OŚRODEK DORADZTWA I USŁUG OŚWIATOWYCH

EDUKACJA 2001

KURS KWALIFIKACYJNY OLIGOFRENOPEDAGOGIKI

NDT – Bobath

Opis wybranej metody pracy rewalidacyjnej i jej wpływ

na rozwój dziecka z upośledzeniem mózgowym

Grzegorz Maciąg

Wstęp

Rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i

oznacza on długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stym-

ulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości

(czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących). Rewalidację można ogól-

nie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniej-

szego ich rozwoju.

Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie

zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję

korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej

rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia,

działania te są inne, muszą być dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.

W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej

w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju

i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych

jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób

rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie

metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowa-

nie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną.

W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo, gdzie opieka, wychowanie i nauczanie

ściśle związane są z rehabilitacją, obowiązują wszystkie podstawowe zasady wychowania,

dydaktyki oraz terapii. Są to:

1. Zasada akceptacji - w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako

„dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami

rozwojowymi i z racji tej specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do

szczególnej opieki i pomocy. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane są wspierać je w

rozwoju, zaś swoje wymagania dostosować do sił i możliwości wychowanka.

2. Zasada pomocy - mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w

usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikają-

cych z upośledzenia. Zasada ta ukierunkowana jest także na kształtowanie właściwej

atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku dziecka.

3. Zasada indywidualizacji - polegająca na dostosowaniu treści kształcących, metod, środ-

ków i organizacji nauczania do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu

jego własnego celu kształcenia (uwarunkowanego przez różne czynniki, jak uzdolnienia,

sprzyjające okoliczności materialne czy środowiskowe).

4. Zasada terapii pedagogicznej - polegająca na wspieraniu działań terapeutycznych lekarza

i współdziałaniu z psychoterapeutami przy równoczesnym prowadzeniu terapii pedagogicz-

nej niezależnej od innych form leczniczych. Terapia ta realizowana jest na ogół w 3

fazach:

•

przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań anamnestycznych

osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych;

•

oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa, zmierzającego do

korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, której dziecko przebywa;

•

stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie

wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową, itp.

5. Zasada współpracy z rodziną - to zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i

domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka istotny dla jego rozwoju. Wielkie znaczenie

dla całokształtu oddziaływań rewalidacyjnych ma dobrze prowadzona pedagogizacja

rodziców, która może przyczynić się do zmiany form postępowania rodziców z dzieckiem,

a przez to do poprawy warunków rozwojowych.

Metody pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo

W terapii rewalidacyjnej można wyróżnić wiele różnorodnych metod, a ich dobór jest

uzależniony od:

•

celu i zadań oddziaływań,

•

sytuacji dziecka (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i ograniczeń),

•

realnych warunków, w jakich odbywają się zajęcia (dom rodzinny, przedszkole specjalne,

szkoła specjalna, ośrodek rehabilitacyjny, itp.).

Mimo, że metody te można dzielić według wielu różnych kryteriów, na ogół wzajemnie

nie wykluczają się (nie są do siebie antagonistyczne), lecz dopełniają się (przenikają).

Przykładowo, w przedszkolu specjalnym czy integracyjnym główną metodą jest zabawa

manipulacyjna, ruchowa, tematyczna, niedyrektywna, itp.., zaś w „szkole życia” dominującą

w pierwszym etapie kształcenia jest metoda ośrodków pracy oraz naśladowanie, doświad-

czanie, przeżywanie, ćwiczenie poprzez działania praktyczne możliwie w naturalnych

warunkach. W placówce tego typu występują również, choć w ograniczonym zakresie,

metody nauczania podstawowych technik szkolnych, głównie czytania i pisania, metody

terapii zajęciowej, terapii logopedycznej, metody relaksacyjne, zabawowe i inne - w

zależności od potrzeb. Natomiast w ośrodkach rehabilitacyjnych, gdzie punkt ciężkości

położony jest na usprawnienie, dominują metody indywidualnej rehabilitacji prowadzonej

przez specjalistów, np. logopedę, fizjoterapeutę, itd., a w domach pomocy społecznej nacisk

jest położony na opiekę, samoobsługę, zaradność, uspołecznienie oraz terapię zajęciową. We

wszystkich ośrodkach stosowane są na ogół metody o nachyleniu behawioralnym, a więc

posługujące się systemem kar i nagród, a także metody porozumiewania się za pomocą

gestów, symboli (np. metoda Bliss`a, system PCS lub Piktogram) i słów.

