Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

1

Administracja II st., I rok
2012/2013 r.

Pytania na zaliczenie:

1. Konstytucja jako akt regulujący zasady ustrojowe
2. Definicja Konstytucji
3. Treść Konstytucji
4. Zasada stabilności Konstytucji
5. Rodzaje norm Konstytucji
6. Gwarancje Konstytucji
7. Funkcje Konstytucji
8. Podstawowe założenia konstytucyjnego systemu źródeł prawa
9. Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego
10. Model aktu prawa wewnętrznego
11. Hierarchizacja systemu źródeł prawa
12. Konsekwencje zasady nadrzędności Konstytucji
13. Pojęcie i systematyka zasad
14. Pojęcie zasad konstytucyjnych
15. Pojęcie zasad nazwanych i nienazwanych
16. Idee ogólne
_____________________________________________________________________
17. Koncepcje dobra wspólnego
18. Zasada suwerenności Narodu
19. Pojęcie Narodu
20. Pojęcie demokracji i jej najważniejsze elementy
21. Demokracja bezpośrednia
22. Problem związania organów państwa wolą Narodu wyrażoną w sposób bezpośredni
23. Stosunek przedstawicielski
24. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego
25. Konstytucyjne elementy społeczeństwa obywatelskiego
26. Subsydiarność władzy publicznej
30. Zasada reprezentacji politycznej
32. Funkcje wyborów
34. Większościowe i proporcjonalne systemy wyborcze oraz ich ocena
35. Pojęcie partii politycznych
36. Funkcje partii politycznych
39. Zasada pluralizmu politycznego
55. Podział władzy w sensie prawnym
56. Decentralizacja władzy publicznej
57. Pojęcie suwerenności i niepodległości
58. Klauzula europejska (art.90)
59. Pojęcie państwa jednolitego

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

2

1. Konstytucja jako akt regulujący zasady ustrojowe:

Konstytucja:
- to akt prawa powszechnie obowiązującego,
Art. 87 Konstytucji - Źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są: Konstytucja, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego
prawa RP na obszarze działania organów, które je ustanowiły, są akty prawa miejscowego.
- jej postanowienie stosuje się bezpośrednio,
- reguluje prawo wyborcze (czynne i bierne ),
Art. 62 Konstytucji – Obywatel polski ma prawo do udziału w referendum oraz prawo wybierania
Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli
najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie
przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub
pozbawione praw publicznych albo wyborczych. – artykuł ten nie odnosi się do instytucji unijnych.
- Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej:
Art. 16 Konstytucji – Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z
mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy
publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w
imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Art. ten powiązany za art. 62 – w kontekście prawa
udziału w wyborach lokalnych obywateli UE.

2. Definicja Konstytucji:

Konstytucja - akt prawny, o najwyższej mocy prawnej w państwie, co wyraża się w szczególnym
trybie jej uchwalania i zmiany oraz w nazwie, określający zasady ustroju państwa, suwerena i sposoby
wykonywania przezeń władzy, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz zawierający
postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm. (ta definicja Konstytucji eliminuje konstytucje
niepełne i elastyczne);
Wyróżnia się:
1) Konstytucja w sensie materialnym - obejmuje normy prawne (także prawa zwyczajowego,
dotyczące zasad ustroju państwa, organizacji i funkcjonowania państwa i określające status jednostki
w państwie (definicja ta pokrywa się z pojęciem prawa konstytucyjnego) np. w Wlk. Brytanii;
2) Konstytucja w sensie formalnym - normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu i zawarte w
akcie prawnym o szczególnej nazwie;
Podział na:
1) Konstytucja pisana - równoznaczna w zasadzie Konstytucji w sensie formalnym; może obejmować
jeden akt prawny lub kilka aktów o tej samej, najwyższej mocy prawnej (np. RP w latach 92-97);
2) Konstytucja niepisana - równoznaczna Konstytucji materialnej; występuje w państwie, w którym
brak jest jednego aktu prawnego najwyższej mocy (lub kilku) regulującego zasady ustroju tego
państwa.
Podział ze względu na zakres regulacji:
1) Konstytucje pełne - regulują zasady ustroju państwa, określają suwerena i sposoby wykonywania
przezeń władzy, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz zawierają tryb zmian swoich
norm.
2) Konstytucje niepełne (małe) - nie obejmują swą regulacją powyższych materii.
Podział ze względu na tryb zmian:
1) Konstytucje sztywne,
2) Konstytucje elastyczne (giętkie) - mogą być zmieniane w trybie analogicznym do ustaw zwykłych,
mają moc prawną równą ustawom zwykłym.

