„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Mirosław Worobik

Prowadzenie chowu pszczół
321[04].Z3.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Urszula Malinowska

mgr inż. Beata Wawryn-śmuda

Opracowanie redakcyjne:

mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:

dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 321[04].Z3.01,

„Prowadzenie chowu pszczół”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

12

5.1. Zarys dziejów pszczelnictwa

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Systematyka pszczół

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Morfologia i anatomia pszczoły

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Podstawy użytkowania pszczół

19

5.4.1. Ćwiczenia

19

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

21

7. Literatura

35

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik pszczelarz.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ć

wiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-uczenia się

oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np.: samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z3.02

Rozpoznawanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej

321[04].Z3.03

Organizowanie wychowu matek

pszczelich

321[04].Z3.04

Prowadzenie prac związanych

z hodowlą pszczół

321[04].Z3.05

Identyfikowanie i zwalczanie

chorób pszczół

321[04].Z3

Chów i hodowla pszczół

321[04].Z3.01

Prowadzenie chowu pszczół

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować poszczególne jednostki taksonomiczne,

−

stosować zasady postępowania w przypadku użądlenia przez pszczołę,

−

stosować zasady zachowania się pszczelarza przy pszczołach,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

określać wartość roślin pyłkodajnych,

−

charakteryzować czynniki środowiska i oceniać ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin uprawnych,

−

oceniać wpływ właściwości gleby na rośliny,

−

określać rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,

−

określać wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−

charakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

charakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,

−

charakteryzować budowę i funkcje narządów układu pokarmowego i chłonnego zwierząt,

−

charakteryzować czynniki wpływające na trawienie i procesy przemiany materii,

−

określać czynniki klimatyczne i glebowe wpływające na zdrowie oraz produkcyjność
zwierząt,

–

określać przystosowanie kwiatów do wabienia owadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

stosować terminologię z zakresu pszczelarstwa,

−

określić wpływ poszczególnych czynników na wyniki produkcyjne w pasiece,

−

charakteryzować kolejne okresy w historii pszczelarstwa,

−

określić kierunki rozwoju pszczelarstwa w Polsce i na świecie,

−

określić wpływ pionierów pszczelarstwa na postępu w tej dziedzinie,

−

rozpoznać różne rodzaje uli,

−

określić wpływ warunków środowiskowych na kierunki produkcji w pasiece,

−

wyjaśnić potrzebę wielokierunkowej produkcji pasiecznej,

−

określić cechy gatunków i ras pszczół,

−

dokonać analizy geograficznego rozmieszczenia pszczół,

−

określić czynniki wpływające na rozwój pszczół,

−

rozróżnić poszczególne osobniki pszczół,

−

określić topografię narządów i układów organizmu pszczoły,

−

charakteryzować funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu pszczoły,

−

określić funkcje ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły,

−

charakteryzować rolę hemolimfy w odżywianiu i jej wpływ na funkcje obronne
organizmu,

−

wskazać zależności tergitu od przynależności rasowej,

−

określić znaczenie długości języczka u pszczoły robotnicy,

−

określić rolę skrzydełek u pszczoły robotnicy,

−

rozróżnić stadia rozwojowe czerwia pszczelego,

−

określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz środki ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik pszczelarz 321[04].

Moduł:

Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3

Jednostka modułowa:

Prowadzenie chowu pszczół 321[04].Z3.01

Temat: Morfologia pszczoły robotnicy.

Cel ogólny: Charakteryzować budowę morfologiczną pszczoły robotnicy.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

definiować pojęcie: indeksu kubitalnego, rąbka filcowego,

−

wymieniać gruczoły związane z budową morfologiczną,

−

rozróżniać elementy składowe ciała pszczoły robotnicy,

−

obliczać indeks kubitalny,

−

opisywać budowę anatomiczną pszczoły robotnicy

−

określić zróżnicowanie czynnościowe odnóży krocznych pszczoły robotnicy.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 3–4-osobowych.

Czas trwania zajęć: 3 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

okazy trzech postaci pszczół,

−

mikroskop stereoskopowy,

−

lupy ręczne,

−

szpilki entomologiczne,

−

miarki milimetrowe,

−

pęsety,

−

szkiełka przedmiotowe i przykrywkowe,

−

model pszczoły.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu zajęć, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

−

nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat ogólnych wiadomości
dotyczących budowy morfologicznej. Nauczyciel po wykładzie zadaje pytanie:
Z jakich części składa się ciało pszczoły?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

„Burza mózgów” – uczniowie udzielają różnych odpowiedzi, wszystkie zostają
zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi,

−

nauczyciel prezentuje poszczególne elementy ciała pszczoły robotnicy. Omawia je
i zwraca uwagę na pojęcia takie jak: odnóża, obnóża, indeks kubitalnny, rąbek
filcowy, termit, sternit. Po prezentacji nauczyciel zadaje pytanie: Jakie gruczoły
związane są z budową morfologiczną,

−

nauczyciel do odpowiedzi typuje ucznia. Uczeń udziela odpowiedzi. Nauczyciel
weryfikuje odpowiedzi. Następnie nauczyciel przydziela zadania grupom.