W zależności od postaci klinicznej upośledzenia dziecka, stosuje się specjalistyczne

metody, np. w przypadku dzieci autystycznych, gdzie najważniejsza jest umiejętność kontak-

tu społecznego - metodę holdingu, Kaufmanów i inne. Dla dzieci z porażeniem mózgowym -

metody rehabilitacji ruchowej Domana, Peto, Bobath. Dla dzieci z zespołem Downa konieczna

jest metoda rozkładania poleceń na etapy z powodu znacznie opóźnionego czasu reakcji oraz

metody stymulacji polisensorycznej. Istotną też metodą jest również szeroko pojęte

integrowanie jednostek upośledzonych umysłowo z osobami w normie intelektualnej.

W procesie adaptacji do życia społecznego dziecka upośledzonego umysłowo należy

tworzyć odpowiednie dla niego warunki poznawania świata. Materiał programowy, treści

nauczania dzieci upośledzone muszą poznawać wielozmysłowo. Trudności muszą być stopnio-

wane, a zdobyte wiadomości wiązać się z praktyką. Bardzo ważną rzeczą jest, by zadania

rewalidacyjne nie ograniczały się tylko do terenu placówki, w której przebywa upośledzone

umysłowo dziecko. Zadania te powinny być realizowane w każdym środowisku, w którym

przebywa i obraca się dziecko.

Z zadaniami i metodami pracy rewalidacyjnej ściśle powiązany jest dobór form i

środków oddziaływania, stosowane pomoce, czas i częstotliwość trwania zajęć. Powinny być

one zawsze dobierane indywidualnie oraz liczyć się z możliwościami percepcyjnymi dzieci

upośledzonych umysłowo (atrakcyjne, łatwe w użyciu, wygodne, jednoznaczne). Szczególnie

istotne jest respektowanie wszelkich aspektów zasady stopniowania trudności oraz wiązania

teorii z praktyką. O wartości i jakości procesu rewalidacji dzieci głębiej upośledzonych

umysłowo w dużej mierze decyduje też, kto z dzieckiem pracuje. Chodzi tu o pewne cechy

osobowościowe, umiejętności, wiedzę oraz wiarę pedagoga, terapeuty w sens pracy z

dzieckiem i w jej powodzenie.

METODA NDT - BOBATH

Jedną ze wspomnianych powyżej metod rewalidacyjnych jest terapia rehabilitacyjna

opracowana przez Karela i Bertę Bobath „NDT - Bobath“ (

neurodevelopmental treatment)

. W

latach czterdziestych zaczęli oni rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę

rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej

obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w różnym wieku, u których nastąpiły zmiany w

prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując

przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego

noworod-ka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które służy

ocenie stopnia dojrzałości Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN) i ocenie jego

funkcjonowania.

Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN można wcześnie wykryć patologiczne zaburze-

nia związane z rozwojem ruchu oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne, które

oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u

każdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy.

U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie

występują w ogóle, inne są patologiczne, zatem celem usprawniania jest rozwinięcie odru-

chów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją

napięcia mięśniowego.

Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane

stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle

współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z

dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania

usprawniającego. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania.

Musi on być opracowany indywidualnie dla każdego dziecka oraz dostosowany do jego

możliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a

także ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z postępami rehabilitacyjnymi

ćwiczenia są modyfikowane.

Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie dużej liczby odruchów,

specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzo-

nych ćwiczeń. Usprawnianie ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjiologiczne, a

hamować odruchy patologicznie przetrwałe. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów

rękami terapeuty pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych

elementów ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów

wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym

wieku rozwojowym. Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia

mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie

ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej. Ułatwianie

oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia

przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych

odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i wykorzysty-

wania. Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia swobodę ruchów czynnych w obrębie stref

pozostałych. Ruchy więc nigdy nie są całkiem bierne. Zmieniając strefy sterowania uzyskuje

się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby. Ćwiczeniom powinno

towarzyszyć słowne określanie wykonywanych czynności, będące poglądową nauką mowy.