3. Treść Konstytucji:

Treść dotyczy zakresu regulacji gdzie:
- konstytucja określa sposób regulacji i kwestie ustrojowe,
- konstytucja określa podstawy całości ustroju,
- treść szczególna dotyczy ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego;
Standard regulacji Konstytucji:

1. Władztwo państwowe i zasada jego sprawowania,
2. System prawa i określenie Konstytucji w jego ramach,
3. Status prawny jednostki,
4. Stosunki własnościowe,
5. Organizacja aparatu państwowego,
6. Zagadnienia zewnątrzpaństwowe,
7. Zmiana Konstytucji;

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

3

4. Zasada stabilności Konstytucji:

Kolejna z wymienionych w doktrynie funkcji Konstytucji, funkcja stabilizująca (petryfikująca) wynika z
zasady stabilności samej Konstytucji i polega na tym, że zawiera podstawowe zasady całego
systemu prawa wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej oraz determinuje sposób
jego tworzenia. Dzięki temu jest w stanie pełnić rolę gwaranta pokoju społecznego. Gwarancją tej
stabilizacji są specjalne procedury tworzenia, uchwalania i zmiany Konstytucji. Jeśli konstytucja ma
właściwie wypełniać tę funkcję, to jej postanowienia dotyczące tych materii powinny być konkretne,
wystarczająco szczegółowe i jednoznaczne.

5. Rodzaje norm Konstytucji:

NORMY KONSTYTUCJI:
1) Normy kompetencyjne – kierowane do organów państwa i obywateli; upoważniają i zarazem
zobowiązują do określonego zachowania;
2) Normy organizacyjne – dotyczą struktury, np. organizacji Sejmu i Senatu;
3) Normy proceduralne – dotyczą przykładowo prawa wyborczego czy procedury ustawodawczej; są
bardziej skonkretyzowane niż zasady;
4) Normy programowe – normy kierunkowe, celowe, określają pewien poziom i ustalają, że można
zrobić coś więcej, ale nie można mniej;
Normy konstytucyjne to normy bezsankcyjne;
Przepisy Konstytucji są sankcjonowane (działalność TK, niezgodne z Konstytucją akty prawne
podlegają uchwaleniu i TK).

6. Gwarancje Konstytucji:

Aby stanowiła ona realną podstawę całego systemu prawa i determinowała działalność prawotwórczą
państwa musi powstać mniej lub bardziej rozbudowany system zapewniający zgodność całego prawa
z konstytucją. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych
służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych
bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organy
państwa specjalnie w tym celu powołane. Do najczęściej występujących w literaturze prawniczej
klasyfikacji tych gwarancji należy podział na gwarancje bezpośrednie i gwarancje pośrednie.
Gwarancje bezpośrednie - są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie Konstytucji; zaliczyć do
nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności
konstytucyjnej.
Gwarancje pośrednie - ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej
zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem
kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz
umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem
zgodności z konstytucją.
Równie popularny jest podział gwarancji Konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne
(instytucjonalne).
Gwarancje materialne - obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu
politycznego zabezpieczające przestrzeganie Konstytucji.
Gwarancje formalne - zwane także gwarancjami instytucjonalnymi, zawierają instytucje prawne
zabezpieczające nadrzędność Konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i
zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych.

7. Funkcje Konstytucji:

Wyróżnia się pięć podstawowych funkcji Konstytucji:
1) funkcja prawna – reguluje podstawowe zasady prawa w państwie,
2) funkcja polityczna – określa funkcjonowanie władzy w państwie,
3) funkcja organizacyjna – wyznacza zasady działania państwa, jego organów i społeczeństwa,
4) funkcja prognostyczna – daje możliwość określenia w jakim kierunku państwo będzie się rozwijać,
5) funkcja wychowawcza – kształtuje wizerunek obywatela w państwie.

