Opracowanie zagadnień na egzamin z decydowania politycznego

Opracowali: Joanna Ciesielka, Adam Górka

1. Cechy i podstawy decydowania politycznego.

Podstawą decydowania politycznego jest analiza decyzyjna, czyli metoda badawcza oparta na założeniu, że

polityka jest kształtowana przez decyzje polityczne i ich wykonywanie. Celem analizy decyzyjnej jest poszukiwanie
zmiennych warunkujących decyzję. Problem polega na tym, że polityka nie polega tylko na podejmowaniu decyzji. Po
raz pierwszy analizę decyzyjną badali w połowie lat 50. Snyder, Breck i Sapin, jednak podchodzili do niej z
perspektywy wyłącznie stosunków międzynarodowych.

Do cech analizy decyzyjnej należą:

•

założenie że polityka jest podejmowaniem decyzji i ich wykonywaniem

•

przedmiotem wyjaśnianym jest decyzja polityczna i jej wykonanie

•

celem analizy jest określenie zmiennych niezależnych kształtujących podjętą decyzję (eksplanans)

•

przedmiotem badań jest proces decydowania politycznego, którego najważniejszą kategorią jest decyzja
polityczna

•

konieczne jest stosowanie zasady rozumowania, czyli weryfikowania hipotez na temat eksplanansu

2. Świadomościowe uwarunkowania decydowania politycznego.

Na decydowanie polityczne mają wpływ uwarunkowania świadomościowe, czyli świadomość społeczna i

jednostkowa (czyli wiedza).

Świadomość to sposób w jaki A i B myślą o świecie, ich percepcje dostępnych możliwości i konsekwencje

wyboru. Percepcje wchodzą w interakcje ze strukturami, w ramach których ludzi dokonują wyborów.

3. Praktyczne uwarunkowania decydowania politycznego (informacje niepotwierdzone).

Z decydowaniem politycznym mamy do czynienia na co dzień. Głównym podmiotem, który dokonuje analizy

decyzyjnej jest państwo, w imieniu którego występują jakieś konkretne osoby, ośrodki decyzyjne. Nie można
zapomnieć również o tym, że państwo działa w jakimś konkretnym środowisku, które nań oddziałuje. Państwo również
reaguje na określone bodźce. Możemy przyjąć trzy typy reakcji:

•

adaptację proaktywną – państwo podejmuje decyzję z własnej inicjatywy

•

adaptację antycypacyjną – decyzja jest reakcją na bodziec

•

adaptację pasywną – decydenci nie reagują ponieważ nie dostrzegają problemu lub nie uważają go za istotny

Na decydentów wpływ mają cztery czynniki (sprzężenia zwrotne): aksjologiczne (motywacyjne), wewnętrzne

(społeczno-ekonomiczne), zewnętrzne (międzynarodowe) i transnarodowe (związane między innymi z korporacjami
transnarodowymi).

Wyróżniamy cztery postawy wobec polityki, których występowanie możemy zauważyć na co dzień:

•

Wiedza na temat polityki – Polacy powszechnie uważają, że znają się na polityce i że każdy mógłby podjąć
decyzję polityczną.

•

Niezadowolenie z polityki – Polacy często narzekają na sposób uprawiania polityki, analizują politykę z
perspektywy pracy instytucji politycznych.

•

Generalna niechęć do uczestnictwa w polityce – powszechnie uważa się, że jest to brudne zajęcie tylko dla
głupich osób. Mądrzy wiedzą, że w polityce nic nie można zrobić.

•

Niechęć do zdobywania wiedzy na temat polityki – ludzie zdobywają wiedzę na temat polityki najczęściej z
mediów, które przedstawiają ją w sposób subiektywny.

4. Wszechobecność ryzyka w decydowaniu politycznym.

Polityka jest działalnością bardzo ryzykowną. Z założenia cele mogą nie zostać osiągnięte, albo mogą być

zmienione pod wpływem na przykład zmiany okoliczności. Ryzyko wywołuje lęki i stres, co zwiększa jego koszty w
polityce.

Decyzja polityczna nie jest nigdy podejmowana w warunkach absolutnej pewności. Zawsze występuje element

ryzyka mogący wynikać z niedostatecznej ilości informacji dotyczących danej kwestii, niedoskonałości sytuacji
decyzyjnej.