Usprawnianie powinien prowadzić terapeuta razem z rodzicami dziecka już przed 6

miesiącem jego życia.

Metoda zawiera także dodatkowe techniki służące regulacji wahającego się napięcia

mięśniowego :

1. Nacisk i ciąg, obciążenie i opór stosowane na podobnych zasadach jak w PNF (neurofizjolo-

gicznym kompleksowym systemie oddziaływania terapeutycznego „proprioceptywne

nerwowo - mięśniowe torowanie ruchu“)

2. U spastyków pozwala to utrzymać i odzyskać równowagę, u atetotyków i ataktyków

ułatwić statykę i kontrolować powolne ruchy.

3. Zatrzymywanie ruchu w wybranej jego fazie oraz utrzymanie osiągniętej pozycji. Pozwala

to osiągnąć umiejętność dostosowania pracy mięśni przy zmianach postawy i kontroli

przebiegu ruchu.

4. Poklepywanie określonej części ciała, co może działać hamująco lub stymulująco.

Rozluźnienie przygotowuje spastyczne dziecko do ćwiczeń i może służyć jako

przerywnik między ćwiczeniami. Rozluźnia się przez głaskanie, potrząsanie kończynami oraz

wahadłowe ruchy tułowia i kończyn.

Metoda Bobath, ze względu na sposób jej realizacji, stosowana jest bardzo szeroko.

Opracowany przez Bobath sposób rehabilitowania dzieci z mózgowym porażeniem i dorosłych

z zaburzeniami OUN jest logiczny, zwięzły, nie wymaga zakupu dużej ilości drogiego sprzętu

rehabilitacyjnego. Ponadto jest naturalny, indywidualnie opracowany dla każdego dziecka, co

przynosi efekty, na które tak bardzo czekają rodzice. Metodę tę stosują przede wszystkim

rehabilitanci, ale także logopedzi, pedagodzy i psycholodzy.

Założenia tej metody, opracowane przez Bobath, zostały współcześnie rozwinięte

przez pediatrę Elizabeth Kong i fizjoterapeutkę Mary Quinton. Usprawnianie oparte na tej

metodzie ma pomóc dziecku we wszechstronnym jego rozwoju tak, aby mogło uzyskać

niezależność w życiu i wykorzystać wszelkie swe zdolności na tyle, na ile jest to możliwe,

mimo uszkodzenia OUN lub występowania innych nieprawidłowości.

Poprzez stosowanie odpowiednich wspomagań uczy się dziecko wyzwalania i

wykonywania przez nie ruchów czynnych, hamując ruchy nieprawidłowe i normalizując

napięcie mięśniowe. Od terapeuty wymagana jest dokładna znajomość przebiegu prawidło-

wego rozwoju dziecka oraz zaburzeń rozwoju, które wynikają z uszkodzenia OUN.

W terapii metodą Bobath dziecko uczy się ruchu poprzez sensomotoryczne (czuciowo -

ruchowe) doświadczenia, realizowane przez:

•

skórę, która przekazuje czucie bólu, ucisku i temperatury,

•

aparat ruchowy, który przekazuje informacje dotyczące poczucia równowagi,

•

proprioreceptory stawów i mięśni.

Nauczanie sensomotoryczne oznacza, że pacjent poznając swoje ciało, uczy się

nim posługiwać w sposób celowy. Terapia metodą NDT-Bobath, to system opieki roztoczony

nad pacjentem prezentującym patologię. Oznacza to, że zwraca się uwagę nie tylko na

terapię, ale także uczy się opiekunów codziennej pielęgnacji pacjenta, tj. sposobów

noszenia, kąpania, karmienia i mycia zębów.

Główne zasady terapii NDT-Bobath

Metoda Bobath oparta jest na kilku niezmiernie ważnych zasadach, których przestrze-

ganie decyduje o powodzeniu procesu terapii rewalidacyjnej.

