Biomedical.pl

Aktywny styl życia to nie tylko sposób na ładną, zdrową sylwetkę. Poranna gimnastyka, aerobik, a także spacery na świeżym powietrzu
stanowią doskonały element walki z cukrzycą. Nie musisz obawiać się długiego, uciążliwego leczenia. Poznając odpowiednie metody
szybko zapomnisz o chorobie i zauważysz, że działania prewencyjne stanowią istotną rolę w trosce o Twoje zdrowie.
Cukrzyca, czyli choroba objawiająca się zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, wynikającymi z defektu wydzielania lub działania
insuliny, wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności bądź niewydolnością wielu narządów. Można rozróżnić kilka typów
cukrzycy, a najczęstszymi jej postaciami są cukrzyca typu 2, cukrzyca typu 1 oraz cukrzyca ciężarnych. Występujące w przebiegu
cukrzycy przewlekłe powikłania naczyniowe stanowią obecnie jedno z największych wyzwań diabetologii.
Rozpowszechnienie cukrzycy w ostatnim czasie przybrało rozmiary pandemii. Przeprowadzone dotychczas badania wykazały, że na
całym świecie żyje ponad 180 mln diabetyków. World Health Organization (WHO) w swoich przewidywaniach podała, że do 2030 roku
nastąpi ponad dwukrotny wzrost tej liczby. W 95% przypadków zachorowań na cukrzycę jest to typ 2. Przy czym prawdopodobnie
przynajmniej połowa nie jest zdiagnozowana.
Główną przyczyną narastania epidemii jest stale postępująca urbanizacja. Szacuje się, że w 2030 roku liczba chorych ma wynosić ponad
336 mln, a wzrost ten ma być szczególnie dostrzegalny w krajach rozwijających się. Wyraźnie odzwierciedlają to dane liczbowe. Ocenia
się, że w krajach rozwiniętych liczba chorych wzrośnie z ok. 56 mln do 81 mln, natomiast w krajach rozwijających się z ok. 115 mln do
285 mln osób.
Najczęściej spotykanym typem cukrzycy jest cukrzyca typu 2, która stanowi ok. 85-95% wszystkich przypadków tego schorzenia.
Cukrzyca typu 2 niesie ze sobą ogromne zagrożenia, a jej bezobjawowy przebieg sprawia, że może być rozpoznana dopiero po wielu
latach. Najczęściej w chwili rozpoznania choroby powikłania są już obecne u połowy pacjentów.
Cukrzyca typu 2 wykryta w późniejszym etapie życia, tj. na przełomie 40-70 roku życia sprawia, że przewidywany czas życia jest o ok. 8-
10 lat krótszy niż u osób bez cukrzycy. Niewydolność naczyniowo-sercowa u osób z cukrzycą jest dwukrotnie większa. Nadciśnienie
tętnicze, zaburzenia lipidowe, choroba wieńcowa, udary mózgu oraz choroba naczyniowa kończyn dolnych są wielokrotnie częściej
spotykane w grupie diabetyków. Ponadto z najnowszych badań wynika, że w krajach rozwiniętych skrajna niewydolność nerek
spowodowana nefropatią cukrzycową, jest najczęstszą przyczyną dializoterapii, zaś retinopatia cukrzycowa najczęstszą przyczyną ślepoty.
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z powagi i ogromu zagrożenia jakie wypływa z otyłości, nieprzestrzegania prawidłowej diety, braku
ruchu. Jednak to, że cukrzyca typu 2 występuje niezwykle często, a jej powikłania prowadzą do innych ciężkich schorzeń pozostaje
niezaprzeczalnym faktem.
W jednym z wywiadów, jakie udzielił doc. dr hab. Paweł Grieb - fizjolog z Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polskiej
Akademii Nauk, można było przeczytać: „Wszyscy doskonale wiedzą, że cukrzyca jest czynnikiem ryzyka miażdżycy. Każdy jest
potencjalnie zagrożony, nawet przy braku widocznych czynników ryzyka. Ale niedoceniany jest fakt, że więcej niż połowa pacjentów z
udarami lub zawałami serca rekrutuje się spośród osób, które nie maja cukrzycy, a tylko stan przedcukrzycowy! W związku z tym może
lepiej z prewencją nie czekać do chwili, gdy najczęstsze zagrożenia stają się naprawdę poważne, tylko od pewnego wieku stosować
powszechną profilaktykę."
Ważnym krokiem w walce z cukrzycą jest między innymi aktywność fizyczna. Z rozpoczęciem regularnych ćwiczeń wiążą się liczne
korzyści. Osoby, które podejmą się tego, tylko z pozoru, trudnego wyzwania poprawią swą sprawność fizyczną. Ponadto poprawią
elastyczność stawów i mięśni oraz ich napięcie, zwiększą swą koncentrację, zredukują stres i napięcie, zapobiegną osteoporozie, a także
zmniejszą apetyt.
Jednak dla ludzi z cukrzycą korzyści płynące z regularnego ćwiczenia są dodatkowo jeszcze większe. W momencie zwiększonego
wysiłku fizycznego mięśnie kurczą się i rozluźniają zużywając glukozę, by uzyskać energię. Aby sprostać temu zapotrzebowaniu na
energię cukier jest usuwany z krwi podczas ćwiczeń i po nich. To obniża poziom cukru we krwi.
Kolejnym ważnym krokiem w walce z cukrzycą jest odpowiednia dieta. Ważnym jej elementem jest białko. Organizm wykorzystuje je dla
wzrostu, podtrzymania funkcji i energii. Dieta z kontrolowanym poziomem sodu może być równie pomocna, szczególnie ze względu na
to, że ograniczenie ilości spożywanego sodu zapobiega nadmiernemu gromadzeniu się sodu w organizmie. To pomaga obniżyć ciśnienie
krwi i skłonność do zatrzymywania płynów. Ograniczenie sodu może też pomóc sercu w jego efektywniejszej pracy.
Kolejnym ważnym etapem jest przyjmowanie suplementów diety. Są one polecane nie tylko osobom, u których zdiagnozowano cukrzycę
typu 2 (jako kuracja wspomagająca podstawowe leczenie farmakologiczne), ale i tym wszystkim, którzy nie chcą w przyszłości
zachorować i wcześniej postanowili zadbać o swoje zdrowie. Diabetamid opracowany przez firmę ASA powstał głównie z myślą o
osobach chcących zadbać o prawidłowy, fizjologiczny poziom glukozy we krwi.
Diabetamid wspomaga fizjologiczny proces transportu glukozy z krwi do komórek, reguluje działanie insuliny, uzupełnia niedobory
chromu i biotyny w organizmie.
Kozieradka pospolita i żeń-szeń, będące składnikami preparatu, zwiększają przenikanie glukozy do komórek dzięki saponinom, które
zmieniają strukturę błon komórkowych i tym samym nabłonków, czyniąc je bardziej przepuszczalnymi dla składników organicznych (w
tym glukozy).
Wszechstronne działanie posiada chrom. Nie tylko wpływa na produkcję insuliny, zwiększa magazynowanie glukozy w mięśniach pod
postacią glikogenu, ale także - co ważne w cukrzycy i jej profilaktyce - przeciwdziała powstawaniu otyłości, gdyż ogranicza odkładanie
się tłuszczów w tkance podskórnej. Biotyna natomiast zwiększa wrażliwość na insulinę, co korzystnie wpływa na enzymy biorące udział
w metabolizmie glukozy.
Im więcej czasu poświęcasz na ćwiczenia i staranne przygotowanie posiłków, tym bardziej dbasz o siebie i swoje zdrowie. Łącząc
odpowiednio skomponowaną dietę, uzupełnioną o właściwe preparaty z prowadzonymi systematycznie ćwiczeniami, można nie tylko
wspierać leczenie cukrzycy, ale także przeciwdziałać jej wystąpieniu. Dodatkowo poprawiamy swoją kondycję wygląd oraz
samopoczucie.