5. Współczesne uwarunkowania decydowania politycznego.

Polityka jest dziedziną bardzo dynamiczną, która musi szybko reagować na zachodzące zmiany. W związku z

tym w polityce nie ma przerw i jeśli premier zechce np. wyjechać z rodziną na ferie musi liczyć się z tym, że urlop
będzie niekoniecznie potrwa tyle ile pierwotnie zaplanował.

Obecnie coraz częściej porównuje się politykę do gry – scenicznej i rywalizacji. Mówi się o grze aktorów,

scenie politycznej i rolach, jakie na niej pełnią. Zmienia się również rola polityki, która w obecnych warunkach
redukowana jest do zapewnienia potrzeb materialnych społeczeństwa.

1

W XIX stuleciu uczeni wpadli na pomysł, że świat rozwija się skokowo, a w przyszłości będzie tylko lepiej.

Na scenie pojawiają się więc nowi gracze (np. korporacje transnarodowe), wyczerpują się powoli zasoby naturalne,
których posiadanie było niegdyś wyznacznikiem potęgi państwa. Pojawia się w końcu tożsamość ponadnarodowa.
Rewolucja informatyczna zlikwidowała tyranię miejsca. Pojawiły się nowe zagrożenia globalne, a demokracja kiedyś
typowa dla kręgu europejskiego, rozlała się również na inne kontynenty.

6. Uwarunkowania decydowania politycznego w demokracji.

Jak zauważają badacze ciężko jest podejmować decyzje w państwach demokratycznych. Powodem takiego

stanu rzeczy jest różnorodność kryteriów podejmowanych działań oraz wielość ograniczeń. Wśród tych drugich warto
zwrócić uwagę na następujące:

•

bezwzględne przestrzeganie prawa – postulowane przez wszystkich, ale czy zawsze powinno być stosowane?

•

Problemy wynikające ze specyfiki walki wyborczej – kandydaci często dużo obiecują, a po objęciu władzy nie
zawsze zmieniają obietnice w konkretne decyzje polityczne,

•

przerost potrzeb nad możliwościami – to, że polityk chce nie oznacza, że polityk może – musi przekonać do
tego współtowarzyszy,

•

w przypadku decyzji podejmowanych na najwyższym szczeblu nie wystarczy tylko poparcie kolegów z partii.
Często trzeba również zabiegać o międzynarodowe poparcie (vide: zasłanianie się prawem unijnym), żeby
pokazać jacy my biedni niewiele możemy zrobić;

7. Cechy politologicznego modelu decydowania politycznego.

Jest to pierwszy z trzech modeli analizy decyzyjnej (obok internacjonalistycznego i transnarodowego). W

modelu politologicznym decyzje skierowane są do wewnątrz państwa. Celem analizy jest wyjaśnienie polityki
wewnętrznej i zewnętrznej państwa. Model ten służy odnalezieniu elementów, które mogą wpływać na decyzje
polityczne. Wyróżniamy dwie kategorie wyznaczników, w oparciu o które analizuje się decyzje polityczne.

8. Wyznaczniki wewnętrzne decydowania politycznego.
Do grupy czynników wewnętrznych zaliczamy:

•

układ sił społecznych w państwie, potencjał gospodarczy i siła militarna (np. homogeniczność językowa,
wiejski charakter państwa)

•

czynniki aksjologiczne: religia, kultura, świadomość społeczna (pochodna wychowania, oświaty, socjalizacji)

•

czynniki demograficzne

•

czynniki geopolityczne

•

wyznaczniki subiektywne (motywacje i wiedza)

9. Wyznaczniki zewnętrzne decydowania politycznego.
Do grupy czynników zewnętrznych zaliczamy:

•

wyznaczniki strukturalne – struktura międzynarodowa (np. członkostwo w organizacjach międzynarodowych)

•

wyznaczniki funkcjonalne – stany w stosunkach międzynarodowych (wojna, pokój)

•

wyznaczniki podmiotowo-strukturalne (relacje między państwem a strukturami międzynarodowymi)

•

wyznaczniki podmiotowo-funkcjonalne (jak zmiany w środowisku międzynarodowym wpływają na
zachowania państwa)

•

wyznaczniki potencjału politycznego państwa (jego siła w stosunku do siły innych państw)

10. Cechy internacjonalistycznego modelu decydowania politycznego.

W modelu tym chodzi o to, że decyzja podejmowana jest w środowisku międzynarodowym, które

charakteryzuje się policentrycznością (brak jednego ośrodka władzy) i zanarchizowaniem (brak jednego ładu). Tylko
nieliczne byty polityczne mogą w takim środowisku przetrwać (państwa mogą również zniknąć).

