prowadzi do zapalenia okostnej i kulawizny,

−

koziniec – staw nadgarstkowy wypchnięty jest do przodu, może być nabyty i wrodzony.

Rys. 5. Postawy kończyn przednich widziane z przodu: a) prawidłowa, b) zbieżna, c) rozbieżna, d) wąska,

e) iksowata, f) beczkowata, g) francuska, h) szpotawa [15, s. 49]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wady postawy kończyn przednich widziane z przodu:

−

postawa szeroka – przy szerokiej klatce piersiowej,

−

postawa wąska – przy wąskiej klatce piersiowej,

−

postawa rozbieżna – nogi od łokcia w dół rozchodzą się na zewnątrz,

−

postawa zbieżna – nogi od łokcia w dół schodzą się do środka, na kształt litery V,

−

postawa iksowata (ksobna) – załamanie się linii prostej kończyn widzianych z przodu na
wysokości stawów nadgarstkowych, które schodzą się ku sobie na kształt litery X,

−

postawa beczkowata (odsiebna) – odwrotność wyżej opisanego przypadku, czyli
rozchodzenie się kończyn w stawach nadgarstkowych,

−

postawa francuska (rozstawna, tancerska) – linie nóg proste, kopyta ustawione na
zewnątrz,

−

postawa szpotawa (zestawna) – przy prostych liniach nóg, kopyta skierowane do
wewnątrz.
W idealnej kończynie tylnej, gdyby poprowadzić linię prostą z guza kulszowego pionowo

do podłoża, to dotyka ona kości piętowej stawu skokowego i z tyłu staw pęcinowy, a potem
spada na ziemię około ⅔ kopyta za piętkami.

Rys. 6. Postawy kończyn tylnych widziane z boku: a) prawidłowa, b) prosta, c) wąski staw skokowy,

d) szablasta [15, s. 56]

Wady postawy kończyn tylnych widziane z boku:

−

postawa szablasta – zmniejszenie kąta rozwarcia pomiędzy kośćmi podudzia i nadpęcia,

−

postawa prosta stawu skokowego, polega na zwiększeniu kąta rozwarcia pomiędzy
kośćmi podudzia i nadpęcia, utrudnia galop i skoki konia przez przeszkody,

−

postawa podsiebna – nogi wchodzą pod brzuch konia, kończyny wysunięte do przodu nie
są prostopadłe do podłoża,

−

postawa zasiebna – nogi zostają z tyłu, nie są prostopadłe do podłoża.

Rys. 7. Postawy kończyn tylnych widziane z tyłu: a) prawidłowa, b) zbieżna, c) rozbieżna, d) beczkowata,

e) krowia [15, s. 56]

Wady postawy kończyn tylnych widziane z tyłu:

−

postawa szeroka lub wąska – związana z szerokim lub wąskim zadem,

−

postawa rozbieżna – nogi od kolan w dół rozchodzą się na zewnątrz,

−

postawa zbieżna – nogi od kolan w dół schodzą się do środka, na kształt litery V,

−

postawa beczkowata (odsiebna) – stawy skokowe odsunięte są od siebie; kończyny
schodzą się do wewnątrz,

−

postawa krowia, (ksobna) – załamanie linii kończyn w stawie skokowym, w formie X,

−

postawy francuska i szpotawa, jak w kończynach przednich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustawienie stawu pęcinowego i pęciny

Staw pęcinowy powinien przechodzić w pęcinę ustawioną pod kątem 45–50°

w kończynie przedniej i 50–55° w kończynie tylnej. Gdy kąt ten jest mniejszy, mówi się
o ustawieniu stromym lub kozim (co, powoduje wybijający i sztywny ruch konia), natomiast,
jeżeli jest większy o pęcinie miękkiej lub niedźwiedziej, które utrudniają ruch konia
i eliminują go z użytkowania.

Rys. 8. Ustawienie stawu pęcinowego i pęciny kończyn: a) tylnej, b) przedniej [16, s. 121, 118]

Maści koni

Maści podstawowe:

a) maść kasztanowata (cisawa) – skóra pigmentowana, żółtaworuda lub rudobrązowa sierść,

grzywa i ogon w tym samym odcieniu lub jaśniejsze,

b) maść gniada – skóra pigmentowana, sierść brązowa od jasnej do brunatnej i prawie

czarnej, grzywa, ogon i dolne odcinki kończyn – czarne,

c) maść kara – skóra pigmentowana, sierść i włosy czarne.

Maści rozjaśnione genem kremowym:

a) maść izabelowata (palomino) – barwa sierści żółtawa z jasnymi kończynami, grzywa

i ogon jaśniejsze, możliwe białe odmiany.

Maści rozjaśnione genem bułanym:

a) maść bułana – żółtawobrązowa sierść z czarnymi kończynami, w ogonie i grzywie włosy

czarne zmieszane z maścistymi, często ciemna pręga przez grzbiet, ciemne poprzeczne
prążki na nogach, maść charakterystyczna dla koni ras prymitywnych,

b) maść myszata – skóra pigmentowana, sierść popielata, nogi ciemne, często pręgowane,

ciemna pręga na grzbiecie, maść charakterystyczna dla koni ras prymitywnych.

Wzory białej sierści:

a) srokata – obok plam maści zasadniczej na skórze pigmentowanej występują białe plamy

położone na skórze niepigmentowanej, do jej odmian należą:
−

overo – postrzępione białe plamy nie przechodzące na grzbiet,

−

tobiano – niepostrzępione białe plamy przechodzące na grzbiet,

−

sabino – odmiany z kończyn przechodzące wysoko nawet na brzuch,

b) siwa – po urodzeniu koń ma jedną z maści podstawowych i siwieje z wiekiem, na tej

maści mogą wystąpić wzory jabłek na zadzie (jabłkowitość), a u koni starszych po
całkowitym osiwieniu – małe brązowe plamki (hreczka),

c) dereszowata (pleśniawa) – włosy białe i maściste są wymieszane, głowa, szyja

i kończyny mają przewagę włosów maścistych (gniadodereszowaty, karodereszowaty lub
kasztanowatodereszowaty), natomiast tułów białych, w odróżnieniu od maści siwej,
dereszowate umaszczenie występuje od pierwszego wylinienia,

d) tarantowata – na całkowicie lub częściowo białej sierści występują nieregularnie

rozmieszczone niewielkie, ciemne plamy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odmiany na głowie i nogach

Odmiany to białe plamy i plamki na niepigmentowanej skórze, występujące na głowie,

nogach i czasami na kłodzie konia. Wyróżniane są następujące odmiany na głowie w postaci
białych plam:

−

siwizna – pojedyncze, siwe włosy najczęściej na czole,

−

kwiatek – nieregularna, mała plamka na czole,

−

gwiazdka – plama na czole,

−

gwiazda – duża plama na czole,

−

strzałka – wąziutki pasek od linii oczu do nozdrzy,

−

łysina – pas od czoła do nozdrzy,

−

latarnia – szeroka łysina zachodząca na oczy i nozdrza,

−

warga – plamy lub plamki na wargach,

−

mleczny pysk – biały pysk poniżej linii nozdrzy,

−

abi pysk – na niepigmentowanej skórze pyska, maściste plamki.

Rys. 9. Odmiany na

głowie konia: a) siwizna, b) kwiatek, chrapka, c) gwiazda, mleczny pysk, d) gwiazdka ze

strzałką, górna warga, e) gwiazdka i strzałka, dolna warga, f) łysina, plamka poniżej prawego nozdrza,
g) wąska łysina prawoskrętna, h) szeroka łysina zachodząca na prawe oko i nozdrze, i) plama pod
prawym okiem, kreska na kości nosowej, obie wargi, j) latarnia [19]

Odmiany na nogach przyjmują nazwę części nogi, gdzie występują.

Rys. 10. Odmiany na nogach konia: a) koronka, b) piętka, c) ½ pęciny, d) pęcina, e) ½ stawu pęcinowego,

f) powyżej stawu pęcinowego, g) piętka na staw pęcinowy nieregularnie, h) 1/3 nadpęcia, i) ½ nadpęcia,
j) 1/3 nadpęcia od zewnątrz nieregularnie wyżej, k)nadpęcie, l) nadpęcie od tyłu na ½ stawu
nadgarstkowego, ł) ½ stawu nadgarstkowego, m) powyżej stawu nadgarstkowego [19]

Opis graficzny konia, wykonuje się wg instrukcji PZHK. Na diagramie zaznacza się

czerwonym długopisem wszystko, co jest białe na ciele konia, a czarnym wszystko, co nie
jest białe, a ma znaczenie dla identyfikacji: wicherki, czarne plamy i znaki, piętna, blizny,
prążki zebroidalne, pręgę grzbietową, kasztany, wnętrostwo.

Prezentowanie koni

Od tego, jak zaprezentuje się konia, zależy jego ocena. Pokaz konia „w ręku” odbywa się

w pozycji stój, w stępie i kłusie. Ogiery i konie sportowe prezentuje się w pełnym ogłowiu,
klacze hodowlane i młodzież w kantarze i na uwiązie lub na prezenterce. Konia pokazuje się
bokiem w stosunku do widzów, należy stanąć przed nim i ustawić tak, żeby wszystkie 4 nogi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

były widoczne (nogi zewnętrzne w środku), ponadto, żeby stał, nie odciążając żadnej nogi,
z podniesioną głową. Następnie trzeba przejść z koniem kilkanaście metrów stępem po jego
lewej stronie na wysokości głowy i zawrócić w ruchu, w prawą stronę. W kłusie prezentujący
musi utrzymywać konia na luźnym uwiązie (wodzy) pozwalając na swobodny ruch, prawą
ręką trzymając uwiąz pod karabińczykiem (nigdy za karabińczyk, bo może się wypiąć), lewą
ręką koniec uwiązu (wodzy). W kłusie, uwiąz lub wodze trzyma się w jednym ręku.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób stepowe pochodzenie konia wpływa na jego użytkowanie?
2. Jakie zachowanie zapewnia bezpieczeństwo ludziom i koniom w stajni?
3. Jak nie należy zachowywać się w stajni?
4. W jaki sposób można bezpiecznie wejść do boksu konia?
5. Jakie są zootechniczne nazwy partii ciała konia?
6. Jakie są cechy prawidłowej budowy konia wierzchowego?
7. Jakie są różnice w pokroju koni pociągowych i wierzchowych?
8. Jakimi cechami charakteryzują się najczęściej występujące wady pokroju?
9. Jakie jest prawidłowe skątowanie kości w kończynach konia?
10. Czym się charakteryzują poszczególne maści koni?
11. Jak rozpoznać po maści, że koń jest rasy prymitywnej?
12. W jaki sposób określa się nazwy odmian na głowie i nogach konia?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyprowadź w bezpieczny sposób konia z boksu. Zaprezentuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić wywiad z obsługą na temat zachowań tego konkretnego konia,
2) przed wejściem do boksu, ostrzec go głosem i poczekać na reakcję,
3) podejść w zdecydowany sposób, spokojnie przemawiając, z lewej strony koło łopatki,
4) przypiąć uwiąz do kółka uwiązowego kantara lub uździenicy,
5) wyprowadzić konia z boksu i ustawić go do pokazu na płycie,
6) zaprezentować w stepie i kłusie,
7) wrócić do boksu z koniem, odpiąć uwiąz, wyjść i zamknąć boks,
8) ocenić poprawność wykonanych działań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń,

−

ogłowie (uzda, kantar z uwiązem).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Nazwij części ciała konia nazwami zootechnicznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyprowadzić konia z boksu i ustawić go na korytarzu (możesz go uwiązać),
2) nazwać kolejne części ciała konia,
3) wskazać wymieniane przez innego ucznia części ciała konia,
4) skorygować ewentualne pomyłki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń,

−

ilustracja z zaznaczonymi częściami ciała konia,

−

ogłowie, koniowiąz.

Ćwiczenie 3

Określ prawidłową budowę i rozpoznaj wady pokroju u koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić wady pokroju na schematach oraz ilustracjach,
3) przeprowadzić obserwację stada koni na okólniku, określić prawidłowość ich budowy,
4) wyprowadzić konia z boksu, ustawić go na płycie do pokazu koni,
5) ocenić prawidłowość budowy konia oraz znaleźć wady pokroju,
6) zapisać swoje spostrzeżenia, porównać ze spostrzeżeniami kolegów.

……………………….. ……………………................ …….…………………..

………………………..... ………………………... …….…………………..

……………………….. ………………………. …….…………………..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

..………………………………….………………………….…….……………

..…………………………………...………………………….……………

Rysunek do ćwiczenia 3 [21]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ilustracje i schematy bez opisów, przedstawiające pokrój konia i jego wady,

−

ogłowie (uzda, kantar z uwiązem),

−

konie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj maści i odmiany u koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić maści koni na zdjęciach i ilustracjach,
2) nazwać odmiany koni na zdjęciach i ilustracjach,
3) przeprowadzić obserwację stada koni na okólniku, rozpoznać ich maści i odmiany,
4) zanotować spostrzeżenia,
5) porównać spostrzeżenia z uwagami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zdjęcia i ilustracje koni, różnej maści z odmianami,

−

ogłowie (uzda, kantar z uwiązem),

−

konie.

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Sporządź opis konia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcję PZHK,

wyprowadzić konia z boksu i ustawić go w korytarzu lub na płycie i dokładnie obejrzeć,

3) nanieść na diagramie odmiany i inne cechy charakterystyczne konia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) sporządzić opis słowny konia z zaznaczeniem nazwy, daty urodzenia, płci, maści, odmian

i innych cech charakterystycznych,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja PZHK sporządzania opisu słownego i graficznego koni,

−

kilka koni,

−

kantar z uwiązem, uzda,

−

diagramy do opisu koni (załącznik 1 i 2),

−

ołówek, czerwony i czarny długopis, gumka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Opis graficzny

Nazwa Data urodzenia Płeć Maść

..…………………………….…….……………………………….…….………………….

Rysunek do ćwiczenia 5 [7]

Opis słowny

Głowa: ...................................................................................................................................
Szyja:

...................................................................................................................................

Nogi:

...................................................................................................................................

L.P.:

...................................................................................................................................

P.P.:

...................................................................................................................................

P.T.:

...................................................................................................................................

L.P.:

...................................................................................................................................

Kłoda: ...................................................................................................................................
Piętna: ...................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić postępowanie z koniem uwzględniając jego cechy

związane ze stepowym pochodzeniem?

2) określić bezpieczne sposoby podchodzenia do konia?
3) zaprezentować konia?



4) nazwać i określić położenie partii ciała konia?
5) określić prawidłową budowę konia wierzchowego?



6) wykazać różnice w budowie konia zimno i gorącokrwistego?



7) scharakteryzować wady pokroju konia?
8) rozpoznać wady w budowie koni?
9) ocenić pokrój konia?



10) wykazać wpływ cech pokroju konia na jego użytkowość?
11) rozpoznać maści koni?
12) określić odmiany na głowie i nogach konia?
13) sporządzić opis graficzny i słowny konia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rasy koni

4.2.1. Materiał nauczania

Rasy koni hodowanych w Polsce
Koń czystej krwi arabskiej

Rys. 11. Ogier Ganges [21]

Rasa ta jest oznaczana niebieskim kolorem oraz za pomocą symbolu oo. Wysokość

w kłębie: 145−155 cm. obwód nadpęcia 17−20 cm. Maść: wszystkie podstawowe, najczęściej
siwa, gniada i kasztanowata, rzadziej kara. Cechy charakterystyczne: koń odznaczający się
tzw. bukietem arabskim, na który składa się: harmonijna, lekka i szlachetna budowa ciała,
sucha tkanka, mała głowa, o szczupaczym profilu, łabędzia szyja, horyzontalny zad
z wysokim odsadzeniem ogona i płynny ruch. Konie arabskie są bardzo wytrzymałe,
niewymagające, odporne, szybkie w galopie, mają żywy temperament, są inteligentne
i wrażliwe. Użytkowanie wyścigowe i sportowe (szczególnie rajdy długodystansowe).
Pochodzenie: jedna z najstarszych ras koni gorącokrwistych, pochodzi z Półwyspu
Arabskiego. Koni tych używano do tworzenia i uszlachetniania wielu innych ras. W Polsce
konie te wpisuje się od 1926 roku do Polish Arabian Stud Book – Polskiej Księgi Stadnej
Koni Czystej Krwi Arabskiej, prowadzonej przez Redakcję Ksiąg Stadnych przy Polskim
Klubie Wyścigów Konnych (od 2002 roku). Największe stadniny w Polsce hodujące konie tej
rasy, to: Janów Podlaski, Michałów, Białka.