Odchudzanie.org.pl

Aktywność fizyczna nie tylko pomaga skutecznie walczyć z nadwagą i otyłością, ale wpływa także korzystnie na zdrowie fizyczne i

psychiczne człowieka. Aby pozbyć się nadmiaru tłuszczu, możemy uprawiać różne rodzaje sportu, pamiętając jednocześnie o

przestrzeganiu kilku zasad, aby nasz wysiłek przyniósł pożądane rezultaty i nie zaszkodził naszemu zdrowiu.

Dlaczego warto ćwiczyć?

Większość osób z nadwagą i otyłością za mało się rusza. Tymczasem nawet minimalny ruch fizyczny jest lepszy niż żaden, ponieważ

aktywność fizyczna:



przyspiesza chudnięcie



ułatwia zmniejszanie ilości tkanki tłuszczowej, zapewniając równocześnie utrzymanie sprawności mięśniowej



zwiększa wydolność fizyczną



poprawia samopoczucie.

Ćwiczenia fizyczne odgrywają pozytywną rolę tak w walce z nadwagą, jak i w trosce o zdrowie całego organizmu. Korzyściami z różnego

rodzaju aktywności fizycznej są:



zmniejszenie masy tłuszczowej ciała, przy równoczesnym zwiększeniu wytrzymałości mięśni



zapobieganie obniżaniu wydatku energetycznego, występującego w trakcie stosowania diety niskokalorycznej, które zmniejsza
szybkość chudnięcia



poprawa przemiany węglowodanowej



obniżenie cholesterolu we krwi



poprawa wydolności krążenia i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.

Korzystny wpływ różnych form aktywności fizycznej na układ krążenia, siłę mięśniową, ogólną sprawność oraz ubytek tkanki tłuszczowej.

Jak ćwiczyć?

W walce ze zbędnymi kilogramami szczególnie pomocny jest marsz, jazda na rowerze, na nartach, pływanie, gry w piłkę, tenis, taniec.

Bardzo korzystne są długie trasy marszowe na miękkim podłożu, zamienne z długą jazdą na rowerze i uzupełniającym pływaniem lub

ćwiczeniami w wodzie. Dla poprawy kondycji warto jednak wykorzystać każdą codzienną okazję do ruchu:



wstawać 30 minut wcześniej i poświęć ten czas na chodzenie



chodzić podczas przerw w pracy



chodzić po obiedzie



chodzić przed spaniem.

Chodzić z psem, uprawiać ogródek, chodzić pieszo zamiast jeździć windą, chodzić na spacery w każdej wolnej chwili. Parkować samochód

nie przy samym miejscu docelowym, wysiadać z autobusu o jeden przystanek wcześniej. Ćwiczenia siłowe tj. podnoszenie ciężarów,

zapasy, a także ćwiczenia o bardzo krótkotrwałych i dużych wysiłkach, jak sprinty, rzuty, skoki nie są rekomendowane.

Ważne jest, aby wypracować pozytywny stosunek do wykonywanych ćwiczeń. Dlatego warto wybrać taki rodzaj aktywności fizycznej,

który sprawia nam przyjemność. Na motywację do ćwiczeń wpływa także miejsce ich wykonywania. Warto zadbać o przyjemną oprawę

aktywności fizycznej – na przykład ćwiczyć w parku, w lesie lub przy muzyce.

Osoby chcące się odchudzić mają do dyspozycji tzw. ćwiczenia dynamiczne, zużywające kalorie i poprawiające sprawność układu

krążenia, tj. chodzenie, jogging, jazda na rowerze, pływanie, taniec oraz ćwiczenia statyczne, wzmacniające główne grupy mięśniowe

(brzucha, pleców, kończyn). Dla efektów odchudzania ważne jest, aby trening zawierał oba typy ćwiczeń. Każda aktywność fizyczna

powinna być poprzedzona 5-minutową rozgrzewką i kończyć się tą samą aktywnością tylko o mniejszej intensywności.

Aby ćwiczenia fizyczne przyniosły pożądany efekt, powinny:



odbywać się dostatecznie często, co najmniej 3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie



trwać wystarczająco długo, przynajmniej 30 minut w ciągu dnia. W czasie wysiłku fizycznego na początku wykorzystywane są
tylko węglowodany, dopiero dłuższy wysiłek powoduje uruchomienie zapasów tłuszczowych.



ćwiczenia statyczne należy wykonywać w seriach po 10, powtarzając je 2 - 5 razy tygodniowo



mieć intensywność dostosowaną do możliwości osoby ćwiczącej. Przy mniejszej intensywności wskazane jest zwiększenie czasu

aktywności fizycznej.

Aby ćwiczenia fizyczne nie zaszkodziły zdrowiu, należy:



rozpocząć od niewielkich obciążeń, a potem stopniowo rozszerzać zakres wykonywanych ćwiczeń



pamiętać o odpowiednim obuwiu



nie ćwiczyć bezpośrednio po posiłku.