8. Podstawowe założenia konstytucyjnego systemu źródeł prawa:

Podzielony dychotomicznie – czyli dwudzielny: powszechnie obowiązujący i wewnętrznie
obowiązujący. Ustrojodawca preferuje system prawa powszechnie obowiązującego. Organy
państwowe stanowią prawo lub je stosują. Przejawem stosowania prawa jest wydawanie decyzji
administracyjnych, natomiast działalność prawotwórcza stanowi prawo i przyjmuje postać norm
generalnych (norm abstrakcyjnych, powtarzalnych). Normy powtarzalne wyczerpują nie się w procesie

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

4

stosowania prawa. Proces stosowania prawa stanowi normy indywidualne i konkretne, bądź też
jednostkowe dotyczące jednej sytuacji.

9. Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

Zamknięcie pod względem podmiotowym – Konstytucja wskazuje nam wszystkie źródła prawa.
Akty, co do których istnieje domniemanie powszechnego obowiązywania:
 rozporządzenia,
 regulaminy Sejmu i Senatu,
 układy zbiorowe pracy i inne porozumienia,
 uchwałę Sejmu wyznaczającą zakres przedmiotowy sejmowej komisji śledczej,
 akty wtórnego prawa europejskiego, które mają status bezpośredniego obowiązywania w państwie.
Zamknięcie może mieć charakter podmiotowy (tzn. które organy mają kompetencje w tym zakresie) i
przedmiotowy (tzn. formy stanowienia norm – ustawa, rozporządzenie itp.).

10. Model aktu prawa wewnętrznego:

Prawo obowiązujące wewnętrznie.
Art. 93 Konstytucji - Uchwały RM oraz zarządzenia Prezesa RM i ministrów mają charakter
wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Akty te mogą mieć różne nazwy. Prawo wewnętrzne może być wydawane przez każdy organ (np.
Sejm, komendanta głównego policji – wojewoda dla policji).
Jest to katalog otwarty (np. organy monokratyczne wydają zarządzenia, organy kolegialne – uchwały).
Prawo wewnętrzne może być stosowane wobec różnych struktur. Prawo wewnętrzne nie może
stanowić decyzji wobec obywateli, osób prawnych, w tym także organów usytuowanych przez
strukturę organizacyjną.

11. Hierarchizacja systemu źródeł prawa:

Stopniowo system źródeł prawa RP przedstawiać się będzie następująco:
- wartości prawa naturalnego - Konstytucja ,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- prawo europejskie,
- ustawy
- niektóre uchwały,
- akty prawa miejscowego;
Konstytucja jest najważniejszym katem normatywnym. Wszelkie problemy powinny być rozwiązywane
w oparciu o reguły jej wykładni.

12. Konsekwencje zasady nadrzędności Konstytucji:

Opiera się o zasadę nadrzędności Konstytucji. Mamy swoistą relację pomiędzy Konstytucją a ustawą i
rozporządzeniami, które wykonują ustawy.
Konstytucja wskazuje akty, które będą miały pierwszeństwo przed ustawą. Będą to:
- umowy międzynarodowe ratyfikowane ustawą
- akty UE, jeśli nie da się ich pogodzić z ustawą.
Oznacza zakaz stosowania aktów prawnych z nią sprzecznych, a także nakłada obowiązek
realizowania jej postanowień (żadna norma pochodząca z aktu niższego rangą nie może być z nią
sprzeczna);
Konsekwencje zasady nadrzędności Konstytucji:

1) Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją,
2) Nakaz konkretyzowania postanowień Konstytucji w aktach normatywnych,
3) Obowiązek składania przysięgi na wierność Konstytucji przez pastowanie naczelnych

organów państwowych;

13. Pojęcie i systematyka zasad:

Zasady to klasy norm bądź agregaty norm powiązanych funkcjonalnie. Zasady możemy ujmować w
dwojaki sposób:
- W ujęciu deklaratywnym: są to reguły o statusie nadrzędnym lub szczególnej doniosłości w stosunku
do innych norm systemu;
- w ujęciu opisowym: zasady to pewne typy, czy wzorce rozwiązań instytucjonalnych w danym
systemie. Oznacza funkcjonalnie powiązane ze sobą zespoły norm, wskazuje na ich oczekiwaną rolę
społeczną. Zasada opisowa to również zasada ustrojowa. Odczytuje się ją wówczas jako podstawę
kompetencyjną lub polityczną kształtowania danej instytucji prawnej.

