1. Filozofia prawa jako dział filozofii. (przedmiot filozofii prawa)
Filozofię prawa wyodrębnia się spośród innych nauk filozoficznych ze względu na

przedmiot i charakter zadań wyjściowych oraz perspektywę jej badań. Nie jest ona ani teorią
prawa, ani teorią państwa i prawa.

Filozofia prawa jest rezultatem przemyśleń ogólnofilozoficznych, a zwłaszcza

gnoseologicznych i antropologicznych. To samoistna dziedzina filozofii; jednak jednocześnie
nauką z pogranicza wielu dziedzin.
Przedmiotem filozofii prawa jest prawo w ogóle, a w tym prawo natury. To dociekanie istoty
systemu, szukanie przyczyn porządku prawnego oraz ocena tego porządku. To przede
wszystkim filozofia człowieka.

Przedmiot filozofii prawa określany rozmaicie:

- istota prawa
- idea prawa
- prawo natury (prawo naturalne)
- postulaty prawa słusznego dla danego

miejsca i czasu

Niektórzy twierdza, że filozofia prawa bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych.

Filozofia rozpatruje prawo w relacji do istnienia człowieka. Filozofia prawa stara się

znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest prawo i jaką spełnia rolę w życiu człowieka.
Filozofia prawa szuka istoty prawa lub samej idei prawnej, która winna leżeć u podstaw norm
państwowych.

2. Filozofia prawa a dziedziny pokrewne.

Filozofia prawa wiąże się ściśle z innymi działami filozofii:

a) gnoseologią (epistemologią) - nauką o poznaniu /określenie możliwości poznawczych

człowieka, granicy ludzkiego poznania, sposobu poznania rzeczywistości/;

b) aksjologią – nauką o wartościach, /jak istnieją, jak je poznajemy, ich rodzaje etc./

(ściśle z nią powiązana ze względu na to, że wartości odgrywają zasadniczą rolę w
życiu jednostek i społeczeństw, ponadto prawo natury bywa pojmowane jako zespół
wartości);

c) historiozofią - filozofią dziejów /nauka ta zastanawia się nad sensem ludzkich

dziejów/;

d) filozofią człowieka - (konieczne jest przyjęcie jakiejś koncepcji człowieka, aby

prowadzić dociekania o prawie);

e) filozofią kultury - (związek ten jest szczególnie wyrazisty w teoriach prawa natury o

zmiennej treści, ponieważ pojmują one prawo natury na podobieństwo innych
wytworów kulturowych);

f) filozofią polityki - (antropologiczny punkt widzenia filozofii polityki pozwala podjąć

problem kim jest człowiek pojęty jako obywatel, jak również ustalić relacje
zachodzące między organizacją życia państwowego a strukturą psychiczną obywateli;
obydwie dziedziny cenią wartość nie tylko strony intelektualnej czł., ale także
emocjonalno-wolitywnej, za znamię człowieczeństwa obie uznają twórczość kulturową

a nie fakt wyposażenia czł. w rozum; wspólne dla obu wykraczanie poza płaszczyznę
ocen moralnych);

g) higieną psychiczną - nauką pokrewną filozofii prawa (związek zachodzi dzięki

wspólnemu dla obu nauk ujmowaniu człowieka i prawa w ich tendencji rozwojowej;
f.pr. jak h.p. zwraca uwagę na potrzebę kształtowania nie tylko sfery racjonalnej ale i
emocjonalno-wolitywnej, co pozostaje w zgodzie z dzisiejszą psychologią; dla obu
wspólne: optymizm, wiara w czł., w jego możliwości rozwoju, postulat czł.
działającego, rysują przed jedn. powinność do spełnienia).