Koń pełnej krwi angielskiej

Rys. 12. Ogier Ray of Light [21]

Rasa ta jest oznaczana czerwonym kolorem i za pomocą symbolu xx. Wymiary:

wysokość w kłębie: 150−170 cm, obwód nadpęcia: 18−22 cm. Maści: podstawowe, gniada,
kasztanowata, kara, siwa. Cechy charakterystyczne: koń o szlachetnej, suchej konstytucji,
lekkiej głowie i lekkiej budowie całego ciała, długa, skośnie ułożona łopatka, umożliwia dużą
szybkość. Użytkowanie wyścigowe (najszybsze konie na świecie) i sportowe (wkkw). Rasa
używana w uszlachetnianiu większości innych ras koni. Ze względu na uzdolnienia w galopie
i szybkość dojrzewania, do dzisiaj można ją podzielić na 4 grupy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

flyery – szybko biegające na dystansach 1000−1600 m, wcześnie dojrzewające,

−

stayery – najlepsze powyżej 2800 m, wytrzymałe, mniejsze i późno dojrzewające,

−

milery − średniodystansowe – 1800−2200 m,

−

konie klasowe – najcenniejsze, szybkie na wszystkich dystansach.
Pochodzenie: za założycieli rasy uważa się trzy orientalne ogiery, które przybyły do

Anglii w pierwszej połowie XVIII wieku. Były to: Godolphin Barba, Darley Arabian
i Byerley Turk. Wraz z ok. 100 klaczami królewskimi stworzyły trzon rasy. Zarejestrowano je
w pierwszej księdze stadnej General Stud Book, założonej w 1793. W Polsce konie te wpisuje
się do Polish Stud Book – Polskiej Księgi Stadnej Koni Pełnej Krwi Angielskiej, prowadzonej
przez Redakcję przy Polskim Klubie Wyścigów Konnych. Największe zasługi dla hodowli
polskiej mają stadniny: Golejewko, Iwno, Jaroszówka, Kozienice, Krasne, Łąck, Moszna,
Rzeczna, Strzegom, Widzów.

Koń małopolski

Rys. 13. Ogier Jurand [21]

Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Rasa ta jest oznaczana jest

za pomocą symbolu m. Wysokość w kłębie: 155–165 cm, obwód w nadpęcia: 20−22 cm.
Maści: podstawowe. Cechy charakterystyczne: urodziwe, o suchej budowie, doskonałym
ruchu, dobrze wykorzystujące paszę, wytrwałe i dzielne w pracy, długowieczne, odporne na
choroby i trudne warunki bytu. Konie wszechstronnie użytkowe, również do sportu
i rekreacji. Pochodzenie: konie półkrwi angloarabskiej i arabskiej hodowane w południowej
i południowo-wschodniej części Polski, wywodzą się swymi liniami żeńskimi od
miejscowych koni, w XVII i XVIII wieku uszlachetnione, dzięki dolewowi krwi ogierów
wschodnich: koni perskich, turkmeńskich, kabardyńskich, arabskich, itp. Szczególne
znaczenie ma domieszka krwi koni arabskich. W połowie XIX wieku zaczęły się zaznaczać
wpływy pełnej krwi angielskiej. Rasa małopolska ma cztery odmiany o nieznacznych
różnicach: kielecką lubelską, sądecką i dąbrowsko-tarnowską. Hodowlę prowadzą stadniny
w Walewicach, Janowie Podlaskim, Prudniku, Ochabach, Trzebienicach, Stubnie.

Koń wielkopolski

Rys. 14. Ogier Kornet [21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rasa ta jest oznaczana za pomocą symbolu wlkp. Wysokość w kłębie: 160−168 cm,

obwód w nadpęcia: 20−23 cm. Maści podstawowe. Cechy charakterystyczne: nieco większy
i cięższy od konia małopolskiego, szlachetny i zarazem wytrzymały w pracy, zaliczany do
typu wszechstronnie użytkowego.

Pochodzenie: powstał z połączenia ras poznańskiej, mazurskiej oraz gryfa pomorskiego

na bazie koni miejscowych krzyżowanych z końmi ras – trakeńskiej, wschodniopruskiej,
berbeckiej. W początkach XX wieku doskonalono konie wielkopolskie poprzez krzyżowanie
z końmi pełnej krwi angielskiej i czystej krwi arabskiej. Po II wojnie światowej zmieniono
koncepcję hodowlaną z konia wierzchowego na konia wszechstronnie użytkowego, obecnie
również sportowego. Główne ośrodki hodowlane w Polsce, to stadniny: Pępowo, Racot,
Rzeczna, Kadyny, Liski, Mieczownica, Nowielice, Nowa Wioska, Dobrzyniewo, stada
ogierów: Gniezno, Sieraków, Starogard Gdański.

Polski koń szlachetny półkrwi

Rys. 15. Ogier Tempo [21]

Rasa ta jest oznaczana za pomocą symbolu sp. Najmłodsza z polskich ras koni, pozostaje

na etapie kształtowania i konsolidacji rasy. Wzorzec rasy nie zakłada jednolitej budowy i cech
konia. Konie te powinny wykazać się przydatnością do podstawowych dyscyplin
jeździeckich: ujeżdżenia, skoków, wkkw. Cechy charakterystyczne, tych koni:

−

konie ujeżdżeniowe o harmonijnej budowie ciała,

o efektownych, wydajnych chodach,

ponadto pojętne i chętne do współpracy o zrównoważonym temperamencie,

−

konie skokowe o stosunkowo dużym wzroście, proporcjonalnie zbudowane o dużej
potędze skoku, zdolne do baskilowania, zrównoważone i odważne,

−

konie wkkw o średnim wzroście, odważne, silne i odporne, wytrzymałe, wszechstronne
w użytkowaniu wierzchowym, z dużym dolewem pełnej krwi angielskiej.
Pochodzenie: powstał z krzyżowania koni różnych ras szlachetnych, głównie

wielkopolskich i małopolskich, ale także śląskich z końmi zagranicznych ras półkrwi.
Ponadto znaczenie uszlachetniające odegrały rasy czyste: pełna krew angielska, czysta krew
arabska, czysta krew angloarabska. Użytkuje się go w sporcie i rekreacji. Ośrodki handlowe
to m.in.: Posadowo, Racot Prudnik Ochoby.

Koń śląski

Rys. 16. Ogier Bohun [21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Rasa ta jest oznaczana za

pomocą symbolu śl. Wysokość w kłębie: 155−170 cm, obwód nadpęcia: 19−24 cm. Maść:
głównie kara, gniada, skarogniada, rzadziej siwa.

Pochodzenie: powstał na podbudowie konia hodowanego na terenie Śląska. Najlepszymi

reproduktorami, doskonale przekazującymi cechy były ogiery: Diebitsch, Ulan, Rittmeister,
Firley i Holdek. W pracy hodowlanej można wyodrębnić dwa kierunki. Pierwszy, to
pozostawienie konia śląskiego w starym typie, w dużych ramach, wpisanego w prostokąt,
o harmonijnej budowie ciała, z dość ciężką, kościstą głową o dopuszczalnym garbonosym
profilu, wydajnym, obszernym kłusie, w dobrym takcie. Drugi kierunek, to nowy typ konia
ś

ląskiego charakteryzujący się większą szlachetnością, zwłaszcza głowy, dłuższą i wyniosłą

szyją, bardziej ukośną łopatką i dobrze ukątowanym zadem. Powstał poprzez użycie
w hodowli koni pełnej krwi angielskiej, jak również używanych w przeszłości ogierów
małopolskich i wielkopolskich oraz ogierów rasy ciężki niemiecki koń gorącokrwisty.
Obecnym centrum hodowlanym tej rasy jest obszar Dolnego Śląska. Ogiery śląskie
zgromadzone są w SO Książ, gdzie znajduje się również stadnina tej rasy. Do najbardziej
cenionych hodowców należą również hodowcy indywidualni. Koń o użytkowaniu
zaprzęgowym.

Konik polski

Rys. 17. Ogier Napar [21]

Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Wymiary: wysokość

w kłębie: 132−145 cm. Maść: myszata. Cechy charakterystyczne: średnio masywny koń
podobny do swego dzikiego przodka − tarpana. Głowa wyrazista, mała, szyja krótka. Mało
wymagający, wytrzymały, odporny na ciężkie warunki bytowania, o łagodnym charakterze
i chęci do pracy w lekkim zaprzęgu, pod siodło, szczególnie do rekreacji.

Pochodzenie: rasa ukształtowana na terenie Polski, pod wpływem naturalnych warunków

rodowiskowych, dzięki czemu zachowała cechy koni prymitywnych, najbardziej rodzima

rasa koni, służąca jako materiał wyjściowy przy tworzeniu większości ras polskich.

Utrzymywana w Polsce w hodowli zachowawczej, w SK Sieraków, Gładyszów, a także

w indywidualnych gospodarstwach agroturystycznych oraz w naturalnym chowie tabunowym
w stacji PAN w Popielnie.

Koń huculski

Rys. 18. Ogier Semen [21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podlega programowi ochrony koni rodzimych ras lokalnych. Wysokość w kłębie:

130−145 cm. Maść: najczęściej gniada, kara lub bułana, choć często także srokata,
kasztanowata i myszata. Umaszczenie koni zależy od rejonu hodowli. Często występuje
ciemna pręga przez grzbiet. Cechy charakterystyczne: koń o solidnym kośćcu, szlachetnej
sylwetce, suchych ścięgnach i stawach nóg. Jest twardy i wytrzymały w pracy, dobrze
wykorzystuje paszę, odporny, łagodny, o żywym temperamencie. Kiedyś koń juczny, teraz
użytkowany zaprzęgowo, ale również wierzchowo, szczególnie do rekreacji.

Pochodzenie: od koni, których przodkami były dzikie tarpany, dzikie konie

Przewalskiego i od szlachetnych koni orientalnych. Prymitywne konie wytworzone
w rejonach górskich – Karpat Wschodnich na tzw. Huculszczyźnie (Polska, Słowacja).
Populacja hucułów podobnie jak koników polskich, jest niewielka, choć stale rośnie.

Polski koń zimnokrwisty

Rys. 19. Ogier Grom [21]

Wymiary: wysokość w kłębie 150−158 cm, minimalny obwód nadpęcia 22−24 cm. Masa

ciała: 700−800 kg i więcej. Maść: przeważa gniada, kasztanowata w jasnych odcieniach,
dereszowata.

Pochodzenie: zróżnicowane pod względem pochodzenia konie zimnokrwiste

i pogrubione, hodowane w różnych odmianach lokalnych: konie sztumskie, łowickie,
sokólskie. Są to konie posiadające w swoich rodowodach krew koni belgijskich, niemieckich,
döli, francuskich ardenów, bretonów, koni północno-szwedzkich. Początkowo pogłowie było
bardzo różnorodne i nie tworzyło jakiegoś ustalonego typu. Konie te zmieniły stopniowo
kaliber z ciężkiego stępaka na konie pospieszno-robocze średniej masy, obecnie następuje
konsolidacja rasy, są silne, charakteryzuje je urok i łagodny charakter. Kiedyś przeznaczone
były do ciężkich prac, później wyparte zostały przez maszyny rolnicze. Obecnie wzrasta
zainteresowanie nimi do prac polowych w gospodarstwach ekologicznych i do prac leśnych.
Zmierza się do ujednolicenia hodowanych, regionalnych typów i doprowadzenia do
powstania dwóch grup rasowych: dużego i małego konia pogrubionego, dla których prowadzi
się jedną księgę stadną koni zimnokrwistych i pogrubionych.

Rasy koni, które wpłynęły na hodowlę w Polsce
Koń hanowerski

Rys. 20. Koń hanowerski [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysokość w kłębie: 162−175 cm. Maść: wszystkie maści podstawowe. Cechy

charakterystyczne: elegancki koń gorącokrwisty o harmonijnej budowie ciała. Ruchy wydajne
energiczne, doskonała skoczność.

Pochodzenie: w hanowerskiej hodowli koni utrzymywano różne rasy pruskie,

holsztyńskie, hiszpańskie i meklemburskie, które wcześnie przekrzyżowano z końmi pełnej
krwi angielskiej. Po drugiej wojnie światowej powrócono do uszlachetniającego krycia
ogierami innych ras głównie trakeńskich i pełnej krwi angielskiej. Obecnie jest to jedna
z najlepszych na świecie ras koni do wyczynowego sportu jeździeckiego, zwłaszcza do
konkurencji ujeżdżania i skoków przez przeszkody. Hodowlę prowadzi się w Niemczech
w Hanowerze (Dolna Saksonia) z ostrą selekcją, po wnikliwej ocenie wartości użytkowej
ogierów i klaczy przeznaczonych do rozrodu. Głównym ośrodkiem hodowlanym jest stadnina
krajowa w Celle.

Koń holsztyński

Rys. 21. Koń holsztyński [5]

Wysokość w kłębie: 163−173 cm i więcej. Maść: przeważnie gniada ze wszystkimi

odcieniami, ale mogą też występować inne rodzaje. Cechy charakterystyczne: silny, duży,
kalibrowy koń gorącokrwisty. Konie holsztyńskie są silne, dzielne, o dobrym galopie
i doskonałej technice skoku przez przeszkody. Nazywane najlepszymi skoczkami na świecie.

Pochodzenie: od koni fryzyjskich, uszlachetnianych hiszpańskimi i frederiksborgskimi,

przekrzyżowanych wieloma innymi rasami, aż w końcu ogierami pełnej krwi i półkrwi.
Wyhodowane na żyznych, pokrytych soczystymi pastwiskami glebach Holsztynu.

Koń oldenburski

Rys. 22. Koń oldenburski [5]

Wysokość w kłębie: 160−172 cm. Maść: gniada i ciemnogniada, rzadziej kara

i kasztanowata. Cechy charakterystyczne: nowoczesny koń sportowy, kończyny − suche,
silne, dobra mechanika ruchu we wszystkich chodach. Duże zdolności do skoków przez
przeszkody.

Pochodzenie: już w roku 1861 założono związek hodowców tej rasy, a popularny

wówczas silny koń powozowy został po drugiej wojnie światowej uszlachetniony dzięki
umiejętnemu doborowi reproduktorów. Wraz ze spadkiem popytu na konie robocze
i powozowe nastąpiła zmiana hodowli w kierunku sportu. Rejon hodowli to prywatne
stadniny w całych Niemczech, a głownie rejon Oldenburgii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Koń trakeński

Rys. 23. Koń trakeński [21]

Wysokość w kłębie: 160−175 cm. Maść: wszystkie maści podstawowe, jednolite. Cechy

charakterystyczne: szlachetny koń o głowie pełnej wyrazu, uszy długie, czasem opadające.
Znakowany piętnem. Koń ten posiada szlachetną głowę z dużymi oczami, długą, dobrze
ukształtowaną szyję, kłąb dość krótki, ale wysoki i dobrze zarysowany. Jego pierś jest
szeroka, a łopatki długie i skośne. Średnio długi, silny grzbiet kończy się lekko opadającym
i dobrze umięśnionym zadem. Jego nogi są delikatne, ale suche i o mocnej kości. Trakeny są
końmi sportowymi − potrafią świetnie skakać, sprawdzają się w konkurencjach wkkw oraz
w ujeżdżeniu. Konie tej rasy mają spokojny charakter, chętne do pracy i szybko się uczą.

Pochodzenie: przodkiem konia trakeńskiego jest schweiken − silny kuc, wyhodowany

przez Zakon Krzyżacki. Konie te poddawano krzyżowaniu uszlachetniającemu, aby połączyć
cechy wytrzymałego konia prymitywnego o dobrym charakterze ze wzrostem,
wytrzymałością, szybkością koni pełnej krwi angielskiej i czystej arabskiej.

W 1732 roku została założona przez Fryderyka Wilhelma I Pruskiego Królewska

Stadnina Trakenów w Trakenach, skąd wzięła się nazwa tych koni, hodowanych obecnie
w Niemczech i Rosji. W Polsce konie pochodzenia trakeńskiego wpisywane były do księgi
koni wielkopolskich. W 2005 roku powstał w Polsce Związek Hodowców i Przyjaciół
Wschodnio-Pruskiego Konia Pochodzenia Trakeńskiego, który prowadzi księgę hodowlaną
dla tych koni w Polsce.

Holenderski koń gorącokrwisty. KWPN

Rys. 24. Holenderski koń gorącokrwisty [5]

Wysokość w kłębie: 165−175 cm. Maść: gniada, kasztanowata i siwa. Cechy

charakterystyczne: harmonijny, w dużych ramach, nowoczesny koń sportowy więcej niż
ś

redniego kalibru. Kopyta stosunkowo duże o dość miękkim rogu. Mechanika ruchu dobra,

skoczność wspaniała.

Pochodzenie: rasa ta wywodzi się od ciężkich i średnich koni roboczych, które

doskonalono przez dolew koni szlachetnych, głównie pełnej krwi angielskiej.

W wyniku hodowli w kierunku użytkowości sportowej rasę tę zalicza się do czołówki

sportu międzynarodowego, zwłaszcza w skokach przez przeszkody. Hodowla prowadzona
jest głównie w Holandii i Belgii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Koń ardeński

Rys. 25. Koń ardeński [5]

Wysokość: 160−165 cm. Ciężar ciała klaczy 700−800 kg, ogierów 900−1000 kg.
Maść: głównie gniada, dereszowata.
Cechy charakterystyczne: zaokrąglone kształty, zwięzła budowa, koń zimnokrwisty

o średniej masie ciała, użytkowanie głównie rzeźne, w mniejszym stopniu robocze.

