Podstawy prawa międzynarodowego publicznego

Na egzamin z kartą, indeksem.
Test jednokrotnego wyboru na ostatnich zajęciach– krzyżyk w miejscu prawidłowej odpowiedzi. 25 pytań i 20 minut.

Literatura:
-karta narodów zjednoczonych- uporządkowała świat po II wojnie światowej
-statut międzynarodowego trybunału sprawiedliwości – w jaki sposób pokojowo państwa mogą rozwiązywać spory między
sobą
-konwencja wiedeńska o prawie traktatów – pierwszy dokument określający jak powstaje umowa i kiedy kończy się jej byt.

Prawo międzynarodowe prywatne reguluje stosunki między osobami prywatnymi różnych państw.
Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między podmiotami tego prawa czyli państwami, organizacjami
międzynarodowymi, między rządami i Watykanem. Początkowo nazywało się prawem międzynarodowym wojny i pokoju.
Prawo do wojny było jednym z podstawowych praw państwa.

Etapy rozwoju prawa międzynarodowego:
-1648 – pokój westfalski
-wojny napoleońskie
-kongres wiedeński

A: źródła prawa
-zwyczaj
-umowa
-ogólne zasady prawa międzynarodowego publicznego

B: podmioty
-państwo (ludność, terytorium, władza)
-organizacje międzynarodowe (ONZ)
-Watykan

C: pokojowe rozstrzyganie sporów
D: przestrzeganie Praw Człowieka
E: odpowiedzialność państwa
F: odpowiedzialność jednostki
G: egzekucja prawa, użycie siły
H: wojna

Prawo międzynarodowe dzielimy na:
-miękkie prawo międzynarodowe (jest niemożliwe do egzekucji – komunikaty, oświadczenia, deklaracje, intencje)
-twarde prawo międzynarodowe (można wyegzekwować – umowy międzynarodowe)
Bardzo często najpierw jest miękkie prawo międzynarodowe a na gruncie tego powstaje twarde prawo.

Źródła prawa (nigdzie nie jest to wyliczone ale możemy to określić poprzez interpretację różnych przepisów.

Art.

38

Statutu

Międzynarodowego

Trybunału

Sprawiedliwości

(quasi

wyliczenie

źródeł

prawa)

1.

Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie

stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek
pomocniczy

do

stwierdzania

przepisów

prawnych.

2.

Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.

Zwyczaj międzynarodowy – nie wiadomo kiedy powstał, na jakim obszarze obowiązuje i czy jest źródłem prawa np. kwadrans studencki wszyscy stosują i
akceptują na całym świecie. Jest to jakieś zachowanie, jakichś państwa na jakimś terenie z psychologicznym przekonaniem że jest to prawo. Zwyczaj powstaje
zazwyczaj długo – wyjątkiem jest żywiołowe powstanie zwyczaju. Przed Trybunałem sprawiedliwości państwa wielokrotnie powoływały się na zwyczaj.
Zwyczaj obowiązuje do czasu kiedy stanie się norm a prawną. Jeżeli się go opisze to przestaje być zwyczajem . nie ma katalogu zwyczajów – jest to sprawa
indywidualna czy coś jest uznawane za zwyczaj.

Umowy międzynarodowe.
Do roku 1969 wszystko co związane było z zawieraniem umowy międzynarodowej, wykonywaniem i kończeniem jej obowiązywania było zwyczajem. W
1969 r powstał dokument (umowa) w Wiedniu „Konwencja wiedeńska o prawie traktatów”. Podpisana została przez 100 państw.

Umowa międzynarodowa – zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron (podmiotów prawa międzynarodowego publicznego) mające skutek w prawie
międzynarodowym publicznym.