1. Przygotowanie do ruchu:

•

utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach (przeciwdziałanie przykurczom i

deformacjom)

•

przygotowanie czuciowe (sensoryczne)

2. Normalizację napięcia posturalnego,

3. Hamowanie nieprawidłowej aktywności odruchowej,

4. Torowanie automatycznych reakcji nastawczych i reakcji równoważnych przez wspoma-

ganie i prowadzenie ruchu z punktów kluczowych (głowa, szyja, tułów, obręcz barkowa i

kończyny górne, obręcz biodrowa i kończyny dolne) rękami terapeuty,

5. Ułatwianie prawidłowych wzorców funkcjonalnych,

6. Hamowanie odruchów patologicznych i normalizacja napięcia mięśniowego.

7. Dążenie do osiągnięcia prawidłowych ruchów poprzez przemieszczanie w przestrzeni tzw.

punktów kluczowych, którymi są: głowa, obręcz barkowa i obręcz biodrowa. Ma to na celu

wykształcenie prawidłowych reakcji prostowania i równowagi, co prowadzi do opanowania

czynności zgodnych z sekwencją rozwojową.

8. Wszystkie ruchy kontrolowane są rękami terapeuty. Pomoc terapeuty zmniejsza się w

miarę opanowywania przez dziecko kolejnych czynności.

9. Ruchy prowadzone są wolno, tak aby dziecko mogło włączać się do pracy.

10.Nie należy dążyć do opanowania statycznych pozycji, lecz umiejętnie prowadzić dziecko z

jednej pozycji do drugiej.

11.Sposoby wspomagania powinny być dobrane do potrzeb i możliwości dziecka.

12.Wymagana jest ścisła współpraca z rodzicami.

13.Program usprawniania powinien być dobrany indywidualnie do potrzeb i możliwości

dziecka - instruktor dla każdego dziecka dobiera odpowiednie ćwiczenia.

14.Ciągłe powtarzanie i wykorzystywanie w życiu codziennym czynności, które dziecko już

opanowało i nad opanowaniem których pracuje.

Celem nadrzędnym takiego postępowania jest wykorzystanie wzorców posturalnych i

motorycznych w samodzielnym życiu dziecka. Szczególnie ważne jest, aby terapia była

akceptowana przez dziecko, odbywała się z pełną jego współpracą oraz współpracą rodziców

i opiekunów (odpowiednia pielęgnacja, karmienie, zabawa). W utrwalaniu zdobywanych

umiejętności pomagają wszystkie osoby opiekujące się usprawnianym dzieckiem: nauczyciel,

logopeda, terapeuta zajęciowy, psycholog. Ćwiczenia ruchowe powinny zwiększać własną

aktywność dziecka, nie mogą być narzucane, by nie wyzwalać w dziecku niepokoju i stresu.

Dziecko musi mieć pełne poczucie bezpieczeństwa .

Przedstawiając metodę neurorozwojowego leczenia usprawniającego Karela i Berty

Bobath należy stwierdzić, iż polega ona na hamowaniu patologicznych odruchów i nieprawi-

dłowych wzorców ruchowych oraz rozwijaniu czynności ruchowych u dzieci z mózgowym

porażeniem dziecięcym w kolejności, w jakiej pojawiają się one w rozwoju dziecka

zdrowego.

Każda czynność ruchowa rozwija się dzięki odczuciu ruchu - to znaczy ułożenia ciała w

przestrzeni oraz poszczególnych części ciała względem siebie.

Pierwszych odczuć dostarczają reakcje odruchowe. Są to odruchy postawy oraz

reakcje prostowania i równowagi. Pierwsze z nich dają odczucie ułożenia ciała w pozycji

leżącej (odruchy postawy). Reakcje prostowania dostarczają doświadczeń ruchowych ułożenia

ciała przeciwko sile grawitacji, a reakcje równowagi powodują dostosowanie napięcia

mięśniowego całego ciała podczas utraty równowagi, przygotowując w ten sposób całe ciało

do podparcia. Czas fizjologicznego występowania odruchów postawy przypada na pierwsze

półrocze życia dziecka. Później zostają one podporządkowane reakcjom prostowania i

równowagi. Utrzymujące się dłużej odruchy postawy stają się z czasem patologiczne.