Pochodzenie: ukształtował się na terenach Francji, Belgii i Luksemburga, z tamtejszych

koni przekrzyżowanych ciężkimi końmi flamandzkimi i brabanckimi. W czystości rasy
hodowane również w Szwecji, skąd sprowadzano je do Polski, w celu uszlachetniania
polskich koni zimnokrwistych.

Koń belgijski

Rys. 26. Koń belgijski [5]

Wysokość: ok. 170 cm. Masa ciała 1000−1200 kg. Maść: kasztanowata, gniada,

dereszowata. Cechy charakterystyczne: bardzo ciężki, koń roboczy o dosyć małej głowie
i mocnych kopytach, szyja i grzbiet krótkie, mocne, nogi krótkie, z obfitymi szczotkami
pęcinowymi. Szybko rosnące i wcześnie dojrzewające.

Pochodzenie: wytworzone z koni brabanckich, na terenie Belgii, obfitującym w pasze

i sprzyjającym dużemu wzrostowi.

Koń fiordzki

Rys. 27. Koń fiordzki [5]

Wysokość: 140−150 cm. Maść: wyłącznie bułana, włosy grzywy stojące, wewnętrzne

pasmo włosów czarne. Cechy charakterystyczne: krępy, silny koń o mocnych kończynach,
w pracy twardy i wytrzymały, zachował cechy konia prymitywnego: odporność, dobre
wykorzystanie paszy, żywy temperament i łagodny charakter.

Pochodzenie: od kuców skandynawskich, rasa tworzona w górskich terenach zachodniej

Norwegii, użyta do przekształcania ras zimnokrwistych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są typy użytkowe, koni?
2. Czym się charakteryzują rasy należące do różnych typów użytkowych?
3. Jakie są rasy koni, dla których prowadzone są księgi hodowlane w Polsce?
4. Które rasy koni w Polsce są chronione i dlaczego?
5. Jakie cechy charakterystyczne mają poszczególne rasy koni hodowanych w Polsce?
6. W jaki sposób ukształtowały się konie czystej krwi arabskiej i pełnej krwi angielskiej?
7. Czym się wyróżniają najważniejsze europejskie rasy koni?
8. Dlaczego przedstawiciele, niektórych europejskich ras sportowych zdobywają większość

sukcesów na hipodromach? Jakie to rasy?

9. Jakie cechy posiadają konie ras prymitywnych?
10. W jaki sposób powstał i czym się charakteryzuje polski koń zimnokrwisty?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rasy koni i ich typ użytkowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć ilustracje przedstawiające różne rasy koni,
2) sporządzić krótki opis cech każdej z tych ras,
3) wymienić się z kolegą opisami ras,
4) rozpoznać na podstawie opisu kolegi, jakie to rasy, w jakim typie użytkowym, zanotować

numery kart, typ i nazwę rasy,

5) sprawdzić prawidłowość rozpoznania rasy i jej typu użytkowego,
6) obejrzeć ilustracje przedstawiające różne rasy koni,
7) rozpoznać rasy, określić ich typ użytkowy,
8) zanotować numer ilustracji, typ i nazwę rasy,
9) sprawdzić poprawność rozpoznania rasy,
10) zanotować spostrzeżenia z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras koni,

−

karty z opisami i ilustracjami różnych ras koni,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Porównaj cechy koni różnych ras i typów użytkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować ilustracje przedstawiające różne rasy koni i ich opisy,
2) wytypować grupy ras, o podobnych cechach użytkowych,
3) sporządzić porównanie grup wg następujących kryteriów: rasa, pochodzenie, cechy

pokroju, użytkowanie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) przeanalizować zestawienia sporządzone przez kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras koni,

−

karty z ilustracjami i opisami ras koni,

−

przeźrocza obrazujące przedstawicieli różnych ras koni.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj rasę koni, której walory warto upowszechnić.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać rasę, którą chciałbyś zaprezentować,
2) zaproponować kolegom w grupie wybraną rasę, uzasadniając wybór,
3) ustalić z kolegami, jaką rasę wspólną dla grupy, będziecie prezentować,
4) wypisać na zasadzie „burzy mózgów” jej cechy,
5) ustalić, wspólnie z kolegami, najważniejsze cechy rasy,
6) zaplanować sposób prezentacji,
7) dokonać prezentacji rasy, starając się przekonać całą klasę o jej walorach,
8) obejrzeć prezentacje pozostałych grup,
9) wybrać poprzez pisemne głosowanie rasę, której walory zaprezentowano najbardziej

przekonująco,

10) przedstawić uzasadnienie wyboru rasy, która wygrała w głosowaniu,
11) wybrać najważniejsze atuty prezentacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras koni,

−

małe kolorowe karteczki, karton A1, papier biały i kolorowy A4,

−

kolorowe mazaki,

−

rzutnik,

−

przeźrocza przedstawiające konie różnych ras.

Ćwiczenie 4

Sporządź analizę użytkowania koni różnych ras w gospodarstwie szkoleniowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić sposób użytkowania koni różnych ras hodowanych w wybranym gospodarstwie,
2) wysłuchać kolegów, opisujących użytkowanie ras koni w innych gospodarstwach,
3) przeanalizować wspólnie prawidłowość typu użytkowania, w stosunku do cech rasowych

koni,

4) określić przydatność tych ras do sposobu użytkowania w gospodarstwach,
5) zaproponować rasy, które można wykorzystać lepiej w podobny sposób,
6) wyjaśnić wybór i zapisać wnioski,
7) przedstawić wnioski na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras koni,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Zaproponuj sposoby wykorzystania koni różnych ras w gospodarstwie prowadzącym

działalność związaną z końmi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować opis gospodarstw użytkujących konie,
2) określić rodzaj i zakres prowadzonej przez wybrane gospodarstwo działalności,
3) dobrać rasy koni do rodzaju prowadzonej działalności,
4) uzasadnić wybór,
5) zaproponować dodatkowe sposoby użytkowania dla wybranych ras.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlas ras koni,

−

charakterystyka gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić typy użytkowe koni?
2) udowodnić przynależność rasy koni do jej typu użytkowego?



3) scharakteryzować rasy koni hodowanych w Polsce?
4) rozpoznać na ilustracjach i w opisach rasy koni polskich?



5) określić cechy koni pełnej i czystej krwi?
6) opisać cechy koni prymitywnych?
7) uzasadnić potrzebę ochrony ras rodzimych?
8) scharakteryzować pochodzenie polskich ras koni?



9) wymienić i rozpoznać najcenniejsze europejskie rasy koni?
10) dokonać wyboru rasy koni do działalności i uzasadnić go?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rozpłód

koni.

Organizacja

stanówki

wyźrebień.

Pielęgnacja i wychów źrebiąt

4.3.1. Materiał nauczania

Dojrzałość płciowa i rozpłodowa klaczy i ogierów

Dojrzałość płciową konie osiągają w wieku:

−

zimnokrwiste – 12–15 miesięcy,

−

gorącokrwiste i prymitywne – 15–18 miesięcy.
W dobrych warunkach wychowu, dojrzałość ta, może wystąpić już w 10–12 miesiącu,

dlatego źrebięta po odsadzeniu, najpóźniej do wieku jednego roku, grupuje się według płci
i dopilnowuje, żeby nie kontaktowały się ze sobą.

Zbyt wczesne użycie młodych koni do rozpłodu prowadzi do zahamowania ich wzrostu

i rozwoju.

Dojrzałość rozpłodową konie osiągają w wieku:

−

zimnokrwiste – 30–36 miesięcy,

−

gorącokrwiste i prymitywne – 36–48 miesięcy.
Dojrzałość fizyczna u koni występuje średnio o dwa lata później, w związku z tym młode

konie użyte do rozpłodu muszą być intensywnie żywione.

Cykl płciowy u klaczy

U większości klaczy regularne ruje występują w okresie wydłużania się dnia tzn. pod

koniec zimy i wiosną. Niektóre klacze wykazują stałą aktywność płciową i regularne cykle
przez cały rok. Cykl płciowy u klaczy wynosi średnio 20–22 dni. Wiąże się z tym długość rui,
w tym wypadku 4–7 dniowa. Przy krótszych cyklach 18-19 dniowych ruja trwa 1–3 dni,
a przy wydłużonych 25–26 dniowych, ruja jest dłuższa 8–12 dniowa. Po wyźrebieniu
pierwsza ruja pojawia się już około 8–10 dnia, zwykle jest wtedy krótka. Objawem jej jest
również biegunka u źrebięcia, wskutek zmiany składu mleka matki. Zdarza się, że
u karmiących klaczy ruja nie występuje.

Pod wpływem hormonów gonadotropowych i estrogenów występują u klaczy następujące

objawy rui w obrębie jej narządów:

−

obrzęk warg sromowych,

−

przekrwienie błony śluzowej dróg rodnych,

−

pęcherzyk jajnikowy ma, tuż przed owulacją, kształt kuli o średnicy 3-5 cm i dlatego
jajnik przybiera gruszkowaty kształt.
Objawy rui u klaczy widoczne w jej zachowaniu:

−

niepokój, ale spokojne stanie przy dotyku,

−

brak apetytu, ale zwiększone pragnienie,

−

rżenie,

−

grupowanie się klaczy w rui oddzielnie od stada.
W obecności ogiera, klacze wykazują:

−

zainteresowanie ogierem,

−

spokojne stanie, z rozstawionymi tylnymi nogami,

−

błyskanie sromem,

−

wydalanie małych partii moczu ze śluzem.
Ruja u klaczy nazywana jest przez hodowców grzaniem, a krycie klaczy stanówką.
Przystępując do stanówki należy pamiętać, że:

−

owulacja u klaczy następuje dwa dni przed końcem rui,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komórka jajowa po owulacji jest zdolna do zapłodnienia przez 6–10 godzin,

−

plemniki są zdolne do zapłodnienia do 48 godzin po kopulacji,

−

intensywne natężenie objawów rui nie zawsze pokrywa się ze stadium przedowulacyjnym,

−

ruja trwa jeszcze po skutecznym pokryciu do 24 godzin,

−

pomimo zewnętrznych objawów rui u wielu klaczy nie dochodzi do owulacji i krycie jest
nieskuteczne.

Użytkowanie rozpłodowe ogierów

Objętość ejakulatu ogiera wynosi 20–150 ml, choć zdarza się znacznie obfitsze, nawet do

600 ml u ogierów zimnokrwistych. Koncentracja plemników wynosi 100–500 mln w 1 ml.
Prawidłowa ruchliwość: 65–80%.

Młode ogiery nie powinny wykonywać więcej niż 6 skoków tygodniowo, w drugim roku

użytkowania 10, a dojrzałe – 12 skoków, wszystkie z jednodniową przerwą. Przy
krótkotrwałym, zintensyfikowanym kryciu jeden ogier może pokryć dziennie 3–4 klacze, ale
pod warunkiem, że miedzy kopulacjami będzie 6–8 godzin przerwy. W okresie stanówki na
młodego ogiera przewiduje się 20–30 klaczy, w następnym roku o 10 więcej, a ogierom
w szczycie formy rozpłodowej można przydzielić do 100 klaczy. Zbyt intensywne
wykorzystywanie ogierów powoduje małą skuteczność krycia. Ogiery starsze powinny mieć
zmniejszoną liczbę kryć, podobnie, jak to jest u ogierów młodych. Nasienie ogierów do
inseminacji pobiera się do sztucznej pochwy, najczęściej otwartej lub półzamkniętej, przy
skoku ogiera na fantom. Nasienie może być używane świeże lub mrożone.

Stanówka

W hodowli koni, stosowane jest krycie tabunowe (u koni ras prymitywnych), krycie

dozorowane (z ręki) i inseminacja. Najczęściej spotykane jest krycie z ręki, ale coraz częściej
również sztuczne. Krycie dozorowane może odbywać się z pętaniem, chroniącym obsługę
i ogiera lub w wyjątkowych wypadkach (klacze szczególnie wrażliwe) bez pęt ze względu na
większą wartość ogiera, troska o niego jest ważniejsza.

Przed kryciem należy stwierdzić, czy klacz jest w rui, można to zrobić kilkoma

metodami:

−

przez próbę ogierem,

−

metodą rektalną, polegającą na badaniu stanu jajników przez prostnicę,

−

metodą ultrasonograficzną, za pomocą aparatu USG, poprzez powłoki brzuszne.

Rys. 30. Klacz przygotowana do krycia: a) pęta założone na stawy skokowe, b) pęta założone na pęciny [15, s. 146]

Klacz na uwiązie przyczepionym do kantara wprowadzana jest za drewnianą osłonę –

próbnik, masztalerz (ogiermistrz) z drugiej strony podprowadza ogiera, który obwąchuje
klacz od głowy do zadu. Klacz w rui stoi spokojnie i wyraźnie pokazuje jej objawy, klacz
w innym stadium cyklu stara się kopnąć ogiera, zachowuje się niespokojnie. Po stwierdzeniu,
ż

e klacz się grzeje i nie ma żadnych objawów chorobowych można przeznaczyć ją do krycia.

Inny sposób, stosowany w stadninach dysponujących doświadczonym, łagodnym ogierem to
przeprowadzanie ogiera korytarzem stajni. Ogier zatrzymuje się pod boksem klaczy w rui
i wyraźnie sygnalizuje chęć krycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krycie odbywa się w specjalnie wyznaczonym do tego miejscu, na maneżu. Klacz jest

pętana, pęta zakładane są na pęciny lub stawy skokowe, potem, bandażuje się rzep ogona,
srom i jego okolice myje letnim roztworem łagodnego środka dezynfekcyjnego (np. 1%
nadmanganianu potasu lub lizolu). Klaczy, szczególnie niespokojnej, zakłada się na górną
wargę dutkę, która należy popuścić w trakcie kopulacji. W celu zabezpieczenia klaczy przed
skaleczeniem przez gryzącego ogiera, można założyć jej derkę lub ogierowi kaganiec. Ogier
podprowadzony na długiej wodzy (z wędzidłem), powinien się najpierw wyprawić (następuje
wzwód prącia), dopiero wtedy dopuszcza się do wykonania skoku. Nadzorujący odsuwa ogon
klaczy i kieruje prącie ogiera do jej pochwy kontrolując i ewentualnie uniemożliwiając
wniknięcie prącia do odbytu, w tym czasie należy klaczy pozwolić unieść głowę do góry.
Kopulacja u koni trwa kilkanaście sekund. Oddanie nasienia przez ogiera można poznać po
drganiu ogona i okolic nasady prącia. Po akcie należy prącie ogiera przemyć łagodnym
ś

rodkiem dezynfekcyjnym i wypuścić go na okólnik. Po zdjęciu pęt i bandaża klacz powinna

być oprowadzana przez kilkanaście minut, żeby nie wyparła nasienia (przez niektórych
hodowców uważane za zbędne). Zabieg inseminacji wykonuje uprawniony lekarz weterynarii.

Ciąża trwa u klaczy około 335 dni. Badanie USG stwierdza ciążę już w 10–14 dniu,

następnym objawem jest brak rui, badaniem rektalnym ciążę można potwierdzić
w 3 tygodniu. Zewnętrzne objawy widoczne są w 7–8 miesiącu ciąży. Pod koniec ciąży klacz
wymaga uważnego traktowania i racjonalnego żywienia.

Poród

Parę dni przed porodem, następuje rozluźnienie więzadeł krzyżowo-miedniczych,

powiększenie się wymienia, obrzmienie sromu, wyciek śluzu. Tuż przed porodem klacz jest
niespokojna, kładzie się, wstaje, ogląda na boki, na wymieniu pojawiają się krople siary.
Poród trwa krótko: 10–30 minut. Przy prawidłowo przebiegającym porodzie nie trzeba klaczy
pomagać, jeżeli poród się przedłuża, należy wezwać lekarza weterynarii. Łożysko jest
wydalane do pół godziny po porodzie, zaleganie dłuższe niż 3 godziny wymaga szybkiej
interwencji lekarskiej.

Ze źrebięcia po urodzeniu należy szybko usunąć błonę, w której się urodził i śluz

z nozdrzy, po czym przetrzeć ściereczką lub wiechciem słomy. Pępowinę, jeżeli się sama nie
przerwała, należy przeciąć, po ustaniu pulsowania krwi w tętnicy i odkazić ją. Źrebaka
podsunąć klaczy do wylizania i dopilnować, by jak najszybciej napił się siary, gdyż u klaczy
wydzielana jest tylko dobę. Siara zapewnia odpowiednią ilość łatwo przyswajalnych
składników pokarmowych i przeciwciał oraz prowokuje do wydalenia smółki. Pozbawione
siary źrebię jest bardzo mało odporne, a zalegająca smółka może być przyczyną śmierci.