4. Realizacja zajęć:

Praca w grupach 3–4-osobowych:

−

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania,

−

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania,

−

uczniowie zapoznają się z budową morfologiczną pszczoły robotnicy,

−

uczniowie dyskutują na temat charakterystyki i funkcji poszczególnych części ciała,

−

uczniowie określają zróżnicowanie czynnościowe odnóży krocznych pszczoły
robotnicy,

−

uczniowie w grupach określają funkcje poszczególnych części ciała, zapisują na
papierze,

−

uczniowie mierzą i obliczają indeks kubitalny.

Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek oraz kontroluje:

−

czy uczniowie zrozumieli zadanie,

−

czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenie,

−

czy zachowują przepisy bhp.

Zakończenie zajęć

−

przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
budowę morfologiczną głowy, tułowia czy odwłoka,

−

uczniowie dyskutują na forum klasy na temat funkcje poszczególnych części ciała,
zapisu.

Praca domowa
Porównaj budowę morfologiczną pszczoły robotnicy z budową trutnia i matki pszczelej.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Technik pszczelarz 321[04].

Moduł:

Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3

Jednostka modułowa:

Prowadzenie chowu pszczół 321[04].Z3.01

Temat: Rasy pszczół w Polsce.

Cel ogólny: Charakteryzować rasy pszczół hodowanych w Polsce.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić hodowane rasy pszczół w Polsce,

−

opisywać cechy morfologiczne poszczególnych ras,

−

określić cechy użytkowe poszczególnych ras,

−

charakteryzować cechy użytkowe poszczególnych rasy pszczół,

−

stosować nazwy łacińskie poszczególnych ras pszczół.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 3–4-osobowych.

Czas trwania zajęć: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

rodziny pszczele rożnych ras,

−

dłuto pasieczne,

−

podkurzacz,

−

strój pasieczny,

−

szczoteczka.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu zajęć, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

W oparciu o dotychczasową wiedzę z zakresu systematyki pszczół opracuj
charakterystykę hodowanych ras pszczół w Polsce.

Zadanie powinieneś(aś) wykonać w następujących etapach:
I.

Zbieranie i analiza informacji o rasach hodowanych w Polsce (~20 min.)

Aby prawidłowo wykonać zadanie musisz wiedzieć:

−

co to jest rasa?

−

co to jest cecha użytkowa i jakie wyróżniamy u pszczół?

−

jakimi cechami morfologicznymi charakteryzujemy pszczoły?

−

co to jest i jak określa się indeks kubitalny?

−

w jakim celu mierzy się długość języczka u pszczół?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza (Zał. nr 1).

II. Opracowanie planu pracy (~10 min.)
Na tym etapie powinniście przemyśleć jak należy wykonać przydzielone Wam zadanie,
a zatem:

−

zorganizować stanowisko pracy (dobór i rozmieszczenie narzędzi pracy, sprzętu
pasiecznego)

−

ustalić kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych

−

ustalić sposób prowadzenia przeglądu rodziny pszczelej

−

podzielić się pracą

−

zaplanować sposób korzystania z materiałów pomocniczych

Pomogą Wam w tym pytania prowadzące:

−

jakimi narzędziami pracy oraz jakim sprzętem pasiecznym będziesz posługiwać się
podczas pracy?

−

jakiej barwy są pszczoły robotnice?

−

czy są jednolicie ubarwione?

−

czy są złośliwe?

−

jak trzymają się plastra?

−

jak sklepia komórki z miodem?

−

czy kitują gniazdo?

−

jaka jest długość jezyczka?

−

jakiej wielkości jest indeks kubitalny?

−

jak podzielicie się pracą w zespole?

−

w jaki sposób wymienicie się swoją wiedzą, aby wspólnie opracować całość
przedsięwzięcia?

Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza „Plan pracy” (Zał. nr 2).

III. Ustalanie harmonogramu pracy (~10 min)
W tej fazie powinniście:

−

omówić dokładnie z nauczycielem zaplanowany przegląd rodziny pszczelej mający na
celu określenie cech rasowych pszczół,

−

przedyskutować kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych
oraz podział pracy.

IV. Praktyczne wykonanie zadania (~55 min. )
Pracujecie samodzielnie nad wykonaniem zadania zgodnie z przyjętym harmonogramem
pracy, wymieniacie się wiedzą, konsultujecie i wspólnie opracowujecie w zespole
trzyosobowym zaplanowany przegląd rodziny pszczelej mający na celu określenie cech
rasowych pszczół.
Pomoże Wam w tym czuwający nad prawidłowym przebiegiem prac nauczyciel, którego
w każdej chwili możecie prosić o pomoc.