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

5

14. Pojęcie zasad konstytucyjnych:

Nie ma jednej definicji funkcjonującej w ramach gałęzi prawa. Najogólniej można określać zasady jako
rodzaj norm prawnych, czyli reguły – dyrektywy wyróżniające się szczególną rolą, znaczeniem dla
aksjologicznego ustalenia i porządkowania zbiorów norm prawnych, dziedzin, gałęzi czy całego
systemu prawa.
Można powiedzieć, że zasady konstytucyjne najbardziej podstawowe, kardynalne rozstrzygnięcia
pochodzące od twórcy ustawy zasadniczej, które zawierają pewne kwalifikowane treści konstytucyjne,
zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej.
.Mianem zasad określa się też poszczególne normy prawne, klasy tych norm prawnych czy też
agregaty norm prawnych (z państwa prawnego), powiązanych funkcjonalnie (np. z państwa
jednolitego).

15. Pojęcie zasad nazwanych i nienazwanych:

Zasady nazwane – zasady, które są ustalone, proklamowane wprost w tekście Konstytucji, tzn. które
są nazywane wprost w tekście ustawy zasadniczej i zasadach konstytucyjnych (takie, które są
interpretowane z wielu przepisów ustawy zasadniczej).
Zasady nienazwane – takie, które są interpretowane z poszczególnych przepisów Konstytucji,
wynikają z kilku postanowień tekstu normatywnego, natomiast nazwa została im nadana przez
interpretatora, np. zasada niepodległości (suwerenności).

16. Idee ogólne:

Idee ogólne są opisywane jako odnoszące się do wszystkich instytucji systemu politycznego pojęcia
ogólnie znane, nie wymagające wyjaśnienia, charakteryzują i oceniają ustrój konstytucyjny. Powinny
być oceniane jako swoiste normy programowe Konstytucji, nie zaś jako zasady.
Wskazuje się następujące idee ogólne:

 Demokracja (idea ogólna w określaniu systemu politycznego),
 Państwo prawne (idea ogólna dla kształtowania systemu prawnego),
 Sprawiedliwość społeczna (idea ogólna dla systemu społecznego),
 Podział władzy (idea ogólna dla systemu rządów),
 Konstytucjonalizm (idea ogólna dla systemu praw i obowiązków obywatelskich).

17. Koncepcje dobra wspólnego:

1) Społeczna nauka kościoła - dobro wspólne traktowane jest jako suma warunków życia
społecznego, jakie zrzeszeniom bądź poszczególnym członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć
pełniej i łatwiej własną doskonałość. W skład dobra wspólnego wchodzą zasadniczo 3 elementy:



Poszanowanie osoby jako takiej, poszanowanie jednostki,



Dobrobyt, traktowany jako rozwój dóbr duchowych i materialnych społeczeństwa



Pokój, czyli trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku.

2) Doktryna korporatywistyczna - dobro wspólne polega na czynnym zespoleniu obywatela z
państwem w pracy dla niego. Państwo jest naturalnym i koniecznym związkiem obywatelskim opartym
na solidarności i wzajemnej zależności. Zgodnie z tą doktryną, wszyscy obywatele odpowiadają za
państwo, mają wobec niego obowiązki. Państwo nie pełni roli służebnej w stosunku do obywateli,
posiada prymat nad dobrem jednostki.

18. Zasada suwerenności narodu:

Art. 4 Konstytucji - naród sprawuje swoją władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio.
Naród sprawuje swoją władzę w sposób permanentny, udziela mandatu. Naród jest traktowany jako
podmiot zbiorowy zdolny do artykułowania swojej woli. Jako naród traktujemy obywateli. Naród jest
utożsamiany z elektoratem, z wyborcami.

19. Pojęcie narodu:

Naród = obywatele RP;
Art. 34 Konstytucji - obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących
obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa (prawo krwi –
iuis soli, prawo ziemi, repatriacja – odrębne sposoby nabycia). Obywatel Polski nie może utracić
obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

6

20. Pojęcie demokracji i jej najważniejsze elementy:

Demokracja – forma państwa opierająca się na zasadzie równości i wolności członków zbiorowego
podmiotu suwerenności, w którym mają oni prawnie zagwarantowany bezpośredni lub pośredni wpływ
na podejmowanie decyzji państwowych, legitymują i kontrolują działalność najwyższych organów
państwa. Ta legitymacja i kontrola odbywa się w wyborach.
Wyróżnia się podstawowe konstytucyjne elementy demokracji:
a) zwierzchnictwo narodu,
b) równość wobec prawa, co jest gwarancją równego udziału członków społeczności w sprawowaniu
władzy,
c) podejmowanie przez naród decyzji większością głosów, z poszanowaniem praw mniejszości
d) udział obywateli w podejmowaniu decyzji państwowych oraz innych należących do zakresu władzy
wykonywanej lub sądowniczej,
e) związanie wszystkich organów władzy wolą narodu, prawem stanowionym, z jego bezpośrednim
lub pośrednim udziałem,
f) podleganie przez wszystkie organy skarbowe kontroli ze strony narodu.