Ośrodkiem decyzyjnym w takim modelu jest państwo jako jedyny uczestnik stosunków międzynarodowych,

który jest suwerenny.

Analiza decyzji międzypaństwowych polega na analizie wszystkich dziesięciu wyznaczników (opisanych w

zagadnieniach 8 i 9) dla każdego państwa związanego z daną międzynarodową decyzją polityczną.

11. Cechy transnarodowego modelu decydowania politycznego.

W modelu tym analizujemy decyzje niepaństwowych ośrodków decyzyjnych, na przykład korporacji

transnarodowych, organizacji międzynarodowych czy struktur kościelnych. Cechą stosunków międzynarodowych jest
bowiem bifurkacja, czyli podział uczestników stosunków na suwerennych (państwa) i niesuwerennych (nie państwa).

W modelu transnarodowym ponownie analizuje się wspomniane już wyznaczniki, odnosząc je do każdego

podmiotu decyzji.

2

12. Indukcyjne wyjaśnienie decydowania politycznego.

Ze względu na kryterium kierunku rozumowania możemy wyróżnić cztery typy politologicznej analizy

decyzyjnej: indukcyjną, dedukcyjną, aksjologiczną i czynnikową.

Indukcyjna analiza decyzyjna zwraca przede wszystkim uwagę na to w jaki sposób ośrodki decyzyjne

rzeczywiście podejmują swoje decyzje. Jest to podejście empiryczne, którego celem jest obserwacja rzeczywistych
zachowań politycznych po to by na podstawie analizy behawioralnej sformułować wnioski ogólne, które znajdą
zastosowanie do wszelkich procesów decyzyjnych. Analizuje się tutaj konkretną, podjętą już decyzję, traktuje się ją
jako typową sytuację wywołującą rutynowe zachowanie zdominowane na przykład przez stres czy emocje.

13. Dedukcyjne wyjaśnienie decydowania politycznego.

Dedukcyjna analiza decyzyjna polega na normatywnym definiowaniu racjonalnych kryteriów podejmowania

decyzji politycznych, a także racjonalnych sposobów osiągania wybranych celów. Zakłada się, że decydenci działają
racjonalnie, posiadają wiedzę na temat sytuacji decyzyjnej i stosują racjonalne strategie działania. Właściwie zakłada
się, że ośrodek decyzyjny jest maszyną niereagującą w sposób typowy dla człowieka.

14. Aksjologiczne wyjaśnienie decydowania politycznego.

Aksjologiczna analiza decyzyjna zakłada, że decyzje polityczne są przede wszystkim wynikiem

zaakceptowanego przez decydentów systemu wartości ideologicznych, politycznych, czy moralnych, a cele działania
polityków stanowią bezpośrednią funkcję sfery aksjologicznej. Skrajną postacią tej analizy decyzyjnej jest model
decydowania fundamentalistycznego, w którym przyjmuje się, że decyzje są funkcją przyjętego systemu wartości i to
jemu podporządkowana jest identyfikacja i integracja potrzebnych informacji.

Złoty środek między opieraniem się na wartościach i faktach wskazuje P. de Bruyne dowodząc, że decyzje

polityczne powinny być co najmniej roztropne, czyli łączyć praktyczną skuteczność z intencją etyczną.

Zdaniem Cz. Maja wartości polityczne pełnie wiele ważnych funkcji we współczesnych stos.

Międzynarodowych:

•

funkcje pozytywne, np. integrująca, mobilizująca, facylitacyjna, stabilizacyjna, ekspresyjna, kreacyjna,
kompensacyjna

•

funkcje negatywne, np. dezintegracyjna, atomizacyjna, destabilizacyjna, izolacyjna, antagonizacyjna

15. Czynnikowe wyjaśnienie decydowania politycznego.

Wariant ten jest obecnie uważany za najbardziej wartościowy, ponieważ łączy on założenia wszystkich

powyższych podejść. W skrócie mówiąc, ośrodek decyzyjny dąży do realizacji wybranych celów w sposób racjonalny,
ale ulega też emocjom, a cele polityczne są wypadkową zaakceptowanego systemu wartości.