Wychów źrebiąt

Pierwsze godziny życia źrebięcia często decydują o jego życiu i rozwoju. Źrebięta, wstają

po urodzeniu w 15–45 minut, jeżeli ten moment się przedłuża i źrebię jest słabe, należy
pomóc źrebięciu napić się siary. Zabieg ten należy powtarzać, aż źrebię będzie dość silne,
ż

eby samo podejść do matki i ssać. Pomimo wypitej siary smółka może być zatrzymana, co

objawia się następująco: niepokój źrebięcia, kładzenie się, wstawanie, oglądanie na boki,
pocenie się. W takim wypadku należy wykonać źrebięciu lewatywę z wody z mydłem. Nie
wydalona smółka wymaga interwencji chirurgicznej.

W 3–4 dniu życia, można wypuścić źrebię z matką na okólnik na kilkanaście minut.

W 8–10 dniu często pojawia się biegunka, związana z rują u klaczy. W tym czasie, sysaki
zjadają kał matki (koprofagia), żeby wprowadzić do jałowego przewodu pokarmowego florę
bakteryjną. Źrebięciu do 3–4 tygodnia życia wystarcza mleko matki, od 3 tygodnia należy je
dokarmiać, podawać na początku niewielkie ilości, a potem do woli, paszy treściwej
(gniecionego owsa) z osobnego korytka. W drugim miesiącu życia przyzwyczaja się źrebię do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kantarka. W szóstym miesiącu źrebięta są odsadzane, przez zabranie matek do innych odległych
stajni lub na pastwiska, a źrebięta pozostawia się w boksie, łącząc w pary jednej płci.

W chowie koni stosuje się różne metody wychowu źrebiąt: tabunowy (pastwiskowy),

alkierzowy (bez wybiegów i pastwisk – niekorzystny dla ich rozwoju), stajenno-pastwiskowy
(stosowany w stadninach). System i przebieg odchowu zależy od warunków gospodarstwa,
ale ma decydujący wpływ na wzrost i rozwój źrebięcia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim wieku klacze i ogiery osiągają dojrzałość płciową i rozpłodową?
2. Ile trwa cykl płciowy u klaczy?
3. Jakie są objawy rui u klaczy?
4. Kiedy należy pokryć klacz w trakcie rui?
5. Ile skoków może oddać w ciągu tygodnia ogier?
6. Ile klaczy w sezonie przypada na jednego ogiera przy kryciu naturalnym?
7. Jakie cechy fizyczne posiada nasienie ogiera?
8. Jakie hormony odpowiadają za prawidłowy przebieg cyklu płciowego?
9. Jakie są objawy zbliżającego się porodu?
10. Jak powinien przebiegać prawidłowy poród?
11. Jakiej pomocy hodowca może udzielić klaczy w trakcie porodu?
12. Po czym poznać, że nowonarodzone źrebię jest zdrowe?
13. Jak długo klacz wydziela siarę? Jakie ważne składniki zawiera siara?
14. Kiedy odsadza się źrebięta i w jaki sposób?
15. Jakie pierwsze pasze stałe podaje się źrebiętom i kiedy?
16. Kiedy po raz pierwszy źrebięta mogą wyjść na okólnik?
17. Jakie warunki wychowu zapewniają prawidłowy rozwój źrebiąt?
18. Jakie dokumenty wypełniane są w stadninie w czasie stanówki?

4.3.3. Ćwiczenia

6.1. Ćwiczenie 1
Przeprowadź próbę grzania się u klaczy (próbowania klaczy).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg kolejnych działań przy próbie,
2) wyprowadzić klacz z boksu,
3) przeprowadzić klacz na maneż (zachować odpowiednią odległość między klaczami),
4) wprowadzić klacz za próbnik, przytrzymać za uwiąz prawą ręką, dla własnego

bezpieczeństwa stanąć za odkosem,

5) obserwować zachowanie klaczy, w trakcie podejścia ogiera do próbnika,
6) ustalić, czy klacz jest w rui i czy należy ją pokryć,
7) ocenić wykonaną pracę,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbnik,

−

kantar z uwiązem lub uzda, dla klaczy,

−

uzda i lonża lub długi uwiąz dla ogiera,

−

ogier probier,

−

klacz.

Ćwiczenie

Wykonaj zabiegi konieczne do przeprowadzenie krycia kontrolowanego klaczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować sposób przeprowadzenia stanówki,
2) wyprowadzić klacz z boksu i przeprowadzić na miejsce przeznaczone do krycia,
3) spętać, zakładając pęta na pęciny lub stawy skokowe,
4) zabandażować rzep ogona,
5) wymyć srom i jego okolice letnim roztworem łagodnego środka dezynfekcyjnego,
6) założyć, na górną wargę niespokojnej klaczy, dutkę,
7) założyć derkę, w przypadku używania gryzącego ogiera,
8) obserwować przebieg krycia,
9) zdezynfekować prącie ogiera, poczekać, aż ogier zostanie odprowadzony,
10) zdjąć bandaż, a dopiero potem pęta,
11) oprowadzać klacz przez kilka minut, odprowadzić ją do boksu,
12) ocenić wykonaną pracę,
13) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbnik,

−

kantar z uwiązem lub uzda, dla klaczy,

−

uzda i lonża lub długi uwiąz dla ogiera,

−

wiadro, gąbka, ciepła woda, środek dezynfekcyjny, bandaż elastyczny, dutka,

−

ogier,

−

klacz.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj objawy, zbliżającego się porodu. Pomóż klaczy przy porodzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić w dokumentacji terminy porodów klaczy źrebnych,
2) obserwować zachowanie i wygląd klaczy,
3) ustalić, która klacz, będzie się źrebić w najbliższym czasie,
4) pościelić, w boksie tej klaczy, obficie, świeżą słomę, przygotować sprzęt,
5) obserwować klacz, w momencie rozpoczęcia się porodu powiadomić odpowiednią osobę,
6) czekać na pojawienie się źrebięcia,
7) wykonać zabiegi związane z pomocą przy porodzie,
8) podsunąć klaczy źrebię do wylizania i dopilnować, by jak najszybciej napiło się siary,
9) ocenić wykonaną pracę,
10) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gąbka, czyste ściereczki,

−

ciepła woda, środek dezynfekcyjny, nożyczki,

−

słoma,

−

aparat telefoniczny,

−

klacz źrebna.

Ćwiczenie 4

Wykonaj wskazane zabiegi pielęgnacyjne stosowane w chowie źrebiąt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt,
3) wejść do boksu z zachowaniem ostrożności i ciszy, stanąć między klaczą a źrebięciem,

złapać go prawą ręką za szyję z dołu, a lewą za ogon,

4) wykonać zabieg zgodnie z zaleceniami zoohigienicznymi,
5) ocenić wykonaną pracę,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gąbka, czyste ściereczki,

−

wiadro z ciepłą wodą,

−

rodek dezynfekcyjny,

−

termometr, gumowa gruszka,

−

kantarek,

−

rebak,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Zaprojektuj wychów źrebiąt w wybranym gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania dotyczący wychowu źrebiąt,
2) wybrać metodę wychowu odpowiednią dla rasy źrebięcia,
3) dopasować sposób wychowu do warunków, jakie posiada gospodarstwo,
4) zaplanować działania na cały okres wychowu,
5) sporządzić harmonogram dzienny prac, uwzględniając etapy wychowu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informacje o gospodarstwie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować omówić przebieg cyklu płciowego klaczy

i jego regulację hormonalną?

2) dobrać metodę krycia dla określonej rasy koni?
3) rozpoznać objawy rui u klaczy?
4) określić, kiedy należy pokryć klacz w trakcie rui?
5) przeprowadzić próbę grzania się u klaczy.
6) przygotować klacz do krycia z ręki?
7) scharakteryzować przebieg krycia kontrolowanego?
8) porównać zalety i wady krycia naturalnego i inseminacji?
9) rozpoznać objawy zbliżającego się porodu i udzielić pomocy

w jego trakcie?

10) zaopiekować się źrebięciem po urodzeniu?
11) rozpoznać cechy zdrowego źrebięcia po urodzeniu?
12) wypełnić dokumenty związane z rozrodem w stadninie?
13) zaplanować przebieg stanówki w stadzie?
14) zaprojektować wychów źrebiąt w gospodarstwie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. śywienie koni. Kalkulacja kosztów żywienia

4.4.1. Materiał nauczania

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zależy u koni od masy ciała, wykonywanej

pracy, stanu fizjologicznego klaczy, wykorzystania rozpłodowego ogiera, wieku źrebięcia.
Hodowca normując żywienie koni powinien pamiętać, że najistotniejsza jest energia, która
umożliwia wykorzystanie pozostałych składników pokarmowych. Głównym źródłem energii
są węglowodany i w niewielkim stopniu tłuszcze. Na każdy 1 g białka ogólnego strawnego
powinno przypadać 0,2 kJ energii.

Białko – materiał służący do budowy nowych tkanek i ich renowacji, produkcji mleka

u klaczy, syntezy witamin i hormonów powinno być urozmaicone, szczególnie dla koni
rosnących, klaczy wysokoźrebnych, karmiących i koni w ostrym treningu. Zapotrzebowanie
pokrywane jest przez pasze objętościowe, ziarno i nasiona (np. siemię lniane), a także przez
ś

ruty poekstrakcyjne (np. sojowa), drożdże browarniane, mączkę rybną, susz z lucerny, kiełki

pszenne.

Ze związków mineralnych szczególnie ważne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu

wapnia i fosforu (w stosunku 1,5:1) oraz sodu. Dwa pierwsze występują w sianie i owsie,
najczęściej w wystarczających ilościach, zapotrzebowanie na nie rośnie u klaczy karmiących,
wysokoźrebnych i koni młodych, ale poziom sodu w paszach jest niski, stąd musi być stale
uzupełniany w formie lizawek. Równie ważne jest dostarczenie wystarczającej ilości witamin.

Pasze objętościowe

Są podstawowym źródłem składników pokarmowych w żywieniu koni, dostarczają też

włókna, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania ich układu pokarmowego,
(wchłaniania składników odżywczych i regulacji trawienia). Najlepszym źródłem paszy tego
typu jest pastwisko zapewniające oprócz składników pokarmowych wystarczającą ilość
witamin, w tym karoten, witaminę E oraz D syntetyzowaną dzięki działaniu promieniowania
słonecznego na skórę koni. Na jedną klacz stada podstawowego należy przewidzieć
powierzchnię pastwiska:

−

dla jednego konia półkrwi – 60–80 arów,

−

dla jednego konia xx – 100 arów.
W żywieniu pastwiskowym zużycie dzienne zielonki wychodzi:

−

klacze i konie starsze – 40–50 kg,

−

roczniaki – 30–40 kg.
Zielonka z upraw polowych, to najczęściej zielonka z motylkowych: koniczyny

czerwonej i białej, lucerny, esparcety, seradeli. Zielonki, te są obfitym źródłem białka, ale ich
nadmiar jest niebezpieczny, może wywoływać kolki, ochwat, a u młodych koni opoje.

Maksymalne zużycie zielonki wynosi:

−

z traw – 30 kg,

−

z motylkowych – 20 kg.
Z porostu pastwiskowego i otoczenia padoków należy usunąć rośliny trujące, do których

należą: bukszpan, cis, knieć błotna, lulek czarny, ligustr, naparstnica purpurowa, orlica
pospolita, pokrzyk wilcza jagoda, robinia akacjowa, skrzyp polny, szczyr trwały, złotokap.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kiszonki

Powinny być stosowane tylko bardzo dobrej jakości. Najlepsze z podwiędniętych lub

podsuszonych roślin, z porostu łąkowego lub z lucerny oraz z kukurydzy. Dopuszczalne ilości:

−

konie gorącokrwiste – 5–6 kg,

−

konie zimnokrwiste – do 15 kg.

Okopowe

Ziemniaki parowane (dla koni roboczych) – do 20 kg, z paszą treściwą, a nie z sieczką

czy plewami, bo mogą powodować kolki.
Marchew – pasza dietetyczna, źródło karotenu, 3–10 kg dla wszystkich grup i typów koni.
Buraki – 5–10 kg.

Objętościowe suche

Siano tylko przepocone: łąkowe 5–12 kg, z motylkowych – 5–6 kg. Słoma – najlepsza

owsiana i jęczmienna, można stosować w postaci sieczki, jeżeli ze słomy żytniej
i jęczmiennej, musi być przetrząsana (bez ości), w ilości 1–3 kg.
Obrok – ziarno z sieczką słomianą, pół na pół, jeśli ziarno śrutowane lub gniecione więcej
sieczki i zmoczonej wodą.

Pasze treściwe

Owies:

−

stosować od 3 do 6 kg (dla bardzo ciężko pracujących koni do 10 kg),

−

zawiera – od 4 do 7% tłuszczu, ok. 10% włókna surowego, egzogenne, nienasycone
kwasy tłuszczowe, lecytynę (źródło fosforu), sterydy (ich brak powoduje łuszczenie
naskórka, łysienie, zaburzenia funkcji rozrodczych), witaminy: E, B, fosfor, żelazo,
mangan, miedź, kobalt,

−

ziarno nie pęcznieje,

−

podawany w formie śrutowanej, gniecionej, całego ziarna, z sieczką, w meszu.
Pszenica:

−

1–3 kg,

−

działanie mlekopędne,

−

najlepiej podawać w mieszankach pasz treściwych,

−

nadmiar może prowadzić do ochwatu.
Kukurydza:

−

do 4 kg,

−

uwaga – pęcznieje,

−

ześrutowana razem z kolbami, bez zanieczyszczeń.
ś

yto:

−

do 4 kg,

−

zawiera pentozany, alkilorezorcynole – może uszkadzać wątrobę,

−

zarażone sporyszem jest trujące, uwaga pęcznieje!
Nasiona strączkowych:

−

do 1 kg,

−

pęcznieją.
Len:

−

zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, dużo fosforu, selen, witaminę B,

−

działa dietetyczne, chroni błony śluzowe układu pokarmowego,

−

stosowany w meszu i pójle dla źrebiąt.
Ś

ruty poekstrakcyjne:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

do 0,5 kg,

−

w nadmiarze mogą powodować przebiałkowanie.
Otręby:

−

pszenne – działają dietetycznie, stosowane dla klaczy karmiących, zaraz po porodzie
w pójle, dla rekonwalescentów, źrebiąt ssących,

−

ytnie – mniej smaczne, zawierają dużo łatwo przyswajalnego fosforu.

Wysłodki buraczane:

−

do 1 kg,

−

suszone i melasowane,

−

stanowią uzupełnienie energii w dawce.
Melasa:

−

do 1,5 kg,

−

podawana w rozcieńczeniu z wodą w stosunku 1:1 – 1:3,

−

zawiera dużo potasu,

−

działa rozwalniająco.
Mesz:

−

pasza treściwa dla koni w intensywnym treningu i klaczy karmiących, podaje się 2–3
razy w tygodniu. Porcja dla 10 koni: 1,7 kg siemienia lnianego z 17 l wody gotuje się
20–30 minut. W kadzi zalewa się tym wrzątkiem 20 kg owsa, posypując 3,5 kg otrąb
pszennych, przykrywa na 9 godzin. Przed podaniem dodaje się 6,5 kg otrąb.

Zasady żywienia i pojenia koni

W żywieniu koni należy przestrzegać następujących zasad:

−

paszę treściwą zadawać w małych dawkach, co najmniej 3 razy dziennie, co 6 godzin,

−

połowę paszy objętościowej zadawać na odpas wieczorny,

−

karmienie codziennie o tej samej porze,

−

pozostawianie koni na czas karmienia w spokoju, co sprzyja prawidłowemu trawieniu,
a także unikanie złych nałogów (łapczywego jedzenia, rozrzucania paszy),

−

regularnie czyścić żłoby i poidła, usuwać nie wyjedzone resztki,

−

zadawanie wody, dobrej jakości, najlepiej z automatycznych poideł, jeżeli z wiadra to
3 razy dziennie (temperatura wody, zbliżona do temperatury w stajni), przed karmieniem

−

nie poić koni po ciężkiej pracy ani przed nią.

Normowanie pasz i układanie dawek pokarmowych

Ustalając potrzeby pokarmowe koni bierze się pod uwagę: energię w MJ, białko ogólne

strawne w g, suchą masę w kg, Ca, P, NaCl w g i karoten w mg.
W celu ustalenia zapotrzebowania i ułożenia dawki należy skorzystać z Norm śywienia Koni
PAN.

Tabela. 1. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe klaczy źrebnych o różnej masie ciała [11]

Masa

ciała

M-c

źrebności

Sucha

masa

(kg)

Energia

strawna

(MJ)

Białko
ogólne

strawne

(g)

Wapń

(g)

Fosfor

(g)

Chlorek

sodu

(g)

Karoten

(mg)

1–8

9,0

450

500

9–11

9,5

550

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dawka

Dawki najlepiej układać przy pomocy arkusza kalkulacyjnego lub kalkulatora. Na

początku należy ustalić rodzaj pasz, które należy podać koniom, w zależności od ich pracy
lub stanu fizjologicznego. Wypisać z norm żywienia – skład chemiczny i wartość pokarmowa
pasz, wartości: energii, białka, związków mineralnych i karotenu, dla poszczególnych pasz.
Przykładową dawkę zamieszczono w tabeli 2.