21. Demokracja bezpośrednia:

Oznacza podejmowanie decyzji przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć
udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowani. Obywatele mają większy i bezpośredni
wpływ na podejmowane decyzje.
Dwie formy demokracji bezpośredniej:
1. Referendum – może być ogólnokrajowe, lub lokalne;
2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza – może być bezpośrednia lub pośrednia.
Demokracja bezpośrednia pełni rolę subsydiarną wobec przedstawicielskiej, formy sprawowania
władzy przez suwerena.

22. Problem związania organów państwa wolą Narodu wyrażoną w sposób bezpośredni:

Wola narodu wyrażona w sposób bezpośredni posiada nadrzędną moc wiążącą nad rozstrzygnięciami
podejmowanymi przez przedstawicieli suwerena. Nadrzędna moc wiążąca jest na pewno i przede
wszystkim w znaczeniu politycznym, o prawnym zaś związaniu decyduje sposób ukształtowania w
Konstytucji i ustawach instytucji demokracji bezpośredniej. W Polsce obywatele mają prawo do
udziału w referendum.

23. Stosunek przedstawicielski:

Określany jest on jako stosunek prawny, regulowany normami prawa konstytucyjnego w odróżnieniu
od przedstawicielstwa o charakterze cywilno – prawnym. Jego treścią o wymiarze konstytucyjno –
prawnym jest pełnomocnictwo do zastępowania reprezentowanych w organie przedstawicielskim.
Charakter pełnomocnictwa uzależniony jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego, który
dzielimy na mandat wolny i imperatywny (związany).

24. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego:

Rzeczpospolita zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji
społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych
zrzeszeń oraz fundacji.
Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na dwóch elementach:
1. Każdy obywatel funkcjonuje jednocześnie w kilku układach społecznych, przede wszystkim
politycznym, pracowniczym i terytorialnym. W każdym z nich ma określone interesy i dążenia.
Powinien zatem dysponować odpowiednimi instrumentami ich artykulacji i realizacji;
2. Interesy i dążenia mają ze swej natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny, zatem
proces ich wyrażania musi być pluralistyczny, polegający na możliwości równoległego formułowania
konkurencyjnych programów i tworzenia organizacji, służących ich realizacji.

25. Konstytucyjne elementy społeczeństwa obywatelskiego:

Elementy tworzące społeczeństwo obywatelskie:
Art. 12 Konstytucji - RP zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji
społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych
stowarzyszeń.
Art. 58 Konstytucji - wolność zrzeszania się – każdemu się ją zapewnia. Zakazane są zrzeszenia,
których cel lub działalność sprzeczne są z Konstytucją lub ustawą.
Art. 13 Konstytucji - zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w
swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

7

także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i
narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo
przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

26. Subsydiarność władzy publicznej:

Subsydiarność władzy publicznej, głownie administracji rządowej i samorządowej, oznacza
samodzielne jej wykonywanie przez przedstawicieli na poszczególnych szczeblach właściwych
uprawnień bez ingerencji organów wyżej stojących. Ingerencja szczebla wyższego możliwa jest tylko
zastępczo, wspomagająco w przypadku bezczynności bądź zaniedbania jednostki niższego rzędu.
Pomocniczość ma na celu ochronę praw jednostek, w szczególności organizmów pośredniczących
między jednostką a władzą publiczną. To gminy, rodziny, przedsiębiorstwa czy związki wszelkiego
rodzaju. Celem pomocniczości jest ochrona tych organizmów.
W wyrokach TK ustalił bardzo ważny element pomocniczości. Treść tej zasady zdaniem TK uzasadnia
podejmowanie działań na szczeblu ponadlokalnym, jeżeli rozwiązanie takie okaże się lepsze i bardziej
skuteczne, aniżeli działania organów wspólnot szczebla podstawowego.