Tecza.terramail.pl

SYSTEMATYCZNA AKTYWNOŚĆ RUCHOWA W PROMOCJI ZDROWIA I PROFILKATYCE CHORÓB
Promocja zdrowia i profilaktyka chorób
Mimo niewątpliwego postępu medycyny w ostatnich dziesięcioleciach, który to postęp wyrażać się może istotnym wydłużeniem
ludzkiego życia, istnieją choroby wobec których medycyna jest bezradna. Nieznany jest czynnik etiologiczny tych chorób i działania
medyczne skupiają się tylko na leczeniu objawowym lub korekcji chirurgicznej. Większość tych chorób nazywamy chorobami
cywilizacyjnymi. Rozwój ich jest bowiem ściśle zdeterminowany warunkami życia: czynnikami ekologicznymi, czynnikami
środowiskowymi oraz stylem życia człowieka.
Do szkodliwego stylu życia zalicza się nieprawidłowe nawyki żywieniowe, korzystanie z używek takich jak nikotyna czy alkohol,
brak aktywności ruchowej czyli tzw. “siedzący tryb życia” oraz ciągły pośpiech i nadmierne obciążenia psychoemocjonalne. Do
grupy tych chorób należą: choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, udary mózgu, cukrzyca, choroba zwyrodnienia kręgosłupa,
otyłość i inne.
W krajach uprzemysłowionych, w tym również i w Polsce, za główne przyczyny zgonów odpowiedzialne są dwie grupy chorób:
choroby układu krążenia i choroby nowotworowe. W Polsce, według zestawień statystycznych (epidemiologicznych ) z 1991 roku
aż do 50% zgonów mężczyzn i kobiet doszło z powodu chorób układu krążenia. Nowotwory złośliwe stanowiły w około 20%
przyczynę zgonów.
Ponieważ w przypadku obu grup chorobowych: chorób układu krążenia i chorób nowotworowych czynnik etiologiczny jest
nieznany, to działania medyczne polegają z jednej strony na działaniach naprawczych, a z drugiej strony na zapobieganiu.
Działania naprawcze w krajach wysoko rozwiniętych osiągnęły barierą ekonomiczną. Coraz większe nakłady finansowe nie dają
proporcjonalnych zysków pod postacią istotnego wydłużenia życia i poprawy jego jakości u osób chorych. Zatem w wielu krajach
polityka zdrowotna skupia się i intensyfikuje w obszarze zapobiegania tym chorobom, tj. profilaktyki (z j. greckiego) lub prewencji
(z łaciny).
Metody działań zapobiegawczych których celem jest uzyskanie korzystnych efektów zdrowotnych skupiają się wokół pojęć
promocji zdrowia i prewencji chorób. W promocji zdrowia i tzw. profilaktyce pierwotnej wielu jednostek chorobowych główna rola
należy indywidualnie do każdego członka społeczeństwa. To obywatel musi ponieść część odpowiedzialności za stan swojego
zdrowia.
Polityka zdrowotna, państwa, służby medyczne i paramedyczne mają za zadanie tylko uświadomić co jest korzystne dla
podtrzymania dobrego stanu zdrowia i zapobiegania wybranych jednostkom chorobowym. Ale za realizację tych celów odpowiada
każdy sam. Sam podejmuje decyzję, że od jutra rzuca palenie tytoniu, kończy z biernym wypoczynkiem, zwiększając istotnie swoją
aktywność ruchową, redukuje masę ciała czy zaczyna racjonalnie się odżywiać.
Promocja zdrowia
Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, utrzymanie jego dobrego
poziomu bądź jego poprawę. Zdrowie nie jest tu celem samym w sobie, ale jest traktowane jako droga do realizacji aspiracji,
zaspokajania potrzeb oraz przeobrażania i kontroli środowiska. Promocja zdrowia nie skupia się na grupach ludności zagrożonej
określonymi chorobami, ale mobilizuje całe społeczeństwo do aktywnego uczestnictwa w działaniach podejmowanych na rzecz
zdrowia. Działania te zmierzają w kierunku oddziaływania na czynniki determinujące stan zdrowia.
W promocji zdrowia pojęcie zdrowia rozumiane jest jako poddająca się zmianom, zdolność człowieka do osiągania pełni
możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych jak reagowanie na wyzwania środowiska. A zatem zdrowie to nie tylko brak
choroby ale również charakteryzowanie się określonymi wartościami wskaźników, które wpływają na jego stan. Niektórzy autorzy
używają w promocji zdrowia pojęcia “zdrowie pozytywne”. Wskaźniki, które charakteryzują tak rozumiane pojęcie zdrowia to:
-wydolność fizyczna tlenowa,
-spoczynkowa częstość skurczów serca,
-wielkość ciśnienia tętniczego krwi w spoczynku,
-stężenie hemoglobiny we krwi i wartość hematokrytu,
-sprawność wentylacji płuc,
-wskaźnik masy ciała lub procent tłuszczu podskórnego,
-profil lipidowy we krwi,
-siła mięśni stabilizujących kręgosłup.
W klasyfikacji wartości wskaźników zdrowia pozytywnego przyjmuje się przedział wartości bezpiecznych, wartości granicznych
oraz jawnie patologicznych.
Na wszystkie z wyżej wymienionych wskaźników zdrowia pozytywnego pośrednio i bezpośrednio – wpływa systematyczny trening
fizyczny zwany treningiem zdrowotnym. Według Kuńskiego trening zdrowotny jest świadomie kierowanym procesem polegającym
na celowym wykorzystaniu ściśle określonych ćwiczeń fizycznych dla uzyskiwania efektów psychicznych i fizycznych
przeciwdziałających obniżaniu się możliwości mogą być też ważnymi czynnikami w zapobieganiu tempa rozwoju szeregu chorób.
Dlatego też trening zdrowotny zajmuje jedno z ważniejszych miejsc w procesie promocji zdrowia.
Zgodnie z ustaleniami zawartymi w Karcie Ottawskiej w promocji zdrowia wyróżnia się pięć wzajemnie powiązanych obszarów
działania:
-budowanie prozdrowotnej polityki,
-tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu,
-wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia,
-rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,
-reorientacje służby zdrowia.
W każdym z wyżej wymienionych obszarów działania znajdujemy dużo miejsca na trening zdrowotny, jego propagowanie i
wdrażanie. Wpływa on korzystnie na poziom wskaźników zdrowia pozytywnego. Szczegółowe zalecenia co do dawki, formy i
intensywności wysiłku zalecanego w promocji zdrowia są zbieżne z proponowanymi w pierwotnej prewencji choroby
niedokrwiennej serca.
Profilaktyka chorób
Działania prewencyjne dotyczą zapobiegania występowania określonych jednostek chorobowych. Skierowane są one do osób u
których stwierdzono daną chorobę, bądź grup osób tzw. wysokiego ryzyka.

