ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Zaburzenia hiperkinetyczne /Zespół nadpobudliwości ruchowej/ F90

Grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w
pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań
wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od
jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz
zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością. Mogą
występować inne nieprawidłowości. Dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi
są często lekkomyślne i impulsywne, skłonne do wypadków. Popadają w
kłopoty z dyscypliną raczej z powodu bezmyślnego łamania zasad, niż z
powodu przemyślanego nieposłuszeństwa. Ich stosunki z dorosłymi są często
pozbawione dystansu, brak im normalnej ostrożności i rezerwy. Są niepopularne
wśród innych dzieci i mogą być izolowane. Często pojawia się osłabienie
funkcji poznawczych i specyficzne opóźnienia zarówno w rozwoju ruchów jak i
mowy. Wtórne komplikacje obejmują zachowania aspołeczne oraz niską ocenę
własnej wartości.

Nie obejmuje:
zaburzenia lękowe (F41._)
zaburzenia nastroju (afektywne) (F30-F39)
całościowe zaburzenia rozwojowe (F84._)
schizofrenia (F20._)

• Wczesny początek, zazwyczaj w pierwszych 5 latach życia

• Brak wytrwałości w realizowaniu zadań wymagających zaangażowania

poznawczego

• Tendencja w przechodzeniu z jednej aktywności do drugiej bez

ukończenia którejkolwiek z nich

• Zdezorganizowana, słabo kontrolowana, nadmierna aktywność i

nadmierna impulsywność

1

(F90.0) Zaburzenie aktywności i uwagi

Deficyt uwagi:
- zaburzenie z nadmierną aktywnością
- zaburzenie nadmiernej aktywności
- zespół z nadmierną aktywnością

Nie obejmuje:
- zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącymi zaburzeniami zachowania
(F90.1)

(F90.1) Hiperkinetyczne zaburzenie zachowania

Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącymi zaburzeniami zachowania

(F90.8) Inne zaburzenia hiperkinetyczne

(F90.9) Zaburzenie hiperkinetyczne, nie określone

Hiperkinetyczna reakcja w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym BNO
Hiperkinetyczny zespół BNO

Epidemiologia – zaburzenia hiperkinetyczne są najczęstszymi zaburzeniami
psychicznymi w populacji dzieci szkolnych

Etiologia – mamy do czynienia ze zmianami stężenia dopaminy będącej
modulatorem procesów koncentracji ,motywacji i i kontroli motorycznej w
obszarze mezolimbicznym i korowym.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ICD - 10 –wybrane

Brak uwagi
- częste niezwracanie uwagi na szczegóły
- często wydaje się nie słyszeć co zostało do niego powiedziane
- często niepowodzenia w postępowaniu wg instrukcji
- częste unikanie lub nasilona niechęć do takich zadań jak praca domowa
wymagająca wytrwałego wysiłku fizycznego
- częste gubienie rzeczy niezbędne do niektórych zadań lub czynności –
wyposażenie szkolne,ołówki,książki,zabawki

Nadmierna aktywność
- często niespokojne poruszanie rekoma lub stopami,wiercenie się na krzesle
- przesadna halaśliwość w zabawie

2

- często udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone
- często nie umie czekać w kolejce lub doczekac się swojej rundy w grach lub
innych sytuacjach grupowych
- często przerywa lub przeszkadza innym
- często wypowiada się nadmiernie bez ograniczeń społecznych


KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE DSM – IV wybrane

Zaburzenia koncentracji uwagi:
- nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach
- często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach
- często wydaje się nie słuchać tego co się do niego mówi
- nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego

Nadruchliwość:
- nerwowe ruchy rąk lub stóp
- wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających
spokojnego siedzenia
- często chodzi po pomieszczeniach lub wspina się na meble w sytuacjach ,gdy
jest to niewłasciwe

Impulsywność:
- często wyrywa się z odpowiedzią ,zanim pytanie zostanie zadane
- często ma kłopoty z zaczekaniem na swoja kolej
- często przerywa lub przeszkadza innym

Rokowanie – zespół hiperkinetyczny może trwać bardzo długo

Leczenie – pochodne amfetaminy/ metylofenidat ,dextroamfetamina /

3

ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Zaburzenia zachowania – kryteria diagnostyczne F91

