Obserwacja jako pomiar nieinwazyjny

„Obserwacja to taka metoda zbierania informacji, która wykorzystuje już istniejące i powstałe

bez udziału badacza dane”.

Obserwacja

Test

Rozmowa

Interwencja

Stopień ingerencji

0 lub +

+

++

+++

a) „Dane obserwacyjne powstały pod nieobecność badacza i bez związku z badaniem”

(Analiza pamiętników z dzieciństwa, obserwacja dziecka podczas przerwy szkolnej)

b) Dane obserwacyjne powstały w innych celach niż te, które stawia sobie badacz

(Obserwacja wskaźników napięcia podczas wypełniania testu inteligencji Weschlera).

Opracowano na podstawie:

Paluchowski, W., J. (2007). Wykład: diagnoza psychologiczna.

Obserwacja potoczna i psychologiczna (pedagogiczna)

1.

Wszyscy jesteśmy obserwatorami

„Potocznie rozumiana obserwacja zachowania w codziennych relacjach społecznych oznacza
bezpośrednie spostrzeganie cech i zachowań innych ludzi oraz ich subiektywną
interpretację” (Suchańska s. 194).

2.

Obserwacja potoczna a psychopedagogiczna

Obserwacja potoczna

Obserwacja psychopedagogiczna

Celowość

O.P. nie posiada celu w ogóle lub cel(e)

nie są ściśle określone i uświadomione

O.P.P. posiada ściśle określony cel

Ścisła procedura:

Nie ma procedury. O.P. jest intuicyjna i

zależna od umiejętności obserwatora

Sposób przeprowadzenia O.P.P. jest wyznaczony

przez ścisłe procedury

Sposób interpretacji

danych

Intuicyjny, w niektórych przypadkach

pogłębiony o refleksję

Refleksyjny, o ustalonej procedurze

Interpretacja

Odnosi się do wiedzy osobistej

obserwatora

Odnosi się do wiedzy profesjonalnej diagnosty

(w. osobista, teoretyczna i empiryczna)

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.

Obserwacja potoczna i psychologiczna – Celowość

„Diagnoza jest to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech
(objawów) oraz znajomości ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie (Paluchowski, 2007, s.12)”.

CEL:

Rozpoznanie stanu rzeczy na

potrzeby racjonalnego działania

ZADANIE DIAGNOSTYCZNE:

Rozpoznanie stanu rzeczy na

potrzeby konkretnego oddziaływania

PYTANIE DIAGNOSTYCZNE:

Poszukujemy na nie odpowiedzi w

toku obserwacji (diagnozy)

Pytania diagnostyczne (funkcja obserwacji):

a)

Potrzeby postawienia diagnozy (f. deskryptywno – ewaluatywna)

(obserwacja dziecka na potrzeby wystawienia diagnozy ADHD, obserwacja małego dziecka na potrzeby wystawienia opinii o jego
funkcjach intelektualnych);

b)

Potrzeby dokonania selekcji (f. deskryptywno – ewaluatywna, predykcyjna)

(obserwacja postępów edukacyjnych dziecka, ocena dojrzałości szkolnej dziecka);

c) Potrzeby przeprowadzenia interwencji (f. eksplanacyjna, korekcyjna)

(obserwacja przeprowadzona na rzecz zmiany zachowania lub sytuacji dziecka)

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.
Paluchowski, W., J. (2007). Diagnoza psychologiczna. Proces – narzędzia -standardy. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i
Profesjonalne.

Obserwacja potoczna i psychologiczna – Procedura 1

1. Rodzaje obserwacji ze względu na stopień interwencji diagnosty

Rodzaj obserwacji

Opis metody

S. ingerencji

Obserwacja

nieingerująca

O. zachowania dziecka w warunkach naturalnych, bez żadnego
wpływu na jego przebieg.

Żadny

Obserwacja z

ingerencją diagnosty

O. zachowania dziecka w zaaranżowanej przez badacza sytuacji,
w której prowokuje on zachowanie dziecka

Różny

Obserwacja

uczestnicząca

O. zachowania dziecka, w której badacz wchodzi z nim w
interakcje, będąc uczestnikiem zaaranżowanej sytuacji

Niewielki lub
umiarkowany

Obserwacja w

sytuacji

ustrukturowanej

O. w sytuacji w, której diagnosta wyznacza zadania dla dziecka
rejestrując sposób funkcjonowania badania w trakcie
wykonywania zadań

Umiarkowany

lub znaczny

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.

Obserwacja potoczna i psychologiczna – Procedura 2

2. Rodzaje obserwacji ze względu na zakres obserwowanego zachowania.

Obserwacja

analityczna

O. w trakcie której precyzyjnie określa się przedmiot obserwacji i możliwie
obiektywnie rejestruje się wszystkie reakcje dziecka z wyłączeniem interpretacji.

Obserwacja

czasowych próbek

zachowania

O. ta ma na celu sprawdzenie czy w określonych odstępach czasu pojawia się
interesujące diagnostę zachowanie. Stosuje się ją wobec zachowań pojawiających
się regularnie, kiedy nie można podjąć próby uzyskania pełnej rejestracji.

