1

KLASYFIKACJA UST‘OJÓW POLITYC)NYCH

Arystoteles wprow

adził syste atyza ję ustrojów, w której róż ią się od Plato a zasta awiał się w

jaki sposó orga iza ja ży ia społecznego się od sie ie róż i:

 Kto rządzi – al o jed a oso a, al o grupa osó , al o ogół.
 Jak rządzi – rządzi do rze w taki sposó , że realizuje do ro wspól e, al o rządzi źle. Ustroje

do re, rozsąd e, rozu

e, stawiają e so ie do ro powsze h e –monarchia, arystokracja,

politea do iej Arystoteles żywił ajwiększą sy patię; politea to forma która powstała z
wy iesza ia de okra ji, arystokra ji i ele e tów o ar hi z y h .

o Ustroje zdegenerowane dla Arystotelesa, zyli takie, gdzie od hodzi się od elu jaki

jest powsze h a po yśl oś to tyra ia , oligar hia, de okra ja rządy ogółu, które
n

ieko ie z ie realizują do ro powsze h e, ale zęś iej egoisty z e ele .

o Arystoteles przeciwstawia o ar hię tyrani – o ar ha oże odegra istot ą rolę w

rozwoju pa stwa, pa stwa iasta.

o Tyrania ato iast jest prze iw a aturze złowieka; Arystoteles uważa tyra ię za

ajgorszy ustrój, gdyż wład a oże posiada przejawy aj ardziej sprze z e z aturą

złowieka.

o Arystokracja – są to rządy grup i wy it y h o ywateli wyróż iają y h się ie

ajątkie zy urodze ie , ale wykształ e ie i gotowoś ią poświę e ia się dla

spraw pu li z y h. Jest to for a rządów, która odpowiada rozsądkowi i aturze

złowieka.

o Oligarchia – egatyw e. Powstaje kiedy przewagę uzyskują aj ogatsi. Starają się o i

używa swojej władzy, że y się oga i , a przestają d a o do ro wspólne. Takie
rządy są rakie rozsądku, są ietrwałe, o sa e so ie kopią gró , gdyż
wykorzystują lud, i ty sa y doprowadzają i h do hę i powale ia ustroju i
zastąpie ia go ustroje de okraty z y .

o Demokracja – jest to ustrój gdzie władza rze zywiś ie ależy do ludu, ale ie zawsze

prowadzi do rezultatów, które służą te u ludowi. Arystoteles sa wywodzą się z
kręgów de okraty z y h o awiał się tego ludu i przekaza iu władzy większoś i, o
o awiał się że taka większoś ludu zuje swoją o i przez to oże ła a prawo.
Uważał , że de okra ja prowadzi do tyra i.

KLASYC)NA KLASYFIKACJA UST‘OJÓW

1. Monarchia jest ajstarszą z a ą for ą .Mono – jedyny, archia - władza- jest to pewna

for a ustroju i typ pa stwa, w który suwere a władza zwierz h ia sprawowa a jest przez

piastują ą swą fu k ję dożywot io i dziedzi z ie aj zęś iej głowę pa stwa oszą ą tytuł

króla, esarza , księ ia , ądź jakiś tytuł a alogi z y.

Podstawowy zy ik który pozwala a klasyfika ję o ar hii to:

o Monarchie dziedziczne - gdzie władza przekazywa a jest w o rę ie o ar hii,

dziedzi z ie. Jest

iej zróż i owa a a y o ajwyżej róż e od ia y reguł

dziedzi ze ia. Sz zegól ie doty zy to wypusz ze ia, al o dopusz ze ia zło ków pł i

że skiej. Czy de yduje płe i starsze stwo zy de yduje, które z dzie i urodziło się
pierwsze.

o Monarchie elekcyjne – o ar ha jest wy iera y. O ję ie władzy gwara tuje wy ór.

I a zej do hodziło do wy oru esarza, a i a zej do p. króla polskiego, litewskiego i

2

róż y ył try wy ieral oś i. Często do hodziło do elek ji w o rę ie dy astii, al o z

kolei tylko z o ej dy astii w hodzili w grę – yły róż e założe ia.

