„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Janczak

Prowadzenie wychowu matek pszczelich 612[01].Z2.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Grzegorz Borsuk
dr n. wet. Marek W. Chmielewski



Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z2.07
„Prowadzenie wychowu matek pszczelich”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
pszczelarz.























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Wychów matek pszczelich

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

18

4.2.3. Ćwiczenia

19

4.2.4. Sprawdzian postępów

20

4.3. Unasiennianie matek pszczelich

21

4.3.1. Materiał nauczania

21

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

24

4.3.4. Sprawdzian postępów

27

4.4. Poddawanie matek pszczelich

28

4.4.1. Materiał nauczania

28

4.4.2. Pytania sprawdzające

29

4.4.3. Ćwiczenia

30

4.4.4. Sprawdzian postępów

31

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

32

6. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wychowie matek pszczelich

oraz podstawach pracy hodowlanej.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

materiał nauczania, to wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

—

zestaw zdań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia

pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

Przy wyborze odpowiednich treści pomocny będzie nauczyciel, który wskaże Ci

potrzebne informacje dotyczące wychowu matek pszczelich i podstaw pracy hodowlanej.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

—

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

—

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap poznawania przez Ciebie materiału to wykonywanie ćwiczeń, których

celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji w wychowie matek pszczelich i podstaw
pracy hodowlanej.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,

będziesz poznawał materiał, dotyczący wychowu matek pszczelich i podstaw pracy
hodowlanej, między innymi na podstawie informacji podanych w materiale nauczania
i w instrukcjach ćwiczeń.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, wykonując

test „Sprawdzian postępów”, zamieszczony zawsze po podrozdziale „Ćwiczenia.” W tym
celu:
—

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

—

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

—

wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

—

wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich

elementów materiału nauczania jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o prowadzeniu

wychowu matek pszczelich będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia
sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym
celu nauczyciel posłuży się Zestawem testów zawierającym różnego rodzaju zadania.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu Zestaw zadań
testowych, zawiera on:
—

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

—

przykładową kartę odpowiedzi, w której, w wolnych miejscach wpisz odpowiedzi na

pytania – zadania. Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem
zaplanowanym przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.08

P

rzygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

ł

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny

pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

ą

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu matek

pszczelich

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji

pasiecznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżniać stadia rozwojowe czerwiu pszczelego,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować zasady ochrony środowiska,

−

rozróżniać choroby niezakaźne czerwiu,

−

rozpoznawać choroby

zakaźne

czerwiu,

−

rozpoznawać pasożyty pszczół,

−

charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,

−

określać topografię narządów i układów organizmu pszczoły,

−

charakteryzować funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu pszczoły,

−

określać funkcje ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły,

−

określać rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,

−

sporządzać schematy i proste rysunki techniczne,

−

odczytywać schematy oraz korzystać z instrukcji i dokumentacji technicznej,

−

identyfikować symbole literowe znajdujące się na sprzęcie rolniczym i pasiecznym,

−

rozróżniać podstawowe materiały stosowane w technice rolniczej,

−

pozyskiwać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego
i pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśniać wpływ matki pszczelej na wyniki produkcyjne w pasiece,

−

określać różnice jakości i liczby matek pszczelich wychowanych sposobami naturalnymi
oraz sztucznymi,

−

określać wymagania stawiane rodzinom zarodowym wychowującym matki pszczele,

−

określać wiek larw pszczelich,

−

rozróżniać fazy wychowu matek pszczelich,

−

charakteryzować metody wychowu matek pszczelich,

−

oceniać efektywność różnych metod wychowu matek pszczelich,

−

charakteryzować przebieg wychowu matek z przekładania larw,

−

określać metody chowu matek związane z przenoszeniem jaj,

−

określać czynniki wpływające na przyjęcie larw przez rodzinę wychowującą,

−

rozróżniać prawidłowe i wadliwe mateczniki,

−

tworzyć i kontrolować rodzinki weselne,

−

wyjaśniać znaczenie sztucznego unasienniania matek pszczelich,

−

opiekować się rodzinkami weselnymi na trutowisku,

−

przygotować matki pszczele do transportu,

−

charakteryzować sposoby znakowania matek pszczelich,

−

określać zasady łączenia rodzinek pszczelich,

−

charakteryzować czynniki wpływające na przyjęcie matek przez pszczoły,

−

określać metody i warunki poddawania matek pszczelich,

−

planować wielkotowarowy wychów matek pszczelich i trutni,

−

oceniać wartość użytkową i hodowlaną pszczół,

−

dokonać doboru i selekcji pszczół,

−

wypełniać dokumentację związaną z wychowem matek pszczelich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

Znając podstawowe pojęcia genetyczne i prawidła dziedziczenia, można w sposób

racjonalny kierować procesem hodowlanym. Na proces hodowlany składają się:
—

wychów materiału hodowlanego,

—

wybór materiału zarodowego, czyli selekcja,

—

kojarzenie rodziców, czyli dobór,

—

sprawdzenie wartości potomstwa.

Selekcja jest to wybieranie wartościowych rodzin z pasieki w celu wychowu potomstwa

– matek i trutni, i właściwego ich kojarzenia (doboru). W praktyce polega to na wyborze
najlepszych rodzin w pasiece (rys. 1).


5 6 13 20 12 16



13 15 12 7 13

Rys. 1.

Wybór najlepszych rodzin w pasiece (cyfry w konturach
ula oznaczają produkcję miodu w kg) [wg.Prabuckiego]

Rodziny te stanowią grupę rodzin zarodowych. Pnie zarodowe w naszym przypadku

(rys. 1), charakteryzują się wyróżniającą produkcją miodu. Rodzina nr 4 dała 20 kg miodu,
rodzina nr 6 dała 16 kg miodu i rodzina nr 8 dała 15 kg miodu. Średnia wydajność wszystkich
rodzin w pasiece w przeliczeniu na jedną rodzinę wynosi 12 kg miodu. Średnia produkcja
miodu grupy zarodowej (20 + 16 + 15 = 51,51 : 3 = 17 kg) wynosi 17 kg miodu. Zatem
różnica pomiędzy średnią wydajnością jednego pnia pasieki, a średnią wydajnością jednego
pnia grupy zarodowej (17 kg–12 kg = 5 kg) wynosi 5kg miodu. Wartość tą określa się
mianem różnicy selekcyjnej.

Stosując zasadę, że dobre z dobrym daje lepsze, staramy się wychować potomstwo od

tych trzech rodzin (dwóch matecznych i jednej ojcowskiej). Wychowane matki kojarzymy
z wychowanymi trutniami, zaś ich dzieci poddajemy ocenie wartości użytkowej.

W pracy hodowlanej, a szczególnie w selekcji i doborze, należy zdawać sobie sprawę

z faktu, że odziedziczalność czyli przekazywanie cech pożądanych na potomstwo, jest
uzależnione od wielu czynników i w praktyce możemy się spodziewać tylko niewielkiego
wzrostu produkcyjności pszczół. Wynika to z faktu, że współczynniki odziedziczalności,
np. wydajności miodowej wynosi zaledwie 0,23, zaś obfitości czerwienia 0,35. Zatem
w przeciwieństwie do wysokoodziedziczalnych cech morfologicznych, odziedziczalność cech
gospodarczo ważnych jest niska. Jeśli produkcja pni zarodowych była wyższa od średniej
pasieki o 5 kg, to można przypuszczać, że produkcyjność wychowanego potomstwa będzie
wyższa od średniej pasieki o 1, 15 kg (5 x 0,23 = 1,15). Zatem zwyżka produkcji w granicach
1,15 kg miodu jest warunkowana dziedzicznie i takiej zwyżki można się spodziewać od

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

potomstwa. Cała reszta uzależniona jest od innych czynników. Wielkość ta odzwierciedla
postęp hodowlany.

liczba

Średnia populacji wyjściowej

P rodz

. Średnia selekcjonowanych rodziców

Różnica selekcyjna

Średnia populacji, pierwsze selekcjonowane pokolenie

F

1

Średnia selekcjonowanych rodziców

Postęp hodowlany w ciągu jednego pokolenia

Średnia populacji, drugie selekcjonowane pokolenie

F

2

Postęp w ciągu dwu pokoleń

12 13 14

kg miodu

Rys. 2.

Zmiany zachodzące w czasie prac selekcyjnych w ciągu dwu pokoleń [wg.Prabuckiego]

Jak wynika z (rys. 2), praca hodowlana jest procesem długim i mierzona jest wartością

postępu hodowlanego, obliczanego w odniesieniu do wskaźników produkcyjności populacji
wyjściowej (P).