Zaburzenia te charakteryzują się uporczywym i powtarzającym się wzorcem
aspołecznego, agresywnego i buntowniczego zachowania. Zachowanie takie
powinno prowadzić do poważnego naruszenia adekwatnych dla wieku
oczekiwań społecznych. Musi więc być czymś więcej niż tylko zwykłą
dziecięcą złośliwością i młodzieńczym buntem oraz mieć względnie trwały
charakter (sześć miesięcy lub dłużej). Cechy zaburzonego zachowania mogą być
również przejawem innych zaburzeń psychicznych, w tych przypadkach należy
preferować pierwotne rozpoznanie. Do przykładów zachowań uzasadniających
rozpoznanie zalicza się: nadmiernie częste wdawanie się w bójki, tyranizowanie
otoczenia, okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt, poważne niszczenie mienia,
podpalenia, kradzieże, powtarzające się kłamstwa, wagarowanie i ucieczki z
domu, częste i ciężkie napady złości oraz nieposłuszeństwo. Każde z tych
zachowań wystarcza do postawienia rozpoznania, jeśli jest dostatecznie silnie
wyrażone, ale izolowane czyny aspołeczne nie mogą stanowić podstawy dla tej
diagnozy.

Zaburzenia zachowania
-powtarzające się zachowania dyssocjalne, agresywne lub buntownicze

• Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego

• Zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji

• Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji

• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Nie obejmuje:
- zaburzenia nastroju [afektywne] (F30-F39)
- całościowe zaburzenia rozwojowe (F84._)
- schizofrenia (F20._)
- zaburzenia zachowania, jeśli współistnieją z nimi:
- zaburzenia emocjonalne (F92._)
- zaburzenia hiperkinetyczne (F90.1)

4

OBJAWY ZABURZEŃ ZACHOWANIA wg ICD-10

Niezwykle częste lub gwałtowne, jak na okres rozwoju dziecka wybuchy złości
Częste kłótnie z dorosłymi
Częste jawne przeciwstawianie się dorosłym
Częste celowe działanie sprawiające innym przykrość
Częste zrzucanie winy i odpowiedzialności za własne złe zachowania na innych
Nadwrażliwość ,obrażanie się
Częste złoszczenie się i poczucie krzywdy
Mściwość
Częste kłamstwa, niedotrzymywanie obietnic
Częste wszczynanie bójek/ nie dotyczy bójek z rodzeństwem /
Używanie narzędzi mogących zranić innych
Częste pozostanie poza domem po zmierzchu
Częste okrucieństwo fizyczne wobec innych
Okrucieństwo wobec zwierząt
Rozmyślne niszczenie przedmiotów należących do innych
Rozmyślne podpalenia w celu spowodowania zniszczenia
Kradzieże wartościowych przedmiotów w domu lub poza domem
Częste wagary rozpoczynające się przed 13 r.ż.
Ucieczki z domu/ co najmniej 2 ,lub jedna dłuższą niż na jedna noc, nie
obejmuje ucieczek w celu uniknięcia kary /
Przestępstwa w konfrontacji z ofiarą / wymuszenia ,wyrywanie toreb /
Zmuszanie innych do zachowań seksualnych
Dręczenia innych
Włamania do mieszkań ,domów , samochodów

(F91.0) Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego

Zaburzenie to przejawia się zachowaniami aspołecznymi i agresywnymi (a nie
jedynie buntowniczymi i niszczycielskimi), które ograniczają się całkowicie lub
prawie całkowicie do domu rodzinnego i interakcji z rodzicami lub
rodzeństwem albo najbliższymi domownikami. Powinno ono spełniać ogólne
kryteria F91._, ale nawet głęboko zaburzone relacje rodzic-dziecko same przez
się nie są wystarczające dla rozpoznania.

(F91.1) Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji

Zaburzenie to charakteryzuje się współistnieniem utrwalonych aspołecznych i
agresywnych zachowań (zgodnie z ogólnymi kryteriami F91._, a nie tylko
zachowaniem opozycyjnym, buntowniczym i niszczycielskim), z
towarzyszącymi, bardzo nieprawidłowymi, relacjami z innymi dziećmi.

5

Zaburzenie zachowania typu agresywny - samotnik
Zachowania agresywne z nieprawidłowym procesem socjalizacji.