Podział umów międzynarodowych:
-z punktu widzenia ilości stron:

1.

dwustronne – pomiędzy dwoma państwami

1

2.

wielostronne – trzy i więcej państw

-z punktu widzenia możliwości przystąpienia do umowy:

1.

otwarte – każdy może przystąpić

2.

zamknięte – adresowane do konkretnych państw

3.

półotwarte – można do niej przystąpić po spełnieniu określonych warunków (karta narodów zjednoczonych)

-z punktu widzenia ilości zobowiązań i uprawnień:

1.

równoprawne – po jednej i po drugiej stronie jest taka sama ilość zobowiązań i korzyści

2.

nie równoprawne – z góry założono nierówność stron np. umowa kapitulacyjna

Źródła prawa międzynarodowego publicznego:

-

w sensie formalnym i materialnym. Okoliczności w sensie materialnym prowadzą do powstania źródła prawa w sensie formalnym. Okolicznością
materialną jest np. zakończenie wojny – państwa które toczyły wojnę chcą zawrzeć pokój – i ten traktat pokoju jest dokumentem spisanym – jest to
źródło prawa w sensie formalnym.

-

Brak katalogu źródeł (posiłkowo stosujemy Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości)

Hierarchia źródeł prawa międzynarodowego publicznego
Powszechnie nie stosuje się żadnej gradacji źródeł prawa międzynarodowego publicznego ale w szczególnych okolicznościach można na pierwszym miejscu
postawić - Kartę Narodów Zjednoczonych. żaden akt, porozumienie bądź decyzja nie może być sprzeczna z Kartą. Istnieje jednak wyjątek – są to normy IUS
COGENS (powszechnie obowiązujące)– stoją one wyżej, ponad Kartą.
Kolejnym wyjątkiem są normy ERGA OMNES (obowiązujące wszystkich) – np. norma zakazująca prób z bronią jądrową. Pomimo tego że traktat ten nie
został podpisany przez wszystkie państwa to jest honorowany na całym świecie. Są to normy chroniące interes społeczności międzynarodowej.
Pewną hierarchię ustala także Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości:
-

konwencje międzynarodowe (jedna z nazw umowy międzynarodowej)

-

zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy można się powoływać w sporach międzynarodowych. Jeżeli nie ma żadnej normy prawnej, Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości orzeka na podstawie zwyczaju.
Zwyczaj międzynarodowy powstaje zazwyczaj w bardzo długim okresie czasu. Jest jeden wyjątek od zasady – żywiołowe powstanie zwyczaju.

Definicja zwyczaju:
Jest to jakieś zachowanie się, akceptowane przez innych, trwające od jakiegoś czasu (z wyjątkiem zwyczaju żywiołowego), z psychologicznym przekonaniem
że to jest prawem.

Części umowy.
Według krakowskiej szkoły prawa międzynarodowego zwyczaj lub umowa międzynarodowa składa się z:
-

tytuł

-

wstęp

-

postanowienia materialno-prawne

-

postanowienia formalno-prawne

-

podpis

Tytuł:
Tytuł nie wskazuje treść tej umowy (za wyjątkiem jednej sytuacji – konkordat). W pozostałych umowach państwo stosuje tytuł wedle własnego uznania np.
karta, traktat, pakt, umowa.
Wstęp:
Najbardziej rozbudowany wstęp może zawierać:
-

inwokację (wezwanie Boga)

-

intytulację (wymienienie stron umowy wraz z tytułami)

-

arengę (określenie motywów dla których sporządzono umowę)

-

narrację (zwykły opis okoliczności)

Postanowienia materialno-prawne:
Skrótowy opis czego umowa dotyczy (tylko istota umowy)

Postanowienia formalno-prawne:
Najważniejsza część umowy – przepisy zawarte w tym dziale umożliwiają wejście w życie umowy, wykonywanie jej i zejście z bytu prawnego. Dział ten
zawiera klauzule np.
-

klauzula wejścia w życie (strony mogą sobie uzgodnić dowolny sposób i termin wejścia w życie)

-

klauzula prolongacyjna

-

klauzula rozstrzygania sporów i skarg np. jak będą rozstrzygane spory powstałe w związku z wykonywaniem umowy lub interpretacją umowy.