W pracach hodowlanych można stosować różne metody selekcji. Wyróżnia się:

—

selekcję masową,

—

selekcję grupową,

—

selekcję indywidualną.

Wyselekcjonowane rodziny zarodowe dają potomstwo, które powinno być ocenione pod

kątem wartości użytkowej i hodowlanej. Podstawowymi cechami użytkowymi są: wydajność
miodowa i woskowa. Cechy te interesują najbardziej pszczelarza praktyka. Pszczoły ocenia
się również pod kątem ich właściwości biologicznych:
—

łagodności,

—

skłonności do rabunku,

—

trzymania się plastrów,

—

rojliwości.

Cechy dziedziczne mogą być charakterystyczne dla matek, pszczół robotnic oraz wspólne

dla całej rodziny, wynikające z wzajemnego oddziaływania na siebie matki i robotnic.

Z cech matki można wymienić następujące:

—

plenność,

—

dostosowanie tempa czerwienia do warunków pożytkowych,

—

długotrwałość czerwienia,

—

zwartość czerwiu.

Cechy charakterystyczne dla robotnic można podzielić na psychiczne, fizjologiczne

i fizyczne.

Do psychicznych cech robotnic zalicza się:

—

nasilenie instynktu gromadzenia pokarmu,

—

mniejszą lub większą skłonność do poszukiwania pokarmu,

—

łatwość przerzucania się na nowe rośliny,

—

aktywność,

—

umiejętność łatwego porozumiewania się,

—

ostrożność,

—

obronność,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

—

układ miodu i pierzgi w gnieździe oraz inne.

Do fizjologicznych cech robotnic należą:

—

odporność na choroby,

—

siła pszczół,

—

długowieczność,

—

zimotrwałość,

—

ostrość widzenia,

—

wyczulenie smaku,

—

wyczulenie powonienia.

Do cech fizycznych zalicza się przede wszystkim:

—

wielkość pszczół,

—

długość języczka,

—

rozmiary i trwałość skrzydeł,

—

pojemność wola.

Cechą całej rodziny, wynikającą z wzajemnego oddziaływania na siebie matki i pszczół

robotnic jest skłonność do nastroju rojowego.

Ocena wartości hodowlanej polega na określeniu stopnia zdolności przekazywania

potomstwu pożądanych cech. Zdolność ta jak to już wcześniej wspomniano, uzależniona jest
od

stopnia

homozygotyczności

ocenianych

osobników.

Im

wyższy

stopień

homozygotyczności, tym wyższa zdolność odtwarzania w potomstwie pożądanych cech
rodzicielskich.

Przeprowadzona ocena materiału hodowlanego pozwala na dobór odpowiednich par do

kojarzenia. W praktyce stosuje się dwa rodzaje doboru:
—

dobór jednorodny,

—

dobór niejednorodny.

Dobór jednorodny polega na kojarzeniu osobników o podobnych genach, w myśl zasady

"dobre z dobrym daje lepsze". Może to być kojarzenie osobników spokrewnionych lub
niespokrewnionych. Skrajnym przykładem jest chów w pokrewieństwie.

Dobór niejednorodny polega na kojarzeniu osobników o niejednakowym składzie

genetycznym. Stosuje się go między innymi w tzw. krzyżowaniu twórczym polegającym na
łączeniu osobników różnych ras czy linii. W doborze tym zwanym również doborem
wyrównawczym kierować się należy trzema zasadami:
—

"nierówne z nierównym wyrównuje się",

—

"podobnez podobnym wyrównuje się",

—

"gorsze z lepszym polepsza się".

Niezależnie od programu hodowlanego i kierunku pracy hodowlanej, należy mieć na

uwadze fakt, że diploidalne samice (matki pszczele) mniej więcej w 2/3 oddziałują na jakość
potomstwa, haploidalny truteń tylko w 1/3. Dlatego znając materiał wyjściowy i mając
nakreślony kierunek docelowy, należy tak dobierać pary rodzicielskie, aby w sposób
świadomy zwiększać lub zmniejszać wpływ jednej ze stron rodzicielskich na jakość
potomstwa. Zabiegi doboru można przeprowadzać kilkoma sposobami. Do najważniejszych
należą:
—

krzyżowanie wypierające,

—

krzyżowanie twórcze,

—

krzyżowanie przemienne,

—

krzyżowanie użytkowe.

Z praktycznego punktu widzenia, pszczelarz towarowy zainteresowany jest

produkcyjnością rodzin pszczelich, dlatego krzyżowanie użytkowe jest godne wyjaśnienia.
Polega ono na kojarzeniu osobników należących do różnych ras i linii w celu uzyskania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

w pierwszym pokoleniu wybujałości mieszańców (heterozji). Mieszańce użytkuje się przez
dwa sezony i następnie wymienia na inne.

Uwaga: mieszańce użytkowe nie mogą stanowić materiału do dalszej reprodukcji

i krzyżowania.

Innym sposobem pozyskiwania mieszańców użytkowych jest wytwarzanie podwójnych

mieszańców z 4 linii wyjściowych (rys. 3).

Rys. 3. Schemat

wyprowadzenia

podwójnego

mieszańca

użytkowego. I, II, III, IV – linie czyste użyte do krzyżowania
[wg. Mickiewicz]

Zarówno pojedyncze jak i podwójne mieszańce użytkowe można zamówić w uznanych

pasiekach reprodukcyjnych, których wykazy znajdują się w Okręgowych Stacjach Hodowli
Zwierząt.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zabiegi wchodzą w skład procesu hodowlanego?
2. Na czym polega selekcja? Jakie rodzaje selekcji stosuje się w pszczelnictwie?
3. Co to jest różnica selekcyjna?
4. Co to jest postęp hodowlany?
5. O czym mówi współczynnik 0,23 odziedziczalności wydajności miodowej?
6. O czym mówi współczynnik 0,35 odziedziczalności obfitości czerwienia?
7. Jak prowadzi się ocenę wartości użytkowej pszczół? Jakie cechy brane są pod uwagę

w ocenie?

8. Co to jest dobór?
9. Jakie rodzaje doboru mają zastosowanie w pszczelarstwie?
10. Do czego prowadzi krzyżowanie użytkowe?
11. Jak użytkuje się mieszańce użytkowe?
12. Co to jest heterozja?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie wartości użytkowej i hodowlanej pszczół.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z regulaminem prowadzenia terenowej oceny wartości użytkowej

i hodowlanej pszczół,

2) zapoznać się z metodyką terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,
3) ocenić cechy zgodnie z metodyką terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej

pszczół w zakresie:
—

miodności,

—

rozwoju,

—

zimotrwałości,

—

rojliwości,

—

łagodności.

4) uzupełnij poniższą tabelkę,
5) obliczyć średnią długość języczka i porównać ze standardowym wzorcem cech

morfometrycznych pszczół wg Gromisz,

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Oceniane rodziny

Cechy

1

2

3

4

5

6

7

8

9

miodność

rozwój

zimotrwałość

rojliwość

łagodność

Suma punktów

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

regulamin prowadzenia terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,

−

metodyka terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,

−

standardowy wzorzec cech morfometrycznych pszczół wg Gromisz,

−

rodziny do oceny terenowej,

−

mikroskop steroskopowy,

−

szkiełko przedmiotowe,

−

linijka,

−

waga pasieczna,

−

podstawowy sprzęt pasieczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Wybieranie wartościowych rodzin z pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z założeniami i treścią zadania,
2) obliczyć średnią wydajność wszystkich rodzin pszczelich,
3) wybrać z całej pasieki trzy najlepsze rodziny pod względem produkcji miodu,
4) obliczyć średnią grupy zarodowej,
5) obliczyć różnicę selekcyjną, oraz określić teoretyczną wielkość postępu hodowlanego

w czasie trzech pokoleń,

6) opracować graficzny schemat selekcji prowadzonej w pasiece,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy ze sposobami obliczania różnicy selekcyjnej,

−

rzutnik pisma.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opracowywać graficzny schemat prowadzonej selekcji w pasiece?





2) obliczać różnicę selekcyjną?





3) prowadzić ocenę terenową pszczół?





4) oceniać cechy użytkowe pszczół?





5) opisać cechy użytkowe pszczół?