Tabela. 2. Dawka pokarmowa dla klaczy źrebnej ważącej 500 kg, w drugim okresie ciąży [11]

Sucha masa

(kg)

Energia

strawna

(kJ)

Białko ogólne

strawne

(g)

Wapń

(g)

Fosfor

(g)

Pasza

w 1 kg

paszy

dawce

w 1 kg

paszy

dawce

w 1 kg

paszy

dawce

1 kg

paszy

dawce

1 kg

paszy

dawce

Marchew

0,15

0,75

2,4

0,6

0,5

2,5

Siano
łąkowe

0,86

4,3

7,5

37,5

275

5,4

2,3

11,5

Słoma
pszenna

0,86

1,72

5,1

10,2

2,5

0,6

1,2

owies

2,5

0,88

2,2

11,5

28,75

232,5

0,7

1,75

3,7

9,25

Razem

8,97

88,45

578,5

36,75

24,45

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Które pasze mogą spowodować problemy zdrowotne koni i dlaczego?
2. Gdzie i w jaki sposób odbywa się trawienie włókna u konia?
3. Które pasze są źródłem energii w dawce dla koni?
4. Jakie pasze treściwe i w jakich ilościach podaje się koniom?
5. Jakie maksymalne ilości pasz objętościowych zadaje się klaczom?
6. Z jakich składników składa się mesz? Dla jakich koni się go stosuje?
7. Które pasze mają działanie dietetyczne, a które mlekopędne?
8. W jakich postaciach podaje się owies koniom?
9. Jakie rodzaje pasz objętościowych można podawać koniom w okresie zimowym?
10. Czym się charakteryzuje żywienie klaczy źrebnych i karmiących?
11. Dla jakich parametrów wylicza się normy i dawki pokarmowe dla koni?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj pasze dla koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować próbki pasz,
2) posegregować je wg zasady „podobny do podobnego”,
3) porównać pasze pod względem struktury, kształtu i barwy,
4) ustalić pochodzenie paszy i jej skład,
5) określić rodzaj paszy,
6) sporządzić notatkę z ćwiczenia, opisując cechy paszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pasz i dodatków paszowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Oceń organoleptycznie jakość pasz dla koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować próbki pasz,
2) posegregować próbki pasz wg ich rodzaju i określić ich rodzaj,
3) ocenić pasze pod względem struktury, składu botanicznego, wilgotności, barwy, zapachu,
4) porównać je, szeregując według wartości paszowej i jakości,
5) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pasz treściwych, objętościowych suchych i soczystych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Sporządź wykaz pasz stosowanych w żywieniu poszczególnych grup koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić skład pasz w przykładowej dawce pokarmowej,
2) ustalić rodzaj pasz stosowany w żywieniu różnych grup koni,
3) sporządzić (w poniższej tabeli) wykaz pasz, który zastosowałbyś w żywieniu różnych

grup stada podstawowego,

4) wpisać do tabeli przedziały ilości zastosowanych pasz.

Grupa koni

Pasza

Ilość w kg/dzień

Klacze niskoźrebne

Klacze wysokoźrebne

Klacze karmiące

Ogiery

Odsadki

Roczniaki

Dwulatki i tzylatki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzór tabeli,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Ułóż dawkę pokarmową dla koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić porę roku i rodzaj pasz, jaki należy zastosować w dawce dla określonego konia,
2) wypisać z norm żywienia zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, w zależności od

płci, masy ciała, użytkowania i stanu fizjologicznego konia,

3) wypisać z norm żywienia, wartość pokarmową pasz,
4) ustalić ilość pasz, które masz zamiar zastosować,
5) ułożyć dawkę pokarmową, najlepiej przy pomocy arkusza kalkulacyjnego lub

kalkulatora,

6) podliczyć sumy uzyskanych wartości,
7) porównać wyniki z zapotrzebowaniem,
8) dokonać korekty, w przypadku, gdy wyniki różnią się od zapotrzebowania, w większym

stopniu niż 5% w dół i w górę.

Sucha masa

(kg)

Energia

strawna

(kJ)

Białko ogólne

strawne

(g)

Wapń

(g)

Fosfor

(g)

Pasza

w 1 kg

paszy

dawce

w 1 kg

paszy

dawce

w 1 kg

paszy

dawce

1 kg

paszy

dawce

1 kg

paszy

dawce

Suma

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy żywienia koni,

−

komputer z arkuszem kalkulacyjnym lub kalkulator.

Ćwiczenie 5

Sporządź preliminarz pasz i kalkulację żywienia stada podstawowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rodzaj i ilość pasz, które masz zamiar zastosować,
2) określić zapotrzebowanie pokarmowe klaczy w czterech okresach, w zależności od jej

stanu fizjologicznego, na okres: niskiej źrebności, wysokiej źrebności, karmienia
ź

rebięcia w pierwszych trzech miesiącach i następnych trzech do momentu odsadzenia,

3) ułożyć 4 dawki pokarmowe na cały rok żywienia klaczy,
4) obliczyć zapotrzebowanie na pasze dla klaczy źrebnej:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dawka dla klaczy

nisko

rebnej

Dawka dla klaczy

wysoko

rebnej

Pasza

dni

razem

dni

razem

Łącznie

5) obliczyć zapotrzebowanie na pasze dla klaczy karmiącej:

Dawka dla klaczy

karmi

cej w I okr.

Dawka dla klaczy

karmi

cej w II okr.

Łącznie

Pasza

dni

razem

dni

razem

6) obliczyć roczne zapotrzebowanie na pasze dla klaczy:

Pasza

Dawki dla klaczy

źrebnej

Dawki dla klaczy

karmiącej

Łącznie

7) obliczyć koszt całorocznego wyżywienia klaczy:

Pasza

Ilość w dt

Cena za dt

Wartość

Roczny koszt

wyżywienia klaczy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z arkuszem kalkulacyjnym lub kalkulator,

−

cennik pasz,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Przygotuj i zadaj pasze koniom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg prac,
2) przygotować pasze w określonej ilości w stosunku do liczby koni,

−

zaparzyć siemię lniane w parniku,

−

zgnieść w gniotowniku partię owsa,

−

rozdrobnić w śrutowniku ziarna zbóż do mieszanki pasz treściwych,

−

pociąć słomę na sieczkę,

−

przywieźć kiszonkę i siano,

3) zadać pasze koniom,
4) ocenić wykonaną pracę,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

parnik,

−

gniotownik,

−

rutownik,

−

pasze,

−

wózek paszowy,

−

łopatka i widły do zadawania paszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić potrzebę racjonalnego żywienia koni?
2) rozpoznać pasze stosowane w żywieniu koni?



3) scharakteryzować zasady żywienia poszczególnych grup koni?
4) określić wartość pokarmową różnych pasz dla koni?
5) ocenić organoleptycznie jakość pasz stosowanych w żywieniu koni?



6) dobrać rodzaj pasz dla określonej grupy koni?



7) ułożyć dawkę pokarmową dla konia?
8) zaplanować żywienie stada koni na cały rok?



9) skalkulować koszty całorocznego żywienia koni?
10) przygotować pasze do skarmiania?
11) zaplanować czynności związane z zadawaniem pasz koniom?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Pielęgnacja i zabiegi zoohigieniczne u koni.

Korekcja

i podkuwanie kopyt koni

4.5.1. Materiał nauczania

W chowie stajennym codziennie rano przeprowadza się czyszczenie skóry, włosów

i kopyt koni. Dzięki temu usuwany jest brud, pot, zanieczyszczenia, jaja owadów, ale
równocześnie przeprowadzany jest masaż skóry, poprawiający krążenie krwi i samopoczucie
koni. Czyszczenie jest również elementem oswajania konia z człowiekiem. Do czyszczenia
najlepiej wyprowadzić konia na korytarz i uwiązać na dwa uwiązy. Czyszczenie może się
odbywać przy koniowiązie przed stajnią.

Sprzęt konieczny do pielęgnacji koni, to:

−

szczotka z naturalnego włosia – do czyszczenia skóry,

−

szczotka plastikowa – do masażu skóry,

−

szczotka ryżowa – do mycia i wyczesywania włosów grzywy i ogona,

−

zgrzebło metalowe – do czyszczenia szczotki,

−

zgrzebło gumowe – do usuwania zaklejek,

−

kopystka – do czyszczenia ścian i podeszwy rogowej kopyt,

−

grzebień do włosów,

−

drewniany nóż – do zdejmowania piany z potu,

−

gąbki lub lniane ścierki – do przecierania głowy oraz narządów rozrodczych i odbytu konia.

a b c d e

Rys. 29. Sprzęt do pielęgnacji koni: a) szczotka włosiana, b) zgrzebło metalowe, c) zgrzebło gumowe,

d) szczotka gumowa, e) kopystki [14, s. 26]

Czyszczenie rozpoczyna się szczotką włosianą od lewej strony głowy i szyi, później

pierś, łopatka, grzbiet, brzuch i przednia noga, następnie zad i tylna noga. Cały czas trzymać
się powinno szczotkę od strony konia, w tym przypadku w lewej ręce, a zgrzebło w prawej.
Każdemu pociągnięciu szczotką pod włos towarzyszy dwukrotne pociągnięcie z włosem
i oczyszczenie szczotki zgrzebłem. Brud ze zgrzebła usuwa się uderzeniem o podłoże.

Rys. 30. Kierunek czyszczenia konia [14, s. 28]

Rys. 31. Prawidłowe trzymanie szczotki i zgrzebła [14, s. 28]

Przy czyszczeniu nóg spory problem może stanowić podniesienie nogi konia, żeby

oczyścić podeszwę kopyta. Umiejętność podawania nóg u koni, konieczna jest również przy
rozczyszczaniu i kuciu kopyt. Zanim podniesie się kończynę lewą, przednią należy stanąć
bokiem do konia, twarzą w kierunku jego zadu, lewą rękę położyć na łopatce, przesunąć do
przedramienia, teraz naciska się na przedramię, jednocześnie prawą ręką chwyta za pęcinę, po
uniesieniu nogi opiera się ją na lewym udzie, zmienia rękę, trzymającą pęcinę na lewą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a prawą wykonuje zabieg. Przyzwyczajenie konia do podawania nóg na komendę „noga”
bardzo ułatwia pracę.

Rys. 32. Podnoszenie przedniej nogi konia [14, s. 25]

Rys. 34. Podnoszenie tylnej nogi konia [14, s. 26]

Przy podnoszeniu tylnej, lewej nogi również należy stanąć bokiem, twarzą w kierunku

zadu konia, lewą rękę kładzie się na zadzie a prawą przesuwa po tylniej krawędzi nogi,
chwyta się za staw pęcinowy, odciąga się kończynę do przodu, w tym samym czasie lewą
ręką od wewnątrz chwyta się za pęcinę zgiętą w stawie pęcinowym i skokowym, nogę opiera
się na lewym udzie. Przy czyszczeniu prawej strony konia przekłada się szczotkę do prawej
ręki i znowu zaczyna się od głowy. Zlepione włosy grzywy i ogona rozczesuje się palcami,
wyjmując słomę lub rzepy ostu. Rozczesaną grzywę i ogon myje się szczotką ryżową i ciepłą
wodą, po czym można delikatnie, z wyczuciem rozczesać włosy rzadkim grzebieniem. Potem,
wilgotną, lnianą ściereczką lub gąbką przeciera się oczy, nozdrza i wargi konia, a następnie
narządy rozrodcze, odbyt i wewnętrzną część ogona. Konie siwe, izabelowate lub srokate
z białymi plamami na skórze można umyć bardzo skutecznie wodą z dodatkiem soku
cytrynowego. W przypadku koni sportowych można je strzyc, sprzyja to łatwiejszemu
schnięciu koni po intensywnej pracy.

Pielęgnacja grzywy i ogona u koni, oprócz ich mycia i rozczesywania polega również na

nadaniu im odpowiedniego kształtu. Nie należy tego robić nożyczkami i obcinać włosów, ale
je przerwać za pomocą grzebienia. Zabieg wykonuje się w rękawiczkach, żeby nie pokaleczyć
rąk, w następujący sposób: lekko naciągnięte, cienkie pasmo włosów jedną ręką przytrzymać,
grzebieniem stapirować do góry krótsze włosy, pozostawione dłuższe, wyrwać owijając je na
grzebieniu i pociągając w dół. Tak przerwane włosy można splatać w siateczkę, robić
koreczki lub warkoczyk.

Pielęgnacja nóg i kopyt

Podstawą prawidłowego funkcjonowania kopyta jest zapewnienie koniom ruchu, dzięki

niemu kopyto ma odpowiedni kształt i jest aparatem amortyzacji. Równie ważne jest
regularne czyszczenie kopyt. Ściany kopyta oczyszcza się włosianą szczotką lub kopystką,
a podeszwę haczykowatą częścią kopystki, sprawdzając czy nie wbiło się coś pod podkowę
lub

w podeszwę. Po jeździe dobrze jest umyć nogi konia silnym strumieniem wody, za

pomocą szczotki, wysuszyć, a potem, jeżeli róg kopytowy jest zbyt suchy, natłuścić smarem
do kopyt. Takie kopyta należy też nawilżać wilgotnymi okładami. W przypadku kopyt
nadmiernie wilgotnych i kruchych zaleca się smarowanie kopyta, co jakiś czas, dziegciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobiega to butwieniu kopyta, a także gniciu strzałki.

W zależności od sposobu eksploatacji,

co 4–6 tygodni należy rozczyścić kopyta konia, przez usunięcie nadmiaru rogu z podeszwy,
skrócenie brzegu podstawowego tarnikiem i nadanie odpowiedniego kształtu. Ze strzałki
należy usunąć zwisające części rogu i wyczyścić rowek.

Kontuzje i stany chorobowe kończyn, wynikające ze złej pielęgnacji i nieprawidłowego
użytkowania koni

Gnicie strzałki występuje najczęściej u koni, które stoją na brudnej i wilgotnej ściółce,

a ponadto mają niewłaściwie pielęgnowane, rozczyszczane i kute kopyta. Róg strzałki
kopytowej odpada kawałkami, jest bardzo miękki, w rowkach strzałki znajduje się
brudnoszary wysięk, występuje charakterystyczny gnilny zapach, koń zaczyna kuleć.

Rak strzałki – szare, serowate rozrosty strzałki sięgające w głąb kopyta. Nieuleczalna

i ciężka choroba kopyta, która może spowodować całkowitą niezdolność konia do pracy.

Nagwożdżenie powstaje wskutek nastąpienia kopytem na ostry przedmiot (gwóźdź, kawałek

szkła). Po spostrzeżeniu kulawizny należy zatrzymać konia i sprawdzić dokładnie podeszwę oraz
strzałkę kopytową. Po stwierdzeniu nagwożdżenia trzeba wyjąć tkwiący w kopycie przedmiot,
a następnie rozkuć kopyto, wymyć i wydezynfekować, założyć opatrunek.

Podbicie – krwawe plamy, mogą być spowodowane przez drobne, twarde przedmioty,

które dostały się pod podkowę i odgniotły tworzywo kopytowe podeszwy. Może ono powstać
również w wyniku nadmiernego wystrugania podeszwy kopyta. Podbitego konia trzeba
rozkuć, na kopyta zastosować zimne okłady.

Zatrat powstaje przez zranienie koronki kopyta. Rana taka powstaje najczęściej wskutek

nastąpienia jedną nogą na drugą, zwłaszcza, jeśli koń jest podkuty podkową z hacelami.
Widoczna początkowo na koronie kopyta rana, jeśli się jej nie opatrzy, ropieje, powstaje
obrzęk koronki i koń mocno kuleje. Róg kopytowy narasta nierównomierne, jest osłabiony
i pęka. Zapobiega, prawidłowe kucie koni, sprawdzanie podków i wykręcanie haceli po pracy.

Zagwożdżenie następuje podczas kucia konia, wskutek zranienia podkowiakiem głębiej

położonych, miękkich części kopyta. Po okuciu konia należy dokładnie obejrzeć kopyto,
sprawdzić wysokość i rozmieszczenie podkowiaków na ścianie kopytowej oraz czy koń nie
kuleje. Kulejącego konia natychmiast rozkuć i obejrzeć podkowiaki, czy nie ma na nich śladu
krwi. Ogląda się również dokładnie otwory po podkowiakach od strony podeszwy,
sprawdzając, czy leżą one na białej linii kopyta. Następnie w każdy otwór wkłada się nowy,
czysty podkowiak. Gdy natrafi się na miejsce zagwożdżenia, koń wyrwie nogę. Ranę
przemywa się środkiem odkażającym, a konia podkuwa omijając zagwożdżone miejsce.