Kolej e rozróż ie ie o ar hii :

o Monarchie czyste:

Formy historyczne monarchii :

 Starożyt e o ar hie despoty z e, zyste jed owładztwo

 Bliskiego wschodu

 Orientalne imperia – p. japo skie

 Póź orzy ski do i at – zrów oważe ie esarza z ogie – cesarstwo

bizantyjskie.

 W zes ośred iowie z a o ar hii patry o ial ej

 Nowożyt a o ar hia a solut a – ieskrępowa a ałkowita; do hodziło do

eliminacji cia

ł -pośred i zą y h sprawowa iu władzy. Ogra i zo o prawa

naturalne. Monopol w tworzeniu prawa. Obecnie

– emiraty arabskie,

królestwa ara skie.

o Monarchie mieszane (zmieszane) – a y do zy ie ia ze współudziałe rządze ia

ie tylko o ar hy , ale także społe ze stwa. Ma y pierwiastki jed owładztwa

elementami demokracji i arystokracji.
)łoty środek – powsze h e przeko a ie , że lepszą for ą ędzie odel iesza y.

Każda z ty h for ustrojowy h a swoje do do re i złe stro y, dlatego jest

przeko a ie , że y je łą zy i rozważa , które z i h oż a wykorzysta .

Przykłady:

 Królestwa gre kie

 pierwsza faza imperium rzymskiego



o ar hia sta owa ogra i zo a przez sta y du how e, iesz za skie



o ar hia repu lika ska w Pols e od XVI do XVIII w.

 monarchia konstytucyjna – np. monarchia lipcowa, habsburska itd. Tutaj

wład a dzielił się z przedstawi iela i p. prowi ji

 monarchia parlamentarna

Arystoteles podkreślał z a ze ia prawa , gdzie królestwo jest oparte a prawie.

Znaczenie monarchii w sensie praktyczny

w dzisiejszej Europie jest już iewielki, ale adal

dostar za pew ej wiedzy, pew ego pierwiastka, gdzie prze ika do ko stytu ji w pa stwa h

repu lika ski h. Prezyde t – jego pozy ja ko stytu yj a, jest awiąza ie do pozy ji
konstytucyjnej monarchii w Wi

elkiej dryta ii. Powołuje rząd, uosa ia autorytet. Prezyde t

jest uosobieniem monarchy w monarchii parlamentarnej.

2. Demokracja rów ież odegrała waż ą rolę , występowała w Gre ji starożyt ej , pote jej

długo ie yło i pojawiła się dopiero około XIX wieku. Taka for a, która Arystoteles określił

jako rządu ogółu. Sa o poję ie zostało wprowadzo e przez sofistów. De okra ją jest każdy

ustrój polity z y oparty a założe iu iż źródłe i pod iote władzy zwierz h iej jest lud.

W ko sekwe ji takiego założe ia ist ieją kraje , gdzie fakty z ie szerokie rzesze społe z e

u zest i zą w sprawowa iu władzy i te rządy ędzie y azywali de okra ja i. W zależ oś i

od ko kret y h history z y h okoli z oś i poję ie rządzą y lud od osiło się do róż ej

odsetkowo iloś i lud oś i; ie zawsze yło to sa o, o lud składał się róż y h zęś i ogółu

lud oś i. dyły takie zasy , że ia e ludu określa o klasy iższe zwłasz za pod zas

rewolu ji Fra uskiej, olszewi kiej tak określa o lud . Wyższe klasy ie ogą zali za się do
lud

u, o są wrogie. O e ie zlikwidowa o większoś e zusów ogra i ze . Od de okra ji

ależy odróż i demokratyzm – ideologia społe z a , która postuluje i uzasad ia

de okraty z y typ ustroju; poj owa ie de okra ji li eral ej, jedy ego ustroju , który
jest

upraw io y, reszta ustrojów ie jest upraw io a, jest zdegradowa a. W dzisiejszych

