Pedagogika Międzykulturowa

W latach 70-tych XX wieku pojawiła się w

Niemczech nowa dyscyplina pedagogiczna,

zajmująca się poza tradycyjnie pojmowaną

problematyką wychowawczą, również stroną

lingwistyczną, socjologiczną, kulturoznawczą i

politologiczną.

Dyscyplinę tą nazwano „pedagogika

międzykulturowa”.

Pedagogika Międzykulturowa

Pedagogika międzykulturowa to dział

pedagogiki poświęcony problematyce

społeczności zróżnicowanej kulturowo,

etnicznie, religijnie oraz językowo.

Formułuje ona istotę, cele, treści, metody,

środki i formy organizacyjne procesów

wychowawczych, które zmierzają do

wykształcenia jednostki zarówno

tolerancyjnej, jak i otwartej na inną kulturę.

Pedagogika Międzykulturowa

Międzykulturowość (wg.P.Grzybowskiego) to

zjawisko występowania różnych kultur i grup

narodowych, etnicznych, religijnych i tym

podobnych, które żyją na tym samym

terytorium i wchodzą ze sobą w otwarte,

regularne i trwałe interakcje, którym

towarzyszy wymiana oraz wzajemne

poszanowanie, zrozumienie poszczególnych

stylów życia, uznawanych wartości i norm.

Pedagogika Międzykulturowa

Pozwala to na tworzenie harmonijnej formacji,

która jest ponad różnicami, ale równocześnie

nie eliminuje ich. Mieszkańcy takiego

środowiska pomimo iż żyją w odmiennych

grupach kulturowych, w różnych dziedzinach

współpracują ze sobą, starając się osiągnąć

kompromis.

Pedagogika Międzykulturowa

Relacji międzykulturowych można

poszukiwać zarówno w odniesieniu do

społeczeństw, jak i ich sektorów - np. rodzin,

szkół, przedsiębiorstw, społeczności

lokalnych, a także w oddziaływaniach

społecznych od skali mikro do współpracy

międzynarodowej.

Pedagogika Międzykulturowa

Procesy międzykulturowości wynikają z:

modernizacji,

globalizacji,

transformacji,

integracji.

Pedagogika Międzykulturowa

Procesy te oddziałując na wszystkie sfery życia

ludzkiego, wywołują specyficzną komunikację

międzyludzką, która wzbudza potrzebę

wychodzenia poza granice własnej kultury.

Ponadto kształtują one umiejętność bycia oraz

funkcjonowania na pograniczach kulturowych,

intelektualnych, psychicznych, społecznych,

politycznych itp.

Pedagogika Międzykulturowa

Procesy powinny prowadzić do ukształtowania

się tożsamości zintegrowanej zarówno

wewnętrznie, jak i zewnętrznie.

Do takich procesów zaliczamy:

adaptację,

integrację społeczną,

anomię,

akulturację,

dyfuzję kulturową.

Pedagogika Międzykulturowa

Adaptacja – to mechanizm i proces nabywania

cech, właściwości oraz umiejętności, które

pozwalają na sprawne funkcjonowanie w

nowej sytuacji (np. zderzenie kultur).

Adaptacja dokonuje się na poziomie:

psychologicznym,

anatomicznym,

społecznym,

kulturowym.

Pedagogika Międzykulturowa

Integracja społeczna to proces zespalania i

zharmonizowania elementów zbiorowości

społecznej, oraz akceptację w jej obrębie

wspólnych systemów wartości, norm i ocen,

według różnych zasad.

Zasady te, to:

hierarchizacja,

harmonizacja,

logiczne podporządkowanie,

asymilacja.

Pedagogika Międzykulturowa

Anomia to subiektywny stan świadomości

jednostki. Stanowi ona podłoże zjawisk

dezadaptacyjnych i łączy się z dezintegracją

społeczną, stanowiącą skrajną postać

dezorganizacji społecznej.

Akulturacja jest definiowana, jako

przyswajanie przez grupę elementów kultury

drugiej grupy w procesie kontaktu

społecznego.

Pedagogika Międzykulturowa

Dyfuzja kulturowa jest procesem

bezpośredniego bądź pośredniego przenikania

cech, elementów kultury (materialnych i

niematerialnych) z jednego społeczeństwa, do

innego. Dokonuje się to dzięki komunikacji i

uczeniu się międzykulturowemu.