Uwaga!
W czasie realizacji zadania przestrzegajcie instrukcji do przeglądu rodzin pszczelich
(Zał. nr 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

V. Sprawdzanie jakości wykonanej pracy (~15 min.)
Kontrolę jakości swojej pracy wykonujecie na bieżąco kierując się pytaniami przewodnimi
podanymi powyżej w tekście.
Najpierw sprawdzacie jakość przeprowadzonych obserwacji w oparciu o zapisy w książce
pasiecznej.
Wyniki oceny rodziny pszczelej wpisz do formularza „Arkusz oceny przynależności rasowej
pszczół” (Zał. nr 4).
Następnie wymieniacie się w zespołach „Arkuszami oceny przynależności rasowej pszczół”
i analizujecie wyniki oceny przeprowadzonych obserwacji rodzin pszczelich i ewentualnie
dokonujecie korekty.
Faza ostatnia jest wspólną pracą całej grupy i nauczyciela.

VI. Analiza przebiegu pracy (~20 min.)
W tej fazie należy odpowiedzieć na pytanie:
„Co bym zrobił inaczej, lepiej, gdybym wykonywał(a) zadanie jeszcze raz?”
Analizujecie cały przebieg Waszej pracy pod kątem polepszenia jakości obserwacji rodzin
pszczelich, skrócenia czasu pracy, lepszej organizacji (pod kierunkiem nauczyciela).
Jeżeli poprawki są znaczne – należy cały proces przeprowadzić od początku.
Wypełniacie „Kartę samooceny” (Zał. nr 5).
Uwaga!
Ocena Waszej pracy zostanie dokonana przez nauczyciela w oparciu o:

−

„Arkusz oceny przynależności rasowej pszczół”.

−

„Arkusz obserwacji ucznia” (Zał. nr 6).

Zakończenie zajęć

−

przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
cechy morfologiczne,

−

uczniowie dyskutują na forum grupy na temat cech użytkowych pszczół.

Praca domowa
Określ cechy użytkowe dla poszczególnych ras

Pszczoła

Cecha

Środkowoeuropejska

kraińska

kaukaska

Trzymanie się plastra

Rozwój wiosenny

Łagodność

Skłonność do rójki

Skłonność do rabunku

Zdolność obrony

Floromigracja

Wierność pożytkowa

Skłonność do kitowania

Charakter zasklepów

Odporność na choroby

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Zarys dziejów pszczelnictwa

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie uli nierozbieralnych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować rysunki i przeźrocza różnych uli nierozbieralnych.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na

charakterystyczne cechy w budowie uli nierozbieralnych.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć rysunki i przeźrocza różnych uli nierozbieralnych,
2) narysować ule nierozbieralne,
3) określić dla każdego ula nierozbieralnego charakterystyczne cechy w budowie, które

należy wpisać w tabeli,

Lp.

Typy uli

nierozbieralnych

Materiał

Dostęp do

gniazda

Pojemność ula

Teren

występowania

1.

Kószka

2.

Barć

3.

Kłoda stojak

4.

Kłoda leżak

5.

Bezdenek

6.

Bartniaczek

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

rysunki i foliogramy uli nierozbieralnych,

−

eksponaty uli nierozbieralnych,

−

rzutnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie okresów w historii pszczelarstwa.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zapoznać się z materiałem dydaktycznym, dotyczącym okresów

w dziejach pszczelarstwa.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na cechy

charakterystyczne kolejnych okresów w historii pszczelarstwa

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem dydaktycznym, dotyczącym okresów w dziejach pszczelarstwa,
2) odszukać w dostarczonej przez nauczyciela literaturze dodatkowych informacji na temat

okresów w dziejach pszczelarstwa,

3) opracować charakterystyki kolejnych okresów w historii pszczelarstwa,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ć

wiczenie praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

foliogramy z okresami historii pszczelarstwa,

−

rzutnik pisma.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Systematyka pszczół