6) definiować

terminy:

różnica

selekcyjna,

selekcja,

dobór,

krzyżowanie, postęp hodowlany, heterozja?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Wychów matek pszczelich

4.2.1. Materiał nauczania

Wychów matek i trutni jest częścią składową całego procesu hodowlanego. Wytypowane

w drodze selekcji rodziny mateczne i ojcowskie stanowią bazę wyjściową w wychowie matek
i trutni. Uwarunkowania pomyślnego chowu oraz zabezpieczenia materiałowo – technicznego
są zróżnicowane w zależności od możliwości pszczelarza i przyjętej metody. Każda jednak
z metod oparta jest na stałych, wspólnych dla wszystkich zasadach. Wyselekcjonowane

rodziny mateczne i ojcowskie, określane pniami zarodowymi, mają na celu dostarczenie
materiału do reprodukcji. Pozyskany od nich materiał przenoszony jest do rodzin
wychowujących, których zadaniem jest zapewnienie optymalnych warunków pokarmowych,
termicznych i wilgotnościowych rozwijającym się larwom matecznym, aż do wygryzienia się
matek z mateczników.

Pozyskane matki unasiennia się naturalnie (na trutowisku) lub mechanicznie i jako

unasiennione wysyła do odbiorców lub przeznacza na zaspokojenie potrzeb własnych,
poddając rodzinom pszczelim.

Pożądane cechy rodziny wychowującej są następujące:

−

duża siła (bardzo liczne pszczoły ulowe – karmicielki, liczne pszczoły terenowe
zbieraczki, duża liczba plastrów zaczerwionych),

−

skłonność do rójki – skłonność do odciągania mateczników,

−

duże zapasy pokarmu (pierzga, miód),

−

zdrowa i wolna od pasożytów.
Właściwą siłę rodzin można osiągnąć przez zasilanie ich czerwiem i pszczołami młodymi

z jednoczesnym

dokarmianiem

stymulującym

(pobudzającym).

Pobudzenie

rodzin

rozpoczyna się już po pierwszym oblocie przez odsklepianie co pewien czas plastrów lub
podkarmianie ciastem miodowo – cukrowym z dodatkiem pyłku, względnie 50% syropem
cukrowym w ilości od 1/2 do 2 l co trzeci dzień, w ten sposób aby rodzina otrzymała wiosną
od 2–5 kg cukru. Pokarm płynny podawać w podkarmiaczkach wykonanych ze słoików
z podziurkowanymi nakrętkami typu "Twist-off" stawianych na dennicy wewnątrz ula lub na
specjalnych wkładkach wylotowych na zewnątrz ula.

Dobrze przygotowana rodzina wychowująca powinna obsiadać na czarno w zależności

od typu ula, od 10–20 ramek i wykazywać skłonność do nastroju rojowego, manifestującą się
odciąganiem licznych miseczek matecznikowych, jej masa (ciężar) powinna wynosić około
5 kg. Larwy mateczne mogą być poddawane osieroconym rodzinom wychowującym lub
rodzinom z matką.

Stosowane obecnie metody wychowu matek można podzielić na dwie grupy:

−

metody z wykorzystaniem naturalnych komórek pszczelich,

−

metody z wykorzystaniem sztucznych miseczek matecznikowych.
Pierwsza grupa metod stosowana jest w tradycyjnej gospodarce pasiecznej do wychowu

niewielkiej ilości matek przeznaczonych na potrzeby własne i z uwagi na słabe wykorzystanie
materiału matecznego nie jest zalecana w racjonalnie prowadzonych gospodarstwach
pasiecznych. Druga grupa wymaga większych umiejętności i lepszego oprzyrządowania,
z uwagi jednak na dużą efektywność, zalecana jest w pasiekach hodowlanych (zarodowych
i reprodukcyjnych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Metody wychowu matek z wykorzystaniem naturalnych komórek pszczelich
1. Łukowe podcinanie plastra

Do pnia zarodowego wstawiamy ramkę z woszczyną do zaczerwienia. Po czterech dniach

zaczerwioną ramkę wyjmujemy i woszczynę podcinamy tak, aby utworzył się skierowany
w dół wyraźny łuk. W rozciętych komórkach pozostawiamy co trzecie jajo, resztę usuwamy.
Tak spreparowaną ramkę umieszczamy w środku pnia wychowującego, pomiędzy ramkami
z czerwiem odkrytym i z dużym zapasem pierzgi (rys. 4)

Rys. 4. Mateczniki pozyskane metodą łukowego podcinania plastra [wg B. Chudej-Mickiewicz]

2. Metoda Millera

Specjalnie odrutowaną ramkę (rys. 5) z odbudowaną woszczyną umieszczamy w pniu

zarodowym w celu jej zaczerwienia. Po czterech dniach zaczerwioną ramkę wyjmujemy
i woszczynę tniemy wzdłuż rozpiętych drutów. Wycięte, trójkątnego kształtu plastry
przeznaczamy na przetopienie, a przygotowaną ramkę wstawiamy do rodziny wychowującej.

Rys. 5. Mateczniki pozyskane metodą Mullera [wg B. Chudej-Mickiewicz]

3. Metoda Alleya

Metoda ta jest ostatnio najbardziej rozpowszechniona i mocno modyfikowana. Plaster

z zarodowym czerwiem tnie się na wąskie paski tak, aby każdy z nich zawierał jeden rząd
komórek. Ścianki komórek ścinamy do połowy wysokości i paski przyklejamy do podciętych
plastrów lub do specjalnych listewek ramkowych. W przyklejonych paskach usuwamy część
larw, pozostawiając co trzecią. Tak przygotowaną ramkę umieszczamy w rodzinie
wychowującej.
4. Metoda Hopkinsa.

Komórki plastra z czerwiem zarodowym jednostronnie skracamy do połowy wysokości.

Czynność tę wykonujemy rozgrzanym nożem lub żyletką. Dłutem lub innym płaskim
przyrządem o szerokości równej dwóm komórkom niszczymy po dwa rzędy komórek,
pozostawiając nieuszkodzone komórki w co trzecim rzędzie. Tak przygotowaną ramkę
zestawiamy stroną skróconych komórek z ramką pustą. Zestaw obu ramek kładziemy na
odsłoniętych ramkach rodziny wychowującej. Całość przykrywamy powałką i dokładnie
ocieplamy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5. Metoda komórkowa Zandera

Do specjalnie skonstruowanej ramki w środkowe, górne okienko wklejamy odpowiedni

kawałek plastra z jajami matki zarodowej. Ramkę wstawiamy na okres 2–4 dni do rodziny
wychowującej. Gdy z jaj wylęgną się larwy, ramkę wyjmujemy i przy pomocy specjalnej
sztancy wycinamy pojedyncze komórki z larwami. Komórki z larwami po wcześniejszym
skróceniu przyklejamy do specjalnych koreczków. Koreczki wraz z przyklejonymi
komórkami umieszczamy w listwach koreczkowych. Listwy zawieszamy w ramce
hodowlanej, którą z kolei przenosimy do rodziny wychowującej.
6. Metoda Gonkiewicza

Jest to modyfikacja metody poprzedniej. W metodzie tej nie stosuje się koreczków lecz

kliniki z tektury do których przykleja się wycięte komórki. Kliniki wraz z komórkami wbija
się bezpośrednio w plaster w odstępach co 5–6 cm, rzędami co 6 cm.
Metody wychowu matek z przekładaniem larw

Metody te są wyrazem postępu w technice wychowu matek, wymagają jednak większego

oprzyrządowania i umiejętności przekładania larw zarodowych oraz wykonania sztucznych
miseczek matecznikowych (rys. 6).

Miseczki matecznikowe wyrabia się z jasnego wosku pszczelego pozyskiwanego

z dzikiej zabudowy lub z topiarki słonecznej.

Przygotowane miseczki matecznikowe, przyklejone do koreczków, umieszczonych

w listwach koreczkowych ramek hodowlanych, układamy na stole, miseczkami w górę.

30mm

50-60 mm

50-60 m

Rys. 6.

Ramka hodowlana z larwami przygotowana do
poddania

rodzinie

wychowującej

[wg B. Chudej-Mickiewicz]

Pracownia, w której zamierzamy przekładać larwy, powinna być czysta i o odpowiedniej

temperaturze (25–27°C) i wilgotności powietrza około 70%. Zaczerwiony plaster, który trzy
dni wcześniej umieściliśmy wraz z matką zarodową w izolatorze ramkowym, pozostawał
przez ten czas w rodzinie matecznej. Wyjmujemy go, zaś matkę przenosimy na nowy plaster.
Nowy plaster wraz z matką zarodową izolujemy i umieszczamy w miejscu wyjętej ramki
w rodzinie zarodowej do zaczerwienia, zaś zaczerwiony przenosimy do pracowni.