Gruda jest to zapalenie skóry na pęcinach, z tyłu stawu pęcinowego. Przyczyną grudy jest

podrażnienie i zanieczyszczenie skóry przez trzymanie koni na mokrej, brudnej ściółce,
błotnistych okólnikach, używanie ich do pracy po błocie i śniegu, nie wysuszanie nóg konia
po myciu, u koni zimnokrwistych chorobie sprzyja strzyżenie szczotek.

Pierwsze objawy to małe grudki wyczuwane na skórze, podobne do zaschniętych grudek

błota. U chorych koni, skóra na tylnej powierzchni stawu pęcinowego jest obrzękła, popękana
i pokryta strupami, włosy są w tym miejscu sklejone ropą. Skóra ropieje i odpada kawałkami.
Zdarza się, że po początkowym zaczerwienieniu i obrzęku skóry tworzą się brodawkowate
rozrosty. Leczenie polega na smarowaniu skóry nóg, po umyciu i wysuszeniu, maścią
cynkową, tranową lub borową.

Opoje. Przyczyną jest nagły i bardzo duży wysiłek, szczególnie u młodych koni,

powodujący rozciągnięcie torebki stawowej, a także nadmiar białka w dawce pokarmowej.
U chorego konia stwierdza się owalne, miękkie i bolesne obrzmienie stawu. Zazwyczaj opoje
nie powodują kulawizny, jedynie po długiej i szybkiej jeździe. Występują najczęściej u koni o
słabej konstytucji, słabych więzadłach stawowych, za wcześnie użytych do ciężkiej pracy. Na
ś

wieżo powstałe, bolesne opoje można robić okłady chłodzące.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włogacizna (szpat) jest to przewlekłe zapalenie stawu skokowego, na wewnętrznej

stronie stawu tworzą się narośla kostne. Może się do tego przyczynić zbyt wczesne
zajeżdżanie młodych koni, zbyt ciężka praca i nieprawidłowa postawa nóg.
Charakterystycznym objawem włogacizny jest to, że koń mocniej kuleje przy ruszaniu
z miejsca, w czasie biegu kulawizna zmniejsza się lub nawet ustępuje. W celu rozpoznania
włogacizny podnosi się po kolei każdą z tylnych kończyn i trzymając ją za staw pęcinowy
przyciska do brzucha konia. Po minucie nogę puszcza się i konia zmusza do zakłusowania.
Koń ze szpatem wyraźnie zakuleje.

Nakostniaki (martwiaki). śabka lub obrączka. Bukszyny. Rozrosty kostne, powstałe

w wyniku zapalenia okostnej. Zapobiega się im przez odpowiednie żywienie, pielęgnowanie
i użytkowanie koni, nieużywanie zbyt młodych koni do ciężkiej pracy. Można im również
zapobiegać przez stosowanie odpowiednich zabezpieczeń, chroniących przed urazami
mechanicznymi. Na nadpęcia i stawy pęcinowe stosuje się ochraniacze, owijki z bandaży,
strychulce, na stawy pęcinowe – półstrychulce, a na same kopyta kalosze. Nakostniaki
występują na bocznych ścianach nadpęcia, czasem pod ścięgnem. śabkę spotyka się na kości
koronowej lub pęcinowej, jeśli narośl ma formę pierścienia nazywa się ją obrączką. Tego
rodzaju schorzeniu sprzyja nieprawidłowa postawa kończyn oraz nieumiejętne kucie.
U młodych koni w intensywnym treningu wyścigowym na przedniej stronie nadpęcia tworzą
się bukszyny, w postaci zgrubień w kształcie połówek orzecha.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Dlaczego należy regularnie czyścić konie w chowie stajennym?
2. W jaki sposób konie radzą sobie z pielęgnacją skóry w naturze?
3. W jaki sposób należy przeprowadzić zabieg czyszczenia konia?
4. W jaki sposób bez większego wysiłku podnosić nogi konia w czasie czyszczenia?
5. Na czym polega pielęgnacja kopyt?
6. Co jest przyczyną gnicia i raka strzałki?
7. Jakie zabiegi stosuje się przy różnych problemach z rogiem kopytowym?
8. Na czym polega zabieg rozczyszczania kopyt?
9. W jaki sposób zapobiegać zatratowi u koni?
10. Jak rozpoznać zagwożdżenie?
11. Co jest przyczyną kontuzji i chorób kończyn konia?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź zabiegi pielęgnacyjne skóry i kopyt konia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przeprowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych,
2) przygotować sprzęt do czyszczenia,
3) wyprowadzić konia w ogłowiu z boksu na korytarz, uwiązać,
4) wyczyścić szczotką i zgrzebłem gumowym lub plastikowym skórę i sierść konia,
5) wymyć gąbką z wodą zabrudzenia, których nie można usunąć na sucho,
6) przetrzeć oczy i nozdrza gąbką z wodą,
7) przemyć okolice sromu i odbytu (użyj gąbki specjalnie do tego przeznaczonej),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) przerzedzić grzywę konia,
9) ocenić wykonaną pracę,
10) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko do czyszczenia z kółkiem do wiązania (koniowiązem),

−

uzda lub kantar z uwiązem,

−

sprzęt do pielęgnacji koni,

−

koń.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obrządek w stajni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonywanych prac,
2) zaopatrzyć się w sprzęt do obrządku,
3) wejść do boksów, usunąć ze żłobów resztki paszy (do wiadra), oczyścić żłoby i poidła,
4) przygotować słomę,
5) otworzyć boks, wrzucić widłami słomę do boksu, roztrząsnąć na całą powierzchnię,
6) pozamiatać korytarz,
7) wyczyścić konie,
8) zadać paszę treściwą,
9) wykonać inne prace wynikające z harmonogramu obrządku,
10) ocenić wykonaną pracę,
11) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt do obrządku: widły, miotła, wiadro,

−

sprzęt do czyszczenia koni.

Ćwiczenie 3

Wykonaj wskazane zabiegi pielęgnacyjne kończyn konia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić konieczność wykonania zabiegów,
2) zaplanować sposób wykonania zabiegu, dobrać sprzęt i środki,
3) wyczyścić, umyć i osuszyć kończyny konia,
4) wykonać konieczne zabiegi,
5) ocenić wykonaną pracę,
6) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kantar z uwiązem,

−

sprzęt do pielęgnacji kopyt,

−

opatrunki i środki do leczenia schorzeń kończyn konia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj wskazane zabiegi służące do rozczyszczania kopyt koni i ich podkuwania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować z podkuwaczem sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt do wykonania zabiegu,
3) wyczyścić kopyta konia,
4) pokazać konia podkuwaczowi − ustawić konia na równym podłożu, tak, aby stał równo na

wszystkich nogach, przeprowadzić konia stępem kilkanaście metrów, a następnie kłusem,

5) wrócić z koniem do stajni, ustawić w miejscu przeprowadzania rozczyszczania,
6) przytrzymać kolejne nogi konia w celu wykonania zabiegu przez podkuwacza,
7) ocenić wykonaną pracę,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kantar z uwiązem,

−

sprzęt do czyszczenia i rozczyszczania kopyt,

−

koń.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić potrzebę codziennej pielęgnacji konia?
2) zastosować zgodnie z przeznaczeniem odpowiedni sprzęt do pielęgnacji

konia?



3) podnieść nogi konia do wyczyszczenia?
4) wyczyścić konia w bezpieczny i skuteczny sposób?



5) rozpoznać i zapobiec schorzeniom kończyn, wynikającym ze złej

pielęgnacji?



5) rozpoznać i określić przeznaczenie sprzętu do rozczyszczania i kucia

koni?



6) scharakteryzować przebieg rozczyszczania kopyt?



7) wykonać odpowiednie zabiegi leczniczo-pielęgnacyjne kończyn

konia?



8) zaplanować i przeprowadzić obrządek w stajni?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Profilaktyka w chowie koni. Najczęściej występujące
choroby koni

4.6.1. Materiał nauczania

Cechy zdrowego konia

Zdrowy koń ma apetyt, jego sierść jest lśniąca i gładka, temperatura ciała wynosi

37,5–38,0

C, tętno – 26–40/minutę, liczba oddechów 8–16/minutę. Oko żywe, błyszczące,

luzówki oczu, dziąseł zaróżowione do biało szarawego, czyste. Kał i mocz wydalane są

regularnie, kał jest zielonkawo-brunatny, błyszczący, pączkowate odchody po spadnięciu na
ziemię rozsypują się, mocz żółtawy lub żółtawo-brązowy, lekko mętny. W teście na
odwodnienie fałdka skóry konia zdrowego, uchwycona palcami na łopatce i odciągnięta,
zaraz po wypuszczeniu znika. Temperaturę ciała konia mierzy się około 5 minut, w odbycie,
natłuszczonym (np. wazeliną) termometrem, przyczepionym odpowiednim spinaczem do
ogona. Liczbę oddechów ustala się przez obserwację ruchów nozdrzy lub klatki piersiowej
i powłok brzusznych lub przykładając rękę do słabizny za żebrami,

Rys. 34. Liczenie oddechów przez przyłożenie ręki [12. s. 322]

Tętno mierzy się po wewnętrznej stronie kości żuchwowej lub na tętnicy przedramieniowej.

Rys. 35. Badanie tętna [12, s. 322]

Choroby niezakaźne
Ochwat

Ochwat jest jedną z najczęściej występujących chorób koni. Jest to ciężka choroba całego

organizmu, przy której występuje zapalenie tworzywa kopytowego, położonego pod warstwą
rogową.

Przyczyny: nagłe oziębienie rozgrzanego konia, napojenie go zimną wodą albo

nakarmienie zwierzęcia nie przyzwyczajonego większą ilością żyta, pszenicy, jęczmienia lub
owsa. Szczególnie niebezpieczne jest karmienie świeżym (nie wypoconym) ziarnem. Ochwat
może wystąpić także po porodzie i jako następstwo niektórych zakaźnych chorób koni.

Objawy choroby. Ochwat zaczyna się zwykle nagle. W pracy koń idzie z coraz większą

trudnością, stawiając krótkie kroki. Chód staje się sztywny i koń porusza się jak na
szczudłach, w spoczynku wysuwa przednie nogi do przodu, a tylne podciąga pod brzuch,
porusza się bardzo niechętnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Postawa konia przy ochwacie [16, s. 354]

Przy ucisku kleszczami kopytowymi lub opukiwaniu ściany kopyta odczuwa ból i cofa

nogę, kopyto jest gorące. Koń traci apetyt, czasem pojawia się biegunka lub bóle brzucha, jak
przy morzysku. Choroba zazwyczaj trwa krótko, jeśli jednak konia nie leczy się, przedłuża się
i powoduje powstanie płaskiej, a nawet wypukłej podeszwy. Po przebytym ochwacie na
ś

cianie kopyta występują charakterystyczne pierścienie. Koń ma ograniczone możliwości

ruchowe, nadaje się do lekkiej pracy tylko po podkuciu ortopedyczną, zwartą podkową.

Postępowanie. Po zauważeniu pierwszych objawów ochwatu trzeba jak najszybciej

wezwać lekarza. Przed przybyciem lekarza należy konia rozkuć i umieścić na stanowisku
z dużą ilością miękkiej ściółki, kopyta należy chłodzić. Choremu koniowi ograniczyć dawkę
pokarmową, podawać pasze dietetyczne.

Mięśniochwat porażenny (choroba poświąteczna koni)

Przyczyną jest użycie do ciężkiej pracy po wolnym dniu, w którym nie ograniczono

dawki pokarmowej.

Objawy choroby. Obfite pocenie, drżenie mięśni, zad jest napięty i twardy, kończyny

tylne sztywne, koń z trudem się porusza. Po upadku nie podnosi się. Mocz jest czerwony.

Postępowanie: zwolnić konia od pracy, okryć derką, zastosować gorące okłady na zad.

Wezwać weterynarza.

Zapobieganie: zmniejszenie dawki pasz treściwych w dniach wolnych od pracy, ale

zapewnienie ruchu, stopniowanie natężenia pracy po dniach wolnych.

Morzyska (kolki)

Morzyska są to schorzenia żołądka i jelit, charakteryzują je silne i gwałtowne bóle.
Przyczyną najczęściej jest przekarmienie, nieregularne zadawanie karmy, skarmianie

roślin łatwo fermentujących, (zroszona lub zbierana po deszczu koniczyna), zwiędłej zielonki,
karmy nadpsutej, zmarzniętej i spleśniałej lub zanieczyszczonej ziemią i piaskiem, karmienie
ś

wieżym sianem lub ziarnem. Podawanie koniom, nie przyzwyczajonym, pasz łatwo

pęczniejących i trudno strawnych, jak żyto, jęczmień, groch, bób, kukurydza oraz pojenie
zimną wodą koni zgrzanych. Czasem nagłe oziębienie koni spoconych, nie występowanych,
stojących po pracy bez ruchu. Kolki występują również przy zarobaczeniu koni.

Objawy choroby. Jednym z pierwszych objawów morzyska u koni jest utrata apetytu, koń

stoi smutny, ogląda się na boki, grzebie przednimi nogami, często przestępuje z nogi na nogę.
Przy silnych bólach koń pokłada się, stęka, tarza po ziemi, często napina jak do oddawania
moczu i kału, czasem przysiada na tylnych nogach, w pozycji siedzącego psa. Nierzadko przy
morzysku następuje wysklepienie słabizn oraz silne wzdęcie całego brzucha. W początkowym
okresie choroby koń oddaje kał częściej niż zwykle, ale z trudem i w małych ilościach.
Później następuje zatrzymanie kału, czasem biegunka. W ciężkich stanach morzyska konie
stękają i jęczą, a przy tym z reguły obficie się pocą. Uszy naprzemian są zimne i ciepłe. Jeżeli
występują wymioty, które są objawem pęknięcia żołądka, to zawsze kończy się śmiercią
zwierzęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Charakterystyczne postawy przybierane przez konia przy morzysku [16, s. 320, 321]

Koń chory na morzysko może wyzdrowieć po kilku godzinach, ale zdarza się, że choruje

kilka dni i dłużej. Czasem choroba zaczyna się gwałtownie, przebiega szybko i kończy się
ś

miercią już po paru godzinach.

Postępowanie. Po zauważeniu pierwszych objawów morzyska należy sprowadzić lekarza.

Do czasu, kiedy przyjedzie lekarz, chorego konia należy oprowadzać. Można rozcierać mu
brzuch i boki wiechciem słomy, okryć ciepłą derką, zrobić lewatywę z ciepłej wody. W stajni
stanowisko należy oczyścić, wysłać obficie słomą, żeby koń mógł swobodnie leżeć. Nie
należy koniowi bronić kładzenia się, gdyż często leżąc mniej cierpi. Nie wolno natomiast
pozwalać mu na tarzanie się przy wzdęciach, gdyż może to spowodować pęknięcie żołądka
lub jelit. Nie należy karmić konia. Chorego konia trzeba całkowicie zwolnić od pracy, a po
wyzdrowieniu używać go najpierw tylko do lekkich prac, ponieważ morzysko powoduje
zazwyczaj silne osłabienie całego organizmu, zwłaszcza serca.

Choroby zakaźne

Lista zaraźliwych chorób zwierzęcych podlegających ustawowemu obowiązkowi

zgłaszania i zwalczania:
1) afrykański pomór koni,
2) wąglik,
3) wścieklizna,
4) zakaźne zapalenie nosa i tchawicy,
5) zakaźne zapalenie macicy u klaczy,
6) zaraza stadnicza,
7) niedokrwistość zakaźna koni,
8) influenza koni,
9) nosacizna,
10) wirusowe zapalenie tętnic koni – arteritis,
11) wirusowe ronienie u klaczy,
12) wirusowe zapalenie mózgu i rdzenia koni,
13) zołzy.

W razie wystąpienia choroby zakaźnej, należy zastosować kwarantannę, chorego

osobnika należy oddzielić od zdrowych, przeprowadzić dezynfekcję, przenieść do czystego,
obszernego pomieszczenia z czystą ściółką. Bezzwłocznie wezwać lekarza weterynarii.

Grypa koni (Influenza)

Jest to zaraźliwa wirusowa choroba koni. Konie zakażają się drogą kropelkową lub od

przenosicieli zarazków, jesienią i wiosną. Bardzo zaraźliwa, choruje większość koni
wrażliwych w stajni. Szczególnie uciążliwa w stajniach, gdzie panuje duża rotacja koni
(stajnie handlowe, pensjonaty).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Objawy. Brak apetytu, wysoka temperatura, oddech szybki, ciężki. Obserwuje się też

obrzęk spojówek, łzawienie. Przy ciężkim przebiegu może przejść w zapalenie płuc,
natomiast przy łagodnym stopniowo następuje polepszenie i koń wraca do zdrowia.

Zapobieganie. Szczepienia. Nowo wprowadzone zwierzęta należy poddać obserwacji czy

nie mają żadnych objawów choroby. Chronić konie przed kontaktami z zakażonymi
osobnikami.