(F91.2) Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji

Zaburzenie to odznacza się utrwalonymi zachowaniami aspołecznymi lub
agresywnymi (zgodnie z ogólnymi kryteriami F91._, a nie jedynie zachowaniem
opozycyjnym, buntowniczym lub niszczycielskim). Występuje ono u jednostek
dobrze zintegrowanych ze swoją grupą rówieśniczą.
Zaburzenia zachowania, typ grupowy
Przestępczość grupowa
Przestępstwa związane z przynależnością do gangu
Kradzieże w towarzystwie rówieśników
Wagarowanie

(F91.3) Zaburzenie opozycyjno-buntownicze

Zaburzenie to występuje zazwyczaj u młodszych dzieci i charakteryzuje się
przede wszystkim nasilonym buntowniczym, nieposłusznym, niszczycielskim
zachowaniem, które nie obejmuje czynów przestępczych lub bardziej skrajnych
form zachowania agresywnego lub aspołecznego. Zaburzenie powinno spełniać
ogólne kryteria F91._; jednak nawet szczególnie złośliwe lub niegrzeczne
zachowania nie są wystarczające dla rozpoznania. Stosowanie tej kategorii
diagnostycznej wymaga szczególnej ostrożności, zwłaszcza w odniesieniu do
starszych dzieci, ponieważ istotnym klinicznie zaburzeniom zachowania
towarzyszą zwykle zachowania aspołeczne i agresywne, przekraczające zakres
zachowania opozycyjnego, buntowniczego i niszczycielskiego.

(F91.8) Inne zaburzenia zachowania

(F91.9) Zaburzenie zachowania, nieokreślone

Dziecięce
- zaburzenie behawioralne BNO
- zaburzenie zachowania BNO

6

ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Mieszane zaburzenia zachowania i emocji F92 wg ICD - 10

Zaburzenie charakteryzuje się współistnieniem uporczywego, agresywnego,
aspołecznego lub buntowniczego zachowania z ewidentnymi objawami depresji,
lęku lub innych zaburzeń emocjonalnych. Muszą być równocześnie spełnione
kryteria zaburzeń zachowania (E91._) i zaburzeń emocjonalnych (F93._) w
dzieciństwie lub zaburzeń nerwicowych dorosłych (F40-F48), albo zaburzeń
nastroju (F30-F39).

Depresyjne zaburzenie zachowania F92.0

Kategoria ta jest kombinacją zaburzeń zachowania (F91._) z uporczywym i
wyraźnym obniżeniem nastroju (F32._), które wyraża się tym, że pacjent czuje
się niezmiernie nieszczęśliwy. Ponadto stwierdza się utratę zainteresowań i
odczuwania przyjemności ze zwykłych zajęć, samoobwinianie się i poczucie
beznadziejności, a także zaburzenia snu i apetytu.
Zaburzenie zachowania F91._ z towarzyszącym zaburzeniem depresyjnym
F32._


Inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji F92.8

Kategoria ta wymaga współistnienia zaburzeń zachowania (F91.-) z
uporczywymi i wyraźnymi zaburzeniami emocjonalnymi, takimi jak: lęk, myśli
i czynności natrętne, depersonalizacja lub derealizacja, fobie lub hipochondria.
Zaburzenie zachowania F91.- z towarzyszącym:
- zaburzeniem emocjonalnym F93._
- zaburzeniem nerwicowym F40-F48

Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nie określone F92.9

7

ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Zaburzenia emocjonalne F93 wg ICD -10

Zaburzenie polega bardziej na przerysowaniu normalnych tendencji
rozwojowych niż na nowych jakościowych zmianach. Przy określaniu różnicy
pomiędzy tymi zaburzeniami emocjonalnymi a zaburzeniami nerwicowymi
(F40- F48) największą wartość diagnostyczną ma zgodność z normą rozwojową.

Nie obejmuje:
- zaburzenia emocjonalne z towarzyszącymi zaburzeniami zachowania (F92._)

Przyjmuje się, że zaburzenia emocjonalne dzieciństwa różnią się od

zaburzeń nerwicowych osób dorosłych.

• Po pierwsze — większość dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi staje się

normalnymi dorosłymi.

• Po drugie — zaburzenia te stanowią raczej przerysowanie normalnych

tendencji rozwojowych niż zaburzenia jakościowo różne.