Wyjęty plaster zarówno w pracowni jak i w czasie przenoszenia powinien być okryty

wilgotną ściereczką i chroniony przed promieniami słonecznymi. Zabieg ten zapobiega
nadmiernemu wysychaniu larw. W pracowni larwy mateczne przenosimy do miseczek
matecznikowych. W celu ułatwienia odszukiwania larw można komórki plastra skrócić do
połowy ich wysokości przy pomocy nagrzanego noża pasiecznego. Proces przekładania larw
powinien być szybki (50 larw w czasie 10 minut). Listwy wraz z koreczkami umieszczamy
w ramce hodowlanej i przykrywamy wilgotną ściereczką. Po skompletowaniu, w zależności
od potrzeb, zestawu ramek, przenosimy je do wcześniej przygotowanej rodziny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

wychowującej. Jedna rodzina, jednorazowo nie powinna otrzymać więcej niż 60 larw
matecznych (dwie ramki koreczkowe) (rys. 7).

Ramka hodowlana

Pierzga

Miód


Siatka

podkarmiacz

Rys. 7.

Rozmieszczenie ramek w starterze [wg B. Chudej-Mickiewicz]

Zadaniem rodziny wychowującej jest zapewnienie, dostarczonym jej larwom zarodowym

(matecznym), odpowiednich warunków rozwojowych, zarówno pokarmowych jak i cieplnych
i wilgotnościowych. Pielęgnacja larw może odbywać się w obecności matki lub w rodzinie
bez matki.
Wychów w rodzinie bez matki

Sposób ten wykorzystuje tendencję pszczół do ratunkowego wychowu matki. Sytuację

taką wywołujemy sztucznie przez odebranie matki rodzinie wychowującej. Po 3–6 godzinach
pszczoły zaczynają odczuwać brak matki i chętnie odciągają poddawane miseczki z larwami.
W trakcie odbioru matki rodzinie wychowującej, układamy ramki w zestaw zilustrowany na
(rys. 8). Miejsca przeznaczone na umieszczenie larw matecznych pozostawiamy wolne. Po
4–6 godzinach w miejsca te wprowadzamy ramki z larwami matecznymi w miseczkach
matecznikowych. Niektórzy hodowcy przed przełożeniem larw do miseczek, umieszczają je
(puste miseczki na korkach w zestawach ramkowych) na okres jednej doby w rodzinie
wychowującej, w celu ich oszlifowania. Larwy w tym przypadku przekłada się do uprzednio
wypolerowanych przez pszczoły miseczek. Matkę z osieroconej rodziny umieszcza się
w odkładzie, w zależności od konstrukcji ula, za przegrodę rodziny bezmatecznej (leżaki, ul
dadanowski) lub w odkładzie samodzielnym w przypadku ula wielokorpusowego
i wielkopolskiego. Dobrze jest osieroconą rodzinę podkarmiać syropem cukrowym małymi
dawkami w odstępach od 2 do 3 dni. Na drugi lub trzeci dzień po poddaniu larw,
przeprowadzamy bardzo dokładny przegląd rodziny wychowującej. W trakcie przeglądu
sprawdzamy liczbę odciągniętych mateczników i jeśli stwierdzimy ich ilość równą lub
mniejszą od trzydziestu, wszystkie umieszczamy w jednej ramce hodowlanej, zaś w miejsce
wyjętej wstawiamy ramkę z czerwiem lub zapasami. Ponadto niszczymy wszystkie
mateczniki, które pszczoły odciągnęły na plastrach z czerwiem. W piątym lub szóstym dniu
od poddania larw, zasklepione mateczniki izolujemy. Do izolacji używa się albo klateczki
Zandera lub też izolatory listwowe. W tym celu mateczniki wraz z listwami wyjmujemy
z ramki hodowlanej i wkładamy w przestrzenie wolne (komórki) izolatora listwowego lub
koreczki z przytwierdzonymi matecznikami przenosimy do klatek Zandera).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

A B

D

Ramka hodowlana

Czer otwart

Czerw kryty
pierzga

miód
susz
ocieplenie
podkarmiacz
krata ogrodowa

C

E

Rys. 8. Układ gniazda przy wychowie matek w: A. rodzinie bezmatecznej przy zimnej

zabudowie gniazda; B. rodzinie bezmatecznej przy ciepłej zabudowie gniazda; C.
obecności matki w ulu leżaku; D. obecności matki w ulu stojaku; E. sąsiedztwie
dwóch matek w ulu leżaku (wg B. Chudej-Mickiewicz)

Rys. 9. Fragment ramki klateczkowej [wg B. Chudej-Mickiewicz]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Klateczki Zandera umieszczamy w ramce klateczkowej (rys. 9), którą wkładamy do

osieroconej, pomocniczej rodziny wychowującej lub przenosimy do cieplarki. Izolatory
przeznaczone do cieplarki powinny być zaopatrzone w niewielkie ilości pokarmu (ciasto
miodowo – cukrowe).

W miejsca wyjętych ramek hodowlanych można poddać następną serię larw. Jedna

rodzina wychowująca nie powinna wychowywać więcej jak 3–4 serie larw.
Wychów w obecności matki

Metoda ta polega na wychowie matek w sąsiedztwie matki rodziny wychowującej.

Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy cały proces wychowu odbywa się w ulach leżakach.
Rodzinę wychowującą dzieli się na trzy części przy pomocy krat odgrodowych z możliwością
zastosowania wymiennej przegrody stałej (na głucho).

Rodziny boczne posiadają matki, rodzina środkowa jest pozbawiona matki. Rodziny

boczne mają za zadanie dostarczenie czerwiu odkrytego rodzinie środkowej. W rodzinie
środkowej prowadzimy wychów larw stosując identyczny układ ramek jak na rysunku 8.

Larwy w jednej ramce hodowlanej wprowadzamy między czerw otwarty do rodziny

środkowej, po trzech dniach przestawia się je w miejsce jednej z ramek bocznych,
w opróżnione miejsce wstawiamy nową ramkę z larwami. Po upływie trzech dni, mateczniki
w ramce bocznej są już zasklepione, wyjmujemy je i izolujemy. Ramkę ze środka gniazda
przenosimy w miejsce wyjętych mateczników, na bok gniazda, zaś w środek wprowadzamy
nową ramkę z larwami. Opisany trzydniowy cykl intensywnego chowu można przedłużyć do
cyklu pięciodniowego zmniejsza się wówczas rotację ramek i możliwości produkcyjne.

Stosując tę metodę, jedna rodzina może wychować od 350 do 500 matek. Chów

w obecności matki można prowadzić w ulach kondygnacyjnych, stosując kratę poziomą
z przysłonami, oddzielającą gniazdo z matką od kondygnacji górnej. W tej metodzie
kondygnacja górna powinna mieć wylot. Czerw odkryty kondygnacji dolnej zasila co 6 dni
kondygnację górną.

Zwiększenie efektywności wychowu w obecności matki można osiągnąć stosując tzw.

odkłady przyjmujące. Pszczoły z 8–10 ramek, różnych rodzin (bez matek) strząsa się do
specjalnie przygotowanej rojnicy Pszczoły lotne powracają do rodzin macierzystych.
W rojnicy pozostają pszczoły nielotne. Wówczas do rojnicy wstawia się jedną ramkę
z pyłkiem i dwie ramki z miodem. Przez noc pszczoły podkarmia się 50% syropem
cukrowym. W dniu następnym pomiędzy rozsunięte ramki z zapasami wstawia się ramki
hodowlane z larwami matecznymi. Następnego dnia sprawdza się liczbę zaakceptowanych
larw i ramki hodowlane wraz z pszczołami przenosi się do rodziny wychowującej. Stosując tę
metodę można zwiększyć do około 98% akceptację larw przez młode pszczoły i poprawić
jakość wychowywanych matek pszczelich.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu tworzymy rodziny wychowujące?
2. Czym charakteryzują się metody wychowu matek z wykorzystaniem naturalnych

komórek pszczelich?

3. Czym charakteryzują się metody wychowu matek z przekładaniem larw?
4. Co to są odkłady przyjmujące?
5. Co to są odkłady piastujące?
6. Jaki jest niezbędny sprzęt do wychowu matek z przekładaniem larw?
7. Jakie

są

metody wychowu larw matecznych w rodzinie wychowującej?

8. W jaki sposób można zwiększyć efektywność wychowu matek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

9. Jaki powinien być układ gniazda, stan zapasów i czerwiu w rodzinie wychowującej

w obecności matki w ulu leżaku i w stojaku?

10. W jakim celu izoluje się mateczniki?
11. Jaki powinien być układ gniazda, stan zapasów i czerwiu w rodzinie wychowującej

bezmatecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie wieku larw pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaizolować na plastrze w trzech różnych rodzinach matki pszczele w następującej

kolejności: pierwszą w pierwszym dniu, drugą w drugim i trzecią w trzecim dniu,

2) obserwować po trzech dniach od izolacji ostatniej matki pszczelej larwy w trzech

rodzinach,

3) określić kształt, długość i połysk larw pszczelich,
4) narysować larwę jednodniową, dwudniową i trzydniową,
5) wypełnić rubryki w tabeli,
6) zaprezentować wyniki.