Pietraś uważa, że ten model jest najlepszy ponieważ zgodnie z nim decyzja polityczna jest funkcją różnych

wyznaczników obiektywnych i subiektywnych wynikających ze świadomości decydentów.

16. Typ psychologiczny decydowania politycznego.

Zgodnie z kryterium najważniejszego czynnika kształtującego podejmowanie decyzji politycznych możemy

wyróżnić siedem podstawowych typów politologicznej analizy decyzyjnej. Pierwszym z nich jest typ psychologiczny.

Głównym założeniem w jego przypadku jest to, że polityka stanowi funkcję zachowań ludzkich, a więc może

podlegać wyjaśnianiu poprzez analizę bodźca i predyspozycji psychologicznych decydentów oraz czasami
irracjonalnych impulsów skłaniających ich do podejmowania decyzji. Występują trzy jej odmiany:

•

analiza osobowości, motywacji i zachowań pojedynczego decydenta

•

analiza typologiczna decydenta , np. czy jest on demokratyczny

•

analiza politycznej osobowości narodów

W tego typu analizach rozważane są następujące problemy: biologiczne uwarunkowania procesów

decydowania politycznego (w ramach biopolityki), czynniki osobowości politycznej i jej wpływ na proces decyzyjny
(psychologia polityczna).

17. Mikrospołeczny typ decydowania politycznego.

Zgodnie z nim, uważa się, że procesy decyzyjne kształtowane są poprzez interakcje osób wchodzących w skład

ośrodka decyzyjnego. Przykład: polityka zdrowotna państwa zależy od wzajemnych stosunków premiera i ministra
zdrowia. Najwybitniejszym przedstawicielem tego kierunku jest Janis, który opracował teorię myślenia grupowego.

18. Typ organizacyjny decydowania politycznego.

Zgodnie z nim decyzje stanowią funkcję działania struktur organizacyjnych (państwowych i partyjnych).

Polityka staje się wynikiem przetargu między elementami struktury organizacyjnej. W związku z tym, decyzje wcale
nie muszą być racjonalne, a najczęściej są tylko satysfakcjonujące. Podejmuje się je dlatego, że żadnej innej decyzji
niemożna podjąć. Siła wyjaśniająca tej analizy decyzyjnej jest duża, ponieważ zawiera ustalenia analiz psychologicznej
i mikrospołecznej.

3

19. Typ matematyczny decydowania politycznego.

Decyzje polityczne stanowią wyraz racjonalności podmiotów podejmujących je. Podjęcie decyzji jest

wynikiem gry między podmiotami politycznymi. Aby wyjaśnić decyzję, należy odwołać się do teorii gier. Ten typ
analizy decyzyjnej zakłada, że najważniejszym zagadnieniem jest racjonalność podmiotów podejmujących decyzje,
niezależnie od szczebla analizy (jednostka, mała grupa, system polityczny). Jest to teoria dedukcyjnie wywiedzionego
racjonalnego zachowania podmiotów polityki w sytuacji decyzyjnej. To oznacz, że z założenia tej teorii, reguły
racjonalnego myślenia są wspólne wszystkim ludziom, można je sformułować w sposób bardziej precyzyjny i następnie
odszukać w działania podejmowanych przez państwo. W ogólne natomiast nie bada się tu przyczyn istnienia
sprzeczności społecznych, które to przyczyny uznaje się za nieistotne.

20. Typ cybernetyczny decydowania politycznego.

Decyzje stanowią efekt analizy sytuacji decyzyjnej przeprowadzonej przez decydentów w sposób

upraszczający, syntetyczny. Podjęcie decyzji jest następstwem funkcjonowania paradygmatu analitycznego. Mamy pięć
etapów takiej analizy:

•

zbieranie informacji

•

przewidywanie skutków

•

poznanie własnej hierarchii preferencji

•

formułowanie alternatywy

•

poznawanie skutków każdego z możliwych rozwiązań

Paradygmat cybernetyczny opiera się na innych założeniach, wskazując, że decydent stara się przede

wszystkim utrzymać dynamiczną równowagę ze swoim środowiskiem działając: dynamicznie, szybko, sprawnie,
opierając się na kilku prostych wzorach reakcji i kontroli niewielu najważniejszych zmiennych.

Z uwagi na to, że współczesny człowiek znajduje się pod naciskiem zbyt wielu informacji o świecie,

rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie metody oszczędności poznawczej i uproszczonych metod myślenia.
Ludzie jak również politycy stosują „schematy”, czyli struktury (filtry) poznawcze za pomocą, których organizują
swoją wiedze o świecie.