Pedagogika Międzykulturowa

Edukacja międzykulturowa – to pedagogiczna

koncepcja kształtowania przez edukację

rozumienia odmienności kulturowych,

począwszy od subkultur we własnej

społeczności po kultury odległych

przestrzennie społeczeństw, oraz

przygotowanie do dialogowych interakcji z

przedstawicielami innych kultur.

Pedagogika Międzykulturowa

Cele edukacji międzykulturowej:

kształtowanie tożsamości otwartej,

pozyskiwanie samorozumienia poprzez

kontakt z odmiennością,

przezwyciężanie dominacji kulturowych,

poszanowanie odmiennych sposobów życia,

tolerancję, wyzbywanie się uprzedzeń i

stereotypów etnicznych,

Pedagogika Międzykulturowa

przeciwdziałanie ksenofobii, dyskryminacji,

rasizmowi i wrogości wobec mniejszości,

kształtowanie otwartości wobec świata i

zdolności do porozumienia się między ludźmi o

różnej rasie, języku, religii,

zaangażowanie na rzecz równości i

solidarności międzyludzkiej.

Pedagogika Międzykulturowa

Do zadań pedagogiki międzykulturowej

należą trzy perspektywy:

edukacja dla zrozumienia międzykulturowego;

modyfikacja stereotypów i uprzedzeń,

edukacja na rzecz pełnego udziału w życiu

społecznym, kształtowanie identyfikacji

osobowościowych, kształtowanie pojęć swój-

obcy,

edukacja na rzecz rozwoju kulturowego i

językowego.

Pedagogika Międzykulturowa

Adekwatnie do wyróżnionych perspektyw oraz

dynamiki procesu, można wyróżnić stałe

obszary aktywności w procesie edukacji

międzykulturowej:

świadomość i rozpoznawanie własnej

tożsamości kulturowej,

nabywanie wiedzy w zakresie rozumienia

podobieństw i różnic kulturowych,

Pedagogika Międzykulturowa

trenowanie i nabywanie umiejętności w

analizowaniu procesów komunikacyjnych i

stosunków międzygrupowych, które pozwalają

jednostce działać efektywnie w

zróżnicowanym środowisku kulturowym.

Edukacja w celu zrozumienia problemów

niesprawiedliwości, zaprzeczania praw i

nierównych szans,

Pedagogika Międzykulturowa

dążenie do formułowania twórczych oraz

nowych rozwiązań w zakresie osobowych i

społecznych stosunków,

przejawianie pozytywnego stosunku do siebie i

innych etnokulturowych i rasowych grup.

Edukacja antyrasistowska.

Pedagogika Międzykulturowa

Zadania edukacji międzykulturowej

realizowane są poprzez:

poznawanie własnej i obcej historii i kultury,

zachęcanie innych (rodziny, kolegów,

nauczycieli) do współpracy, zaangażowania,

szerzenia idei,

organizowanie spotkań z przedstawicielami

różnych kultur, instytucji, autorami

programów,

Pedagogika Międzykulturowa

nauka języków obcych (z kontekstem

kulturowym i historycznym),

nawiązywanie kontaktów ze szkołami, których

członkowie należą do innych kultur,

kontakty prywatne uczniów z

przedstawicielami innych kultur,

pomoc osobom uczestniczącym w obcej

edukacji poprzez np. organizowanie

dodatkowych zajęć z języka urzędowego itd.

Pedagogika Emancypacyjna

Emancypacja – termin pochodzi od łacińskiego

słowa „emancipatio”, które oznaczało

instytucje prawa rzymskiego umożliwiającą

formalne wyzwolenie (uwolnienie) syna,

wnuka lub kobiety spod władzy ojcowskiej.

Pedagogika Emancypacyjna

Aktualnie termin emancypacja ma szersze

znaczenie. Definiuje się ją, jako uwolnienie się

od zależności, ucisków itp.; uprawnienie;

usamodzielnienie; uniezależnienie.

Pedagogika Emancypacyjna

Pedagogika emancypacyjna to orientacja

pedagogiczna pochodząca z przełomu lat

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, która

ciągle pyta o granice wolności i ograniczenia,

wyboru i wymuszania, samodzielności i

podporządkowania.

Pedagogika Emancypacyjna

Pedagogika emancypacyjna nie zgadza się na

to, aby osobowość człowieka była

kształtowana z zewnątrz, przystosowana do

normatywnych, ideologicznych oraz

politycznych żądań władz państwowych.

Człowiek ma stawać się takim, jakim chce być.

Pedagogika ta postuluje podjęcie walki ze

strukturami władz by ją znieść i nie

reformować.

Pedagogika Emancypacyjna

Nurty pedagogiki emancypacyjnej w

naukach o wychowaniu:

polityczny,

indywidualistyczno – anarchiczny.