Wiek larwy

Długość larwy

Kształt larwy

Połysk larwy

jednodniowej

dwudniowej

trzdniowej

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodziny pszczele,

–

izolatory,

–

łyżeczka do przekładania larw,

–

mikroskop steroskopowy,

–

lupy,

–

lampa.

Ćwiczenie 2

Przekładanie larw pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaizolować na plastrze rodzinach matkę pszczelą,
2) przygotować ramkę koreczkowa do przełożenia larw,
3) obejrzeć foliogramy ilustrującymi sposób przekładanie larw,
4) przygotować stół i sprzęt do przekładania larw,
5) przekładać po trzech dniach od izolacji matki pszczele larwy,
6) poddać ramkę koreczkowa z przełożonymi larwami rodzinie wychowującej,
7) narysować sposób przenoszenia larw,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogramy sposób przekładanie larw,

–

sprzęt pasieczny,

–

sprzęt do przekładania larw,

–

ramka koreczkowa,

–

rodzina zarodowa,

–

rodzina wychowująca.

Ćwiczenie 3

Sporządzanie kalendarza wychowu matek pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować prace związane z wychowem matek pszczelich z 1-dniowych larw

w sztucznych miseczkach matecznikowych, w osieroconej rodzinie,

2) założyć, że w dniu wykonywania zadania w pniu matecznym zostanie zaizolowana

matka, a wychowane matki córki będą sztucznie unasieniane w siódmym dniu życia
i przed oraz po inseminacji będą przetrzymywane w asyście pszczół w skrzynkach,

3) zaplanować wszystkie czynności, a daty ich wykonania wpisać do harmonogramu,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Czynności hodowlane

Kolejny

dzień

od

zaczerwienia plastra w pniu
matecznym

Data wykonania

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kalendarz,

–

ołówek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sporządzić kalendarz wychowu matek pszczelich?





2) przekładać larwy mateczne?





3) rozróżniać larwy w różnym wieku?





4) określać sprzęt potrzebny do wychowu matek pszczelich?





5) charakteryzować metody wychowu matek pszczelich?





6) przygotować rodzinę wychowującą?





7) określać warunki wychowu matek pszczelich?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3. Unasiennianie matek pszczelich

4.3.1. Materiał nauczania

W czasie izolowania mateczników przeprowadza się ich brakowanie. Wszystkie źle

wykształcone mateczniki, cienkie długie, krótkie grube, wykrzywione, itp. podlegają
likwidacji. W dniu przewidywanego wygryzania matek (11-12 dnia wychowu), sprawdzamy
izolatory.

Tabela 1. Okresy rozwojowe matki pszczelej

Stadium rozwojowe

Czas trwania okresu

1. jajo

3 dni

2. czerw zgięty (żerujący)

5 dni

3.czerw wyprostowany (przędzący)

2 dni

4. przedpoczwarka

1 dzień

5. poczwarka

5 dni

cały rozwój

16 dni

Wygryzione matki wyjmujemy z izolatorów, umieszczamy w specjalnie przygotowanych

listwach końcowej izolacji przeprowadzamy selekcję.

Do znakowania używa się lakierów szybko schnących (nitro) lub krążków plastykowych

(opalitek) przyklejonych do tułowia matek o barwach (tabela 2).

Tabela 2. Obowiązujące barwy przy znakowaniu matek

niebieski

2000

2005

2010

biały

2001

2006

2011

żółty

2002

2007

2012

czerwony

2003

2008

2013

zielony

2004

2009

2014

Oznakowane matki poddaje się do utworzonych wcześniej rodzinkom weselnym.

Stosując naturalne unasiennianie wykorzystujemy bądź odkłady przy rodzinach zasadniczych,
odkłady samodzielne lub poddawanie nieunasiennionych matek osieroconym rodzinom
i wówczas unasienianie odbywa się na własnym pasieczysku, bądź uliki weselne
z przeznaczeniem do wywozu na trutowisko.

Ulik taki zasiedla się około 1/2 l pszczół. Pszczoły przeznaczone do zasiedlania, pobiera

się bądź z rodziny wychowującej, bądź z różnych rodzin. Zsypuje się je w dniu
poprzedzającym nasiedlanie do specjalnej tansportówki. Pszczoły w ten sposób pozyskiwane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

podkarmia się intensywnie ciastem miodowo-cukrowym lub sytą. W dniu następnym, przy
użyciu miarki, napełnia się uliki pszczołami. Przed zasiedleniem, do snóz przylepia się
odpowiednio docięte plasterki węzy i zaopatruje komorę pokarmową w ciasto miodowo-
cukrowe z dodatkiem pyłku. Uliki weselne przeznaczone do wywozu na trutowisko powinny
być zasiedlone samymi pszczołami, bez trutni. Dlatego trutnie trzeba odsiać przy pomocy
tzw. odsiewacza (rys. 10).

Rys. 10. Przesiewacz trutni [wg B. Chudej-Mickiewicz]

Wsypane do skrzynki odsiewacza pszczoły przykrywa się kratą odgrodową w ramie

z prowadnicą. Pszczoły przechodzą ponad kratę, zaś trutnie odizolowane zostają kratą przy
dnie skrzynki. Skompletowanym rodzinkom poddaje się matki. Jeśli pszczoły pochodziły
z rodziny wychowującej, matki poddaje się bezpośrednio przez wylotek ulika. Jeśli pszczoły
pobierane były z różnych rodzin, bezpieczniej jest matki poddać w klateczkach Zandera,
zamkniętych korkiem z ciasta miodowo-cukrowego. Tak przygotowane rodzinki umieszcza
się na 1-2 doby w chłodnej i ciemnej piwnicy.

Najbardziej korzystne jest wystawianie ulików weselnych na trutowisku w porze

wieczornej tak, aby pszczoły, po uspokojeniu się w czasie nocy, rano mogły się oblecieć
i zacząć normalną pracę. Wystawianie ulików w czasie dnia jest niekorzystne, gdyż powoduje
natychmiastowe silne obloty, które często sprzyjają wyrajaniu się, a także nalatywaniu
pszczół na inne uliki. Zawsze tego rodzaju zachowanie powoduje straty matek z powodu
ucieczek, okłębiania i uszkadzania, a nawet zażądleń. Uliki powinny stać w terenie
zacienionym, gdyż przegrzanie przyczynia się również do ucieczek pszczół i strat w matkach.
Kontrola ulików powinna być przeprowadzana w porze, kiedy matki nie dokonują lotów tj.
w godzinach rannych do 10.00 i wieczorem po 18.00. W czasie zachmurzenia, czyli pogody
,,nielotnej", można przeglądać uliki w ciągu dnia. Pokarm w postaci ciasta miodowo-
cukrowego musi być uzupełniany, aby rodzinki nie cierpiały głodu. Nadmiar zapasu
w plasterkach należy likwidować nie przez zmniejszenie podkarmiania, a raczej przez
wymianę pojedynczych plasterków z pełnych na puste. Uliki, które straciły matki a są dość
silne, zaopatrujemy w matecznik najlepiej ,,na wygryzieniu". Jeżeli aktualnie ich nie mamy,
to poddajemy młodą matkę. Matki poddaje się w klateczkach podobnie jak do normalnych
dużych rodzin.

Matki przeznaczone do mechanicznego unasienniania poddaje się specjalnie

przygotowanym mikro-rodzinkom. Młode pszczoły w ilości około 100 do 200 osobników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

w równych porcjach umieszcza się w klateczkach o wymiarach 10x10x5 cm zaopatrzonych
w otwory wentylacyjne, mały plasterek woszczyny, ciasto miodowo-cukrowe i wodę.

Tak przygotowanym rodzinkom poddaje się matki nieunasienione sposobami wcześniej

opisanymi lub pszczoły w klateczkach usypia się przy użyciu dwutlenku węgla i matkę
poddaje się bezpośrednio śpiącym pszczołom.

Zabiegowi sztucznego unasienniania mogą być poddawane również matki przebywające

w zakratowanych ulikach weselnych. Stosując ten sposób uzyskuje się lepsze efekty
inseminacyjne.

