Dieta

antynowotworowa

Dr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska

Zakład Dietetyki

Katedra Higieny Żywienia Człowieka

Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu

Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu

Przyczyny powstawania

nowotworów:



Palenie tytoniu (30%)



Alkohol



Sposób żywienia (35%)



Ekspozycja zawodowa



Zanieczyszczenia środowiska



Leki medyczne



Czynniki infekcyjne



Naturalne czynniki geofizyczne



Skłonności genetyczne

Chemioprewencja [łac. praeventio = zapobieganie]

Profilaktyczne stosowanie u ludzi niektórych leków, witamin

oraz nietoksycznych, naturalnych substancji żywieniowych
(składników diety) lub/oraz specyfików farmakologicznych,
celem zatrzymania lub wywołania regresji powstawania zmian i
komórek przedrakowych, zarówno w początkowych, jak i
dalszych etapach procesu nowotworowego, tzn. inicjacji i
progresji raka.

•

Chemioprewencja pierwotna

•

Chemioprewencja wtórna

Chemioprewencja nowotworów

Ogólny schemat wieloetapowości procesu kancerogenezy

indukowanej kancerogenami obecnymi w żywności

Pro-kancerogen

Aktywny kancerogen

Addukty DNA

Nowotwory

Mutacje

Detoksykacja
Enzymy fazy II

Naprawa DNA

Aktywacja metaboliczna
Enzymy fazy I

Transformacja nowotworowa

Onkogeny

Geny supresji raka

Etap IV
Progresja

Etap III
Promocja

Etap II
Inicjacja

Etap I
Aktywacja

Biotransformacja ksenobiotyków – źródło

mutagenów i kancerogenów

Reakcja I fazy

– tworzenie związków pośrednich w procesach utleniania,

redukcji i hydrolizy. Enzymy I fazy odtruwania (detoksykacji):



Oksydoreduktazy i hydrolazy: monooksygenazy związane z aktywnością

cytochromu P450;

Reakcje II fazy

– tworzenie produktów końcowych sprzężonych z kwasem

glukuronowym, siarkowym, glutationem, glicyną, które ulegają acetylacji

bądź metylacji. Enzymy II fazy odtruwania:



Transferazy (np. UDP-glukuronylotrnsferaza);



Enzymy cytozolowe (S-transferaza glutationowa, sulfotranferaza)

Wpływ żywienia na rozwój nowotworów

1.

Występowanie związków rakotwórczych (natywnych bądź

w formie dodatków) w spożywanych pokarmach

2.

Związki nie kancerogenne występujące w żywności podczas

trawienia, metabolizmu komórkowego, przetwórstwa

zostają przetworzone na substancje rakotwórcze

3.

Składniki diety mogą wpływać na rozwój nowotworów

przez zmianę środowiska wewnętrznego przewodu

pokarmowego

Typy zaburzeń w chorobie nowotworowej



Niedożywienie (utrata łaknienia i trudności w przyjmowaniu
pokarmu, biegunki i wymioty);



Niedrożność przewodu pokarmowego



Zespół upośledzonego wchłaniania



Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej



Zmiana odczuwania smaku i powonienia



Zaburzenia w odczuwaniu smaku słodkiego, gorzkiego i kwaśnego;



Zaburzenia metaboliczne: upośledzenie syntezy białek ustrojowych,
zaburzenia tolerancji glukozy, zaburzenia przemian składników
mineralnych

Chemioprewencja, a wolne rodniki

Mechanizmy obronne organizmu:

1.

Przeciwutleniacze w żywności:



witaminy antyoksydacyjne (C i E,

β

-karoten), ubichinon Q

10

;



składniki mineralne ( selen, cynk, mangan, miedź, magnez);



związki biologicznie czynne – wtórne metabolity roślinne (likopen,

luteina, kryptoksantyna, rutyna, tanina);

2.

Enzymy neutralizujące w organizmie wytwarzane przez mDNA:



peroksydaza glutationowa GPX;



reduktaza glutationu GRD;



dysmutaza nadtlenkowa SOD;



katalaza;

Składniki mineralne i witaminy



Regulacja ekspresji genów, blokuje dysplazję



Redukcja liczby komórek cytoplazmatycznych



Obniża funkcje cytotoksyczne monocytów;



Środek antyhistaminowy



Redukcja fagocytozy; cytotoksyczności monocytów,



Nadmiar sprzyja tworzeniu wolnych rodników



Ograniczenie aktywności limfocytów i monocytów

Układ odpornościowy

180 – 300 µg

Kwas

foliowy

2700 – 3700 j.m

Witamina A

12 – 18 j.m

Witamina E

60 - 100 mg

Witamina C

15 mg

Żelazo

15 – 20 mg

Cynk

Dawka

Składniki

mineralne/

witaminy

Związki biologicznie czynne

Klasyfikacja – oparta na sile i etapie działania:

„blocking agents” – zapobiegają przemianie nieaktywnego kancerogenu lub

aktywacja systemu enzymatycznego (niszczenie komórek

kancerogennych)

„supperssing agents” – inhibitory proteaz, terpeny cykliczne,

izotiocyyjaniany

Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym

(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)

•

Związki indolowe

– indukują enzymy II fazy odtruwania, hamują

tworzenie adduktów DNA, antykancerogen i antyestrogen o wysokim

powinowactwie do receptora Ah; występują w roślinach kapustnych:

kabaczki, brokuły, kalafiory, jarmuż i in.