J. Steinbruner (twórca podejścia) wyróżnił trzy typu cybernetycznych decydentów politycznych: decydenci

stereotypowi – upraszczają sytuację decyzyjną do kilku podstawowych zmiennych i kilku typów swej rutynowej
reakcji, decydenci niezależni – oscylują między różnymi grupami decydentów i rożnymi poglądami w celu
wypracowania decyzji opartej na kompromisie oraz decydenci teoretyczni (aksjologiczni) – podejmują decyzje przede
wszystkim zgodne ich ideologią, działają zdecydowanie, popierają tylko jeden wariant decyzji zgodny z ich systemem
wartości. Największą zaletą tego podejścia jest podkreślenie faktu, że decydenci polityczni myślą w sposób
syntetyczny, a nie analityczny.

21. Typ kryzysowy decydowania politycznego.

W tym typie analizy zakłada się, że decyzje polityczne podejmowane w czasie kryzysu są przede wszystkim

funkcją sytuacji decyzyjnej (kryzysu, który polega na istotnej zmianie wewnętrznego lub zewnętrznego środowiska
państwa, na powstaniu zagrożenia podstawowych wartości systemu politycznego, na istnieniu groźby wybuchu działań
zbrojnych, a w związku z tym na konieczności podejmowania bardzo ważnych decyzji w bardzo krótkim czasie w
warunkach wzrostu emocji i napięcia decydentów).

Decyzje podejmowane w takich warunkach są przede wszystkim funkcją sytuacji decyzyjnej - a więc samego

kryzysu. W tej teorii bada się w szczególności wpływ kryzysu na: spoistość wewnętrzną ośrodków decyzyjnych, sposób
postrzegania rzeczywistości przez decydentów, styl podejmowania decyzji politycznych.

22. Typ makrospołeczny decydowania politycznego.

Decyzja jest wynikiem sposobu realizacji interesów grup społecznych. Podjęcie decyzji jest zaspokojeniem

potrzeb i oczekiwań społecznych. Rekonstruując podstawowe interesy możemy w sposób najgłębszy wyjaśniać decyzje
polityczne. Prawidłowe odczytanie interesów jest bardzo ważne aby uzyskać wyborcze poparcie danej grupy.

W typowych sytuacjach wielkie grupy społeczne są reprezentowane przez partie polityczne, które ze swojego

składu wyłaniają ośrodki podejmujące decyzje polityczne. Z tego względu, aby wyjaśnić procesy decyzyjne należy
wyjaśnić funkcjonowanie trzech poziomów podmiotowości politycznej: podmiotów interesów, działań i decyzji jako
trój jednej całości.

23. Sytuacja decyzyjna – definicja, sensy, style definiowania.

Istnieją dwa sposoby definiowania sytuacji decyzyjnej. Po pierwsze, jest to system zmiennych niezależnych

skłaniających decydentów do podjęcia działań. Po drugie, system zmiennych niezależnych od decydentów, ale
zależnych od działań innego ośrodka decyzyjnego. W poszczególnych typach politologicznej analizy decyzyjnej
(wspomniane powyżej) sytuacja decyzyjna rozumiana jest za każdym razem inaczej:

•

w ujęciu psychologicznym – jako wyobrażenie polityka o bodźcu stanowiący funkcję struktury jego

4

osobowości

•

w ujęciu mikrospołecznym – stanowi zobiektywizowany obraz rzeczywistości będący funkcją ścierania się
odmiennych wyobrażeń kilku decydentów w jakiś ujednolicany sposób

•

w ujęciu organizacyjnym – stanowi funkcję działań zorganizowanego środowiska systemu. Sytuacją decyzyjną
jest po prostu inicjatywa podjęcia jakiejś decyzji.

•

w ujęciu matematycznym – jest to funkcja równoczesnego działania co najmniej dwóch ośrodków
decyzyjnych

•

w ujęciu cybernetycznym – decydenci nie mają ani czasu, ani możliwości, ani potrzeby dokonywania pełnej
analizy sytuacji politycznej, w związku z tym godzą się na wyobrażenie o sytuacji decyzyjnej, jakie
sformułowali ich pracownicy

•

w ujęciu makrospołecznym – jest to przede wszystkim funkcja potrzeb i interesów wielkich grup społecznych,
a także procesów ich artykulacji, argumentowania i reprezentowania

H. i M. Sproutowie rozróżnili dwa środowiska decyzyjne: psychologiczne (wyobrażone) i operacyjne

(rzeczywiste). Jeśli występują pomiędzy nimi różnice, to przeważa środowisko psychologiczne.