W zapobieganiu chorobom decydująca rola przypada lekarzowi i przeszkolonemu personelowi medycznemu. Strategia działań
profesjonalistów oparta jest tu na zaleceniach i perswazji. Działanie te dotyczą wpływu na czynniki zagrożenia i objawy
konkretnych jednostek chorobowych. Gdy analizujemy działania prewencyjne, to celem dla nich jest zdrowie, ale definiowane jako
brak choroby.
Prewencja, czyli zapobieganie chorobom dzieli się na pierwotną i wtórną. Prewencja pierwotna to według klasycznej definicji
epidemiologicznej zespół działań, którego celem jest zmniejszenie zachorowalności populacji na daną chorobę (tj. zmniejszenie
liczby nowych zachorowań w ciągu roku). Cel ten uzyskuje się w wyniku zmniejszenia ogólnego zagrożenia występowaniem tej
choroby. W praktyce działania będą dotyczyły modyfikacji lub redukcji czynników danej jednostki chorobowej. Czynniki zagrożenia
(risk factors) to cechy, których obecność w organizmie, bądź w środowisku w którym organizm żyje istotnie zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia choroby.
Prewencja wtórna, to zespół działań którego celem jest zmniejszenie chorobowości populacji (liczby osób chorych na daną
chorobę) uzyskane w wyniku skrócenia czasu trwania choroby, zwolnienia jej przebiegu oraz zapobiegania powikłaniom. Obejmuje
ona szereg elementów wchodzących w skład wczesnego wykrywania i leczenia.
W prewencji wtórnej wiodącą rolę odgrywa lekarz. Wszystkie pozostałe osoby, zajmujące się prewencją wtórną są
podporządkowane jego zaleceniom.
Promocja zdrowia a prewencja chorób – różnice pojęć
Promocja zdrowia i prewencja chorób, mimo iż często zdarza się, że obszary ich działań są wspólne, nie są tym samym. Celem
zainteresowań promocji zdrowia jest potęgowanie zdrowia i pomnażanie jego rezerw. Zaś punktem wyjścia dla prewencji jest
choroba. Cel prewencji to zapobieganie określonym jednostkom chorobowym.
Obiektem oddziaływania promocji zdrowia jest cała populacja, natomiast obiektem działań prewencyjnych są grupy ludzi
szczególnie narażonych na zachorowania bądź wręcz chorych.
W promocji zdrowia i prewencji chorób wykorzystuje się odmiennie modele edukacji zdrowotnej. Promocja zdrowia posługuje się
modelem zorientowanym na zdrowie i jego potęgowanie. W modelu tym wykorzystuje się argumentację pozytywną odwołującą się
do zależności między dobrym stanem zdrowia a wysoką jakością życia i osiąganiem sukcesu życiowego.
W prewencji chorób edukacja zorientowana jest na zapobieganie chorobom. Upowszechnia się zalecenia regulujące styl życia –
sposób zachowania człowieka tak, by nie prowadził on do pojawienia się choroby. Podejście prewencyjne jest mało efektywne
zwłaszcza dla osób młodych. Odległa perspektywa wystąpienia choroby jest argumentem niewystarczająco przekonującym do
zmiany zachowań.
Jeśli analizujemy obszar działań promocyjnych i prewencyjnych, to część z nich pokrywa się, a różnica sprowadza się jedynie do
faktu odmiennych intencji, dla których są podejmowane.
Dla przykładu systematyczna aktywność ruchowa może być traktowana jako działanie potęgujące zdrowie przez korzystny wpływ
na wydolność fizyczną i inne czynniki zdrowia pozytywnego (podejście promocyjne) lub jako przeciwdziałanie chorobie wieńcowej i
chorobie zwyrodnieniowej (podejście prewencyjne). Podsumowując, używanie pojęcia promocja zdrowia uzasadnione jest
wszędzie tam, gdzie celem działań jest potęgowanie zdrowia. Natomiast pojęcie prewencji używamy wszędzie tam, gdzie
działania mają zapobiec określonym chorobom i zachować status quo zdrowia.
Systematyczna aktywność ruchowa w profilaktyce wybranych jednostek chorobowych
Choroba niedokrwienna serca
Choroba niedokrwienna serca powstaje w wyniku ujemnego bilansu energetycznego mięśnia sercowego. Zmienione miażdżycowo
naczynia wieńcowe, dostarczają znacznie mniej tlenu w porównaniu z zapotrzebowaniem, co prowadzi do niedotlenienia tkanek
mięśnia sercowego. Niedotlenienie z kolei może prowadzić do nagłego zatrzymania pracy serca, bólu dławicowego (bólu
wieńcowego), zawału mięśnia sercowego (niedotlenione tkanki obumierają, tworzy się w sercu blizna), zaburzeń rytmu,
niewydolności krążenia. Czynnik etiologiczny tej choroby nie jest znany.
Do chwili obecnej poznano wiele czynników istotnie skorelowanych z występowaniem choroby, zwanych czynnikami zagrożenia.
Opisano ponad 250 czynników zagrożenia choroby niedokrwiennej serca. Jednak mimo upływu lat najważniejszymi z nich
pozostają:
-nadciśnienie tętnicze,
-palenie tytoniu,
-zaburzenia lipidów we krwi – cholesterolu powyżej 200 mg/dl (5,2 mmol/l) i/lub triglicerydów powyżej 200 mg/dl (2,3 mmol/l),
-brak systematycznej aktywności ruchowej,
-otyłość lub nadwaga,
-upośledzona tolerancja glukozy,

-niedobór antyoksydantów w organizmie (witamina A, C, E),
-czynniki prozakrzepowe,
-występowanie choroby niedokrwiennej serca w rodzinie,
-płeć i wiek.

Programy prewencyjne prowadzone w USA, a potem w innych krajach wykazały, że zmiany zwyczajowego szkodliwego stylu życia
na styl życia obniżający poziom czynników ryzyka przyczyniły się istotnie do zmniejszenia umieralności z powodu choroby
niedokrwiennej serca. Powyższy kierunek nie dotyczy jednak polskiego społeczeństwa.
W latach 1976-1990 umieralność z tej przyczyny mężczyzn w wieku 25-64 lat wzrosła o 41%, a kobiet o 55%. Według WHO
(1993) mężczyźni w Polsce zajmują drugie miejsce (po Węgrzech) w częstości zgonów z powodu chorób układu krążenia w
Europie.
Polacy wykazują największy w Europie przyrost umieralności z powodu choroby wieńcowej, Polki zajmują drugie miejsce. W wielu
obserwacjach klinicznych i programach interwencyjnych wykazano, że zwalczanie czynników ryzyka może spowodować
zahamowanie rozwoju miażdżycy, a nawet częściową regresję istniejących już zmian. W skład ogólnych i szczegółowych zaleceń
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczących profilaktyki choroby niedokrwiennej serca wchodzą:
-systematyczna kontrola ciśnienia tętniczego krwi,
Częste pomiary ciśnienia tętniczego krwi zwiększają wykrywalność nadciśnienia tętniczego krwi. Za zawartości prawidłowe uznaje
się wartości poniżej 140/90 mmHg. Wartości patologiczne przekraczają 160/95 mmHg. Należy podkreślić, że patologiczna tylko
jedna składowa – ciśnienie skurczowe bądź skurczowe – kwalifikuje badanego do grupy osób z nadciśnieniem tętniczym.
Zmniejszenie zagrożenia zachorowaniem na nadciśnienie tętnicze możemy uzyskać również przez propagowanie zasad