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie gatunków i ras pszczół.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować na płytce woskowej postacie poszczególnych

gatunków pszczół.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na budowę

morfologiczną poszczególnych gatunków pszczół.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) umieścić na wspólnej płytce woskowej postacie poszczególnych gatunków pszczół,
2) przebić szpilkami tułowia owadów od strony grzbietowej,
3) ustawić płytkę wraz z pszczołami na stoliku mikroskopu stereoskopowego i oglądać

w świetle odbitym pod małym powiększeniem mikroskopu,

4) porównać wielkość, proporcje długości do szerokości ciała oraz długość skrzydeł

poszczególnych gatunków pszczół,

5) narysować poszczególne gatunki pszczół, zachowując na rysunku proporcje długości

i szerokości ciała oraz rozmiary skrzydeł,

6) nanieść obok rysunku skalę wielkości,
7) odszukać w dostarczonej przez nauczyciela literaturze dodatkowych informacji na temat

ras pszczół żyjących w Polsce,

8) określić dla każdej rasy cechy użytkowe, które należy wpisać w tabeli,

Pszczoła

Cecha

środkowoeuropejska

kraińska

kaukaska

Trzymanie się plastra

Rozwój wiosenny

Łagodność

Skłonność do rójki

Skłonność do rabunku

Zdolność obrony

Floromigracja

Wierność pożytkowa

Skłonność do kitowania

Charakter zasklepów

Odporność na choroby

9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ć

wiczenie praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Ś

rodki dydaktyczne:

–

zakonserwowane postacie pszczół robotnic różnych gatunków,

–

mikroskop stereoskopowy,

–

szpilki entomologiczne,

–

płytka woskowa.

Ćwiczenie 2

Określenie zasięgu geograficznego pszczoły miodnej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować film video „Gatunki i rasy pszczół”.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na zasięg

geograficzny poszczególnych ras pszczoły miodnej.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć film video „Gatunki i rasy pszczół”,
2) opisać schemat poprzez zaznaczenie zasięgu geograficzne poszczególnych ras pszczoły

miodnej,

3) objaśnić schemat.

Rysunek do ćwiczenia 2

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

ć

wiczenie.

Ś

rodki dydaktyczne:

–

film video „Gatunki i rasy pszczół”,

–

magnetowid,

–

ekran.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Morfologia i anatomia pszczoły

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie narządów i układów u pszczół.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić uwagę na

części składowe poszczególnych układów wewnętrznych pszczoły.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ułożyć uśpioną, pszczołę robotnicę w wanience preparacyjnej stroną grzbietową na dnie.

Następnie za pomocą szpilek przytwierdzić ją do podłoża, wbijając jedną szpilkę
w tułów, a drugą w koniec odwłoka, pomiędzy segmentami,

2) napełnić szalkę płynem fizjologicznym aż do momentu całkowitego zalania ciała

pszczoły. Posługując się nożyczkami, skalpelem oraz igłami preparacyjnymi przystąpić
do otwarcia odwłoka. Igłą preparacyjną trzymaną w lewej ręce odgiąć grzbietowe
półpierścienie, następnie skalpelem przeciąć błonę i mięśnie znajdujące się między
półpierścieniami brzusznymi i grzbietowymi. Podobnie przeciąć błonę między
pierwszym a drugim pierścieniem za przewężeniem odwłokowym. Tak wypreparowaną
powierzchnię brzuszną należy zdjąć pęsetą i położyć stroną zewnętrzną na dnie wanienki,
przymocowując ją do podłoża szpilką,

3) umieścić szalkę na stoliku mikroskopu stereoskopowego, obejrzeć wewnętrzną

powierzchnię wypreparowanych sternitów zwracając uwagę na fragment ośrodkowego
układu nerwowego. Wykonać rysunek zaznaczając węzły i pnie nerwowe,

4) zaobserwować fragment układu oddechowego. Wykonać rysunek z zaznaczeniem

tchawek i worków powietrznych,

5) wyjąć za pomocą igieł preparacyjnych przewód pokarmowy, nie oddzielając jednak jego

początku i końca od ciała pszczoły. Narysować wypreparowaną część przewodu
pokarmowego zaznaczając: przełyk, wole, wentyl, jelito środkowe, jelito cienkie, jelito
grube, cewki Malpighiego,

6) rozpoznać serce. Na rysunku zaznaczyć wielokomorową budowę serca,
7) położyć matkę pszczelą na brzusznej stronie ciała i postępując tak samo jak

w ćwiczeniach powyżej, odciąć półpierścienie grzbietowe i zdjąć odciętą górną część
odwłoka. Przy tej czynności należy zadbać o to, aby całe wnętrzności pozostały
wewnątrz. Po zdjęciu części grzbietowej ukażą się jajniki wypełniające całą przednią
część odwłoka. Rozchylić jajniki, aby odsłonić układ pokarmowy w okolicach wola.
Przeciąć przełyk i wyciągnąć uwolniony przewód pokarmowy, przeciąć go w okolicy
otworu odbytowego. Pozostałe wewnątrz odwłoka narządy przemyć strumieniem wody
za pomocą pipetki. Przemyte jajniki przenieść poza boki odwłoka i przytrzymać je
szpilkami entomologicznymi,

8) wykonać rysunek zwracając uwagę na poszczególne części składowe, objaśnić go

wskazując: jajniki, jajowody parzyste, jajowód nieparzysty, pochwę, zbiorniczek
nasienny, kanalik zbiorniczka i gruczoły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

9) wypreparować w podobny sposób, jak w zadaniu powyżej narządy rozrodcze trutnia.