Trutowisko to teren wolny od pszczół. Dobrą izolację trutowiska zapewnia obszar,

w promieniu 7 km od centrum trutowiska, pozbawiony rodzin pszczelich (pasiek). Na
trutowisko dowozi się z pasieki wyselekcjonowane rodziny ojcowskie z dostatecznie dużą
liczbą trutni (co najmniej 2000 dojrzałych płciowo trutni w każdej rodzinie ojcowskiej). Im
większa liczba trutni o dobrym genotypie tym większe prawdopodobieństwo pożądanych
kojarzeń. Okolice trutowiska powinny zapewnić ciągły dopływ nektaru i pyłku. W braku
odpowiedniej bazy pokarmowej rodziny ojcowskie należy dokarmiać. Przygotowanie rodzin
ojcowskich powinno wyprzedzać o około 3 tygodnie wychów matek. Trutnie uzyskują
bowiem dojrzałość płciową w 8–12 dniu życia, zaś najsilniejszy popęd płciowy przejawiają
22 dnia życia. Dlatego ojcowskie pnie zarodowe już wczesną wiosną ociepla się, ścieśnia
gniazda, uzupełnia zapasy miodu i pierzgi, stosując ciągłe podkarmianie pobudza się
robotnice do wychowu samców. Dobre efekty daje wprowadzenie do pobudzonych rodzin
węzy trutowej, która po odbudowaniu zostaje zaczerwiona przez matkę. Plastry z larwami
trutowymi można umieszczać w rodzinach pomocniczych, zaś w ich miejsce wprowadzać
nowe arkusze węzy trutowej do zaczerwienia. Wychowywanie trutni w rodzinach
pomocniczych wymaga stosowania izolatorów ramkowych wykonanych z winidurowej kraty
odgrodowej.

Sztuczne unasienianie matek pszczelich jest jedyną drogą indywidualnego doboru

u pszczół. W naturalnych warunkach matka pszczela unasienia się w powietrzu na wysokości
kilku do kilkunastu metrów nad ziemią, niekiedy w odległości kilkuset metrów a nawet
powyżej 1 km od swego ula. W tych warunkach wpływ człowieka na dobór strony ojcowskiej
jest bardzo ograniczony, gdyż matkę unasieniają trutnie pochodzące często z różnych pasiek
oddalonych czasem kilkanaście kilometrów od miejsca gromadzenia się trutni, czyli od
miejsca, w którym następuje unasienienie. Tworzenie trutowisk, czyli miejsc odizolowanych
od obcych rodzin pszczelich, na których wystawia się matki w ulikach weselnych lub
w odkładach oraz trutnie w rodzinach ojcowskich nie dało oczekiwanych rezultatów. Zdarzają
się loty trutni sięgające 12–13 km. Dlatego trudno znaleźć miejsca o izolacji przekraczającej
16 km, które gwarantowałyby niezalatywanie na trutowisko trutni obcych. Trutowiska
o izolacji od 4–7 km, a takie były w większości, nie dają żadnej gwarancji czystych
unasienień. Dlatego do czasu wprowadzenia inseminacji matek pszczelich postęp w hodowli
był nieznaczny. Obecnie w procesie prac hodowlanych produkcja matek zarodowych
i reprodukcyjnych musi odbywać się poprzez zastosowanie sztucznego unasieniania. Polska
jest jednym z nielicznych krajów gdzie sztuczne unasienianie stosuje się do produkcji matek
użytkowych. Najczęściej są to heterozyjne mieszańce międzyrasowe lub międzyliniowe, które
w istotny sposób przyczyniają się do zwiększania produkcyjności pasiek.

Skuteczność unasienniania zarówno naturalnego na trutowisku jak i mechanicznego

stwierdza się po pierwszych złożach jaj w odbudowanych komórkach woszczyny. Wówczas
unasiennione matki odbiera się i wykorzystuje zgodnie z ich przeznaczeniem.

Osierocone rodzinki weselne można wykorzystać ponownie, ale wówczas najlepsze

efekty uzyskuje się gdy rodzinkom poddaje się mateczniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Postępowanie z matkami unasiennionymi

Matki po unasiennieniu można przez krótki okres czasu przetrzymywać w klateczkach

wysyłkowych, w towarzystwie ~ 10 młodych pszczół. Pszczoły do nasiedlenia klateczek
pozyskujemy w sposób następujący. Przygotowujemy plaster z zapasami, kładąc go na
jednostronnej podpórce, na stole ustawionym na pasieczysku. Na plaster strząsamy pszczoły
z czerwioramek różnych rodzin. Pszczoły lotne odlecą do rodzin macierzystych, młode
pszczoły pozostaną na przygotowanym wcześniej plastrze z zapasami. Klateczkom
wysyłkowym, których komory pokarmowe napełnione zostały ciastem miodowo-cukrowym,
zdejmujemy pokrywki i przy ich pomocy nagarniamy pszczoły do ich wnętrza. Klateczki
zamykamy wieczkami i wpuszczamy matki. Tak przygotowane, mogą być wysłane do
odbiorcy lub przetrzymywane przez okres 5 dni. W przypadku przetrzymywania matek
w pasiece zmuszeni jesteśmy do wymiany pszczół towarzyszących po upływie 5 dni.

Matki unasiennione sztucznie najlepiej jest przetrzymywać w towarzystwie liczniejszej

grupy pszczół w zakratowanych ulikach weselnych. Matki te w dniu wysyłki przenosimy do
klateczek wysyłkowych, przygotowanych w opisany wcześniej sposób.

Każda matka przeznaczona na sprzedaż powinna posiadać metryczkę określającą jej

pochodzenie. Metryczki dołączane są do przesyłki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu przeprowadza się brakowanie mateczników?
2. Co to jest trutowisko?
3. Do jakich celów służy odsiewacz trutni?
4. Jak nasiedla się uliki weselne?
5. Jak postępuje się z nasiedlonymi ulikami weselnymi przed i po poddaniu matek?
6. Jak postępuje się z matkami przeznaczonymi do sztucznego unasienniania.?
7. W jaki sposób nasiedla się pszczołami klateczki wysyłkowe?
8. Co wysyłamy razem z matką?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Brakowanie mateczników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjąć z rodziny wychowującej ramkę hodowlaną z zasklepionymi matecznikami,
2) omieść mateczniki i ramkę hodowlaną z pszczół,
3) okryć ściereczką jeżeli jest chłodno i przenieść do pracowni, zachowując zawsze

pionową pozycję ramki hodowlanej,

4) wyjąć delikatnie mateczniki, zbyt mocno przytwierdzone podważyć lekko scyzorykiem,
5) obejrzeć dokładnie każdy dokładnie, zdeformowane, zbyt małe lub długie wybrakować,
6) przenieść dorodne proste do klateczki izolacyjnej i wstawić do cieplarki,
7) narysować mateczniki z wadami,
8) opisać rysunek,
9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodzina wychowująca,

−

ramka hodowlana z matecznikami,

−

cieplarka,

−

scyzoryk,

−

podkurzacz,

−

szczotka pasieczna,

−

dłuto.

Ćwiczenie 2

Znakowanie matek pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjąc z klateczki matkę pszczelą i unieruchomić ją trzymając pomiędzy palcem

wskazującym a kciukiem,

2) zanurzyć zapałkę lub główkę szpilki w farbie nitro na głębokość 1–2 mm i kroplę nanieść

na środek części tułowia tak, by powstała kropka o średnicy 2–3 mm,

3) umieścić matkę pszczelą do czasu wyschnięcia farby pod odwróconą do góry dnem

szalką,

4) wyjąć z klateczki matkę pszczelą i unieruchomić ją trzymając pomiędzy palcem

wskazującym a kciukiem,

5) zanurzyć zapałkę lub główkę szpilki w kleju na głębokość 1–2 mm i kroplę nanieść na

środek części tułowia tak, by powstała kropka o średnicy 2–3 mm,

6) przykleić do drugiego końca zapałki opalitkę umieścić ją na kropce kleju,
7) umieścić matkę pszczelą do czasu wyschnięcia kleju pod odwróconą do góry dnem

szalką,

8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

matki pszczele lub trutnie,

−

farba nitro,

−

opalitki,

−

zapałki lub szpilki,

−

klej do opalitek.