Leczenie. Konie chore należy oddzielić i utrzymywać w wietrzonej, niezbyt ciepłej stajni.

Poić czystą, odstałą wodą i karmić lekko strawną paszą. Po wyleczeniu nie używać konia do
pracy, przez co najmniej 4 tygodnie ze względu na możliwość powikłań.

Nosacizna

Jest jedną z najgroźniejszych chorób zaraźliwych zwierząt nieparzystokopytnych,

wywołaną przez pałeczkę nosaciznową. Zarażenie następuje przez stykanie się z chorymi
zwierzętami i ich wydzielinami lub za pośrednictwem wody, karmy, żłobów, uprzęży.
Człowiek, może się zarazić po zetknięciu się w miejscu zranienia skóry z wydzielinami
chorych koni, a skutek jest najczęściej śmiertelny.

Objawy. Nosacizna występuje u koni w formie nosowej, skórnej i płucnej. Przy formie

nosowej następuje zwykle ropny, żółtawy wypływ z nozdrza, a na przegrodzie nosowej
pojawiają się guzki i wrzodziki. Równocześnie gruczoł podszczękowy jest powiększony,
twardy, jakby przyrośnięty do skóry i kości. Przy skórnej formie choroby obrzmiewają
naczynia i gruczoły limfatyczne przeważnie na kończynach, czasem na brzuchu lub szyi.
Guzki te pękają tworząc wrzody, których wydzieliny zawierają zarazki. Płucna forma choroby
jest trudna do rozpoznania.

Zapobieganie. Nowo nabyte konie należy poddać badaniom, (malleinizacja), powtarzać

je przynajmniej raz w roku. W przypadku wystąpienia objawów u jednego z osobników
należy przyjąć, że całe stado jest chore.

Tężec

Zalicza się go do zakaźnych, niezaraźliwych chorób, do zakażenia dochodzi przez rany

i otarcia skóry lub błon śluzowych, gdy dostaną się do nich z ziemi pałeczki tężca. Choroba ta
jest także niebezpieczna dla innych zwierząt gospodarskich i człowieka.

Objawy. Widoczne są kurczowe drgawki mięśniowe, sztywny chód, zwłaszcza przy

skrętach. Zwierzę stoi z szeroko rozszerzonymi nogami, wyciągając w przód szyję i głowę.
Ź

renice są rozszerzone, mięśnie napięte i stwardniałe, zwierzęcia są pobudzone, mają

zaburzenia w oddychaniu i krążeniu, które mogą spowodować śmierć.

Zapobieganie. Szczepienia. Skaleczenia odkażać. Utrzymywać porządek i usuwać

z pomieszczeń inwentarskich, okólników i pastwisk, metalowe, ostre przedmioty.

Wścieklizna

Jest to śmiertelna, choroba wirusowa. Zakażenie następuje na skutek przeniknięcia

zarazka do krwi przez ranę lub uszkodzenie naskórka, najczęściej podczas ukąszenia przez
wściekłe zwierzę, ponieważ zarazek znajduje się w ślinie zwierzęcia zarażonego.

Objawy. Obserwuje się niepokój, rżenie, rzucanie się na inne zwierzęta, kąsanie się

w miejsca pogryzione, zupełny brak apetytu, w końcu ogólne porażenie i śmierć.
Zapobieganie: Szczepienie psów, uniemożliwianie kontaktów koni z dzikimi zwierzętami.

Leczenie. Choroba nieuleczalna. Chore zwierzę należy odosobnić i zamknąć, aby nie

miało dostępu do innych zwierząt i ludzi. Pogryzione lub podejrzane o wściekliznę szczepi się
szczepionką, skuteczną, jeżeli będzie dość wcześnie zastosowana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Otręt koni

Jest to choroba zaraźliwa narządów płciowych. Zarażenie następuje w czasie krycia.
Objawy. Na śluzówce pochwy klaczy i na główce prącia u ogierów występują pęcherzyki

wypełnione przezroczystym płynem, który później mętnieje. Po kilku dniach pęcherzyki te
pękają tworząc wrzodziki. Te z kolei gojąc się zasychają w strupy a po ich odpadnięciu,
widoczne są białe plamki. Prócz tych objawów występuje obrzmienie sromu u klaczy,
a u ogiera napletka, ponadto swędzenie miejsc schorzałych i zwiększone napinanie się do
oddawania moczu. Konie są niespokojne, trą się o twarde przedmioty i kopią.

Zapobieganie. Nie dopuszczać do stanowienia koni wykazujących jakiekolwiek zmiany

na częściach rodnych.

Leczenie. Przemywanie narządów rodnych roztworem kwasu bornego 2–3 razy dziennie.

Zakaźne ronienie u klaczy

Chorobę wywołuje pałeczka ronienia, rzadziej inne drobnoustroje chorobotwórcze.

ródłem szerzenia się choroby jest klacz, która przy poronieniu wydala zakażony płód,

a następnie łożysko i wydzieliny dróg rodnych. Do zakażenia może dojść także za
pośrednictwem karmy i wody oraz nawozu, ściółki, sprzętu stajennego. W szerzeniu się
choroby sprzyjają złe warunki w utrzymaniu.

Objawy. Nabrzmienie warg sromowych, powiększanie się wymion i brzucha, wypływy

luzowo krwawe i zmniejszenie apetytu. Pojawienie się popędu płciowego dwa miesiące po

kryciu wzbudza podejrzenie o zachorowaniu klaczy.

Zapobieganie. Szczepienia. Prawidłowe żywienie. Dobre warunki wychowu klaczy

rebnych.

Leczenie. Odkażające płukanie narządów płciowych.

Wirusowe zapalenie tętnic koni – arteritis

Wirusowa choroba zakaźna. Zarażenie drogą kropelkową, wirusem EAV, również

miedzy klaczami i młodzieżą oraz w czasie krycia. Klacze ronią, po przechorowaniu nabierają
odporności, większość ogierów staje się siewcami.

Objawy. W początkowej fazie ma przebieg podobny do grypy, wzrost temperatury,

zapalenie spojówek, łzawienie, utraty apatytu obrzęki powiek na kończynach i podbrzuszu,
moszny i napletka, wysypka na skórze szyi i tułowia. Może wystąpić biegunka i kolka.
U klaczy ciężarnych może dochodzić do resorpcji płodów i poronień. Użycie ogiera trwale
zakażonego do krycia klaczy lub jego nasienia do inseminacji powoduje rozprzestrzenienie
arteritis w populacji koni.

Postępowanie. Izolowanie chorych klaczy, leczenia brak.
Zapobieganie. Kwarantanna koni nowoprzybyłych, badanie ogierów i eliminacja

nosicieli, szczepienie ogierów.

Zołzy

To zaraźliwa choroba młodych koni w wieku 2–5 lat wywołana przez paciorkowiec.

Zaraza przenosi się za pośrednictwem paszy i wody lub przedmiotów, do których dostały się
ropne wydzieliny chorego konia. Często występuje wspólnie z grypą.

Objawy. Kaszel, gorączka, zmniejszony apetyt, przekrwienie śluzówek oczu i nosa oraz

luzowo ropny wypływ z nozdrzy. Gruczoły podszczękowe są obrzmiałe, bolesne, ropieją

i pękają wraz ze skórą. Może wystąpić obrzęk krtani, co w konsekwencji powoduje uduszenie.

Zapobieganie. Obowiązkowa kwarantanna zwierząt nowoprzybyłych do gospodarstwa.

Prawidłowe żywienie i pielęgnacje koni oraz systematyczne odrobaczanie zwiększają
odporność koni.

Postępowanie. Można stosować ciepłe okłady na obrzmiałe węzły chłonne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroby pasożytnicze (inwazyjne)

Pasożyty wewnętrzne u koni wywołują: biegunki, anemię, postępującą utratę masy ciała,

kolki o ciężkim przebiegu, zmniejszenie ogólnej odporności oraz zaburzenia rozwoju kośćca u
młodych koni, mogą sprzyjać rozwojowi innych chorób. Schorzenia pasożytnicze należą do
szczególnie niebezpiecznych, gdyż z reguły przebiegają bezobjawowo i są trudne do
rozpoznania. Konie są ciągle narażone na zarażanie się pasożytami, ponieważ spożywają je
wraz z roślinami na pastwisku. Czyszczenie padoków z odchodów dwa razy w tygodniu jest
najbardziej skutecznym sposobem eliminacji pasożytów, a także: odrobaczanie koni,
naprzemienny wypas kwater z innymi gatunkami zwierząt oraz wysokie koszenie traw
chroniące przed formami inwazyjnymi pasożytów. Preparaty do odrobaczania najlepiej
w formie doustnych past. Rutynowo konie odrobacza się dwa razy do roku, wiosną i jesienią,
uzasadnione jest to sezonowością rozwoju pasożytów. U regularnie odrobaczonych dorosłych
koni problemem są jedynie inwazje, małych słupkowców i larw gzów, a znacznie rzadziej
tasiemców. U źrebiąt natomiast występuje specyficzna dla nich glistnica.

Słupkowce małe

Występują powszechnie u koni, nawet w warunkach regularnego odrobaczania.

Spowodowane to jest ich prostym cyklem rozwojowym Z jaj wydalanych z kałem w ciągu
kilku dni rozwijają się na padoku larwy formy inwazyjnej. Wnikają do błony śluzowej jelita
grubego, wywołują jej zapalenie. Przed osiągnięciem dojrzałości larwy wychodzą do światła
okrężnicy, wywołują ostre lub przewlekłe zapalenie błony śluzowej jelita. Rozwijające się
wiosną z tych larw nicienie dorosłe produkują duże ilości jaj wydalanych przez konie na
początku sezonu pastwiskowego, co powoduje skażenie pastwiska larwami inwazyjnymi.

Gzawica

Wywołana przez gza końskiego, który składa jaja na skórze konia. Wylęgające się z nich

larwy są zlizywane i połykane przez konia, skąd docierają do żołądka, tam wbijają się
w błonę śluzową żołądka i pasożytują około 10 miesięcy. Po tym czasie odrywają się i są
wydalane z kałem. Mogą doprowadzić do zapalenia otrzewnej i śmierci konia.

Zapobieganie. Pielęgnowanie skóry konia przez usuwanie małych, żółtawych jaj

z włosów, stosowanie w stajni repelentów.

Glistnica koni

Choroba wywołana przez glisty – robaki obłe pasożytujące w jelitach, szczególnie młodych

koni.

Zapobieganie. Systematyczne usuwanie odchodów ze stajni. Zakażony, jajami nawóz

wyjaławia się sposobem biotermicznym. Wybiegi i podwórka należy utrzymywać w czystości.
Regularne odrobaczanie.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie cechy konia świadczą o tym, że koń jest zdrowy?
2. W jaki sposób mierzy się temperaturę, tętno i liczbę oddechów u konia?
3. Jakie objawy, wspólne dla wielu chorób świadczą o niedomaganiu konia?
4. Jakie choroby koni zaliczane są do chorób zwalczanych z urzędu?
5. Jakie są objawy następujących chorób u koni: morzyska, mięśniochwatu i ochwatu?
6. W jaki sposób udzielić koniowi pierwszej pomocy w tych chorobach?
7. Jakie choroby roznoszone są drogą płciową? Jak je rozpoznać i zapobiegać im?
8. Jak nie dopuścić do roznoszenia najbardziej uciążliwych chorób zakaźnych u koni?
9. Jakie są skutki oddziaływania pasożytów na organizm żywiciela?
10. W jaki sposób należy zapobiegać chorobom pasożytniczym u koni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj i oceń parametry przyżyciowe konia – temperaturę, tętno, liczbę oddechów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować sposób wykonania zabiegu,
2) dobrać sprzęt do wykonania zabiegu,
3) zmierzyć temperaturę i zapisać wskazania termometru,
4) policzyć ilość uderzeń tętna,
5) policzyć ilość oddechów konia w ciągu minuty,
6) ocenić wykonanie zadania,
7) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

termometr dla zwierząt,

−

stoper lub zegarek,

−

koń,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy chorobowe koni na podstawie opisu i na ilustracjach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać opisy chorób koni zapisane na kartach,
2) dopasować do nich nazwy,
3) rozpoznać na fotografiach i rysunkach objawy wybranych chorób,
4) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fotografie i rysunki ilustrujące objawy chorobowe u koni,

−

kartki z nazwami chorób,

−

karty z opisem chorób, bez ich nazw,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj objawy chorób na podstawie obserwacji koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt do wykonania oceny,
2) zaobserwować konie w trakcie obrządku lub zadawania paszy,
3) obejrzeć odchody konia, przyjrzeć się wydalanemu moczowi,
4) sprawdzić wygląd sierści i skóry, uszu i oczu oraz dziąseł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) przesunąć dłonią przez nadpęcia kończyn przednich i tylnych, przyglądając się kopytom,
6) zmierzyć parametry przyżyciowe konia,
7) zapisać zaobserwowane zmiany chorobowe,
8) określić rodzaj choroby, której symptomy zaobserwowałeś,
9) sporządzić notatkę z ćwiczenia, zapisując swoje spostrzeżenia i wnioski na temat stanu

zdrowia konia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

termometr dla zwierząt,

−

koń,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj wskazane zabiegi pomocy w pracach weterynaryjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przytrzymać konia w trakcie diagnozowania go przez lekarza weterynarii,
2) zaplanować z lekarzem sposób wykonania zabiegu,
3) dobrać z nim sprzęt i materiały do wykonania zabiegu,
4) wykonywać polecenia lekarza dotyczące zabiegu,
5) unieruchomić konia, w razie konieczności przez założenie pęt lub dudki,
6) ocenić wykonaną pracę,
7) sporządzić notatkę z ćwiczenia, opisując diagnozę, przebieg leczenia i zalecenia lekarza.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poskrom,

−

apteczka weterynaryjna,

−

pęta,

−

dutka,

−

wiadro z ciepłą wodą,

−

rękawiczki gumowe,

−

konie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić potrzebę stosowania kwarantanny dla nowych

zwierząt wprowadzanych do stada?

2) określić zasady zapobiegania chorobom zakaźnym?
3) porównać cechy konia zdrowego i chorego?
4) przeprowadzić badanie parametrów świadczących o stanie

zdrowia konia?



5) wymienić choroby zwalczane z urzędu?
6) rozpoznać symptomy chorób?
7) scharakteryzować objawy chorób występujących u koni?
8) zapobiegać chorobom pasożytniczym?
9) scharakteryzować biologię najgroźniejszych pasożytów koni?
10) założyć opatrunek w przypadku zranienia lub krwotoku

u konia?

11) zastosować procedury postępowania w nagłych wypadkach

zaburzeń zdrowotnych u koni?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Pomieszczenia dla koni

4.7.1. Materiał nauczania

Pomieszczenia dla koni

Konie, można utrzymywać w pomieszczeniu inwentarskim lub w systemie otwartym.

Koniom utrzymywanym w systemie otwartym, należy zapewnić możliwość schronienia się
przed niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, na przykład pod wiatami. Powierzchnia
w przeliczeniu na jednego dorosłego konia, powinna wynosić, wtedy, co najmniej 0,1 ha.
Powierzchnię tę zabezpiecza się trwałym ogrodzeniem. Dla koni gorącokrwistych
powierzchnia ta powinna być większa.

Konie, w budynkach inwentarskich należy utrzymywać w warunkach nieszkodliwych dla

ich zdrowia oraz chroniących przed urazami i uszkodzeniami ciała, a także cierpieniem.
Zapewnić im należy swobodę ruchu i umożliwić kontakt wzrokowy z innymi końmi.
W stadninie, w celu zapewnienia koniom dobrostanu i prawidłowej organizacji pracy,
konieczne są określone budynki inwentarskie i pomieszczenia stajenne, należą do nich: stajnie
dla klaczy ze źrebiętami, stajnie dla ogierów, wychowalnie dla młodzieży. Pomieszczenia
pomocnicze to: izolatki i porodówki, a także gospodarcze: paszarnia, szorownia, siodlarnia,
pomieszczenia socjalne dla pracowników. Stajniom towarzyszą zwykle obiekty treningowe:
ujeżdżalnia (maneż), karuzela, bieżnia, korytarz do skoków i pielęgnacyjne: myjnia, solarium,
basen. Stajnia może składać się z boksów, stanowisk lub mieć formę biegalni. Najmniej
korzystne dla koni są stanowiska, na których konie są przywiązane i mają mocno ograniczoną
możliwość ruchu. W boksach i na biegalniach utrzymuje się konie bez uwięzi, wiąże się je
jedynie na okres karmienia.

Rys. 38. Stajnia boksowa [26]

Ogiery i klacze powyżej roku życia utrzymuje się, w osobnych pomieszczeniach, bez

możliwości fizycznego kontaktu.