3

zasa h do hodzą ele e ty, które ie ają zysto de okraty z ego za arwie ia, o

de okra je łą zy się zęsto z prawa i złowieka. Dlatego do de okra ji dodaje się pew e
pos

tulaty li eraliz u p. pa stwo prawa, o hro a

iejszoś i. Demo latria – kult

demokratyczny.
De okra ja w dwó h poję ia h:

o Poję ia pro edural e – azywa e też for al y , które uz aje , że wy ory są jedy ą

upraw io ą etodą wy oru przywód ów polity z y h.

o Poję ie aksjologi z e, al o aterial e – da y kraj ie ędzie uz a y za

de okraty z y, jeżeli o ok zorga izowa ia wol y h wy orów ie ędą ta

speł io e p., waru ki związa e z prawa i złowieka, zy z pa stwe prawa, zy z

trójpodziałe władzy. Plato uważał , że w de okra ji ie a iejs a a
poszukiwaniu prawdy.

Poglądy Arystotelesa podzielili p. Cy ero .

Od ie e poglądy a de okra je, zyli powrót do iej zawdzię za się Marsyliuszowi z
Padwy (XIV w.)

– ył zwole ikie ko ep ji suwere oś i ludu.

W owożyt oś i ato iast astąpiło powstawa ie o ar hii a solut ej.
Rewolucja angielska w XVII

– rozwój tre dów de okraty z y h.

Wów zas to poję ie suwere oś i zostało od iesio e do ałoś i ludu.

3. Liberalizm –John Lock – który ył doktry ą postulują ą o hro ę jed ostki przez rząda i

a solutysty z y i. Li erałowie ie lu i de okratów, o yła daleka posu ięta ieuf oś .

)wole i y li eraliz u i zwole i y de okra ji aż do XIX wieku pozostawali w sporze
politycznym

– odrzu ali parla e taryz i podział władzy. Z drugiej strony demokratami byli

wszys y li erałowie w ta ty zasie.

W połowie XIX w. doszło do połą ze ia doktry li eral ej i de okraty z ej ; do i h z liże ia.

Joh Stewart Mil , który jest twór ą de okraty z ego li eraliz u; li eral ej de okracji.

Mówił o de okra ji przedstawi ielskiej w, której jed ostka ędzie ogła się zu wol o, w

opar iu tej de okra ji a prawie. Czyli dąży do tego że y połą zy zasadę suwere oś i

ludu i dąże ia do rów oś i z syste e przedstawi ielski i żada i większoś i przy o hro ie

iejszoś i.

Ta sy teza ideowa stała się wzore dla wielu ko kret y h ustrojów pa stwowy h.

Największy rozwój wpływów astąpił po II WŚ – p. rozwój społe ze stwa o ywatelskiego,
powstanie Rzeczpospolitej polskiej.
Demokracje zaczyna

się rozu ie jako sposó sprawowa ia władzy – rozumiemy to jako

reżi polityczny. De okra ja ędzie się sprze iwiała autorytaryz owi i totalitaryz owi.
Niedemokratyczne republiki

– diałoruś, Chi y. dyły rządy większoś i, ale ie yły speł io e te

wymogi ja

k podział władzy.

Demoliberalizm

– do dzisiaj do i ują y, ył prze wiele lat krytykowa y przez arksistów,

przez zwole ików de okra ji rewolu yj ej. Marks i E gels – uważali, że de okra ja ie jest

prawdziwą de okra ją po ieważ służy pa owa iu klasy kapitalistów. So jaliś i uważali, że
prawdziwa demokracja to socjalizm.

Dla azistów prawdziwa de okra ja to de okra ja arodowa.

Po okresie wios y ludów w połowie XIX wieku astąpił gwałtow y rozwój ko stytu jo aliz u –
powstanie konstytucji pisanych. Tow

arzyszyło te u refor owa ie wy orów. Coraz

iej trze a

ie , że y oż a yło u zest i zy . Do hodzi do egalitaryz u – włą ze ia ko iet. W ko stytu ja h

zapisa y został postulat o hro y o ywatela przed i gere ją pa stwa. W ko stytu ja h po woj ie

pojawiło się poję ie - De okraty z e pa stwo praw e. De okra ja iała ogra i zo y wpływ -

skutki ist ie ia loków polity z y h – )wiązku ‘adzie kiego i pa stw za hod i h – żelaz a kurty a.