3. Dzieje filozofii prawa po drugiej wojnie światowej w Polsce.

1918-1950: w tym okresie nazwa „teoria prawa” była używana zamiennie z nazwą „filozofia
prawa”. Wykładano tę dziedzinę na Wydz. Prawa w Uniwersytetach Wilna, Lwowa, W-wy...
Ostre rozgraniczenie nastąpiło po 1950 r. z racji uznania filozofii prawa za „wiedzę
burżuazyjną” i odmówienia jej naukowego charakteru. Stwierdzono, że teoria państwa i
prawa, inaczej niż filozofia prawa, nie należy do filozofii, lecz do prawoznawstwa. Koniec
zamiennego używania tych terminów.
1945 – 1950: nauka egzystuje na zasadach takich jak przed wojną, filozofia prawa zamiennie
nazywana „teorią prawa”, jest wykładana na Wydz. Prawa na Uniwersytetach.
w 1950 r. na miejsce katedry filozofii prawa powołano katedrę teorii państwa i prawa;
zmieniła się nie tylko nazwa, ale też całkowicie podejście do zagadnień prawa. Teoretycy
państwa i prawa oparli swoje rozważania na marksizmie (jedynej słusznej teorii wyjaśniającej
zjawisko prawa oraz państwa). Filozofię prawa uznano za „naukę burżuazyjną”. Uznano, że
nie należy oddzielać zjawiska prawa od państwa. Teorię prawa natury uznano za nienaukową.
1950 – X.1956: likwidacja filozofii prawa (na uniwersytetach państwowych, pozostaje na
KULu, który jest uniw. prywatnym) jako przedmiotu niebezpiecznego ze względu na
rozważania nad prawem naturalnym.
1956 – 1989: rozwój grup świeckich chrześcijan związanych z ugrupowaniami i
stowarzyszeniami takimi jak PAX, Więź, Znak, Tygodnik Powszechny.
1989: powroty przedmiotu na uniwersytety państwowe

4. Odmiany teorii prawa natury.

- Teorie prawa natury o niezmiennej treści (źródło: istota człowieka, Bóg)
- Teorie prawa natury o zmiennej treści (źródło: rozum)
- Dynamiczne teorie prawa natury (źródło: godność)
NURT ONTOLOGICZNY: W.L.Jawrorski, Cz.Znamierowski

-

współczesny neotomizm

-

wiąże prawo natury z istotą człowieka

-

pr. wieczne i niezmienne

-

obowiązuje wszystkich z racji wspólnej natury czł. (źródło pozakulturowe)

-

niektóre odmiany doszukują się w tym Boga

-

odmianami są teorie dynamiczne zbliżone do gnoseologii, które upatrują źródeł
prawa natury w godności ludzkiej. Teorie te zbliżają się czasem do siebie

NURT GNOSEOLOGICZNY: J.Makarewicz, F.Zoll, L. Petrażycki, R.Stammler

-

prawo to wytwór rozumu czł.

-

pr. jest zobiektywizowanym wytworem ludzkiej świadomości, wytworem kultury

-

jego treść może się zmieniać tak jak się zmieniają ludzkie potrzeby

-

teorie te mieszczą się w drugim odrodzeniu prawa natury

-

nie odwołują się do Boga

-

pr. nat. pozwala oceniać słuszność prawa, jest ideałem prawa, do którego należy
dążyć w tworzeniu prawa pozytywnego, jest tzw. dyrektywą metaprawną

-

forma (konieczna we wszystkich państwach) pr. nat. jest stała, ale treść jest
zmienna

-

najpełniejsza teoria: R.Stammler

-

pr. nat. nie ma znaczenia dla prawa obowiązującego – są to zasady, które w
pewnym czasie i w danym społeczeństwie uznano za obowiązujące

-

teorie te nie negują ustaw państwowych, pr. nat. to projekty ustaw- zestawienie
myśli

Obie te teorie zbliżają się do siebie, wygrywa dynamika. Obie za podstawę uznają prawo do
życia.

TEORIE ONTOGNOSEOLOGICZNE:

-

podstawą ich jest stwierdzenie, że nurty gnoseologiczny i ontologiczny nie
wykluczają się wzajemnie, tylko uzupełniają

-

prawo wg teorii ontol. ma źródło w istocie czł. (poznawalne), a wg gnoseol.
źródłem jest rozum ludzki i kultura – ale przecież człowiek jest tworem zarówno
kultury jak i natury

-

powiązanie pr. nat. z filozofią człowieka: sens życia człowieka dokonuje się w
działaniu i współdziałaniu z innymi (powiązanie homocentryzmu z
socjocentryzmem)

TEORIE PRAWA NATURY ZE WZG NA POCHODZENIE TEGO PRAWA I STOPIEŃ
JEGO ZMIENNOSCI:

1) istota człowieka (starożytność) – pr. o niezmiennej treści
2) Bóg (średniowiecze/chrześcijaństwo) pr. o niezmiennej treści
3) rozum człowieka (XIX/XX w) – pr. o zmiennej treści i niezmiennej formie
4) godność człowieka (połowa XX w) - t. dynamiczne

5. Inne nazwy na określenie prawa natury.



prawo naturalne (filozofia tomistyczna);



prawa człowieka;



prawo intuicyjne;



prawo ponadustawowe;



prawo transpozytywne;



prawo elementarne;



poczucie słuszności lub słuszność;



najwyższe zasady prawne;



wytyczne dla życia społecznego i postępowania człowieka;



podstawowe wartości;

KWWSQRWDWHNSOILOR]RILDSUDZD]DJDGQLHQLD"QRWDWND