U młodych trutni jądra mają 4,5 mm i wypełniają całą przednią część odwłoka. U trutni
starszych jądra zmniejszają się do 1,5 mm i przyjmują barwę zielonkawą,

10) przeciąć mięśnie podtrzymujące gruczoły śluzowe do końca odwłoka, wyjąć jądra wraz

ze zbiorniczkami nasiennymi i gruczołami śluzowymi, a kanał wytryskowy rozciągnąć na
całej jego długości,

11) narysować powyżej przygotowany preparat, wyróżniając w nim: jądra, nasieniowody,

pęcherzyki nasienne, gruczoły śluzowe, kanał wytryskowy, aparat kopulacyjny
składający się z części bulwiastej, szyjki, części pierzastej, mieszka i rożków,

12) objaśnić rysunki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

ś

wieże pszczoły robotnice,

−

zakonserwowane narządy rozrodcze trutnia i matki pszczelej,

–

mikroskopy stereoskopowe,

–

lupy ręczne,

–

skalpele,

–

nożyczki,

–

wanienki preparacyjne,

–

igły preparacyjne,

–

szpilki entomologiczne,

–

miarki milimetrowe,

–

pęsety,

–

szkiełka przedmiotowe i przykrywkowe,

–

model pszczoły.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie wieku larw pszczelich.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować wszystkie stadia rozwojowe pszczół.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na cechy

charakterystyczne larw w różnym wieku.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjąć z komórki plastra jajo lub jajo zakonserwowane umieścić na szkiełku

przedmiotowym,

2) obejrzeć pod mikroskopem stereoskopowym i narysować, zaznaczając widoczne

szczegóły: chorion, koniec głowy, koniec odwłokowy, mikropyle,

3) podać z boku rysunku wymiary jaja,
4) wyjąć dwie larwy, jedną w wieku do 3 dni, drugą w wieku powyżej 3 dni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5) narysować obie larwy, zwracając uwagę na stopień wygięcia ciała i położenie

w komórce,

6) zaznaczyć na rysunku głowę, liczbę segmentów i liczbę przetchlinek,
7) opisać rysunek z larwą,
8) otworzyć wieczko komórki zasklepionej lub pobrać larwy przędzące z płynu

konserwującego,

9) wykonać rysunek i objaśnić go,
10) obejrzeć poczwarkę wyjętą z komórki plastra lub płynu konserwującego, zwracając

uwagę na poszczególne części ciała, aby wykazać różnicę pomiędzy nią a owadem
doskonałym,

11) wykonać rysunek i opisać go zaznaczając widoczne szczegóły budowy,
12) obejrzeć film video „Biologia rodziny pszczelej”,
13) wypełnić rubryki w tabeli,

Liczba dni rozwoju

Stadium rozwojowe

matki

robotnicy

trutnia

Jajo

Larwa zwinięta

Larwa przędząca

Przedpoczwarka

Poczwarka

Całkowity rozwój

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ć

wiczenie praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

–

zaczerwione plastry pszczele lub zakonserwowane stadia rozwojowe pszczoły (jaja,
larwy zwinięte, larwy wyprostowane, przedpoczwarki, poczwarki, imago),

–

mikroskopy stereoskopowe,

–

lupy ręczne,

–

igły preparacyjne,

–

szpilki entomologiczne,

–

miarki milimetrowe,

–

pęsety,

–

komplet przezroczy „Stadia rozwojowe pszczoły miodnej”,

–

film video „Biologia rodziny pszczelej”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.4. Podstawy użytkowania pszczół

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określanie wziątku przez rodzinę pszczelą.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na warunki przeprowadzania pomiaru wziątku przez

rodzin pszczelich.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na porę

przeprowadzania pomiaru wziątku.

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeprowadzić ważenie ula kontrolnego wieczorem, gdy pszczoły nie dokonują oblotu,
2) zapisać wynik ważenia w karcie rodziny kontrolnej,
3) określić przybytek lub ubytek rodziny kontrolnej poprzez odjęcie od wyniku

wczorajszego dzisiejszego,

4) określić i zanotować warunki pogodowe podczas przeglądu: zachmurzenie, temperatura

powietrza,

5) zanotować zdobyte informacje.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

zajęcia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

–

rodzina pszczela na wadze (kontrolna),

–

karta rodziny kontrolnej.