•

Fitosterole

– hamują enzymy metabolizmu testosteronu, wspomagają

wydalanie z organizmu cholesterolu; występują w pożywieniu w

odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych; dodatni związek

z PUFA;

•

Terpeny owoców cytrusowych

– obniżają poziom cholesterolu w

organizmie i stymulują enzymy, blokujące powstawanie komórek

rakowych;

•

Związki siarkowe czosnku

[aliksyna] – unieszkodliwiają substancje

powodujące raka, zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi i

obniżają ciśnienie krwi;

•

Izoflawony roślin motylkowych

– działanie przeciwutleniajace,

przeciwzapalne, antymutagenne, antynowotworowe, inaktywują

niektóre związki kancerogenne;

•

Nienasycone kwasy tłuszczowe

występujące w nasionach lnu blokują

powstawanie związków powodujących tworzenie się komórek

rakowych. 

Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym

(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)

Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym

(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)

1. Chinony rozmarynu

– wzmacniają działanie substancji hamujących

powstawanie komórek rakowych;

•

Triterpeny korzeni lukrecji

– niszczą szybko dzielące się komórki oraz

przyczyniają się do cofania zmian w już powstałych komórkach raka;

Ciekawostka !!! W badaniach nad przeciwnowotworowym działaniem

korzenia lukrecji wykryto obecność w tym surowcu substancji

hamującej rozwój bakterii, powodujących próchnicę zębów;

Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )

o działaniu przeciwnowotworowym

Naturalne Substancje Nieodżywcze:



brak właściwości odżywczych;



działanie: przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, regulujące

przemianę materii, zwiększające odporność;

Terpeny:



karotenoidy:

- karoteny – α-karoten,

β

-karoten,

ε

-karoten,

γ

-karoten, likopen

- ksantofile – luteina, zeaksantyna, astaksantyna, luteolina,
flawoksantyna, auroksantyna, kroteina
Związki azotowe:



glukozynolany ( indole, izotiocyjaniny )

Związki zapasowe roślin



fosforany inozytolu (np. fityniany)



oligosacharydy

1

Polifenole:



stilbeny



kumaryny



taniny



kwasy fenolowe



flawonoidy:

- flawony

- flawonole: kwercetyna, kempferol

- flawanony: naringenina, hesperydyna



flawanole: katechina, epikatechina;



antocyjany



izoflawony (fitoestrogeny soi )

Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )

o działaniu przeciwnowotworowym

2

F

I

T

O

E

S

T

R

O

G

E

N

Y

Kiełki Alf- alfa
Kiełki soi
Uprawy pastewne
Czerwona koniczyna

KUMESTANY

Nasiona lnu;
Pełnoziarniste produkty zbożowe;
Zioła (koper włoski);
Owoce (banany, śliwki);
Warzywa (dynia, cukinia, brokuły, czosnek)

LIGNANY

Warzywa strączkowe: fasola sojowa, soczewica, fasola
szparagowa, bób, fasola lima,
groch włoski,
Produkty sojowe: kasza sojowa, mąka sojowa, tofu,
mleko sojowe

IZOFLAWONY

ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE

-

Czosnek

-

Kapusta

-

Lukrecja

-

Soja, imbir

-

Warzywa roślin baldaszkowatych

-

Cebula, herbata, kurkuma

-

Owoce cytrusowe

-

Pszenica, len, ryż ( brązowy )

-

Pomidory, oberżyna, pieprz

-

Brokuły, kalafior, brukselka

-

Owies, mięta, oregano, ogórek

-

Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki

-

Bazylia, jęczmień, jagody

I
S
T
O
T
N
O
Ś
Ć

Zawartość wybranych metabolitów roślinnych o

działaniu chemoprewencyjnym

•

herbata zielona – zawiera w suchej masie 35-52% katechin

i flawonoli (czerwona mniej)

•

sorgo - rekordzista w zawartości polifenoli (tianin) –do

10260 mg/100g

•

czerwone wino (kieliszek) - 100-160mg

•

czerwone porzeczki 140 - 1200 mg/100g

•

jagody 135 - 280 mg/100g

•

jabłka 27 - 298 mg/100g

•

sok jabłkowy 0,2 - 1,6/100ml

Węglowodany, a choroba nowotworowa

1.

Zmiana metabolizmu w wątrobie – zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy

z aminokwasów;

2.

Wzrost oporności na insulinę - hiperglikemia

3.

Podaż węglowodanów w DRP – około 55 % ogólnej kaloryczności diety

4.

Ograniczenie produktów rafinowanych

5.

Posiłki bogate w substancje balastowe – błonnik nierozpuszczalny:

Choroba nowotworowa, a białko

1.

Zmiany metabolizmu białek – ↑ dostępu do aminokwasów;

2.

Podaż białka 15 – 20 % ogólnej kaloryczności DRP;

3.

Źródło białka – białko roślinne, białko z tłustych ryb, białko

drobiu;

Choroba nowotworowa, a lipidy



Mechanizmy oddziaływania;



Ogólna ilość tłuszczu w diecie <25%; przy nowotworach związany z

gospodarką hormonalną <20%;



↑

podaż kwasów tłuszczowych jednonienasyconych;



Ochronne działanie pochodnych kwasu linolenowego n-3, ograniczenie

pochodnych kwasu linolowego n-6;

Suplementy

(wapń, witaminy D i B

12

)

Co najmniej 2 porcje dziennie

mięso, podroby, jaja,

rośliny strączkowe

Co najmniej 2 porcje dziennie

owoce

Co najmniej 6 porcji dziennie

chleb, makarony, kasze,

płatki zbożowe

Co najmniej 8 szklanek dziennie

napoje: woda mineralna, soki, herbata ziołowa

Co najmniej 3 porcje dziennie

warzywa

Piramida żywieniowa

Co najmniej 3 porcje dziennie

mleko, jogurty, sery

W niewielkich ilościach

tłuszcze, oleje, słodycze

Dziękuję za

uwagę