24. Typologia sytuacji decyzyjnej według kryterium świadomościowego – analiza przykładów.

Zgodnie z kryterium świadomościowym możemy wyróżnić sytuacje rzeczywiste i wyobrażone. Sytuacje

rzeczywiste istnieją w sensie obiektywnym - obraz takiej sytuacji wytworzony w świadomości polityków jest w pełni
zgodny z cechami rzeczywistymi. Współcześnie niełatwo to osiągnąć, ponieważ decydencie na ogół nie mają czasu na
pełne zbadanie rzeczywistości.

Sytuacje wyobrażone natomiast znajdują się tylko w świadomości decydenta, zostają przez niego

przekształcone, ulegają wpływom stereotypów i wewnętrznego nastawienia polityka. Można mnożyć przykłady
błędnych decyzji politycznych, bo de facto spotykamy się z nimi codziennie. W literaturze przedmiotu często wskazuje
się tutaj na błędną ocenę sytuacji w Europie w latach 60 przez de Gaulla, który uważał, że różnice w podejściu do
świata państw środkowej i wschodniej Europy w porównaniu do Zachodu wynikają z ich wesołości (Polacy) lub
smutku (Czesi).

J. Penc podaje inną klasyfikację i odróżnia sytuacje dewiacyjne i innowacyjne. W pierwszym przypadku

decydenci porównują rzeczywistość ze świadomościowym stanem idealnym i stwierdzają defekt systemu, który zmusza
ich do podjęcia działań. W drugim świadomość wyprzeda powstanie problemu – decydenci działają z własnej
inicjatywy, w celu osiągnięcia adaptacji antycypacyjnej.

25. Typologia sytuacji decyzyjnej według kryterium systemowego – analiza przykładów.

Zgodnie z kryterium systemowym wyróżniamy następujące sytuacje decyzyjne:

•

wewnętrzne – na otoczenie wewnętrzne decyzji wpływają czynniki i warunki działające w terytorialnych
granicach państwa; w jego skład wchodzą m.in. System ekologiczny, biologiczny i społeczny;

•

zewnętrzne – czynniki i warunki funkcjonujące poza państwowymi granicami; i międzynarodowe systemy
społeczne, polityczne i ekologiczne

Wskazuje się, że oba typy otoczenia są ze sobą sprzężone!

•

transnarodowe – ich cechą szczególną jest splatanie się tego, co wewnętrzne z tym co międzynarodowe ze
względu na udział uczestników niesuwerennych w stosunkach międzynarodowych; sytuacje te mogą mieć
dwojaki charakter:
◦

mogą być funkcją wpływu międzyspołecznego – dwa społeczeństwa wzajemnie na siebie oddziałują np.
Podejmując współpracę;

◦

może też dojść do sytuacji, w której z jednej strony występuje państwo, a z drugiej społeczeństwo innego
państwa (np. Działalność propagandowa podczas wojny).

26. Typologia sytuacji decyzyjnej według kryterium wzburzenia pola decyzyjnego – analiza przykładów.

Zgodnie z kryterium wzburzenia pola decyzyjnego sytuacje decyzyjne możemy podzielić na normalne i

kryzysowe. W sytuacji normalnej destabilizujące zmiany w polu zewnętrznym i wewnętrznym są małe, a decydenci
aktywnie adaptują się do zmian środowiskowych. W sytuacjach kryzysowych zmiany są duże, a ośrodek decyzyjny
wybiera konserwatywną adaptację pasywną pogłębiając tym samym istniejące trudności.

27. Typologia sytuacji decyzyjnej według kryterium autonomiczności pola decyzyjnego – analiza przykładów.

Zgonie z kryterium autonomiczności pola decyzyjnego możemy wyróżnić dwie możliwości: sytuacja

decyzyjna może być traktowana jako zmienna niezależna od decydentów lub jako zmienna zależna. W pierwszym
przypadku przyjmuje się, że powstaje ona samoistnie, natomiast w drugim jest funkcją działania sił, które można
hipotetycznie zdefiniować.