racjonalnego żywienia, zmniejszenie spożycia soli, ograniczenie spożycia alkoholu, kontrolę masy ciała i odpowiedni wysiłek
fizyczny.
-zwalczanie palenia tytoniu,
Możemy uzyskać je kształtując ujemną opinię na temat palenia tytoniu, istotne będzie tu propagowanie informacji o szkodliwości
palenia tytoniu nawet biernego oraz o konkretnych efektach zaprzestania palenia tytoniu,
-propagowanie zasad racjonalnego żywienia,
Zasady te polegają na maksymalnym ograniczeniu spożywania tłuszczów, a w szczególności nasyconych tłuszczów zwierzęcych,
wzroście spożywania owoców i jarzyn w ilościach do 1-1,5 kg dziennie oraz większym spożywaniu produktów z pełnego ziarna,
-systematyczna kontrola masy ciała,
Sprzyja ona szybszej wykrywalności nadwagi. Przyjmuje się, że wskaźnik masy ciała BMI=(masa ciała (kg):wysokość
ciała2(m2))*100 powinien przyjmować wartość między 20 a 25%. Przekroczenie górnej granicy przedziału wskazuje na nadwagę.
W celu utrzymania idealnej masy ciała należy kontrolować bilans energetyczny organizmu (spożycie w stosunku do wydatku
energetycznego). Dane o wartościach energetycznych produktów spożywczych umieszczone na opakowaniach powinny być
analizowane. Szczupła sylwetka ciała winna stać się symbolem zdrowia w każdym przedziale wiekowym,
-zwiększenie aktywności fizycznej (patrz niżej)
Systematyczna aktywność ruchowa w prewencji choroby niedokrwiennej serca
Dotychczasowe badania naukowe potwierdzają prewencyjne i protekcyjne (doskonalące) znaczenie systematycznego wysiłku
fizycznego w chorobach układu krążenia. Wysiłek fizyczny z jednej strony wywołuje korzystne zmiany fizjologiczne w czynności
układu krążenia, z drugiej strony redukuje bądź wpływa modyfikująco na czynniki zagrożenia choroby niedokrwiennej serca.
Do najbardziej pożądanych w prewencji pierwotnej i wtórnej choroby niedokrwiennej serca, kardioprotekcyjnych efektów
systematycznej aktywności ruchowej należą:
-zmniejszenie częstości skurczów serca w spoczynku i w czasie submaksymalnych obciążeń,
-wydłużenie okresu rozkurczu serca,
-obniżenie ciśnienia tętniczego krwi w czasie submaksymalnych wysiłków,
-zmniejszenie kurczliwości serca,
-obniżenie uwalniania katecholamin w czasie wysiłku,
-wzrost stabilności elektrycznej serca (zapobieganie zaburzeniom rytmu serca).
Wymienione czynniki wpływają korzystnie na wiele ogniw patomechanizmu choroby niedokrwiennej serca. Wszystkie – z
wyjątkiem wydłużonego okresu rozkurczu i wzrostu stabilności elektrycznej – obniżają zapotrzebowanie serca na tlen. Wydłużenie
okresu rozkurczu powoduje korzystne wydłużenie fazy wewnątrzmięśniowego przepływu krwi przez serce.
Poprawa w zakresie wymienionych parametrów polepsza ukrwienie serca i czyni pracę tego organu bardziej ekonomiczną. Jest to
możliwe do osiągnięcia nie tylko przez poprawę wydolności mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych, ale także dzięki wzrostowi
tolerancji wysiłku, lepszej adaptacji ciągów enzymatycznych i reakcji hormonalnych.
Należy nadmienić, że w badaniach wykazano poprawę perfuzji mięśnia serca w grupie osób systematycznie trenujących. Istnieją
również hipotezy – poparte doświadczeniami na zwierzętach – że trening sprzyja rozwojowi krążenia obocznego w sercu, co
kompensować może niedostateczność krążenia obocznego wynikającą z niedrożności naczyń wieńcowych.
Inna rola systematycznej aktywności ruchowej w prewencji choroby niedokrwiennej serca, to jej wpływ na redukcję i modyfikację
czynników zagrożenia choroby niedokrwiennej serca. Oczywistym jest fakt bezpośredniego wpływu systematycznej aktywności
ruchowej na eliminację czynnika zagrożenia “mała aktywność ruchowa” czyli tzw. “siedzący tryb życia”.
Systematyczna aktywność ruchowa wpływa również korzystnie – w sposób pośredni – na inne ważne czynniki zagrożenia choroby
niedokrwiennej serca modyfikując je bądź redukując. Znanym jest fakt obniżenia wartości ciśnienia tętniczego krwi w spoczynku
u osób z nadciśnieniem tętniczym samoistnym łagodnym, które systematycznie trenują. U osób z zaburzeniami gospodarki
lipidowej dochodzi pod wpływem wysiłku do bardzo korzystnych zmian pod postacią wzrostu cholestrolu frakcji HDL. Frakcji tej
przypisuje się właściwości antymiażdżycowe.
Systematyczny trening posiada również rolę wspomagającą w utrzymaniu należnej masy ciała. Przyczynia się do korzystniejszego
bilansu energetycznego w organizmie. Ponadto wśród osób systematycznie ćwiczących stwierdza się istotnie mniejszy odsetek
palaczy tytoniu, w porównaniu z populacją o tzw. siedzącym trybie życia. Sprzyjają temu odmienne nawyki higieniczne tych osób,
inna filozofia życia, większa dbałość o własne zdrowie, jak również lepsza tolerancja wysiłku po zaprzestaniu palenia tytoniu.
Dawkowanie wysiłku fizycznego w pierwotnej prewencji choroby niedokrwiennej serca
Zalecenia dotyczące zwiększenia aktywności ruchowej w celu prewencji pierwotnej choroby niedokrwiennej serca dotyczą
stosowania różnych form wysiłku fizycznego w czasie wolnym od pracy. Preferuje się dyscypliny o przewadze elementów
wytrzymałościowych, tj. marsz, trucht, bieg, jazdę na rowerze. Sezonowo poleca się biegi narciarskie, wioślarstwo, a z gier
zespołowych piłkę koszykową. Ćwiczenia te winny być wzbogacone w 15-20% objętości o elementy ćwiczeń siłowych i
gibkościowych.
Zadowalający wydatek energetyczny na trening powinien przekraczać 1500 kcal tygodniowo choć korzystne efekty zdrowotne
można uzyskać już przy wydatku 1000-1500 kcal na tydzień. Wydatek ten powinien być rozłożony przeciętnie na 3 jednostki
treningowe. Wydatki energetyczne ponoszone na różne formy aktywności ruchowej przedstawiono w tabeli 3.
Poleca się wykonywanie różnych rodzajów wysiłków fizycznych. Różnorodność w zależności od pory roku, dnia tygodnia, czy
własnych upodobań – jest bardzo pożądana. Bardzo istotna jest systematyczność w podejmowaniu treningów. Proponuje się
wykonywanie ćwiczeń cały rok i na przestrzeni całego życia. Główna część treningu powinna trwać 30-40 minut i być poprzedzona
5-10 minutową rozgrzewką, a zakończona 10-15 minutami ćwiczeń wyciszających (cool-down).
Intensywność ćwiczeń uzależniona jest od stanu zdrowia, wydolności fizycznej i tolerancji wysiłku fizycznego. Zakładając, że u
osoby ćwiczącej nie stwierdza się istotnych przeciwwskazań do wysiłków fizycznych, wydolność fizyczna jest średnia, a tolerancja
wysiłku dobra – to wysiłki należy wykonywać na poziomie 60-85% maksymalnych możliwości.
Miarą kontroli i intensywności wysiłku będzie najczęściej pomiar tętna. Najwyższe wartości tętna w czasie treningu nie powinny
przekraczać wartości 200 minus wiek osoby trenującej. Dla osób rozpoczynających trening proponuje się wartość niższą obliczoną
według reguły Bauma tj. 170 minus wiek.
Dorosłe osoby trenujące winny wykonywać badania lekarskie kwalifikacyjne i kontrolne przynajmniej 1 raz w roku. Standard tych
badań może być minimalny lub zadowalający. Standard badań minimalny zawiera ocenę podstawowych czynników zagrożenia