• Po trzecie — mechanizmy psychiczne odpowiedzialne za ich

powstawanie są inne niż w przypadku nerwic ludzi dorosłych.

• Po czwarte — w zaburzeniach emocjonalnych dzieci trudno wyodrębnić

specyficzne zespoły psychopatologiczne i w konsekwencji odrębne
postacie nerwic, jak w przypadku dorosłych.

Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie F93

- Lęk separacyjny F93.0.
- Zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie F93.1
- Lęk społeczny w dzieciństwie F93.2.
- Zaburzenia związane z rywalizacją w rodzeństwie F93.3.
- Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa F93.8.


Lęk przed separacją w dzieciństwie F93.0

Powinien być rozpoznawany tylko wtedy, gdy strach przed separacją jest
głównym źródłem lęku i gdy lęk pojawił się w okresie wczesnego dzieciństwa.
Od normalnego lęku przed separacją różni się znacznie większym natężeniem
oraz poważnymi trudnościami funkcjonowania społecznego.

8

Objawy:
- nawracające poczucie silnego distresu wobec realnego lub antycypowanego
rozstania z domem lub osobami bliskimi
- stałe zamartwianie się możliwością utraty osób bliskich, lub nieszczęścia ,jakie
może na nie spaść
- odmowa chodzenia do szkoły z leku przed rozstaniem
- stale odmawianie kładzenia się spać bez bliskiej osoby w domu
- powtarzające się koszmarne sny na temat separacji
- powtarzające się skargi na dolegliwości fizyczne / bóle głowy, brzucha,
nudności, wymioty/ w sytuacji oddzielenia od osób bliskich

Nie obejmuje:
- zaburzenia nastroju [afektywne] (F30-F39)
- zaburzenia nerwicowe (F40-F48)
- fobie w dzieciństwie (F93.2)

Zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie F93.1

Są to lęki w dzieciństwie, które odznaczają się znaczną specyficznością
rozwojową, większym niż w normie natężeniem i pojawiają się (do pewnego
stopnia) u większości dzieci. Inne lęki, które pojawiają się w dzieciństwie (np.
agorafobia), ale nie są normalnym elementem rozwoju psychospołecznego,
powinny być kodowane w odpowiedniej kategorii F40-F48.

Nie obejmuje:
- zaburzenia lękowe uogólnione (F41.1)

Lęk społeczny w dzieciństwie F93.2

Zaburzenie to cechuje przesadna ostrożność wobec obcych i lęk przed nowymi,
nieznanymi lub społecznie zagrażającymi sytuacjami. Kategoria ta powinna być
stosowana wyłącznie wtedy, gdy lęk pojawia się we wczesnym dzieciństwie i
różni się od zwykłego lęku zarówno stopniem natężenia, jak i towarzyszącymi
problemami w funkcjonowaniu społecznym.
Zaburzenie polegające na wycofywaniu się, typowe dla okresu dzieciństwa lub
wieku młodzieńczego

Zaburzenie związane z rywalizacją w rodzeństwie F93.3

Pewne zaburzenia emocjonalne występują u większości małych dzieci tuż po
urodzeniu się młodszego brata lub siostry. Zaburzenie związane z rywalizacją w
rodzeństwie powinno być rozpoznawane tylko wtedy, jeżeli zarówno stopień
nasilenia, jak i trwałość zaburzeń odbiegają od normy i towarzyszą im

9

nieprawidłowości w interakcjach społecznych.
W zachowaniu dziecka widać zazdrość o rodzeństwo.

Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa F93.8

Zaburzenie tożsamości
Nadmierny lęk

Nie obejmuje:
- zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie (F64.2)


Zaburzenie emocjonalne okresu dzieciństwa, gdzie indziej nie określone
F93.9

Kryteria diagnostyczne (dla grupy F93 i F98)
1. Lęk o różnym nasileniu i różnym czasie trwania. Im młodsze dziecko, tym

bardziej przybiera on formę lęku separacyjnego, obaw o to, że coś stanie się
najbliższym, że opuszczą dziecko i nie powrócą, lub że zdarzenia losowe
rozdzielą je z rodzicami.

2. Zaburzenia nastroju różnego stopnia, przygnębienie, smutek, czucie się

nieszczęśliwym, płacz, ale także złość, apatia.

3. Objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha, głowy, nudności, biegunki,

zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu.

4. Zaburzenia tych funkcji, które powinny być opanowane ze względu na wiek

dziecka, lub które zostały już opanowane (zwieracze), nieprawidłowości np.
w mowie, wynikające z powodów emocjonalnych, a nieorganicznych*

5. Różne formy unikania, takie jak fobia szkolna, wycofywanie się z relacji z

rówieśnikami, nadmierne obawy przed dorosłymi, nieśmiałość.

Leczenie: psychoterapia rodzinna, indywidualna lub grupowa jest metodą
podstawową. Okazjonalnie i tylko przez bardzo krótki okres czasu mogą być
stosowane leki anksjolityczne dla zmniejszenia stopnia lęku.

10

ZABURZENIA FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO
ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ ZWYKLE W DZIECIŃSWIE

Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w
dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym F94

Wspólną cechą tej heterogennej grupy zaburzeń są zaburzenia funkcjonowania
społecznego rozpoczynające się w okresie rozwojowym. w odróżnieniu od
całościowych zaburzeń rozwojowych brak tu konstytucjonalnie uwarunkowanej
niezdolności do interakcji społecznych lub niedoborów w zakresie wszystkich
sfer funkcjonowania. W wielu przypadkach podstawową rolę w etiologii
odgrywają poważne nieprawidłowości i mankamenty otoczenia społecznego
dziecka.

(F94.0) Mutyzm wybiórczy

Mutyzm wybiórczy objawy:
- wybiórczość mówienia dziecko mówi w pewnych sytuacjach, ale milczy w
innych
- prawidłowy lub bliski prawidłowemu poziom rozumienia mowy
- poziom kompetencji w posługiwaniu się mowa wystarczy do społecznego
komunikowania się
- brak objawów całościowych zaburzeń rozwoju, schozofrenii, leku
separacyjnego.

Charakteryzuje się wyraźną, emocjonalnie zdeterminowaną wybiórczością
werbalnego komunikowania się, polegającą na tym, że dziecko w pewnych
sytuacjach rozmawia swobodnie, ale w innych (określonych) - przestaje mówić.
Zaburzeniu towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak: lękliwość,
wycofywanie się, nadmierna wrażliwość lub upór.

Nie obejmuje:
- całościowe zaburzenia rozwoju (F84._)
- schizofrenia (F20._)
- specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (F80._)
- przejściowy mutyzm występujący w przebiegu lęku przed separacją u małych
dzieci (F93.1)

11

(F94.1) Reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych w
dzieciństwie

Reaktywne zburzenia przywiązania w dzieciństwie objawy:

- utrwalone nieprawidłowe wzory interakcji społecznych
- lękliwość, nadmierna czujność ,nie zmieniające się pod wpływem pocieszenia
- ograniczenie interakcji z rówieśnikami
- agresja wobec siebie i innych
- poczucie nieszczęścia
- mogą występować zaburzenia wzrostu i przybierania na wadze
- początek przed 5 rokiem życia.

Rozpoczyna się ono w pierwszych pięciu latach życia dziecka i charakteryzuje
się uporczywymi odchyleniami od normy we wzorcach relacji społecznych
dziecka. Należą do nich np.: lękliwość i nadmierna czujność, ubogie interakcje
społeczne z rówieśnikami, agresja wobec siebie i innych. Czasami pacjent czuje
się niezmiernie nieszczęśliwy, w niektórych przypadkach dochodzi do
zahamowania wzrostu. Odchylenia te zależą od zmian w otoczeniu dziecka.
Zaburzenie to występuje prawdopodobnie jako bezpośredni rezultat znacznych
zaniedbań ze strony rodziców i nieumiejętnego lub złego obchodzenia się z
dzieckiem.
Należy zastosować dodatkowy kod, jeśli to jest niezbędne do zidentyfikowania
wszelkich towarzyszących zahamowań rozwoju lub wzrostu.