-

Klauzula największego uprzywilejowania np. 10 państw europejskich zawiera umowę z Republiką bananową w sprawie sprzedaży bananów. Umawiają
się że będą kupować banany po 1$ za kg W umowie jednego lub wszystkich państw może być zawarta klauzula największego uprzywilejowania o treści:
jeżeli do umowy przystąpią kolejne państwa które wynegocjują lepsze warunki to te warunki automatycznie przechodzą bez konieczności podpisywania
kolejnej umowy na te z tej pierwotnej dziesiątki (na te które mają w umowie tą klauzule – może to być tylko jedno państwo a mogą to też być
wszystkie). Zależy to od Republiki bananowej – może ona dopuścić taką klauzule we wszystkich umowach lub tylko w wybranych a może nawet nie
zgodzić się na taką klauzulę w żadnej z podpisywanych umów.

-

Klauzula rewizyjna – wyjaśnia w jaki sposób zrewidować tekst umowy międzynarodowej (zazwyczaj jest to taka sama procedura jak przy sporządzaniu)

-

Klauzula rejestracyjna – mówi o tym gdzie umowa będzie zarejestrowana

-

Klauzula akcesyjna – jak przyjąć nowe państwa do umowy

Podpisy i data pod umową jako ostatnia część umowy. (każda ze stron podpisuje swój egzemplarz po stronie lewej – ważniejszej).

Deklaracja do umowy międzynarodowej – jednostronne oświadczenie woli państwa w którym przedstawia swoją interpretację umowy.

Oświadczenie do umowy międzynarodowej- zazwyczaj dotyczą obszaru na którym umowa ma funkcjonować.

Nieważność umowy międzynarodowe – nigdy nie była ważna
Umowa która wygasła – kiedyś była ważna

2

W roku 1969 powstaje Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów. Mówi ona jak traktat powstaje, jak się go stosuje, jak wygląda nieważność i

wygaśnięcie traktatu. Należy znać tekst Konwencji Wiedeńskiej z 1969r. na egzamin. Jest nie długa, napisana jest bardzo przystępnie, ekologicznie z
punktu widzenia źródeł prawa.

Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej :

Występuje w każdej umowie międzynarodowej. Nie istnieje bowiem tekst umowy, na który wszystkie strony (państwa) zgodziłyby się. W związku z tym

od 1969r. (do tego czasu kwestię związaną z umowami międzynarodowymi regulował zwyczaj)) powstaje instytucja zastrzeżenia do umowy
międzynarodowej. Ma ona zastosowanie tylko i wyłącznie do umów wielostronnych. Polega ona na tym, iż jeżeli jakieś państwo nie zgadza się z pewnymi
ustaleniami zawartmi w umowie, ale mimo tego podpisuje umowę, zaś po złożeniu podpisu składa zastrzeżenie. Zastrzeżenia najczęściej dotyczą
rozstrzygania sporów dotyczących umów. Zwykle instytucją do tego upoważnioną jest MTS.

Wobec zastrzeżenia jednego państwa, drugie państwo może złożyć sprzeciw. Mamy dwa rodzaje sprzeciwów:

1.

sprzeciw zwykły (pomijamy go)

2.

sprzeciw kwalifikowany – powoduje, że w ogóle nie dochodzi do nawiązania węzła prawnego między danymi państwami.

Sprzeciw można zgłosić dopiero wtedy, kiedy dowiedziało się o zastrzeżeniach.

Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej nie może być złożone zawsze. Tylko wtedy, gdy:

1.

zezwala na to sama umowa,

2.

zostało złożone przy przyjmowaniu umowy czyli na samym początku,

3.

nie dotyczy zasadniczych postaniweń umowy (zastrzeżenie w swej treści nie może modyfikować umowy).

Nieważność umowy (jest na każdym teście!!!)

Umowa nieważna nigdy nie była ważna. Jeżeli umowę uzna się za nieważną strony traktują ją jakby jej nie podpisały. Umowę można uznać za nieważną

w przypadku, gdy nastąpi:



błąd jednej ze stron,



przekupstwo,



przymus.