Uniemożliwiają rozwój reakcji prostowania i równowagi, których pojawienie się warunkuje

prawidłowy rozwój ruchowy dziecka.

Rozwój ruchowy dziecka przebiega w stałej kolejności – od głowy, obręczy barkowej i

kończyn górnych, poprzez tułów, do kończyn dolnych. Oznacza to, że zanim dziecko zacznie

chodzić, najpierw musi kontrolować ułożenie głowy, uzyskać podpór na kończynach górnych w

pozycji leżącej, aby poprzez siad, czworaki i pozycję klęczną przejść do pozycji stojącej.

Każda złożona czynność ruchowa zawiera kombinację wielu prostych ruchów i

kształtuje się w oparciu o poprzednie doświadczenia ruchowe. Prawidłowy rozwój czynności

ruchowych stanowi podstawę do rozwijania kolejnych umiejętności (jedzenia, ubierania,

pisania).

Stworzenie takiej bazy dla rozwoju czynności dowolnych u dziecka z mózgowym

porażeniem dziecięcym (MPD) jest, zdaniem autorów metody neurorozwojowego leczenia,

możliwe tylko wówczas, gdy zostanie ono wyzwolone spod wpływu działania odruchów

patologicznych.

Przykłady praktycznego zastosowania metody Bobath

Ćwiczenia unoszenia i utrzymywania głowy

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem (na brzuchu), ręce dziecka wyprostowane wzdłuż

tułowia, ćwiczący za dzieckiem.

2. Wspomaganie – bierne utrzymanie ułożonych w pozycji

pośredniej wyprostowanych rękach dziecka.

3. Ruch – czynne uniesienie do góry głowy (wyprost głowy).

Podczas wykonywania tego ćwiczenia należy zwrócić

uwagę na ułożenie rąk dziecka. Jeżeli mają tendencję do

układania się w przywiedzeniu i rotacji wewnętrznej, należy zabezpieczyć odwrotne ich

ustawienie, tzn. w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej. Można to uzyskać wkładając między

nóżki dziecka wałek, zwinięty kocyk bądź kolano osoby ćwiczącej. Wykonywany ruch

uniesienia głowy nie powinien być zbyt obszerny, lecz odbywać się tuż nad podłożem.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka wyprostowane do przodu (w przedłu-

żeniu głowy) spoczywają na ręce osoby ćwiczącej.

2. Wspomaganie – uniesienie rąk dziecka lekko do góry.

3. Ruch – uniesienie głowy do góry.

W tych ćwiczeniach można stosować delikatne oklepywanie czoła (w kierunku do

góry). Pomaga to w uniesieniu głowy. Zabezpieczenie rąk jak wyżej.

Ćwiczenie 3

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem na piłce, ręce dziecka ułożone szeroko, mogą

obejmować biodra ćwiczącego lub jego udo.

2. Wspomaganie – chwyt za biodra dziecka. Wolne, lekkie pociąganie dziecka do tyłu tak, aby

na piłce pozostały tylko ręce dziecka.

3. Ruch – uniesienie głowy i pełny podpór na rękach.

Początkowo dziecko unosi głowę i prostuje w podporze ręce. Z czasem zaczyna toczyć

piłkę przekładając je kolejno.

Opisane ćwiczenia stanowią przykłady różnego sposobu rozwijania u dziecka tej samej

czynności – unoszenia i trzymania głowy (kontroli głowy w przestrzeni) oraz kształtowania

czynności podporowych kończyn górnych. Właściwa kontrola ułożenia głowy jest warunkiem

rozwoju każdej następnej czynności ruchowej.

Ćwiczenia przygotowujące do pełzania oraz do zmiany pozycji z leżenia (obroty)

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka wyprostowane do przodu. Ćwiczący

klęczy przed dzieckiem, chwyta rękami jego głowę.