Rejestracja próbek

zachowania

O. ta w odróżnieniu od powyższej zakłada obserwowanie dziecka/grupy w jakimś
okresie czasu i rejestracje wystąpienia interesującego go zachowania wraz z jego
charakterystyką (częstość, czas, intensywność, etc.)

Metoda próbek

sytuacyjnych

O. ta ma na celu poznanie cechy lub zachowania względnie stałego (niezależnego
od sytuacji). Dlatego planuje się ją w różnych, starannie dobranych sytuacjach.

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.

Obserwacja potoczna i psychologiczna – Procedura 3

3. Rodzaje obserwacji ze względu na stopień strukturalizacji i standaryzacji

Obserwacja

swobodna

Forma: D. notuje określone, wybrane przez siebie reakcje badanego w trakcie trwania postępowania
diagnostycznego. Notatka z badania ma formę opisu; dopiero protokół zawiera interpretacje danych.

Zastosowanie: w trakcie rozmowy diagnostycznej/etapów postępowania diagnostycznego

Cel/funkcja: dostarczenie dodatkowych (!) danych do weryfikacji hipotez diagn.

Obserwacja

strukturalizowana

i

standaryzowana

Forma: diagnosta określa przedmiot O., jego wskaźniki, warunki O., sposób rejestracji i kodowania
O. oraz interpretacji danych.

Zastosowanie: w trakcie rozmowy diagnostycznej/etapów postępowania diagnostycznego

Cel/funkcja: dostarczenie podstawowych (!) danych do weryfikacji hipotez diagn.

Skale obserwacyjne (ad. Sposób rejestracji i kodowania):

a) Mogą opisywać one niemal wszystkie zachowania dostępne obserwacji

b) Arkusze skal obserwacyjnych składają się z szeregu stwierdzeń (będących wskaźnikami danego

zachowania) oraz przyporządkowanych do nich skal ocen, na które nanosi się obserwacje zgodnie z
podanym kluczem.

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.

Sposób interpretacji danych obserwacyjnych

1.

Dane: zbiór niepołączonych ze sobą faktów, tj. obiektywnych wydarzeń lub charakterystyk jakiegoś przedmiotu/osoby. O danych

mówimy, kiedy są one zapisane na jakimś nośniku.

2.

Wskaźnik: „Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska (A) nazywamy tylko takie inne zjawisko (B), którego zaobserwowanie umożliwia

stwierdzenie obecności zjawiska pierwszego (A), z prawdopodobieństwem co najmniej wyższym od przeciętnego” (S. Nowak, 1965). Są
to dane mające wartość diagnostyczną!

3.

Informacje: dane (a również wskaźniki), które zostały uogólnione i w jakiś sposób uporządkowane (poddane procesowi kategoryzacji i

klasyfikacji).

4.

Interpretacja: korzystając ze wskaźników i informacji zmierza do:

a) znaczenia i sensu ,jaki badany nadaje swoim doświadczeniem i/lub
b) wyjaśnia opisywany stan rzeczy poprzez wskazanie jego przyczyn.

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.
Paluchowski, W., J. (2007). Diagnoza psychologiczna. Proces – narzędzia -standardy. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Dane

Informacje

Opis

Wskaźniki

Interpretacja

Obserwacja potoczna i psychologiczna – Interpretacja

1. Rola wiedzy diagnosty w interpretacji danych obserwacyjnych:

a) Wiedza teoretyczna:

•

Pozwala traktować reakcje i złożone zachowania jako wskaźniki stanów i procesów psychicznych

oraz właściwości psychicznych (teorie temperamentu, psychodynamiczne koncepcje charakteru,
teorie konstytucjonalne, teorie ewolucyjne i psychobiologiczne)

•

Daje „rusztowanie”, dzięki któremu możliwa jest wybór wskaźników spośród danych

obserwacyjnych oraz ich prawidłowa interpretacja.

b) Wiedza empiryczna (badawcza):

Na podstawie poszczególnych, specjalistycznych badań (np. badania nad mimiczną ekspresją
emocji, zachowań niewerbalnych, ekspresją pantomimiczną, wyglądem), pewne reakcje lub
zachowania można zaklasyfikować jako wskaźniki poszczególnych stanów jednostki.

c) Wiedza osobista:

Jest sumą wiedzy teoretycznej i empirycznej posiadanej przez konkretnego diagnostę.

2. Rola doświadczenia diagnosty w interpretacji danych obserwacyjnych.

Opracowano na podstawie:

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: wydawnictwa akademickie i profesjonalne.

PODSUMOWANIE

1. Wniosek: O. psychologiczną od pedagogicznej odróżnia, nie cel, lecz przede wszystkim

zadanie, któremu ona służy.

2. Wniosek: Obserwacja psychologiczna i pedagogiczna od potocznej odróżnia ściśle

określony sposób postępowania.

3. Wniosek: Obserwację psychologiczną i pedagogiczną od potocznej odróżnia ściśle

określony sposób interpretowania danych obserwacyjnych.

4. Wniosek: Obserwacje psychologiczną i pedagogiczną od potocznej odróżniają

odwołania do teorii i badań naukowych.