Nie obejmuje:
- zespół Aspergera (F84.5)
- nadmierna łatwość w nawiązywaniu relacji społecznych w dzieciństwie
(F94.2)
- zespół dziecka maltretowanego (T74._)
- normalne odchylenia we wzorcach więzi społecznych
- seksualne lub fizyczne nadużycia w okresie dzieciństwa z wynikającymi z nich
problemami psychospołecznymi (Z61.4-Z61.6)

(F94.2) Nadmierna łatwość w nawiązywaniu relacji społecznych w
dzieciństwie

Zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie objawy:
- garnięcie się i klejenie do każdego / około 2 r.z./
- przyciąganie zainteresowania i uwagi, niezróżnicowana przyjacielskość /po 4
roku życia/
- początek przed 5 roku życia

12

Jest to szczególny wzór nieprawidłowego funkcjonowania społecznego, który
powstaje w pierwszych pięciu latach życia. Dzieci bardzo łatwo przywiązują się
do wszystkich bez wyboru i pragną zwracać na siebie uwagę, oraz słabo
modulują interakcje z rówieśnikami. Zaburzenie to utrzymuje się uporczywie,
mimo wyraźnych zmian w otoczeniu społecznym dziecka. Zależnie od
okoliczności mogą wystąpić zaburzenia emocji i zachowania.
Psychopatia "bezuczuciowa" (affectionless psychopathy)

Nie obejmuje:
- zespół Aspergera (F84.5)
- choroba szpitalna u dzieci (F43.2)
- zaburzenia hiperkinetyczne (F90._)
- reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych w okresie
dzieciństwa (F94.1)

(F94.8) Inne dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego.

(F94.9) Dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego, nie określone
BNO

13

ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Tiki F95

Głównym objawem tego zaburzenia jest jakaś postać tików. Tik jest
mimowolnym, szybkim (raptownym), powtarzającym się (nawracającym),
nierytmicznym ruchem (obejmującym najczęściej ograniczone grupy mięśni)
lub wyrzucaniem z siebie dźwięków lub wyrazów (wytworów głosowych), które
nie służą żadnemu widocznemu celowi. Tiki są przeżywane jako coś, czemu nie
można się oprzeć, ale zazwyczaj można się powstrzymać w pewnym stopniu i
raczej na krótko. Tiki nasilają się w okresie stresu, a znikają podczas snu. Do
częstych prostych tików ruchowych zaliczamy: mruganie oczami, ruchy szyi,
wzruszanie ramionami i grymasy twarzy. Do pospolitych prostych tików
głosowych (wokalnych) zaliczamy: pochrząkiwanie, szczekający kaszel,
pociąganie nosem i syczenie. Do złożonych tików ruchowych należą między
innymi: uderzanie się, skakanie i podskakiwanie, a do głosowych - powtarzanie
pojedynczych słów (palilalia), społecznie nieakceptowanych, często
obscenicznych słów, rzadziej zdań (koprolalia).

- Tiki przemijające F95.0.
- Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe (wokalne) F95.1.
- Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Gilles de la Tourette'a)
- inne i nieokreślone tiki.

(F95.0) Tiki przemijające

Odpowiadają one ogólnym kryteriom tików, ale nie utrzymują się dłużej niż 12
miesięcy. Przejawiają się na ogół w mruganiu oczami, grymasach twarzy lub
potrząsaniu głową.

(F95.1) Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe (wokalne)

Spełniają ogólne kryteria tików typu ruchowego lub głosowego (ale nie
jednocześnie), mogą być proste lub częściej złożone oraz trwają dłużej niż rok.

(F95.2) Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Giles de la Tourette)
Zespół ten charakteryzuje się współistnieniem licznych tików ruchowych z
jednym lub kilkoma tikami głosowymi, które nie muszą pojawiać się
równocześnie. Zaburzenie ulega zwykle zaostrzeniu w wieku młodzieńczym i
ma tendencję do utrzymywania się w życiu dorosłym. Tiki głosowe cechują się

14

eksplozywnym powtarzaniem takich objawów, jak pochrząkiwanie, mruczenie,
obsceniczne słowa lub zdania. Niekiedy towarzyszy temu echopraksja gestów,
które mogą mieć również obsceniczny charakter (kopropraksja).

(F95.8) Inne tiki

(F95.9) Tiki, nie określone
Tiki BNO

Etiologia — nie jest do końca poznana, przybywa danych na genetyczne
uwarunkowanie (zwłaszcza zespołu Gillesa de la Tourette'a) oraz zaburzeń
dotyczących głównie układu dopaminergicznego w mózgu.