choroby niedokrwiennej serca u osoby trenującej (ciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu we krwi, palenie tytoniu, aktywność
fizyczna, masa ciała w stosunku do masy należnej).
Jednak znacznie korzystniej jest zaproponować osobie ćwiczącej standard badań zadowalający, w którym ocena głównych
czynników zagrożenia choroby niedokrwiennej serca jest rozszerzona, a badanie wzbogacone jest o zapis elektrokardiograficzny w
spoczynku i w czasie próby wysiłkowej oraz o ocenę wydolności fizycznej.
Osoba poddająca się treningowi winna jest prowadzić samoocenę tolerancji obciążeń wysiłkowych. Tolerancje wątpliwe w
zakresie któregokolwiek z układów lub narządów wymaga modyfikacji obciążeń treningowych, głównie w zakresie intensywności,
objętości lub warunków ćwiczeń. Zaś zdecydowanie zła tolerancja wysiłku wymaga bezwzględnego przerwania ćwiczeń i
skorzystania z porady lekarskiej.
Dawkowanie wysiłku w profilaktyce wtórnej choroby niedokrwiennej serca (rehabilitacja kardiologiczna)
Aplikacją wysiłku fizycznego w profilaktyce wtórnej choroby niedokrwiennej serca objęci są pacjenci z chorobą wieńcową (tzw.
stabilna angina wysiłkowa) oraz pacjenci po przebytym zawale mięśnia serowego. Profilaktyka ta u części pacjentów jest
prowadzona na oddziałach zamkniętych w szpitalach i ośrodkach wczesnej rehabilitacji kardiologicznej (dotyczy to głównie
pacjentów po zawale mięśnia sercowego i zabiegach rewaskularyzacyjnych). Następnie ćwiczenia fizyczne kontynuowane są w
warunkach ambulatoryjnych. Prowadzenie rehabilitacji kardiologicznej typu ambulatoryjnego wymaga zgody lekarza
prowadzącego, pomyślnego przejścia badań kwalifikacyjnych i we wczesnym okresie zajęć, codziennej współpracy między
pacjentem, lekarzem i magistrem rehabilitacji.
Rehabilitacja kardiologiczna typu ambulatoryjnego polega na stosowaniu systematycznych i stopniowo zwiększonych obciążeń
treningowych u osób z chorobą niedokrwienną serca.
Wysiłek fizyczny jest dawkowany w zależności od wydolności organizmu i wielkości rezerwy wieńcowej. Informacje te uzyskuje się
w czasie diagnostycznej próby wysiłkowej. W czasie tej próby oblicza się limity tętna minimalnego i maksymalnego, które powinny
być osiągnięte w czasie treningu. Do tego celu służą wartości tętna uzyskane przez pacjenta na szczycie wysiłku.
W czasie treningu przyrost tętna powinien być w granicach 60-80% wartości tętna, dobrze tolerowanego w czasie próby
wysiłkowej. Wyliczenie dla każdego pacjenta tzw. indywidualnego “limitu” tętna następuje metodą Karovena;
Ttreningowe=((Tmax-Ts)*%)/100 + Ts
T - tętno
Tmax – maksymalne tętno uzyskane przez pacjenta na szczycie dobrze tolerowanego wysiłku
Ts – tętno spoczynkowe
% - odsetek przyrostu tętna, jaki chcemy uzyskać w czasie treningu najczęściej 60, 70 bądź 80%
Ambulatoryjne stosowanie wysiłku fizycznego w prewencji wtórnej choroby niedokrwiennej serca obejmuje trzy etapy.
Etap I – trening indywidualny kontrolowany przez zespół rehabilitacyjno-medyczny wykonywany minimum 16 razy,
Etap II – trening na sali gimnastycznej 2-3 razy w tygodniu 45-60 minut prowadzony przez magistra rehabilitacji w obecności
lekarza,
Etap III – trening indywidualny pacjenta okresowo kontrolowany przez lekarza.
W I etapie trening prowadzony jest metodą interwałową na ergometrze rowerowym lub bieżni ruchomej. Zasadą tego rodzaju
treningu jest dzielenie pracy na mniejsze części, wykonywane z przerwami, nie pozwalającymi na całkowity wypoczynek. Każdy
następny wysiłek jest wykonywany na tle nie zlikwidowanych objawów zmęczenia.
Zmiany fizjologiczne jakie zachodzą w czasie tego rodzaju pracy stopniowo nasilają się. Trening interwałowy w rehabilitacji
kardiologicznej polega na 4-minutowym obciążeniu chorego pracą, po której następuje 2-minutowy okres odpoczynku. Po
odpoczynku chory zaczyna pracę ze zwiększonym obciążeniem. Po osiągnięciu limitu tętna – obciążenie stopniowo obniża się. W
czasie 1 treningu przeprowadza się od 5 do 6 cykli pracy trwających po 4 minuty.
W II etapie treningu ambulatoryjnego prowadzący zajęcia magister rehabilitacji kontroluje intensywność wysiłku na sali
gimnastycznej za pomocą pomiaru tętna. Zajęcia składają się z części ogólnorozwojowej, marszotruchtu oraz gry w piłkę
siatkową. W czasie zajęć obecny jest lekarz ze sprawnym defibrylatorem i dobrze zaopatrzoną apteczką.
Po wyrobieniu odpowiednich nawyków u pacjenta ( samokontrola tętna i ciśnienia tętniczego krwi ) proces rehabilitacji powinien
być kontynuowany indywidualnie – III etap – przez całe życie pod okresową kontrolą lekarską. Programy ćwiczeń indywidualnych
oprócz ćwiczeń ogólnorozwojowych mogą zawierać takie formy, jak szybkie marsze, marszobiegi, jazdę na rowerze, pływanie (
temperatura wody powyżej 27 stopni C ).
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze rozpoznajemy, gdy wartość zmierzonego ciśnienia tętniczego jest równa lub wyższa od 160/95 mmHg.
Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników sprzyjających rozwojowi miażdżycy i jej klinicznych postaci jakimi są:
choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego i udar mózgowy. W Polsce około 8 mln obywateli choruje na nadciśnienie tętnicze, z
czego aż 50% osób o tym nie wie. Najczęściej występuje nadciśnienie tętnicze samoistne. W redukcji tej postaci nadciśnienia
niezwykle ważną rzeczą – obok farmakoterapii – jest modyfikacja stylu życia. Do metod zalecanych w modyfikacji stylu życia
osoby z nadciśnieniem tętniczym należą:
-redukcja nadwagi,
-ograniczenie spożycia soli,
-ograniczenie spożycia alkoholu,
-zachowanie odpowiedniej aktywności fizycznej,
-walka z nałogiem palenia tytoniu,
-zapewnienie odpowiedniej podaży wapnia i magnezu w diecie,
-zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych i cholesterolu, a zwiększenie zawartości błonnika w diecie.
Aktywność ruchowa w prewencji nadciśnienia tętniczego
W dotychczasowych badaniach wykazano korzystny wpływ systematycznych ćwiczeń fizycznych jako metody stosowane w
pierwotnej i wtórnej prewencji nadciśnienia tętniczego. U osób trenujących a obciążonych dziedzicznie nadciśnieniem, osób z
nadciśnieniem granicznym lub pełnoobjawowym wykazano redukcję ciśnienia tętniczego w spoczynku jak również w czasie
wykonywania wysiłku.
Szczegółowe zalecenia stosowania treningu w prewencji pierwotnej nadciśnienia tętniczego pokrywają się w zasadzie z
zaleceniami podanymi w prewencji pierwotnej choroby niedokrwiennej serca.