30. Zasada reprezentacji politycznej:

Zasada reprezentacji politycznej polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli.
W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu
przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski.
Mandat imperatywny - przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł
być przez nich w każdej chwili odwołany.
Mandat przedstawicielski - oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy
okręg wyborczy.
Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa.

32. Funkcje wyborów:

Wybory - reprezentacja polityczna jest wyłaniana w wyborach – w ten sposób nawiązuje się stosunek
przedstawicielski.
Funkcje wyborów:
1)funkcja kreacyjna – polega na wyłanianiu i kształtowaniu składu personalnego organu
przedstawicielskiego na czas kadencji.
2)funkcja wyrażania woli wyborców - polega na wyrażaniu woli wyborców poprzez poparcie programu
politycznego kandydata, wyborcy artykułują własne poglądy i interesy.
3)funkcja legitymująca – wybory legitymują cały system polityczny oraz ekipę rządzącą, mającą
poparcie większości parlamentarnej wyłonionej w wyborach.
4)funkcja kontrolna – wybory umożliwiają cykliczną kontrolę zgodności woli suwerena z działaniem
reprezentantów.
5)funkcja integracyjna – wyborcy jednoczą się wokół pewnych wartości społecznych, celów
politycznych i programów.

34. Ocena systemu większościowego i proporcjonalnego:

Ocena systemów większościowych:
- Umożliwiają łatwo osiągnięcie większości parlamentarnej, zdolnej do tworzenia rządu i zapewniają
stabilność tworzenia rządu.
- Umacniają, gdyż niewielkie zmiany w poparciu społecznym mogą przynieść niewspółmierne efekty w
wyborach dla danej partii.
- Stosuje się proste procedury wyborcze, prostsze procedury są tańsze
- Stymulują bliższe związki przedstawicieli z wyborcami. Można być bowiem wybranym tylko w kręgu
wyborczym, a okręgi jednomandatowe są mniejsze.
- Deputowani są mniej zależni od kierownictwa partii.
- Małe partie nie odgrywają nadmiernej roli, tzw. języczka uwagi.
- wyraźna jest odpowiedzialność partii rządowej, w koalicji ta odpowiedzialność rozmywa się.
Ocena systemów proporcjonalnych:
- Zapewniają reprezentację w organach przedstawicielskich różnych poglądów, przez co skład
organów odzwierciedla rzeczywiste preferencje polityczne społeczeństwa.
- Rząd koalicyjny, który jest charakterystyczny dla systemów proporcjonalnych, odzwierciedla interesy
różnych grup społecznych.
- Proporcjonalność zapewnia lepiej równość siły głosu, znacznie zmniejsza ilość głosów straconych.
- Listy wyborcze umożliwiają otrzymanie mandatu osobom merytorycznie dobrze przygotowanym,
które nie mogą zabiegać o poparcie w okręgach wyborczych.

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

8

- Małe lub nowe partie łatwiej uzyskują mandaty, przez co zapewniają reprezentację swojemu
elektorowi.
- Partie koalicyjne reprezentują interesy różnych grup społecznych i zapewniają kompromisy, lepiej
reprezentują interesy całego społeczeństwa.

35. Pojęcie partii politycznych:

Partie polityczne to zorganizowane struktury jednoczące obywateli do formułowania, wyrażania i
realizacji celów politycznych. Dążą one do zdobycia władzy, wykorzystując metody demokratyczne,
przede wszystkim przez zdobycie większości w wyborach czy to parlamentarnej czy samorządowej.
Traktowane są jako forma zrzeszeń obywateli w społeczeństwie obywatelskim dla wyrażania woli
politycznej. Niekiedy traktowane są jako element społeczeństwa obywatelskiego, ale zostały wyrażone
w odrębnym przepisie, więc bardziej należy kojarzyć je z pluralizmem politycznym. Partie są
zrzeszeniami obywateli funkcjonujących w społeczeństwie. Istotna jest indywidualna nazwa partii.

36. Funkcje partii politycznych:

1) Funkcja artykulacyjna – partie kształtują i wyrażają opinie poszczególnych grup społecznych.
2) Funkcja wyborcza – biorą udział w procesie wyborczym do organu przedstawicielskiego.
3) Funkcja wyłaniania elit politycznych – partie desygnują kandydatów na piastunów różnych urzędów
politycznych.
4) Funkcja integracyjna – partie podejmują działania na rzecz integracji grup społecznych
stanowiących ich zaplecze społeczne.