2. Wspomaganie – wykonanie biernego skrętu głowy (wolno i delikatnie).

3. Ruch – skręt głowy wyzwala czynny skręt obręczy barkowej, to z kolei powoduje czynny

skręt obręczy miednicznej. Ruch obrotu postępuje stopniowo. Najpierw głowa, za nią

podąża obręcz barkowa i ręce, a na końcu obręcz miedniczna i kończyny dolne.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy barkach. Ćwiczący

znajdujący się za głową dziecka z przodu chwyta rękami jego barki.

2. Wspomaganie – bierny skręt obręczy barkowej, aż do uzyskania podporu na kończynie

górnej dalszej od osi obrotu ciała.

3. Ruch – obrót ciała sposobem jak wyżej.

Ćwiczenie 3

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy barkach. Ćwiczący staje w

rozkroku nad dzieckiem, chwyta rękami jego barki.

2. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt obręczy barkowej), aż do

uzyskania podporu na przedramieniu kończyny górnej przeciwnej.

3. Ruch – bierny skręt obręczy barkowej powoduje oderwanie biodra dziecka od podłoża po

stronie uniesionego do góry barku, a to wywołuje odruchowe zgięcie i podciągnięcie

kończyny dolnej po tej samej stronie. Następnie ćwiczący „przerzuca” do przodu

wcześniej uniesioną do góry kończynę górną dziecka (barki równolegle do podłoża).

Następuje wyprost kończyny dolnej uprzednio zgiętej i przemieszczenie całego ciała w

kierunku do przodu. Tę samą czynność należy wykonać naprzemiennie, tzn. raz

wspomagając ruch zgięcia prawej kończyny dolnej, raz lewej.

Początkowo ruchy zginania i prostowania nóg wykonywać można w miejscu, ale

zawsze naprzemiennie (raz jedna, raz druga kończyna dolna). W miarę opanowywania tej

czynności wyprost kończyny dolnej powinien łączyć się z przesunięciem ciała dziecka w

kierunku do przodu.

Ćwiczenia przygotowujące do czworakowania

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka zgięte przy

barkach. Chwyt za barki dziecka.

2. Wspomaganie - uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt

obręczy barkowej).

3. Ruch – odruchowe zgięcie i podciągnięcie do przodu kończyny dolnej

po stronie uniesionego barku, aż do uzyskania podporu na tej

kończynie. Powtórzenie tej czynności po drugiej stronie.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – lezenie przodem, ręce dziecka w podporze. Ćwiczący chwyta biodra

dziecka.

2. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego biodra dziecka (skręt obręczy miednicznej).

3. Ruch – odruchowe zgięcie kończyny dolnej po stronie uniesionego biodra i przesunięcie jej

do przodu, aż do uzyskania na niej podporu. Tę sarną czynność powtarzać należy z drugiej

strony.

Ćwiczenia przygotowujące do siadu

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjciowa – leżenie tyłem, ręce dziecka wyprostowane i lekko odwiedzione oraz

zwrócone dłońmi do podłoża, nogi zabezpieczone w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej.

(Takie ustawienie nóg może zabezpieczyć kolana, klęczącej przed

dzieckiem osoby). Ćwiczący przytrzymuje jedną ręką dłoń

dziecka przy podłożu, a drugą chwyta rękę kończyny górnej

przeciwnej.

2. Wspomaganie – ćwiczący lekko pociąga wyprostowaną kończynę

górną dziecka w kierunku do siebie ze skrętem w kierunku drugiej

kończyny opartej dłonią na podłożu.

3. Ruch – skręt głowy i jej uniesienie. Skręt obręczy barkowej aż do

uzyskania podporu na barku kończyny pozostającej przy podłożu. Dalej w ten sam sposób

wspomagając ruch uzyskuje się podpór na przedramieniu i później tylko na dłoni

przytrzymywanej przy podłożu. W efekcie dziecko osiąga pozycję siadu płaskiego z

podparciem na jednej kończynie górnej.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce dziecka ugięte przy barkach. Ćwiczący chwyta

biodra dziecka.

2. Wspomaganie – skręcanie bioder dziecka tak, aby jedno pozostawało przy podłożu, a

drugie uniesione do góry było pociągane w kierunku do siebie.