Natomiast stosowanie aktywności ruchowej w prewencji wtórnej nadciśnienia tętniczego wykazuje odmienności. Aktywność
fizyczną możemy zalecać osobom z nadciśnieniem tętniczym granicznym (pomiary ciśnienia między 140/90 mmHg a 160/95
mmHg) oraz nadciśnieniem łagodnym I stopnia, bądź co najwyżej II stopnia. U wielu osób ciśnienie musi być opanowane
farmakologicznie przed rozpoczęciem treningu. A zatem bezwzględnie wymaga się medycznej kwalifikacji do ćwiczeń i
systematycznej kontroli lekarskiej w czasie treningów. Według wielu autorów wartość ciśnienia 160/150 mmHg dyskwalifikuje
pacjenta z ćwiczeń.
U osób z nadciśnieniem tętniczym zaleca się wysiłki wytrzymałościowe, dynamiczne (marsz, bieg, jazda na rowerze) oraz unikanie
ćwiczeń statystycznych (siłowych).
Treningi powinny być podejmowane regularnie 3-4 razy w tygodniu o intensywności umiarkowanej, tj. takiej, w czasie której
pacjent nie przekracza 60% swoich możliwości. Zalecana pacjentowi intensywność ćwiczeń obliczana jest w czasie kwalifikacyjnej
próby wysiłkowej. Pacjentowi wyznacza się “limit” tętna (metodą Karvonena), przy którym wartości ciśnienia, osiągane w czasie
wysiłku są dla niego bezpieczne. Z treningu powinien być zupełnie wyeliminowany element współzawodnictwa. Pacjenta
informuje się o konieczności zaprzestania treningu przy stwierdzeniu wartości spoczynkowych ciśnienia powyżej 160/105 mmHg.
Również obecność infekcji (stanów zapalnych) w organizmie jest przeciwwskazaniem do kontynuowania ćwiczeń.
Otyłość
Otyłość to stan nadmiernego gromadzenia tłuszczów w organizmie. Otyłość rozpoznajemy gdy odsetkowa zawartość tkanki
tłuszczowej podskórnej przekracza u kobiet 30% a u mężczyzn 25%. W przypadku braku warunków do oceny tkanki tłuszczowej
(np. brak fałdomierza)określamy u pacjenta nadwagę. Choć te dwa pojęcia najczęściej identyfikuje się ze sobą to faktem jest, że
otyłość może, ale nie musi być przyczyną nadwagi (ciężarowcy, osoby ze słabo rozwiniętymi mięśniami).
Nadwagę oceniamy określając wskaźnik BMI. Jeśli jego wartość przekracza 25% to rozpoznajmy nadwagę. Jeśli przekracza 30%
to mamy do czynienia ze znaczną nadwagą.
U osób z otyłością obserwuje się znacznie częściej, w porównaniu z osobami bez otyłości nadciśnienie tętnicze, chorobę wieńcową,
niewydolność krążenia, cukrzycę, zaburzenia gospodarki lipidowej oraz zmiany zwyrodnieniowe.
Podstawowymi metodami oddziaływania prewencyjnego w otyłości jest dieta wzbogacona aktywnością ruchową. Dietę konstruuje
się w oparciu o indywidualny bilans energetyczny, tak aby powstał deficyt. Tylko wówczas może zostać zużytkowana nadmierna
ilość tkanki tłuszczowej. Zaleca się również modyfikację jakości diety. Polega ona na ograniczeniu spożywania tłuszczów oraz
węglowodanów
Aktywność ruchowa w prewencji
Zmniejszanie nadmiernej zawartości tkanki tłuszczowej tylko za pomocą zwiększania wydatku energetycznego przeznaczonego
na pracę fizyczną jest mało skuteczne. Dla przykładu spalenie 1 kg tkanki tłuszczowej wymaga aż 200 km marszu bądź 10 godzin
intensywnych ćwiczeń fizycznych. A zatem zwiększanie na tej drodze wydatku energetycznego będzie posiadało tylko znaczenie
pomocnicze.
Natomiast wykazano, że ćwiczenia fizyczne korzystnie regulują występujące często w otyłości zaburzenia metaboliczne. Powodują
obniżanie się poziomu insuliny, poziomu lipidów, a tkanka tłuszczowa staje się bardziej wrażliwa na działanie czynników
lipolitycznych. Poprawia się ekonomizacja czynności układu krążenia wraz z poprawą zdolności wysiłkowej oraz obniżeniem
ciśnienia tętniczego krwi. Aby te efekty były trwałe ćwiczenia muszą być wykonywane systematycznie.
Zalecając aktywność ruchową osobom otyłym, należy zdawać sobie sprawę z faktu nadmiernych przeciążeń narządu ruchu tych
osób już w spoczynku. Otyłość powoduje częściej zmiany zwyrodnieniowe w zakresie stawów i kręgosłupa. Jeżeli chodzi o formę
wysiłku, to osobom otyłym poleca się najczęściej jazdę na rowerze w czasie której obciążony jest odcinek lędźwiowy kręgosłupa
oraz sporty wodne.
W czasie uprawiania pływania, kajakarstwa czy wioślarstwa, trening obejmuje wiele grup mięśniowych przy stosunkowo dobrze
odciążonym narządzie ruchu. Bardzo korzystne wydaje się być pływanie podczas którego pozornie obniżona masa ciała stwarza
optymalne warunki pracy dla mięśni.
U osób otyłych wyłącza się z zajęć ruchowych gry i zabawy sportowe połączone ze skokami, skłonami i skrętoskłonami tułowia.
Traumatyzują one bowiem odcinek lędźwiowy kręgosłupa oraz stawy kończyn dolnych.
U osób, u których nadwaga przekracza 150% masy należnej proponowane wyżej formy nie zdają egzaminu. Sprawność
motoryczna tych osób jest upośledzona w tak dużym stopniu, że zaleca się tylko trening izometryczny, bazujący na pracy mięśni.
Systematycznej aktywności ruchowej nie można stosować u pacjentów z otyłością, u których występują powikłania narządowe.
Cukrzyca
Cukrzyca jest chorobą, której istota polega na niedoborze insuliny w organizmie. Rozróżniamy cukrzycę bezobjawową
charakteryzującą się nieprawidłową tolerancją węglowodanów (faza utajona cukrzycy) oraz cukrzycę pełnoobjawową. Cukrzyca
pełnoobjawowa dzieli się z kolei na insulinozależną i insulinoniezależną (typ II tzw. tabletkowa). Rozpoznanie cukrzycy opiera się
na stwierdzeniu podwyższonych wartości glukozy we krwi.
Czynnikami zagrożenia cukrzycy (zwłaszca typu II) są:
-brak aktywności fizycznej
-nieprawidłowe odżywianie
-nadmierny stres
-obciążenia dziedziczne
Cukrzycogennie działania również otyłość, ponieważ towarzyszy jej często odporność tkanek na działanie insuliny. Istnieją
sugestie, że aktywność ruchowa, która uwrażliwia tkanki na działanie insuliny zapobiega rozwojowi cukrzycy.
U chorych na cukrzycę obserwuje się zwiększoną częstość chorób układu krążenia powodowanych miażdżycą. Głównym
powikłaniem jest miażdżyca naczyń obwodowych. Znacznie częściej występuje choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie
tętnicze i otyłość.
W postępowaniu prewencyjnym u osób z cukrzycą (zwłaszcza typu II) proponuje się:
-racjonalne odżywianie,
-utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
-zwiększoną aktywność ruchową.
Aktywność ruchowa w prewencji upośledzonej tolerancji glukozy i pełnoobjawowej cukrzycy
W prewencji pierwotnej i wtórnej cukrzycy racjonalnie stosowane wysiłki fizyczne stanowią element również ważny jak leczenie
dietetyczne, a nawet farmakologiczne. Celem aktywności ruchowej, proponowanej osobom z cukrzycą jest poprawa tolerancji