5

28. Charakterystyka normalnej sytuacji decyzyjnej.

Sytuacje normalne odpowiadają możliwościom intelektualnym i wykonawczym człowieka. Są to z reguły

sytuacje powtarzalne, w których decydent może zastosować wcześniej wyuczone reguły działania. Charakteryzuje je
niewielkie ryzyko podejmowania decyzji politycznych. Rutynowa sytuacja pociąga za sobą stabilne (przypadkowe) i
spokojne (nieprzypadkowe) zmiany, decydent umie przewidzieć skutki decyzji, ponieważ wie, co na nią oddziałuje.

29. Ocena poziomu ryzyka w normalnej sytuacji decyzyjnej.

Najważniejszym pojedynczym kryterium podziału sytuacji decyzyjnych jest kryterium ryzyka. Każdy ośrodek

decyzyjny jest znajduje się pod wpływem różnych czynników, na które zawsze, w pewnym zakresie nie ma żadnego
wpływu. Od jego zdolności kontrolowania sytuacji zależy jak wielkie będzie ryzyko polityczne podejmowanych
decyzji. Możemy wyróżnić następujące rodzaje sytuacji decyzyjnych:

•

deterministyczna – podjęcie decyzyji nie oznacza właściwie żadnego ryzyka politycznego, ponieważ ośrodek
decyzyjny w pełni kontroluje wszystkie istotne parametry wpływające na taką sytuację; ma on bardzo duży
zakres władzy i pełne informacje; niestety w praktyce politycznej takie sytuacje bardzo rzadko występują. Ich
przykładem mogą być sytuacje wyborcze – termin wyborów można przewidzieć, mimo iż ich wynik pozostaje
nieznany;

•

probabilistyczna – w niej pojawia się już ryzyko polityczne, ponieważ ośrodek decyzyjny nie jest w stanie
skutecznie kontrolować jednego lub kilku parametrów kształtujących sytuację – działają w sposób losowy.
Decydent zna za to rozkład prawdopodobieństwa parametrów pozostających poza kontrolą. Nie ma pewności
wystąpienia pożądanych skutków, ale wie jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia.

•

Statystyczna – posiada znaczny ładunek ryzyka – ośrodek nie tylko nie ma kontroli, ale na dodatek nie zna
rozkładów prawdopodobieństwa parametrów. Możliwe jest jednak formułowanie hipotez na ich temat. Służą
one jako podstawa decyzji politycznej.

•

Strategiczna – ryzyko jest największe; ośrodek decyzyjny nie ma kontroli, nie zna rozkładów i nie może
formułować hipotez. Jedyną metodą przygotowania decyzji politycznej jest przyjęcie założenia, że niektóre
istotne parametry są kontrolowane przez inny podmiot polityki (wchodzi tutaj teoria gier).

30. Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych według C. Hermanna.

Uznawana jest za najlepszą klasyfikację politycznych sytuacji decyzyjnych. Herman oparł się na opinii

Syndera i Robinsona, którzy stwierdzili, że istnieją trzy podstawowe kryteria klasyfikowania sytuacji decyzyjnych:
przewidywalność ich wystąpień (przewidywane – zaskakujące), czas na podjęcie decyzji (ograniczony –
nieograniczony) i zagrożenie podstawowych wartości danego państwa (wysokie – niskie).

Ze względu na te trzy elementy możemy wyróżnić 8 sytuacji decyzyjnych:

•

sytuacja normalna typu kryzysowego- zaskoczenie + ograniczony czas + wysokie zagrożenie

•

sytuacja innowacyjna- zaskoczenie + nieograniczony czas + wysokie zagrożenie

•

sytuacja inercyjna- zaskoczenie + nieograniczony czas + niskie zagrożenie

•

sytuacja okolicznościowa- zaskoczenie + ograniczony czas + niskie zagrożenie

•

sytuacja refleksyjna- przewidywalna + ograniczony czas + wysokie zagrożenie

•

sytuacja deliberacyjna- przewidywalna + nieograniczony czas + wysokie zagrożenie

•

sytuacja rutynowa- przewidywalna + nieograniczony czas + niskie zagrożenie

•

sytuacja administracyjna- przewidywalna + ograniczony czas + niskie zagrożenie

31. Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych według teorii gier.

W teorii gier stosuje się trzy kryteria podziału sytuacji decyzyjnych: liczba uczestników (gry dwuosobowe i n-

osobowe), układ interesów stron (identyczne preferencje – przeciwstawne – mieszane) i wynik gry (gry o sumie
zerowej i niezerowej).