Od zasów zako ze ia zi

ej woj y kwestia de okra ji z alazła zai teresowanie dla m.in.

organizacji narodowych.

4

Dzisiejsze rozumienie demokracji :

1. ‘ząd powi ie speł i - wol oś słowa, su ie ia i wyz a ia towarzyszy
2. Wol oś ko u ikowa ia się za pośred i twe dowol y h ediów
3. ‘ządy prawa , o hro a praw o ywateli i h i teresów i ezpie ze stwa oso istego ,

ezstro oś wy iaru sprawiedliwoś i, iezależ oś sądow i twa.

4. Powsze h e i rów e prawo wy or ze, u z iwe pro edury wy or ze, ykli z e i wol e

wybory

5. Prawo do polity z ej party ypa ji, a wię rów oś ier ego prawa wy or zego

ożliwoś

bycia wybieranym)

6. Przejrzyste i przewidywal e i stytu je rządowe
7. Prawa o ywateli do wy iera ia syste u rządów środka i ko stytu yj y i
8. Prawo rów ego dostępu o ywateli do usług pu li z y h we włas y pa stwie.

Większoś postulatów to postulaty liberalne poza 4,5,8.

Fale demokratyzacji

– upowsze h ie ie się rów y h praw wy or zy h w z a ze iu rów ież

geograficznym :

1. Pierwsza Fala - ‘efor a wprowadzo a przez prezyde ta USA A drew Ja kso o ej owała

lata 1828

–

. A drew wprowadził zasadę suwere oś i ludu, która pro ie iowała a

pa stwa europejskie.

2. Druga Fala – 1943 – 1962 - upadek III Rzeszy; zmiany demokratycz e w Europie po II WŚ;

dekolonizacja.

3. Trzecia fala – lata zapo zątkowa a prze ia a i w Hiszpa ii i Portugalii – zako ze ie

rządów Salazara .

– z ia y w Europie ws hod iej w ‘PA, ‘osji, Jugosławii, o e ie

a y Ukrai ę i Gruzję.

4. Arystokracja – history z ie ie odegrała ajwiększej roli . rządy ajlepszy h , aristos –

ajlepszy. To poję ie występuje w z a ze ia h. z a ze ia – ajwyższa warstwa

społe ze stwa w społe ze stwie hierar hi z y , aj zęś iej z urodze ie . z a ze ie –
nazwa z tr

ze h typów ustroju opartego a wyłą z oś i w repreze ta ji i egzyste jal ej, lu

przy aj

iej do i a ji iewielkiej i ho oge i z ej grupy rządzą ej – zyli rządy iewielu.

Czysta arystokra ja ez do ieszki i y h ustrojów występowała rzadko. Naj zęś iej
w

ystępowała w VI i VII p. .e. w Gre ji starożyt ej, w póź o re esa sowej repu li e włoskiej

– ajjaś iejsza ‘ze zpospolita We e ka.

dywały takie ustroje, gdzie pierwiastek arystokraty z y ył do i ują y, al o o ok iego

pojawiały się pierwiastki : de okratyczny i monarchiczny.

Ustrój iesza y ‘epu liki rzy skiej –se at górował ad ko sula i, którzy sta owili ele e t

o ar hi z y i )gro adze ia i Narodowy i. dyła repu liką arystokraty z ą.

Jeśli hodzi o śred iowie z ą Europę – owożyt a o ar hia a solut a - co zrobi monarcha

, że y osła i tą o ar hię arystokraty z ą. Prze hodzi się od feudaliz u do owożyt oś i -

wład a przestaje y suzere e , a staje się suwere e , wład ą pa ują y a da y
terytorium.

Ustrój arystokraty z y ie ieszył się powodze ie ,jako projekt polity z y, ale zyskał

uz a ie u filozofów. Sofokra ja – spe yfi z a for a arystokra ji ; rządy ędr ów.

Św. To asz z Akwi u– tomizm – ofi jal a doktry a koś ioła katoli kiego. Uważał , że

arystokra ja to waż y zy ik do za howa ia pokoju.
XX wiek

– oraz większe triu fy de okra ji; arystokra ja tra i a z a ze iu.