3. Ruch – dziecko unosi głowę, podpiera się na rękach i przekładając je po podłożu zgina

biodra i nogi, uzyskując pozycję siadu bokiem (podpartego).

Ćwiczenie 3

1. Pozycja wyjściowa – leżenie przodem, ręce ugięte przy barkach. Chwyt jedną ręką za

tułów dziecka na wysokości dołu pachowego, drugą ręką chwyt przeciwnego biodra.

2. Wspomaganie – skręt bioder z jednoczesnym lekkim uniesieniem tułowia.

3. Ruch - skręt bioder, aż do uzyskania zgięcia nóg i podporu na rękach z zachowaniem

równoległego do podłoża ułożenia linii barków (skośne ustawienie miednicy w stosunku do

obręczy barkowej).

Ćwiczenie 4

1. Pozycja wyjściowa – siad na lub przy piłce, nogi dziecka w rozkroku. Ćwiczący

przytrzymuje nogi dziecka na wysokości ud lub stawów

kolanowych.

2. Wspomaganie – delikatne przetaczanie piłki w kierunku

do tyłu, do przodu, do boku.

1. Ruch – wychylanie dziecka w różnych kierunkach z

wyczekiwaniem na reakcję powrotu do pozycji wyjścio-

wej i reakcje obronne rąk (podpór przy wychylaniu na boki). Podobne ćwiczenie można

wykonywać na wałku. Dziecko siedzi w siadzie rozkrocznym ze stopami opartymi całą

powierzchnią na podłożu.

Chodzenie w klęku prostym

Ćwiczenie 1

1. Pozycj wyjściowa – klęk prosty. Ćwiczący przed dzieckiem przodem do niego. Chwyt

wyprostowanych do przodu rąk dziecka na wysokości stawów łokciowych lub za barki.

2. Wspomaganie – naprzemienne unoszenie barków dziecka.

3. Ruch – uniesienie i lekki skręt barku do tyłu wyzwala zgięcie i przesunięcie do przodu

kończyny dolnej dziecka po stronie uniesionego barku. Czynność tę należy powtarzać raz z

jednej, raz z drugiej strony, uzyskując w ten sposób naprzemienne przesuwanie kończyn

dolnych.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – wyprostowane ręce dziecka spoczywają na barkach klęczącej przed

nim osoby ćwiczącej, która chwyta dłońmi jego biodra.

2. Wspomaganie – chwyt za miednicę. Naprzemienne unoszenie i cofanie raz jednego, raz

drugiego biodra.

3. Ruch – jak w powyższym ćwiczeniu.

Wstawanie

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjściowa – przysiad podparty lub siad z oparciem przy piłce, ręce dziecka oparte

na podłożu pomiędzy szeroko rozstawionymi nogami.

Ćwiczący stoi lub siedzi za dzieckiem. Chwyt na wyso-

kości bioder.

2. Wspomaganie – ćwiczący wychyla dziecko do przodu tak,

aby przeniosło ciężar ciała na ręce.

3. Ruch – podczas tego ćwiczenia biodra dziecka unoszą się

do góry i następuje powolne prostowanie nóg, a dopiero

później prostowanie tułowia i głowy.

W pozycji stojącej wychylanie (lekkie popychanie) dziecka w różnych kierunkach z

wyczekiwaniem na powrót do pozycji stojącej (wyjściowej) rozwija u dziecka równowagę.

Chodzenie

Ćwiczenie 1

1. Pozycja wyjściowa – stojąca. Ćwiczący stojąc przed dzieckiem chwyta jego barki.

2. Wspomaganie i ruch – uniesienie (lekko) do góry i cofnięcie jednego barku z równoczesnym

wysunięciem do przodu i lekko w dół drugiego barku dziecka, ułatwia zgięcie i wysunięcie

(przeniesienie) do przodu kończyny dolnej po tej stronie. Gdy taki ruch nastąpi, ćwiczący

„przerzuca” do przodu wcześniej cofnięty bark, co pozwala dziecku postawić i obciążyć

wysuniętą do przodu kończynę dolną. Czynność tę powtarzać należy rytmicznie raz z

jednej, raz z drugiej strony.