Ćwiczenie 2

Określanie wpływu siły rodziny pszczelej na produkcję woskową.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na miejsce wkładania węzy do gniazd pszczelich.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na stan rodziny

podczas poszerzania gniazd pszczelich węzą,

Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4-osobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
2) poszerzyć węzą gniazdo rodzinie pszczelej:

a) silnej (8–9 plastrów dadanowskich),
b) słabej (4–5 plastrów dadanowskich),

3) poszerzyć węzą gniazdo rodzinie pszczelej:

a) bezmatecznej,
b) z matką pszczelą,

4) dokonać oceny odbudowanej węzy w następnym dniu,
5) zanotować zdobyte informacje.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

pogadanka,

–

ć

wiczenia praktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

–

rodziny pszczele silna i słaba,

–

rodzina bezmateczna i z matką,

–

dłuto pasieczne,

–

podkurzacz,

–

strój pasieczny,

–

szczoteczka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Prowadzenie chowu pszczół”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 11, 13, 14, 16,18 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 7, 8, 10, 12, 15, 17, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. b, 4. b, 5. d, 6. a, 7. c, 8. a, 9. d, 10. b, 11. b,

12. c, 13. a, 14. d, 15. b, 16. b, 17. b, 18. b, 19. a, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić wiek wizerunku człowieka
dostającego się do gniazda pszczół

B

P

c

2

Określić pochodzenie gospodarki
wędrownej

A

P

a

3

Rozpoznać badaczy pszczół na
podstawie ich odkryć

B

P

b

4

Rozpoznać ule nierozbieralne na
podstawie rysunku

A

P

b

5

Określić nazwę pierwszego ula
ramowego na ziemiach polskich

A

P

d

6

Rozpoznać ule rozbieralne na
podstawie rysunku

A

P

a

7

Scharakteryzować gatunek rodzaju
Apis

C

PP

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

8

Scharakteryzować gatunek Apis cerana

C

PP

a

9

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
cech użytkowych

B

P

d

10

Opisać cechy użytkowe pszczoły
kaukaskiej

C

PP

b

11

Rozpoznać pszczoły na podstawie
gruczołu kieszonkowego

B

P

b

12

Opisać położenie gruczołów
woskowych

C

PP

c

13 Zdefiniować indeks kubitalny

B

P

a

14

Rozpoznać narządy pszczoły na
podstawie rysunku

B

P

d

15

Rozróżnić gruczoły pszczół na
podstawie opisu

C

PP

b

16 Określić cechy pszczół woszczarek

B

P

b

17

Wskazać położenie gruczołu
kieszonkowego na podstawie opisu

C

PP

b

18 Określić funkcję wola

A

P

b

19

Opisać położenie narządów
wewnętrznych

C

PP

a

20

Opisać położenie serca w organizmie
pszczoły

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1

1. Najstarszy wizerunek człowieka dostającego się do gniazda pszczół wykryto w 1919 r.

w jednej z grot skalnych w Hiszpanii. Wiek malowidła o wykorzystywaniu pszczół przez
człowieka oceniono na
a) 30 tysięcy lat.
b) 20 tysięcy lat.
c) 15 tysięcy lat.
d) 10 tysięcy lat.

2. Pierwszym narodem starożytnym prowadzącym gospodarkę wędrowną byli

a) Egipcjanie.
b) Grecy.
c) Persowie.
d) Rzymianie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

3. Badaczem, który ustalił, że matka pszczela spotyka się z trutniem w powietrzu, i to tylko

raz w życiu, i że składa ona dwa rodzaje jaj był

a) Franciszek Huber.
b) Jan Dzierżon.
c) Piotr Prokopowicz..
d) Franciszek Hruszka.

4. Na rysunku przedstawiono

a) barć.
b) kłodę.
c) bezdenek.
d) bartniaczek.

5. Pierwszym ulem ramowym na ziemiach polskich był ul

a) Dolinowskiego.
b) Lewickiego.
c) Dzierżona.
d) Ciesielskiego.

6. Witwicki skonstruował ul

a) piramidalny.
b) włościański.
c) słowiański.
d) snozowy.

7. Cechą nie właściwą dla gatunków rodzaju Apis

a) budowa jednoplastrowych gniazd.
b) polimorfizm i polietyzm wiekowy.
c) budowa poziomych plastrów.
d) życie w zorganizowanych społeczeństwach.

8. Charakterystyczne dla gatunku Apis cerana jest to, że

a) komórki czerwiu trutowego są niecałkowicie zasklepione.
b) zasklep na komórkach jest całkowity.
c) budowane są pojedyncze plastry.
d) budowane są poziome plastry.

9. Pszczoły tej rasy w okresie późnego lata wychowują dużo czerwiu i są bardzo złośliwe.

Opis ten dotyczy rasy
a) włoskiej.
b) kraińskiej.
c) kaukaskiej.
d) środkowoeropejskiej.

10. Cechą charakterystyczną pszczoły kaukaskiej jest

a) miód zasklepiają na „biało”.
b) miód zasklepiaja na „mokro”.
c) przechodzą chętnie do nadstawek.
d) są bardzo rojliwe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

A.