39. Zasada pluralizmu politycznego:

Zasada pluralizmu politycznego opiera się na Art. 11 Konstytucji – wolność tworzenia i działania partii
politycznych w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Szczególna pozycja ustrojowa partii politycznych, które są elementem systemu politycznego RP
decyduje o niedopuszczalności prowadzenia przez nie działań gospodarczych, zaś ustawodawca
może wyraźnie wskazać jedynie pewien zakres tego typu aktywności.

55. Podział władzy w sensie prawnym:

Zasada podziału władzy w sensie prawnym rozpatrywana jest w 3 aspektach:
1) funkcjonalnym, przedmiotowym – działalność państwa podzielona jest na trzy różne rodzajowo
sfery działania:



Prawodawstwo –> wydawanie,



Wykonawstwo –> realizacja zadań państwa,



Sądownictwo –> rozstrzyganie sporów prawnych;

2) organizacyjny, podmiotowy – funkcje państwa zostają powierzone różnym organom lub ich grupom:



Prawodawstwo –> Sejm i Senat,



Wykonawstwo –> RM, Prezydent,



Sądownictwo –> sądy powszechne i konstytucyjne;

3) personalny – odnoszony do reguły incompatibilitas, tzn. reguły niepołączalności:

56. Decentralizacja władzy publicznej:

Decentralizacja władzy publicznej jest to przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy
publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego
szczebla.
Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech
reform rządu Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 roku i 1998 roku
trójszczeblowego samorządu terytorialnego.
Zasada ta wyrażona jest w Art. 15 Konstytucji.

57. Pojęcie suwerenności i niepodległości:

Suwerenność może być:
 Zewnętrzna – opisywana jako stan normatywny i faktyczny, w którym organy państwowe są

niezależne od innych państw i organizacji rządowych, a władza jest najwyższa, pierwotna i
prawami nieograniczona na danym terytorium.

 Wewnętrzna – polega na możliwości swobodnej regulacji stosunków wewnętrznych i porządku

społecznego oraz opiera się na formalnym rozdzielaniu organów państwa od organizacji
politycznych a także na zwierzchnictwie terytorialnym i personalnym. Zwierzchnictwo –
wykonywanie władzy wobec wszystkich składników terytorialnych państwa oraz w stosunku do

Zasady ustroju politycznego państwa
A. Bień - Kacała

9

wszystkich podmiotów egzystujących na terytorium państwa niezależnie od ich formy prawnej i
przynależności państwowej.

Niepodległość państwa – uwydatnia suwerenność państwa w niezależności od innych państw
(niezależność i niepodzielność terytorium).
Art. 5 Konstytucji, Art. 104 ust. 2 Konstytucji, Art. 130 Konstytucji.

58. Klauzula europejska:

Ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko na podstawie szczególnej regulacji konstytucyjnej,
stąd wszystkie konstytucje państw członkowskich Unii zawierają tzw. klauzulę europejską,
dopuszczającą poddanie się tego typu ograniczeniom. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. rolę tej
klauzuli spełnia Art. 90 – Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej
przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej w niektórych sprawach.

59. Pojęcie państwa jednolitego:

Rzeczpospolita Polska jest państwem traktowanym jako jedność. Unitarna forma państwa stanowi
konsekwencję faktu, że polskie społeczeństwo jest jednorodne i zintegrowane. Wspólnota obywateli
polskich jest jednolita pod względem wyznaniowym i narodowym. Przeważająca większość ludzi
posiadających obywatelstwo Rzeczpospolitej Polskiej to osoby wywodzące się z narodowości
słowiańskiej (polskiej). Pozostałe grupy etniczne, jak choćby Ukraińcy, Niemcy, Czesi, czy Słowacy,
stanowią niewielki procent. Zdecydowana większość naszego społeczeństwa deklaruje przynależność
do Kościoła Katolickiego, podkreślając swoje chrześcijańskie wychowanie. Jedność kultury i tradycji
została wypracowana już w przeszłości. Wspólne doświadczenia historyczne, nagromadzone z kilku
wieków stanowią źródło tożsamości narodowej i świadomej przynależności etnicznej. Rzeczpospolita
Polska występuje w polityce zagranicznej jako jeden unitarny podmiot prawa międzynarodowego.