Ćwiczenie 3

Unasienianie matek na punkcie kopulacyjnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z rodziny 2–3 plastry z obsiadającymi pszczołami,
2) strząsnąć pszczoły do dobrze wentylowanej transportówki, w której znajdują się 2–3

plastry z odsklepionym miodem. W ten sposób strząsąć pszczoły z kilku rodzin. Po
nasypaniu potrzebnej ilości pszczół, zamknąć transportówkę, zapewnić dobrą wentylację
oraz wstawić do chłodnego i ocienionego pomieszczenia, np. piwnicy (na 24–48 h),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

3) przesiać za pomocą przesiewacza trutnie,
4) nasiedlić uliki weselne. W tym celu wykorzystujemy pszczoły zebrane wcześniej do

transportówki. Po otwarciu transportówki trzeba delikatnie popryskać pszczoły wodą
z opryskiwacza ręcznego. Pszczoły "nabieramy" kubkiem. Gdyby pszczoły zanadto się
rozlatywały, można je lekko zraszać wodą z opryskiwacza. Wody należy używać
z umiarem, aby nie potopić pszczół. Po wsypaniu odpowiedniej porcji pszczół dla danego
typu ulika, zamykamy go i odstawiamy do chłodnego i przewiewnego pomieszczenia,
aby pszczoły uspokoiły się i rozpoczęły budować plasterki,

5) wystawić uliki weselne (po około 2–3 dniach) wieczorem na pasieczysko i otworzyć

wylotki, aby pszczoły mogły wylecieć następnego dnia rano,

6) opisać wykonywane czynności pasieczne,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodziny pszczele z dużą ilością młodych pszczół,

−

transportówka,

−

uliki weselne,

−

piwnica,

−

spryskiwacz,

−

kubek 0,5 litra.

Ćwiczenie 4

Przygotowanie aparatu do sztucznego unasieniania.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) założyć haczyk żądłowy w prawym uchwycie, brzuszny w lewym,
2) sprawdzić ciśnienie dwutlenku węgla tak, aby było ono właściwe, czyli uśpiło matkę,

a nie powodowało rozdęcia jej odwłoka, w tym celu najłatwiej jest przepuścić CO

2

przez

płuczkę,

3) przygotować strzykawkę do unasienniania,
4) napełnić strzykawkę roztworem płynu fizjologicznego lub przegotowaną wodą,
5) założyć igłę,
6) umieścić przygotowaną strzykawkę w aparacie i ustawić igłę w polu widzenia

mikroskopu,

7) opisać przygotowanie aparatu do inseminacji,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletny aparat do inseminacji,

−

płuczka,

−

mikroskop steroskopowy,

−

butla z dwutlenkiem węgla,

−

płyn fizjologiczny lub przegotowana woda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować aparat do inseminacji?





2) znakować matki pszczele?





3) tworzyć rodzinki weselne?





4) przetrzymywać pszczoły w rojnicy?





5) brakować mateczniki?





6) urządzać trutowisko lub punkt kopulacyjny?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4. Poddawanie matek pszczelich

4.4.1. Materiał nauczania

Poddawanie matek

Niezależnie od metody jaką chcemy zastosować przy poddawaniu matki rodzinie

pszczelej, należy pamiętać o podstawowych uwarunkowaniach sprzyjających akceptacji matki
przez rodzinę pszczelą:
—

matki chętniej są przyjmowane w okresie pożytkowym niż bezpożytkowym,

—

pszczoły młode chętniej akceptują nową matkę,

—

im wyższa masa (ciężar ciała) matki, tym przyjęcie przez rodzinę pewniejsze,

—

matki unasiennione są chętniej przyjmowane przez rodzinę od matek nieunasiennionych

—

brak czerwiu młodego w rodzinie sprzyja przyjęciu matki,

—

zgodność rasowa matki i rodziny przyjmującej sprzyja akceptacji matki przez pszczoły,

—

im krótszy okres pomiędzy osieroceniem rodziny a poddaniem młodej matki, tym efekt

przyjęcia pewniejszy.
Obecnie uważa się, że młodą matkę należy poddawać rodzinie bezpośrednio po

wyłapaniu starej matki. Jeśli zdarzy się, z takich czy innych powodów, że okres ten wydłuża
się i pszczoły zdążą odciągnąć mateczniki ratunkowe, wówczas trzeba odczekać do czasu ich
zasklepienia, zniszczyć je i poddać matkę, jedną z powszechnie stosowanych metod.
Metody poddawania matek
1. Pod korek

Matkę w zakorkowanej klateczce Zandera umieszcza się w plastrze z czerwiem

otwartym. Po dwóch dniach niszczy się wszystkie mateczniki ratunkowe, a korek zastępuje
ciastem miodowo-cukrowym. Sprawdzenie przyjęcia matki (uwolnienia jej przez pszczoły)
odbywa się po 3–4 dniach od zniszczenia mateczników ratunkowych.
2. Pod ciasto i węzę

Sposób ten zbliżony jest do metody "pod korek". Zamiast korka, używa się ciasta

miodowo cukrowego przykrytego kawałkiem węzy z otworkami (rys. 11). Metodę tę można
stosować, gdy pszczoły są przyjaźnie ustosunkowane do nowej matki.

Rys. 11. Klateczka Zandera zamknięta ciastem i węzą (w przekroju): a). węza, b). ciasto

miodowo-cukrowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

3. Pod ciasto i węzę z alkoholem

Sposób ten jest modyfikacją poprzedniej metody. Polega na równoczesnym zastosowaniu

par alkoholu poddawanego równocześnie z matką rodzinie pszczelej. Alkoholem nasącza się
zwitek ręcznika papierowego lub watę, w szalce szklanej przykrytej siatką i umieszcza na
dnie ula pod klateczką.
4. Pod kołpak

Matkę umieszcza się na plastrze w pobliżu czerwiu odkrytego, pod kołpakiem.

Umieszczenie matki pod kołpakiem na plastrze, pozwala jej podjąć czerwienie bezpośrednio
po poddaniu rodzinie. Pszczoły na ogół uwalniają matkę, robiąc otwory pod kołpakiem
w woszczynie.

Metoda ta wymaga wykonania sztucznego matecznika. Można go wykonać z węzy lub

chusteczki higienicznej nasączonej woskiem. W tak przygotowanym „mateczniku” umieszcza
się matkę unasiennioną i przytwierdza do plastra w sąsiedztwie czerwiu.
5. Przez wylot

Wieczorem, mniej więcej po 2–3 godzinach od osierocenia, matkę unasiennioną

wpuszcza się przez wylot do ula. Najlepsze efekty metoda ta daje w okresie trwającego
pożytku w czerwcu.
6. Bezpośrednio na plaster

Matkę przeznaczoną do poddania izoluje się na okres 15–30 minut od pszczół i pokarmu.

W tym czasie odszukuje się starą matkę. Na plastrze, na którym znaleziono starą matkę
umieszcza się uwolnioną wcześniej z klatki młodą matkę. Najlepsze efekty uzyskuje się
wiosną i wczesnym latem.
7. Poddawanie matek unasiennionych instrumentalnie

Matki unasiennione sztucznie są trudniej przyjmowane przez rodziny pszczele, później

zaczynają czerwić i zdarza się, że nawet po przyjęciu są wymieniane przez pszczoły. Dlatego
tok postępowania w procesie ich poddawania jest bardziej skomplikowany. Zasadą jest, jeśli
warunki na to pozwalają, poddawać je do przygotowanych wcześniej bezmatecznych
odkładów, formowanych przy rodzinie zasadniczej lub odkładów samodzielnych. Odkłady
tak sformowane, po przyjęciu matek są łączone z osieroconymi rodzinami macierzystymi.
Sam zabieg poddania matki wymaga zastosowania izolatora ramkowego wykonanego z siatki
lub kraty odgrodowej. Ramkę z czerwiem na wyjściu o powierzchni 1–2 dm² umieszczamy
w izolatorze ramkowym z siatki. Pod izolator wpuszcza się unasiennioną matkę i całość
umieszcza się w odkładzie. Po 2–3 dniach niszczy się mateczniki ratunkowe i sprawdza czy
matka zaczęła czerwić. Stosując izolator wykonany z kraty odgrodowej można wybrać ramkę
z większą ilością czerwiu na wygryzieniu. W tym przypadku matkę należy umieścić
w klateczce Zandera pod ciasto i węzę lub pod kołpak.