Boksy

Powierzchnia boksu, powinna wynosić, dla:

−

koni dorosłych (2 x wysokość w kłębie)², co najmniej 9 m²,

−

klaczy ze źrebięciem i ogierów (2,5 x wysokość w kłębie)², co najmniej 12 m².
Długość najkrótszego boku boksu dla konia to, co najmniej 1,5 x jego wysokość

w kłębie. Drzwi do boksów powinny mieć minimum 1,5 m szerokości. Przegrody pomiędzy
boksami (minimalnie 2 m wysokości) powinny mieć pełną ściankę wysokości około
130−150 cm, zakończoną kratownicą z pionowych lub poziomych prętów o wysokości
80−90 cm. Ze względu na bezpieczeństwo, odstępy pomiędzy prętami pionowymi, powinny
wynosić 50−80 mm, a poziomymi 150−170 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiary stanowiska dla koni małych (kuców) powinny wynosić:

−

szerokość − od 1,6 m,

−

długość − od 2,1 m.
Wymiary stanowiska, dla koni dużych, powinny wynosić:

−

szerokość − od 1,8 m,

−

długość − od 3,1 m.

Biegalnie

W przypadku utrzymywania koni w systemie, wolnostanowiskowym powierzchnia

biegalni powinna, w przeliczeniu na jednego konia, wynosić, dla:

−

koni dorosłych − od 10 m²

−

młodzieży (roczniaków, dwulatków) − od 10 m²

−

odsadków − od 10 m²,

−

klaczy ze źrebięciem − od 12 m².
Na jednego konia w biegalni powinno przypadać 120–150 cm długości żłobu.

Warunki zoohigieniczne

W pomieszczeniach inwentarskich dla koni zapewnia się dostęp światła naturalnego,

w stosunku powierzchni okien do powierzchni podłogi jak 1:10, ponadto oświetla się je
ś

wiatłem sztucznym. Podłoga powinna być twarda, równa i stabilna, a jej powierzchnia nie

może być śliska. Obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura, względna wilgotność
powietrza i stężenie gazów powinny być utrzymane na poziomie nieszkodliwym dla koni.
Minimalna ilość przestrzeni zapewniająca właściwy mikroklimat w stajni, to 30 m³ na
jednego konia. Stężenie, gazów, nie powinno przekraczać:

−

dwutlenku węgla − 23.000 ppm,

−

siarkowodoru (H2S) − 5 ppm,

−

koncentracja amoniaku (NH3) nie powinna przekraczać 20 ppm,
Jednostka ppm (z angielskiego: parts per milion) wyraża stężenie bardzo rozcieńczonych

roztworów związków chemicznych. Określa ilość cząsteczek związku chemicznego
przypadającą na 1 milion cząsteczek roztworu.

Wilgotność względna powietrza nie powinna przekraczać 80%, prędkość jego przepływu

maksymalnie może wynosić 0,3 m/s, temperatura powietrza powinna się znaleźć w przedziale
od 5 do 28°C.

Wyposażenie boksów i stanowisk

Wyposażenie i sprzęt, przeznaczone do karmienia i pojenia zwierząt gospodarskich,

wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt oraz nadających się do
czyszczenia i dezynfekcji. Należy je tak umieścić, żeby ograniczyć możliwość
zanieczyszczenia paszy lub wody, a koniom ułatwić bezkonfliktowy dostęp. Poidła
automatyczne (o wydajności 8 l wody na minutę) zapewniają stały dostęp koni do wody,
której zapotrzebowanie wynosi 20–60 litrów dziennie w zależności od rodzaju paszy
i wykonywanej pracy. Poidło powinno być umieszczone daleko od żłobu, żeby koń nie mógł
popijać w trakcie jedzenia.

łoby powinny być zainstalowane na wysokości 0,9−1,0 m górnej krawędzi nad

posadzką, w sposób zabezpieczający przed skaleczeniem konia. Najlepsze, bo łatwe do
utrzymania i trwałe są żłoby z kamionki, stali nierdzewnej, a także tworzywa sztucznego.
Konie w pomieszczeniu inwentarskim powinny być utrzymywane na ściółce.

Podawanie paszy w małych porcjach, ale często, siana w luźno wiszących nylonowych

siatkach, ściółki w postaci słomy, a także lizawki zapobiega narowom i zapewnia dobre
samopoczucie koniom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są sposoby utrzymania koni i rodzaje pomieszczeń w stadninie?
2. Jakich podstawowych warunków należy przestrzegać w utrzymaniu koni, zgodnych

z wymaganiami związanymi z ich dobrostanem?

3. Jaką wielkość powinny posiadać boksy i stanowiska dla koni?
4. Ile wynosi optymalna temperatura i maksymalna wilgotność w stajni?
5. Jaka maksymalna ilość gazów trujących zawartych w powietrzu oraz wilgotność jest

dopuszczalna w stajni?

6. Jakie są wymagania dotyczące żłobów i poideł w stajni?
7. W jaki sposób można ograniczyć narowy w stajni dzięki odpowiedniemu utrzymaniu

koni?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń warunki zoohigieniczne w stajni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować sprzęt do przeprowadzenia pomiarów,
2) wykonać pomiary budynku, jego powierzchni, wysokości, powierzchni okien, powierzchni

boksów lub stanowisk, wysokości usytuowania żłobów, szerokości korytarzy, drzwi,

3) wykonać pomiary temperatury, wilgotności, zawartości gazów w powietrzu,
4) porównać pomiary ze standardami,
5) dokonać oceny poszczególnych parametrów zoohigienicznych w stajni,
6) określić nieprawidłowości w warunkach w stajni i podaj propozycję ich naprawy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

taśma miernicza 20 metrowa,

−

termometr i higrometr lub termohigrometr,

−

toksymetr (do pomiaru zawartości gazów trujących w powietrzu),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

6.2. Ćwiczenie 2
Zaplanuj modernizację pomieszczeń dla koni i ich wyposażenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić nieprawidłowe warunki w istniejących pomieszczeniach w wybranej stajni,
2) zaproponować rodzaje pomieszczeń i warunki dla koni w wybranej stajni,
3) zaplanować zmiany w istniejących pomieszczeniach i budynkach,
4) przedstawić propozycje w postaci projektu,
5) zaprezentować projekt na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić sposoby utrzymania koni i rodzaje pomieszczeń

w stadninie?

2) określić warunki utrzymania koni, zgodne z ich dobrostanem?
3) ustalić wielkość boksów i stanowisk, w zależności od grupy

i wzrostu koni?

4) określić parametry powietrza w stajni?
5) określić wymagania dotyczące żłobów i poideł w stajni?
6) określić jakość podłóg w stajni?



7) podać możliwości takiego utrzymania koni w stajni, żeby ograniczyć

ich narowy?



8) ocenić warunki zoohigieniczne w stajni?
9) zaplanować wyposażenie pomieszczeń w stajni?
10) zaplanować modernizację pomieszczeń dla koni?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prawdziwe jest stwierdzenie, że

a) w kończynie piersiowej konia, staw łokciowy leży nad stawem barkowym.
b) pachwiny konia leżą obok łokci.
c) krzyż jest częścią zadu.
d) nadpęcie i staw pęcinowy łączą się poprzez pęcinę.

2. W prawidłowo zbudowanej kończynie tylnej linia poprowadzona z guza kulszowego

powinna
a) przechodzić przez wszystkie stawy i spadać za piętkami kopyta.
b) dotykać pięty i spadać w odległości 2 kopyt za piętkami.
c) przechodzić przez staw skokowy i pęcinowy.
d) dotykać pięty oraz stawu pęcinowego i spadać w odległości ⅔ kopyta za piętkami.

3. Pipak i modzel

a) nie wpływają na obniżenie ocen za pokrój.
b) są naroślami trwale uszkadzającymi stawy.
c) zmieniają kąt ustawienia kości w stawach.
d) upośledzają ruch konia.

4. U koni wierzchowych kłąb powinien być

a) wysoki i krótki.
b) niezbyt wydatny i długi.
c) długi i szeroki.
d) wydatny i długi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Dereszowaty koń ma wymieszane włosy białe i maściste oraz

a) najwięcej włosów białych na zadzie.
b) najwięcej włosów białych na głowie.
c) przybywa mu białych włosów z wiekiem.
d) na tle białych włosów występują ciemne plamki.

6. Na poniższym rysunku, na głowie konia widać odmiany

a) gwiazdkę ze strzałką.
b) kwiatek i krótką, wąską łysinkę, oraz białą szparę wargową.
c) białe kółko na czole i kreskę na nosie.
d) gwiazdkę i strzałkę, oraz dolną wargę.

7. Do ras chronionych w Polsce nie należą rasy

a) wielkopolska.
b) małopolska.
c) śląska.
d) huculska.

8. Stayer, to typ konia pełnej krwi angielskiej

a) biegający dobrze na krótkich dystansach.
b) później dojrzewający i mniejszy kalibrowo, od pozostałych.
c) szybki i duży.
d) biegający dobrze na średnich dystansach.

9. Koń trakeński w porównaniu z folblutem

a) ma suchszą tkankę i mocniejszy róg kopytowy.
b) jest szybszy na długich dystansach.
c) jest wyższy i w większych ramach.
d) lepiej sprawdza się w wkkw.

10. Dojrzałość rozpłodowa u koni występuje

a) razem z dojrzałością fizyczną.
b) w wieku 3 lub 4 lat.
c) 4 lub 5 lat.
d) razem z dojrzałością płciową.

11. Klacz wykazującą ruję na drugi dzień po inseminacji, należy

a) pokryć tego dnia.
b) nie kryć wcale, pomimo wykazywania objawów rui.
c) pokryć na trzeci dzień, jeśli dalej wykazuje ruję.
d) kryć codziennie, aż do momentu zaniknięcia objawów rui.

12. Powody, dla których w Polsce inseminacja koni wciąż nie jest zbyt popularna to

a) wysoki koszt zabiegu.
b) nieskuteczność.
c) zakaz wpisu do polskich ksiąg hodowlanych.
d) zanik rui u klaczy inseminowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Pokładanie się i niepokój klaczy, oglądanie na boki, obrzmienie wymienia, to objawy

a) głodu.
b) po odsadzeniu źrebięcia.
c) zbliżającego się porodu.
d) morzyska.

14. Odsadzanie źrebiąt najlepiej przeprowadzić w następujący sposób

a) pozostawić klacz w boksie, a źrebię połączyć na wybiegu z innymi odsadkami.
b) pozostawić źrebię w boksie, a klacz przenieść na pastwisko.
c) stopniowo przyzwyczajać źrebię do zabierania od klaczy.
d) połączyć wszystkie odsadki na biegalni, blisko matek, żeby je słyszały.

15. Otręby pszenne i ziarno pszenicy w żywieniu klaczy karmiących

a) dostarczają wapnia i fosforu koniecznych do budowy kośćca źrebiąt.
b) są źródłem włókna, ułatwiającego trawienie.
c) są mlekopędne i dietetyczne.
d) dostarczają energii.

16. Śruty poekstrakcyjne – źródło dużej ilości białka, można podawać koniom w ilości do

a) 0,5 kg dziennie.
b) 1 kg do każdego odpasu.
c) 1 kg dziennie.
d) 2–3 kg z innymi paszami treściwymi.

17. Owies jest stosowany w żywieniu koni, ponieważ

a) zawiera więcej energii, niż inne ziarna zbóż.
b) działa dietetycznie.
c) zawiera łatwo strawne białko.
d) jest źródłem włókna i tłuszczu, nie pęcznieje.

18. Karmienie koni paszą treściwą codziennie, o tej samej porze, powoduje

a) rozrzucanie owsa.
b) żarłoczne wyjadanie paszy.
c) łykanie.
d) zapobieganie kolkom.

19. Dawka dzienna siana dla jednego konia wynosi 5 kg. Jlość siana, jaką należy zaplanować

na rok dla grupy 5 koni, zakładając straty przy przechowywaniu 5%, to
a) ok. 9,6 t.
b) ok. 9 300 kg.
c) ok. 125 dt.
d) ok. 10,6 t.

20. Do pielęgnacji kopyt powinno używać się

a) haczyka i gumowego zgrzebła.
b) kopystki i szczotki z naturalnego włosia.
c) drewnianego noża i haczyka.
d) szczotki ryżowej i kopystki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21. Zdrowe kopyta konia posiadają

a) wklęsłą podeszwę i błyszczącą, gładką ścianę.
b) błyszczącą, gładką ścianę i płaską lub lekko wypukłą podeszwę.
c) lekko pofalowaną ścianę i dużą strzałkę.
d) małą strzałkę i nieliczne pierścienie na ścianie.

22. Do chorób koni zwalczanych z urzędu, nie należą

a) influenza koni, nosacizna.
b) wąglik, wścieklizna.
c) arteritis, zołzy.
d) pryszczyca, bruceloza.

23. Profilaktyka chorób pasożytniczych pozwala uniknąć strat z powodu

a) nakładów na stosowanie repelentów.
b) regularnego odkażania pomieszczeń.
c) opóźnionego rozwoju młodych zwierząt.
d) nakładów na odrobaczanie koni.

24. Prawdą jest, że

a) bakteria wywołująca arteritis, przenoszona jest drogą kropelkową, poprzez krew

i w czasie krycia.

b) wirus wywołujący arteritis jest przenoszony w czasie krycia.
c) wirus wywołujący arteritis przenoszony jest drogą kropelkową i w czasie krycia.
d) pierwotniakiem wywołującym arteritis klacze zarażają się od ogierów podczas

kopulacji.

25. Opoje powstają w wyniku

a) zapalenia torebek stawowych i pochewek ścięgnistych.
b) urazu mechanicznego.
c) złamania kości śródręcza.
d) żywienia paszą o nadmiernej ilości energii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Prowadzenie chowu i hodowli koni

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Blendinger W.: ABC zdrowia konia. Wyd. Zbrosławice 1991
2. Diacont K.: Praca z końmi od podstaw. Oficyna Wydawnicza Hoża, Warszawa 2001
3. Fedorski J.: Poradnik dla hodowców i miłośników koni. PWRiL, Poznań 2003
4. Gliński Z., Kozyra K.: Choroby zakaźne zwierząt. PWRiL, Warszawa 2003
5. Haller M.: Rasy koni. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997
6. Hawcroft T.: Rasy, pielęgnacja, wychowanie, tresura. Wydawnictwo Ania. Warszawa
7. Instrukcja sporządzania opisu słownego i graficznego koni. Identyfikacja koni. Warszawa

2003

8. Kosiniak-Kamysz K., Wierzbowski S.: Rozród koni. Drukrol s.c. Kraków 2003/2004
9. McEwen J.: Choroby koni i ich leczenie. Muza Warszawa 2006
10. Meyners A.: Pielęgnacja kopyt. JiK, Zakrzów 2003
11. Mickunas W.: Trener radzi. P.W. Open, Gorzów 2004,
12. Muller E.: Poradnik weterynaryjny dla rolników. PWRiL Warszawa 1979
13. Normy żywienia koni. PAN 1997
14. Pankiewicz R.: Polska hodowla koni czystej krwi arabskiej 1918–1935. Wyd. Frejlich,

2004

15. Pruchniewicz W.: Akademia jeździecka cz.1. Chaber PR, Warszawa 2003
16. Rudzka J. (red.): Chów, hodowla i użytkowanie koni. SGGW, Warszawa 1991
17. Szlaszyńska Z., Fijałkowska W. Batowska W. (red.): Hodowla zwierząt t. 1, t. 2.

Podręcznik dla techników rolniczych. PWRiL Warszawa 1996

18. Trojańska-Koch E.: Konie arabskie. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2004
19. Urbaniak

Czajka B.: Koń zdrowy jak... Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001

20. Walkowicz E., Jodkowska E.: Hodowla i chów koni. Przewodnik do ćwiczeń.

Wydawnictwo Akademii Rolniczej Wrocław 1997

21. Materiały szkoleniowe AFASEC – Formation Jockeys Drives. Francja
22. www.koniary.blog.pl
23. www.pzhk.pl
24. www.konie.biz

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
hodowla koni, Nauki przyrodnicze i ścisłe, Biologia, Weterynaria
Chów i Hodowla Koni (1), ● Chów i hodowla i Technologie w produkcji
Chów i Hodowla Koni, weterynaria uwm II rok, chów i hodowla
Chów i Hodowla Koni, ● Chów i hodowla i Technologie w produkcji
konie egzamin, Zootechnika UP Lublin, Hodowla Koni
10 Prowadzenie sesji
hodowla koni, Nauki przyrodnicze i ścisłe, Biologia, Weterynaria
10 Prowadzenie wypieku ciastaid Nieznany (2)
10 Prowadzenie dokumentacji finansowej 2
Hodowla Koni (Zwoliński) 1
Hodowla Koni (Zwoliński) 4
10 Prowadzenie polityki kadrowe Nieznany (2)
Konie egz, hodowla koni
15 Prowadzenie chowu pszczół
10 Prowadzenie rachunkowości budżetowej
Chow i Hodowla Koni id 110251 Nieznany
Hodowla Koni (Zwoliński) 2
Wyniki egzaminu z działu Chów i hodowla koni, dla studentów II roku WMW 13

więcej podobnych podstron