B

D

C

11. Gruczoły kieszonkowe występują u

a) robotnic i trutówek.
b) matek i trutówek.
c) robotnic i matek.
d) trutni i matek.

12. Gruczoły woskowe umieszczone są na sternitach od czwartego do siódmego włącznie.

Jeden ze sternitów oznaczono literką
a) D.
b) C.
c) B.
d) A.

13. W Polsce przyjęta jest metoda oznaczania indeksu kubitalnego według Ałpatowa, która

a) przyjmuje procentowy stosunek długości odcinka krótszego do dłuższego.
b) przyjmuje procentowy stosunek długości odcinka dłuższego do krótszego.
c) stosunek liczbowy odcinka dłuższego do krótszego.
d) stosunek liczbowy odcinka krótszego do dłuższego.

14. Rysunek przedstawia pierwszy człon stopy, na którym cyfrą a oznaczono

a) ostrogi.

b

b) koszyczek.
c) grzebyczek.

a

d) szczoteczkę.

c

d

15. Wydzielina tego gruczołu służy do znakowania miejsca pokarmu oraz pobliże ula, jest

wskaźnikiem dla pszczół szukających wejścia do gniazda. Opisaną wydzielinę produkuje
gruczoł
a) rektalny.
b) Nasonowa.
c) śuwaczkowy.
d) kieszonkowy.

16. Wosku nie mogą wydzielać pszczoły

a) wchodzące w skład kłębu zimowego.
b) które wytwarzały wosk, a następnie zaprzestały.
c) w wieku między 12 a 18 dniem życia robotnicy.
d) w wieku ponad 18 dni.

17. Od strony spodniej i tylnej części piątego tergitu umiejscowiony jest gruczoł

a) tarsalny.
b) kieszonkowy.
c) woskowy.
d) zapachowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

18. Do przenoszenia i magazynowania płynnych pokarmów przez pszczołę służy

a) gardziel.
b) wole.
c) przedżołądek.
d) przełyk.

19. Schemat przedstawia ułożenie narządów wewnętrznych robotnicy pszczoły miodnej.

Liczbą 2 oznaczono
a) wole.
b) serce.
c) aortę.
d) przełyk.

20. Na schemacie w zadaniu 19 serce oznaczone jest cyfrą

a) 19.
b) 8.
c) 1.
d) 10.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie chowu pszczół

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Prowadzenie chowu pszczół”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 3, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 1, 2, 4, 5, 8, 13, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. b, 4. d, 5. c, 6. a, 7. c, 8. a, 9. d, 10. b, 11. a,

12. c, 13. d, 14. c, 15. a, 16. a, 17. c, 18. b, 19. a, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić cechy bartnictwa

B

PP

a

2

Scharakteryzować gospodarkę
pasieczną starożytnych Egipcjan

C

PP

c

3

Rozpoznać urządzenia chroniące barcie
przed niedźwiedziem

A

P

b

4

Opisać powiększanie gniazda w ulach
półrozbieralnych

C

PP

d

5

Opisać gospodarkę pasieczną Piotra
Prokopowicza

C

PP

c

6

Rozpoznać prace okresu pasiecznictwa
na podstawie rysunku

B

P

a

7

Rozpoznawać rasy pszczół na
podstawie cech użytkowych

B

P

c

8

Scharakteryzować rasę A.m.scutelatta

C

PP

a

9

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
ich liczebności na świecie

B

P

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

10

Zastosować poszczególne jednostki
taksonomiczne

B

P

b

11

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
cech użytkowych

B

P

a

12

Rozpoznać sternity na podstawie
rysunku

A

P

c

13

Opisać cechy psychiczne pszczół
lotnych

C

PP

d

14

Określić najniższą zawartości cukru
w nektarze, przy którym go pobiera

B

P

c

15 Określić funkcje hemolimfy

A

P

a

16 Zidentyfikować gruczoły żuwaczkowe

A

P

a

17

Określić miejsce procesu wchłania
i trawienia

B

P

c

18 Określić funkcję wola

A

P

b

19

Opisać położenie narządów
wewnętrznych

C

PP

a

20

Opisać położenie gruczołu
ż

uwaczkowego w organizmie pszczoły

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Cechą bartnictwa jest

a) pierwotna forma pszczelarstwa w pasie leśnym zamieszkałym przez Słowian.
b) podbieranie miodu dzikim pszczołom.
c) prowadzenie pasieki złożonej z uli nierozbieralnych i półrobieralnych.
d) prowadzenie pasieki złożonej z uli rozbieralnych.