Pedagogika Emancypacyjna

Nurt polityczny nadał pedagogice

emancypacyjnej charakter protestu przeciwko

nowoczesnemu społeczeństwu

przemysłowemu, ideologii, szeroko

rozumianym zagrożeniom.

Nurt indywidualistyczno – anarchiczny jest

źródłem utopijnej wiary w ukształtowanie

człowieka w doskonałym, wolnym od władzy

oraz przemocy społeczeństwie. Nurt ten

kładzie nacisk na wolność jednostki, zdolność

do samostanowienia oraz do autonomii.

Pedagogika Emancypacyjna

Podstawowe nurty pedagogiki

emancypacyjnej:

pedagogika „uciśnionych” Freire'a,

pedagogika „wyzwolenia dziecka” Neill'a,

pedagogika krytyczna Szkoły Frankfurckiej.

Pedagogika Emancypacyjna

Podstawowe cele kształcenia i wychowania

w pedagogice emancypacyjnej to uwalnianie

(wyzwalanie) jednostki z narzuconych jej

więzów i ograniczeń.

Pedagogika Emancypacyjna

Istotą edukacji i wychowania pedagogiki

emancypacyjnej jest:

pobudzanie motywacji jednostki,

wspomaganie jednostki w zdobywaniu

samoświadomości i świadomości społecznej,

uodparnianie jednostki na przemoc i

manipulację,

stwarzanie warunków do samokreacji i

świadomego aktywnego uczestniczenia w

świecie.

Pedagogika Emancypacyjna

W pedagogice emancypacyjnej zakłada się także

równorzędny z nauczycielem udział uczniów w

procesie kształcenia.

Istotą tego procesu jest bogate, ukierunkowane

komunikowanie się oraz indywidualny, w

połączeniu ze wspólnym namysłem uczniów

nad przyjmowanymi treściami kształcenia,

które dotąd były przyjmowane bezrefleksyjnie.

Proces w ten sposób spostrzegany stanowi

płaszczyznę rozwoju jednostek aktywnych,

krytycznych, twórczych, a także nowy sposób

funkcjonowania nauczycieli i uczniów w

edukacji.

Pedagogika Emancypacyjna

Ważną rolę w wychowaniu spełnia nauczyciel.

Powinien on uznawać każdego ucznia za

jednostkę autonomiczną, której przysługuje

prawo do podmiotowego funkcjonowania w

procesie edukacji.

Pedagogika Emancypacyjna

Nauczyciel:

proponuje uczniom różne sposoby

postępowania,

wymienia poglądy z uczniami,

ośmiela uczniów do wyrażania własnych

opinii,

zachęca uczniów do podejmowania decyzji,

włącza się do działań podejmowanych przez

uczniów, ale nie dominuje,

Pedagogika Emancypacyjna

włącza uczniów do oceniania i kontroli

wykonywanej pracy,

kształtuje poczucie odpowiedzialności uczniów

za podejmowane decyzje i zadania związane z

procesem dydaktyczno – wychowawczym.

Pedagogika Emancypacyjna

Właściwe funkcjonowanie nauczycieli i uczniów

w edukacji jest możliwe, gdy proces

kształcenia jest dwupodmiotową interakcją.

Pedagogika Emancypacyjna

Dwupodmiotowa interakcja jest możliwa gdy

nauczyciel – uczniowie:

komunikują się,

wzajemnie rozumieją,

wzajemnie wpływają na siebie,

ustosunkowują się do siebie,

współodczuwają.

Pedagogika Emancypacyjna

Przykładem pedagogiki emancypacyjnej mogą

być „wolne szkoły”, które istnieją w wielu

krajach Europy Zachodniej.

W Polsce przykładem „wolnej szkoły” może być

Wrocławska Szkoła Przyszłości, stworzona

przez profesora Ryszarda Łukaszewicza.

Pedagogika Emancypacyjna

Założenia „wolnych szkół”:

uczenie tolerancji dla różnic i umiejętności

życia z odmiennościami,

uczenie życia we wspólnocie i wspólnego

podejmowania decyzji o tym, jak chce się żyć,

kształtowanie człowieka przez tworzenie

możliwości wielostronnego rozwoju,

uznania szkoły za pomost między rodziną a

wielkimi systemami społecznymi.

Pedagogika Emancypacyjna

Przedstawicielem pedagogiki emancypacyjnej w

Polsce są przede wszystkim Zbigniew

Kwieciński i Lech Witkowski.