Kryteria diagnostyczne

1. Występowanie mimowolnych, szybkich, nawracających i nierytmicznych

ruchów, które obejmują ograniczone grupy mięśni lub produkcji wokalnej o
tym samym charakterze, w niektórych postaciach dołączanie się koprolalii
(przymus powtarzania słów wulgarnych).

2. Nagły początek, przejściowy i ograniczony charakter.
3. Powtarzalność, brak rytmiczności i celowości.
4. Zanikanie w czasie snu, nasilanie się w stresie oraz możliwość dowolnego
reprodukowania tików lub powstrzymywania się od nich na krótki okres

czasu.

5. Wykluczenie neurologicznego tła zaburzeń.

Leczenie: selektywne blokery receptora dopaminergicznego (haloperidol,
pimozyd, tiotyksen), psychoterapia behawioralna, terapia rodzinna i
psychoedukacja rodziny, a także praca z systemem szkolnym nad zrozumieniem
i tolerancją wobec zaburzeń.

15

ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI ROZPOCZYNAJĄCE

SIĘ W DZIECIŃSTWIE LUB WIEKU MŁODZIEŃCZYM

Inne zaburzenia zachowania i emocji F98

Wspólna cecha tej heterogennej grupy zaburzeń polega na tym, że rozpoczynają
się w dzieciństwie, różnią się jednak pod wieloma względami. Niektóre z tych
stanów są dobrze zdefiniowanymi zespołami, ale większość jest tylko zbiorem
objawów, które zostały włączone do tej kategorii z uwagi na ich częstość i
skojarzenie z problemami psychospołecznymi oraz ponieważ nie mieszczą się w
innych kategoriach.

Nie obejmuje:
- napady powstrzymywania oddechu (R06.8)
- zaburzenia identyfikacji płciowej okresu dzieciństwa (F64.2)
- zespół Kleine-Levina (G47.8)
- zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
- zaburzenia snu uwarunkowane emocjonalnie (F51.-)

- Moczenie mimowolne enuresis / nieorganiczne F98.0.

• moczenie wyłącznie nocne

• moczenie wyłącznie dzienne

• moczenie nocne i dzienne

- Zanieczyszczanie się kałem nieorganiczne F98.1.
- Zaburzenia odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie F98.2.
- Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie F98.3.
- Stereotypie ruchowe F98.4.
- Jąkanie się F98.5 i inne.

Jest to grupa zaburzeń bardziej heterogenna niż poprzednia, które łączy to, że
rozpoczynają się w dzieciństwie. Niektóre z nich stanowią dobrze odgraniczone
zespoły, inne są tylko zbiorem objawów.

Etiologia — dominują czynniki psychospołeczne, zwłaszcza czynniki rodzinne
związane z opisanymi na wstępie trudnościami rodziny w realizowaniu zadań
pierwszych faz cyklu życia rodziny, przekazami wielopokoleniowymi na temat
obrazu świata, ale także z innymi systemami, takimi jak szkoła i grupa
rówieśnicza.

16

Kryteria diagnostyczne (dla grupy F93 i F98)
1. Lęk o różnym nasileniu i różnym czasie trwania. Im młodsze dziecko, tym

bardziej przybiera on formę lęku separacyjnego, obaw o to, że coś stanie się
najbliższym, że opuszczą dziecko i nie powrócą, lub że zdarzenia losowe
rozdzielą je z rodzicami.

2. Zaburzenia nastroju różnego stopnia, przygnębienie, smutek, czucie się

nieszczęśliwym, płacz, ale także złość, apatia.

3. Objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha, głowy, nudności, biegunki,

zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu.

4. Zaburzenia tych funkcji, które powinny być opanowane ze względu na wiek

dziecka, lub które zostały już opanowane (zwieracze), nieprawidłowości np.
w mowie, wynikające z powodów emocjonalnych, a nie organicznych

5. Różne formy unikania, takie jak fobia szkolna, wycofywanie się z relacji z

rówieśnikami, nadmierne obawy przed dorosłymi, nieśmiałość.

Leczenie: psychoterapia rodzinna, indywidualna lub grupowa jest metodą
podstawową. Okazjonalnie i tylko przez bardzo krótki okres czasu mogą być
stosowane leki anksjolityczne dla zmniejszenia stopnia lęku.

17