Ćwiczenie 2

1. Pozycja wyjściowa – stojąca lub podparta w ustaniu. Kończyny

górne dziecka wyprostowane i wysunięte do przodu. Ćwiczący

chwyta wyprostowane kończyny górne dziecka na wysokości

ramienia lub stawów łokciowych (to zapobiega zgięciu kończyn

górnych).

2. Wspomaganie i ruch - uniesienie i cofnięcie barku z jednoczesnym

wysunięciem do przodu i w dół drugiego barku.

Ćwiczenie 3

1. Pozycja wyjściowa – stojąca. Ćwiczący chwyta biodra dziecka.

2. Wspomaganie – uniesienie do góry i cofnięcie jednego biodra dziecka.

3. Ruch - zgięcie i przeniesienie do przodu kończyny dolnej po tej samej stronie. Czynność

powtarzać naprzemiennie

Podsumowując metodę Bobath, warto zauważyć, że najbardziej charakterystyczne dla

tego rodzaju terapii jest stosowanie dużej liczby odruchów, specyficznej formy ułatwiania

ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych ćwiczeń. Usprawnianie

ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjiologiczne, a hamować odruchy

patologicznie przetrwałe. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów rękami terapeuty

pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych elementów

ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów wykonywanych

spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym wieku

rozwojowym. Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia

mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie

ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej. Ułatwianie

oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia

przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych

odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i

wykorzystywania. Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia swobodę ruchów czynnych w

obrębie stref pozostałych. Ruchy więc nigdy nie są całkiem bierne. Zmieniając strefy

sterowania uzyskuje się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby.

Ćwiczeniom powinno towarzyszyć słowne określanie wykonywanych czynności, będące

poglądową nauką mowy.

Omówiona wyżej metoda rehabilitacyjna ma charakter kompleksowy, to znaczy, że

wykorzystują zasadę wielofunkcyjnego usprawniania dziecka z zaburzeniami układu

nerwowego, skupiając się nie tylko na rehabilitacji ruchowej, ale także na usprawnianiu

wszystkich zmysłów i zaburzeń natury emocjonalnej. Różnią się między sobą metodami,

zasadami, sposobami oraz środkami, które wykorzystują do terapii. Ze względu na braki w

wyposażeniu w sprzęt rehabilitacyjny lub ograniczoną liczbę fachowców mogących pracować

daną metodą oraz przeszkody natury technicznej, organizacyjnej i finansowej w wielu

ośrodkach do rehabilitacji dzieci wykorzystuje się tylko elementy poszczególnych metod.

Trzeba pamiętać, że nie każdą z nich można zastosować w całości, gdyż rehabilitacja dziecka

nie przyniesie pożądanego skutku. Dlatego specjaliści wybierają dla każdego dziecka

indywidualnie te elementy poszczególnych metod, których zastosowanie zapewnia

kompleksowe usprawnianie. Oprócz tego każdy specjalista współpracujący z rodzicami

dziecka musi mieć na uwadze ich sytuację materialną i możliwości podjęcia przez rodzinę

obowiązków wynikających z rehabilitacji, aby prowadzony proces usprawniania był dla

dziecka jak najbardziej korzystny.

Grzegorz Maciąg

Bibliografia

Hulek A. - Pedagogika rewalidacyjna, PWN. Warszawa 1977;

Lipkowski O. - Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, PWN, Warszawa 1971 r.;

Larkowa H. - Psychologiczne podstawy rewalidacji, (w:) Pedagogika rewalidacyjna (red.) Hulek A., PWN, Warszawa 1977 r.;

Lipkowski O. - Pedagogika specjalna. Zarys, PWN, Warszawa 1981,

Dziedzic S. - Rewalidacja upośledzonych umysłowo, (w:) Pedagogika rewalidacyjna (red.) Hulek A., PWN, Warszawa 1977 r.;

Grzegorzewska M. - Pedagogika specjalna, Warszawa 1968 r.;

Olechnowicz H.-Wyzwalanie aktywności dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, WSiP, Warszawa 1994r.