Dobrze unasienniona matka, w sprzyjających warunkach rodziny przyjmującej, zaczyna

zwykle czerwić po upływie trzech do pięciu dni. Jeśli po upływie 10 dni nie obserwuje się jaj
w komórkach plastra pod izolatorem, matkę taką można poddać narkozie (uśpieniu) przy
użyciu dwutlenku węgla na okres 5–10 minut. Zabieg taki przyspiesza czerwienie. Brak
czerwiu po upływie dwóch tygodni może świadczyć o wadliwym unasiennieniu matki. Matkę
taką można reklamować, odsyłając ją do pasieki reprodukcyjnej lub zarodowej, w klateczce
zaopatrzonej w pokarm i w towarzystwie pszczół młodych (6–10 szt.).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy jakość poddawanej matki ma wpływ na jej przyjęcie?
2. Czy stan rodziny, której poddaje się matkę ma wpływ na przyjęcie matki?
3. Czy stan pogody wpływa na przyjęcie matki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4. Czy technika poddawania matek ma wpływ na przyjęcie matki?
5. Jakimi metodami poddajemy matki pszczele?
6. Jakiego sprzętu używamy do poddawania matek pszczelich?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poddawanie matki pszczelej w klateczce na ciasto i węzę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić matkę w klateczce Zandera,
2) zaślepić otwór ciastem miodowo-cukrowym, a następnie okleić kawałkiem węzy,

w której dłutem wykonać kilka nacięć,

3) wyjąć z bezmatecznej rodziny pszczelej plaster z niezasklepionym czerwiem, wyciąć

w nim okienko i wstawić w nie klateczkę z matką. Pomiędzy powierzchnią klatki
oklejoną węzą a plastrem powinna pozostać wolna przestrzeń, by pszczoły mogły
uwolnić matkę,

4) opisać proces poddawania matki pszczelej,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

klateczka Zandera,

−

matka pszczela,

−

ciasto miodowo-cukrowe,

−

rodzina bezmateczna,

−

węza,

−

podstawowy sprzęt pasieczny.

Ćwiczenie 2

Poddawanie matki rodzinie z trutówkami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przenieść pień z pszczołami trutówkami na nowe miejsce, oddalone co najmniej o 100 m,
2) ustawić na miejscu nowy ul z zamkniętym wylotem i przenieść do niego, po omieceniu

z pszczół, plastry z zapasami z odstawionego pnia,

3) wpuścić nieunasiennioną matkę bezpośrednio na plaster i zamknąć ul,
4) wyjąć z przestawionego pnia pozostałe plastry, strząsając z nich pszczoły na ziemię.

Plastry pozbawione pszczół umieścić w transportówce i zanieść do pracowni, a ul po
wysypaniu z niego pszczół na ziemię, zabrać z pasieczyska,

5) otworzyć w ulu ustawionym na miejscu rodziny z trutówkami wylot "na jedną pszczołę".

Powrócą do niego lotne pszczoły, a trutówki pozostaną na ziemi, w miejscu strzepywania
pszczół z plastrów,

6) narysować poddawanie matki pszczelej w rodzinie z trutówkami,
7) zaprezentować wyniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodzina pszczela z trutówkami,

−

nieunasienniona matka pszczela.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować metody poddawania matek pszczelich?





2) wymieniać metody poddawania matek pszczelich?





3) dobierać sprzęt pasieczny do poddawania matek pszczelich?





4) przeprowadzać poddawanie matek pszczelich?





5) urządzać poidło dla pszczół?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W jakiej okoliczności nie pojawi się nowa matka?

a) gdy pszczoły chcą się roić (matka rojowa).
b) gdy zginie stara matka (matka ratunkowa).
c) gdy pojawi się matka trutowa.
d) gdy pszczoły chcą wymienić matkę (matka z cichej wymiany).

2. Na rysunku przedstawiono rozwój osobniczy pszczoły robotnicy do 9 dnia. Cyfrą 4

oznaczono larwę
a) jednodniową.
b) dwudniową.
c) trzydniową.
d) czterodniową.

3. Rodzina założy mateczniki ratunkowe, gdy

a) straci matkę.
b) matka starzeje się.
c) przygotowuje się do rójki.
d) silnie ograniczy się gniazdo.

4. Przyczyną nieprzyjęcia przez rodzinę wychowującą jest poddanie larw

a) przekładanych na wolnym powietrzu.
b) po 6 godzinach bezmateczności.
c) w wieku 12-24 godzin.
d) rodzinie podrażnionej.

5. Powodem okłębiania matki przed wylotkiem jest

a) opóźnianie się młodej matki z czerwieniem.
b) zabłądzenie matki podczas lotu godowego.
c) zbyt długo trwający przegląd rodziny.
d) opanowanie rodziny przez zgnilec.

6. Klateczkę z matką podczas poddawania umieszcza się na plastrze

a) pustym.
b) z zapasem pierzgi.
c) z czerwiem krytym.
d) z czerwiem otwartym

7. W pracy hodowlanej podczas tworzenia krzyżówek międzyrasowych poszczególne rasy

wyrażamy umownymi skrótami. Skrótem car określamy rasę
a) włoską.
b) kraińską.
c) kaukaską.
d) środkowoeuropejską

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

8. Przyrząd pasieczny przedstawiony na rysunku to

a) odsiewacz

trutni.

b) poławiacz obnóży pyłkowych.
c) skrzynka do tworzenia rodzinek.
d) przesiewacz trutni.

9. W momencie rozpoczynającego się pożytku nektarowego najbardziej ekonomiczne jest

poddanie matki
a) w mateczniku na wygryzieniu.
b) unasiennionej w klateczce.
c) nieunasienionej w odkładzie.
d) pod kołpakiem lub izolatorze.

10. Wychów matek pszczelich należy kontynuować do czasu, kiedy pszczoły zaczną

a) pobielać plastry.
b) wypędzać trutnie.
c) miseczki rojowe.
d) mateczniki ratunkowe.

11. Układając gniazdo w rodzinie wychowującej w obecności matki powinno być

a) dużo czerwiu otwartego i 3-letnia i starsza matka pszczela.
b) dużo czerwiu otwartego i młoda do trzech lat matka pszczela.
c) mało czerwiu otwartego i 3-letnia i starsza matka pszczela.
d) dużo czerwiu krytego i 3-letnia i starsza matka pszczela.

12. W środku gniazda rodziny wychowującej pozostawia się wolne miejsce na wstawienie

ramki hodowlanej z larwami. Z obu stron wstawia się plastry z
a) czerwiem krytym.
b) czerwiem otwartym.
c) czerwiem krytym i otwartym.
d) miodem i czerwiem.

13. W cieplarce powinna być temperatura 34,5

o

C. Temperatura wyższa spowoduje

a) jaśniejszy kolor wygryzających się matek.
b) wydłużenie cyklu rozwojowego.
c) niedorozwój skrzydeł.
d) zmniejszenie indeksu kubitalnego.

14. Do znakowania matek pszczelich używa się 5 kolorów. Którego koloru nie używa się

a) białego.
b) zielonego.
c) czerwonego.
d) pomarańczowego.

15. Odbudowaną woszczynę umieszczamy w pniu zarodowym w celu jej zaczerwienia. Po

czterech dniach zaczerwioną ramkę wyjmujemy i woszczynę tniemy wzdłuż rozpiętych
drutów. Jaką metodę wychowu matek pszczelich opisaną?
a) Mullera.
b) Alleya.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

c) Zandera.
d) Hopkinsa.

16. W jakiej minimalnej odległości od pasieki powinny być ustawione uliki weselne

a) 0 m.
b) 50 m.
c) 100 m.
d) 200 m.

17. Matki które zaczynają czerwić przed upływem 14 dnia życia, można wybierać z ulików

weselnych po
a) rozpoczęciu składania jaj.
b) zasklepieniu czerwiu przynajmniej jednego plastra.
c) zasklepieniu pierwszych komórek z czerwiem.
d) wygryzieniu się pierwszych pszczół.

18. W celu osiągnięcia pierwszych oznak nastroju rojowego w rodzinach wychowujących,

należy
a) poszerzać gniazdo tylko odbudowanymi plastrami.
b) stosować ramkę pracy.
c) poszerzać gniazdo ramkami z węzą.
d) zapewnić szerokie wyloty.

19. Do przekładania należy brać larwy w wieku od

a) 12–36 godzin.
b) 24–48 godzin.
c) 12–72 godzin.
d) 36–72 godzin.

20. Najlepiej przyjmowane są larwy w rodzinach wychowujących

a) bez matki i czerwiu.
b) bez matki i z czerwiem.
c) z matk i bez czerwiu.
d) z matką i z czerwiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Prowadzenie wychowu matek pszczelich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6. LITERATURA

1. Bornus, L (red.).: Encyklopedia Pszczelarska. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze

i Leśne, Warszawa 1989

2. Pałach S.: Kodeks dobrej praktyki produkcyjnej w pszczelarstwie. PZP, Warszawa 2005
3. Pidek A.: Wychów matek pszczelich. PWRiL, Warszawa 1987
4. Prabucki J. (red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
5. Praca zbiorowa: Hodowla pszczół. PWRiL, Warszawa 1996
6. Wawryn T., Weber L.: Selekcja i wychów matek pszczelich. PWRiL, Warszawa 1956

Czasopisma:
–

„Pszczelarstwo”

–

„Pszczelarz Polski”

–

„Pasieka”

–

„Przegląd Pszczelarski”