2. Starożytni Egipcjanie zdawali sobie sprawę ze znaczenia pożytków pszczelich, gdyż

a) zachowywali odległości pomiędzy pasiekami.
b) zwabiali roje do sztucznych dziupli.
c) stosowali gospodarkę wędrowną.
d) stosowali snozy.

3. Barcie chroniono przed niedźwiedziem za pomocą specjalnych urządzeń. Kłoda

zawieszona przy otworze barci to
a) koszałka.
b) samobitnia.
c) Kolebka.
d) odenek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4. W ulu półrozbieralnym nie stosowano powiększania gniazda poprzez

a) nadstawki.
b) przystawki.
c) podstawki.
d) snozy.

5. Piotr Prokopowicz zastosował po raz pierwszy

a) ramkę gniazdową.
b) snozy w nadstawce.
c) prototyp kraty odgrodowej.
d) metodę pszczelnictwa magazynowego.

6. Na rysunku obok przedstawiono pracę

a) wybębniania pszczół.
b) wyszukiwania matki.
c) magazynowania miodu.
d) siarkowanie pszczół.

7. Pszczoły te wyjątkowo mocno kitują gniazdo i wylot, który przed zimą niekiedy

zabudowują. Opis dotyczy
a) włoskiej.
b) kraińskiej.
c) kaukaskiej.
d) środkowoeropejskiej.

8. Pszczoły A.m.scutelatta są jedną z afrykańskich ras, które

a) początek niezwykle groźnym pszczołom w Ameryce Południowej.
b) cechują się krótkim okresem trwania czerwiu zasklepionego.
c) są odporne na nosemozę i zgnilec europejski.
d) wysoko odporne na warrozę.

9. Pod względem popularności i liczebności na całym świecie bezwzględny prym wiedzie

rasa
a) kraińska.
b) kaukaska.
c) środkowoeuropejska.
d) włoska.

10. Pszczoła należy do królestwa zwierząt, w której odpowiedzi zachowano chronologię

systematyki
a) stawonogi, owady, błonkówki, pszczoła, pszczoły.
b) owady, błonkówki, żądłówki, pszczoły, pszczoła.
c) stawonogi, pszczoły, owady, żądłówki, pszczoła.
d) stawonogi, błonkówki, owady, pszczoła, pszczoły.

11. Najpłochliwszą pszczołą jest

a) środkowoeropejska.
b) kaukaska.
c) kraińska.
d) włoska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

A.

B

D

C

12. Na rysunku przedstawiono budowę odwłoka. Jeden ze sternitów oznaczono literką

a) D.
b) C.
c) B.
d) A.

13. Do właściwości psychicznych pszczół lotnych nie wchodzą

a) umiejętność wzajemnego porozumiewania się pszczół przy zawiadamianiu o pożytku.
b) łatwość przerzucania się z pracy na jednej roślinie do pracy na innej.
c) szybkie wyszukiwanie pożytku w okolicy.
d) doskonały zmysł wzroku, powonienia i smaku.

14. Robotnica nie rozróżnia 5% roztworu cukru od czystej wody. Przy jakiej najniższej %

zawartości cukru w nektarze zaczynie go pobierać
a) 5%.
b) 7%.
c) 8%.
d) 10%.

15. Hemolimfa nie bierze udziału w

a) wymianie gazowej.
b) rozprowadzaniu substancji odżywczych.
c) procesach krzepnięcia i odnowy tkanek.
d) pośredniczeniu w termoregulacji.

16. Substancja mateczna wydzielana jest przez gruczoły

a) żuwaczkowe.
b) ślinowe.
c) gardzielowe.
d) rektalne.

17. W którym jelicie odbywają się procesy trawienia i wchłaniania

a) cienkim.
b) prostym.
c) środkowym.
d) przednim.

18. Do przenoszenia i magazynowania płynnych pokarmów przez pszczołę służy

a) gardziel.
b) wole.
c) przedżołądek.
d) przełyk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

19. Schemat przedstawia ułożenie narządów wewnętrznych robotnicy pszczoły miodnej.

Cyfrą 20 oznaczono
a) cewki Malphigiego.
b) jelito grube.
c) gruczoły rektalne.
d) jelito środkowe.

20. Na schemacie w zadaniu 19 gruczoł żuwaczkowy oznaczony jest cyfrą

a) 5.
b) 12.
c) 6.
d) 10.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie chowu pszczół

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

7. LITERATURA

1. Lipiński Z.: Istota oraz mechanizm porzucania gniazd przez roje pszczół miodnych.

Blenam, Olsztyn 2002

2. Muszyńska J.: Zimowanie pszczół. PWRiL, Warszawa 1989
3. Prabucki J.(red.): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
4. Skowronek W.: Pszczelnictwo. Puławy 2001

Czasopisma:
–

„Pszczelarstwo”

–

„Pszczelarz Polski”

–

„Pasieka”

–

„Przegląd Pszczelarski”