Skutki, do jakich doprowadziło podpisanie umowy, przed ogłoszeniem jej nieważności, poszczególne państwa muszą uregulować między sobą (np.

podpisując nową umowę).

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej

Umowa, która wygasła, kiedyś była ważna.

Umowa międzynarodowa może wygasnąć:

a)

z powodów w niej przewidzianych:

-

umowa wygasła, w związku z upływem czasu, na jaki została zawarta (np. na 1 rok),

-

strony wypowiedziały umowę,

-

umowa została zawarta dla określonego celu, który został osiągnięty (np. budowa mostu).

b)

powody nieprzewidziane:

-

zmiana okoliczności między czasem kiedy zawierano umowę a jakimś czasem w przyszłości. Okoliczności się tak zmieniły, że mogą doprowadzić do

wygaśnięcia umowy.

Zasadnicza zmiana okoliczności nie skutkuje wygaśnięciem umowy pomiędzy osobami fizycznymi. Natomiast pomiędzy państwami zasadnicza zmiana
okoliczności może doprowadzić do wygaśnięcia umowy.

Na przesłankę tę nie można się jednak powołać w przypadku umów dotyczących granic. Nie można zmienić granicy. Poza przypadkiem, gdy domagają się
tego oba państwa.

Depozytariusz umowy międzynarodowej

Instytucja ta związana jest z umową wielostronną (czyli 3 i więcej państw). Powstaje wówczas problem, gdzie będzie przechowywany oryginał umowy.

Jest on przechowywany u tzw. Depozytariusza, zaś każde państwo, które podpisało umowę otrzymuje jej poświadczony odpis. Depozytariuszem może nim
być państwo na terytorium, którego doszło do podpisania umowy, organizacja międzynarodowa.

Depozytariusz przechowuje oryginał i wydaje wszystkim państwom poświadczone odpisy. Zbiera także zastrzeżenia, sprzeciwy od zastrzeżeń i zbiera

deklaracje od państw, które chcą przystąpić do podpisanej umowy. Obecnie największym depozytariuszem jest ONZ. Polska złożyła wiele sprzeciwów do
podpisywanych umów, m.in. dotyczące kompetencji MTS (spór dotyczył długów polskich). Sama Polska też jest depozytariuszem ok. 27 umów.
Depozytariusz obraca wielką ilością dokumentów.

Ogólne zasady prawa międzynarodowego publicznego

Nie istnieje obecnie katalog takich zasad. Wobec jego braku zasady prawa międzynarodowego publicznego wymienione w art. 2 Karty Narodów

Zjednoczonych przez wielu uważane są za „quasi katalog” tych zasad. Najważniejszą z tych zasad jest:

1. Suwerenna równość państw, która oznacza, iż w trakcie głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym każde państwo ma jeden głos. Jest to nierozsądne ze
względu na to, iż różna jest wysokość składki opłacanej przez poszczególne państwa. Skutkuje to tym, iż przy rozdzielaniu budżetu państwa, które wpłacają
najwięcej (np. USA) dostają taką samą kwotę, jak kraje wpłacają najmniej.

2. Zakaz interwencji w wewnętrzne sprawy państw. Spór dotyczył tego, czy dozwolone jest ingerowanie w związku z łamaniem praw człowieka przez
któreś z państw. Niestety prawa te nie są nigdzie określone (wymienione); w żadnym dokumencie. Powstaje też pytanie, które z państw winno przekazać
środki na interwencję w kraju, gdzie łamie się prawa człowieka (np. wojsko, broń, za jakie pieniądze). Kłopotliwą kwestią pozostaje również to, kiedy można
reagować na łamanie praw człowieka - jaka grupa osób musi być zagrożona. Sytuacje związane z prawami człowieka.

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBCZNEGO

1.

PAŃSTWA,

3

http://notatek.pl/podstawy-prawa-miedzynarodowego-publicznego?notatka