glukozy na drodze wzrostu wrażliwości tkanek na insulinę i zmniejszenia odporności tkanek na insulinę. Dzięki temu można
obniżyć zapotrzebowanie u pacjenta na insulinę egzogenną.
Aktywność ruchowa modyfikując czynniki zagrożenia chorób układu krążenia oddala moment wystąpienia powikłań pod postacią
tych chorób jak również poprawia wydolność fizyczną chorego. Systematyczny wysiłek u osób z cukrzycą może być dawkowany
pod częstą kontrolą poziomu glukozy we krwi i w moczu. Kontrola dotyczy nie tylko warunków spoczynkowych, ale również w
czasie i po wysiłku.
W postępowaniu prewencyjnym w cukrzycy poleca się dyscypliny wytrzymałościowe. Warunkowo można wyrazić zgodę na gry
sportowe: piłka nożna, piłka siatkowa oraz tenis ziemny, badminton czy tenis stołowy.
Obciążenia wysiłkowe powinny być średnio-ciężkie, nie powinny przekraczać 40-50% maksymalnych możliwości pacjenta. Bardzo
ważne jest spożycie posiłku 1-3 godziny przed wysiłkiem, aby dostarczyć odpowiednich metabolitów organizmowi i zapobiec
hypoglikemii.
Insulina powinna być podana co najwyżej 1 godzinę przed treningiem. Ponieważ wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość tkanek na
insulinę, pacjent powinien dysponować możliwością niezwłocznego spożycia łatwo przyswajalnych węglowodanów.
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa to zmiany degeneracyjno-wytwórcze powstające na skutek dłuższego działania czynników
przeciążających lub uszkadzających struktury tkanek.
Do zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa należy uszkodzenie krążków międzykręgowych (dyskopatia) i choroba zwyrodnieniowa
kręgosłupa. Przyczynami zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa są czynniki uszkadzające stawy. Może to być uraz, mikrourazy albo
nadmierne obciążenie stawów nieprawidłowo zbudowanych lub wadliwie ustawionych. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa jest
najczęściej następstwem wad postawy, wad wrodzonych kręgosłupa, działania czynników uszkadzających tkankę łączną oraz
wyrazem starzenia się tkanek.
Procesy degeneracyjne krążków międzykręgowych – dyskopatie – zaczynają się najczęściej od 30 roku życia. Uwypukleniu się
jądra galaretowatego towarzyszy ból w okolicy przykręgosłupowej i zwiększenie napięcia mięśni przykręgosłupowych, natomiast
wypadnięcie jądra miażdżycowego powoduje ucisk korzeni kręgowych. Towarzyszą mu silne bóle promieniujące do kończyn
górnych i dolnych oraz czynnościowe skrzywienie kręgosłupa. Ucisk wypadniętego jądra na rdzeń powoduje odległe silne bóle,
zaburzenia czucia, a nawet porażenia i niedowłady.
W chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa, która jest dalszym etapem dyskopatii, zmiany w pierwszej kolejności dotyczą krążków
międzykręgowych, następnie trzonów kręgowych i na koniec stawów międzykręgowych.
Objawy choroby zwyrodnieniowej dotyczą osób w średnim i podeszłym wieku – są nimi ból, uczucie zwiększonego napięcia mięśni
oraz ograniczenie ruchomości w poszczególnych odcinkach kręgosłupa.
Zapobieganie zmianom zwyrodnieniowym kręgosłupa polega na unikaniu urazów, dbaniu o prawidłową budowę szkieletu i
harmonijny rozwój mięśni. To również likwidowanie czynników, które wywołują nieprawidłowe obciążenie poszczególnych
elementów kręgosłupa, jak np. wyrównanie skrócenia jednej z kończyn, zlikwidowanie przykurczów w stawach kończyn dolnych,
obniżenie nadmiernego ciężaru ciała, korekcja wadliwej postawy. Istotne znaczenie ma również dbałość o prawidłową postawę,
przyjmowanie właściwej pozycji podczas snu i w czasie siedzenia. Umiejętnie powinny być podnoszone ciężkie przedmioty.
Systematyczna aktywność ruchowa w prewencji zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa
Istotne miejsce w prewencji zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa zajmuje aktywność ruchowa. Systematyczne wysiłki fizyczne
stosowane przez całe życie zapobiegają niewłaściwym procesom odnowy struktur stawu, zwiększają ukrwienie i dożywienie
stawów, wpływają pobudzająco na kaletki maziowe. Przyczyniają się one również do spadku ciężaru ciała, jak i wpływają na
większą dbałość o prawidłową postawę.
Aktywność ruchowa jest również jednym ze sposobów prewencji wad postawy. Przyczynia się ona do wzmocnienia układu
mięśniowego niezbędnego do utrzymania sprawności kręgosłupa. Dotyczy to szczególnie mięśni postawy lub antygrawitacyjnych.
Zalecane formy ruchu w prewencji zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa to marsz, pływanie (styl klasyczny), jazda na rowerze,
narciarstwo biegowe. Formy te powinny być wzbogacone o ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i mięśnie w odcinku
lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Przeciwwskazane są gry zespołowe, tenis ziemny, badminton, biegi długie, skoki oraz skręty i
skłony tułowia.
Osteoporoza
Osteoporoza jest uogólnioną chorobą kości, charakteryzująca się zmniejszeniem masy tkanki kostnej i destrukcją jej
mikroarchitektury. Pierwszym objawem osteoporozy jest garbienie się. Wysokość ciała obniża się o 3 cm. W drugim etapie
występują złamania kości. Złamania mogą dotyczyć prawie wszystkich kości. Najczęściej dotyczą on kości udowej, trzonów
kręgów i kości promieniowej. Najcięższą postacią choroby jest złamanie szyjki kości udowej. Z kolei złamania trzonów kręgów są
przyczyną bólu, zniekształceń kręgosłupa, a także upośledzenia sprawności.
Najbardziej zagrożone osteoporozą są kobiety po 50 roku życia, tj. po okresie menopauzy i mężczyźni po 60 roku życia. Ponieważ
dotychczas nie ma skutecznych i bezpiecznych środków pozwalających na odtworzenie zdrowej tkanki kostnej u pacjenta z
osteoporozą, najważniejsze znaczenie ma zapobieganie tej chorobie.
Prewencja ma na celu osiągnięcie wysokiej masy kostnej i zmniejszenie jej utraty związanej z menopauzą i z wiekiem. Temu
celowi służą dwa kierunki działań. Pierwszy kierunek dotyczy spożywania odpowiedniej ilości wapnia w diecie oraz unikania
niedoborów witaminowych (witamina D3, K, B6 i B12). Drugi kierunek – to stosowanie ćwiczeń fizycznych. Suplementacja
hormonalna w osteoporozie (estrogeny, kalcytonina) znajduje się na granicy leczenia i prewencji.
Aktywność ruchowa w osteoporozie
Od lat wiadomo, że unieruchomienie powoduje utratę tkanki kostnej. Natomiast systematyczne ćwiczenia fizyczne sprzyjają
rozwojowi kośćca oraz przeciwdziałają zmniejszaniu się gęstości kości. Z punktu widzenia profilaktyki osteoporozy ważna jest
również poprawa koordynacji, szybkości i siły mięśni, która następuje w wyniku treningu. Urazy związane z upadkiem są u tych
osób zminimalizowane.
Trening fizyczny zwiększa masę tkanki kostnej, jak i stopień jej mineralizacji. Dlatego zajmuje on tak ważne miejsce w prewencji
osteoporozy. Największe gęstości tkanki kostnej stwierdzono u osób uprawiających dyscypliny siłowe. Również u osób
uprawiających trening wytrzymałościowy dochodziło do większej mineralizacji kośćca. Potwierdzeniem korzystnego oddziaływania
wysiłku fizycznego na układ kostny jest zmniejszona częstość złamań m.in. szyjki kości udowej, u osób o zwiększonej aktywności
ruchowej.