W związku z powyższym możemy wyróżnić pięć sytuacji decyzyjnych:

•

sytuacje współpracy – dwie strony + identyczne hierarchie preferencji

•

sytuacje rokowań – dwie strony + ogólna zgodność preferencji + suma niezerowa

•

sytuacje konfliktowe – dwie strony + sprzeczne hierarchie + suma niezerowa

•

sytuacje pełnego konfliktu – dwie strony + sprzeczne hierarchie + suma zerowa

•

sytuacje, w których występuje wiele podmiotów :)

32. Charakterystyka kryzysowej sytuacji decyzyjnej.

W momencie gdy pojawi się kryzysowa sytuacja polityczna odkształca się przebieg procesu decyzyjnego.

Ośrodek decyzyjny się reorganizuje, zmienia się sposób postrzegania rzeczywistości przez niego, górę zaczynają grać
powoli emocje. Pietraś pdaje, że kryzysowa sytuacja decyzyjna powstaje wtedy, gdy zmiany środowiskowe (w
otoczeniu wewnętrznym i/lub zewnętrznym) są na tyle głębokie, że w sposób istotny destabilizują system polityczny,
ponieważ naruszają jego podstawowe wartości, co grozi wybuchem działań zbrojnych, a decyzje muszą być

6

podejmowane natychmiast. Można wyróżnić trzy główne kryteria kryzysowości: destabilizacja, groźba wojny i krótki
czas na podjęcie decyzji.

W związku z tym możemy podzielić sytuacje kryzysowe na:

•

rzeczywiste – kryzys istnieje obiektywnie, decydenci prawidłowo interpretują rzeczywistość

•

obsesyjne – kryzys istnieje tylko w świadomości decydentów, którzy reagują w sposób kryzysowy,
nieadekwatny do rzeczywistej sytuacji

•

neglekcyjne – kryzys istnieje obiektywnie, ale decydenci go nie dostrzegają

33. Aspekty subiektywne w kryzysowej sytuacji decyzyjnej.

Subiektywne aspekty kryzysowej sytuacji decyzyjnej sprowadzają się w zasadzie do jednego czynnika –

stresu, który występuje wewnątrz ośrodka decyzyjnego. Niektórzy autorzy uważają go za jedyny wyznacznik sytuacji
kryzysowej. Z jednej strony pogląd taki wydawać może się niesłuszny ponieważ decydenci potrafią reagować stresem
na sytuacje, które z zewnątrz nie przejawiają znamion kryzysu. Jednak pogląd ten broniony jest stwierdzeniem, że
zestresowany decydent opiera się na emocjach, podejmuje decyzje nieracjonalne i tym samym doprowadza do
destabilizacji, kryzysu.

34. Aspekty obiektywne w kryzysowej sytuacji decyzyjnej.

Istnieją trzy obiektywne kryteria wyróżnienia sytuacji kryzysowej spośród innych rodzajów sytuacji. Po

pierwsze jest to destabilizacja, naruszenie podstawowych wartości badanego systemu. Po drugie, chodzi o zagrożenie
wojną, rozpoczęciem działań militarnych. Po trzecie wreszcie, sytuację kryzysową wyróżnia krótki czas dostępny na
reakcję.

35. Trzy typy krzyżowe w kryzysowej sytuacji decyzyjnej.

36. Podmiot decyzyjny.

Podmiot decyzyjny (ośrodek decyzyjny) jest jedną z podstawowych kategorii decydowania politycznego. Jest

to podmiot polityczny, który dąży do utrzymania równowagi (homeostazy) z otoczeniem. Podejmuje decyzje polityczne
w imieniu systemu politycznego. Może być ośrodkiem narodowym lub międzynarodowym w zależności od tego, czy
reprezentuje interesy jednego społeczeństwa czy występuje w imieniu przynajmniej dwóch suwerennych ośrodków
narodowych.

37. Osobowość somatyczno–biologiczna decydenta.

Podobnie jak człowiek, decydent ma swój własny układ somatyczny, którego stan wpływa na jego działania.

Decyzje decydenta mogą się różnić w zależności od tego, czy jest po, w trakcie czy przed obiadem, nie wspominając o
wcześniejszej kawie i pączku. Na decyzje ma wpływ także stan zdrowia decydenta, jego temperament czy ułomności
fizyczne.

38. Osobowość psychiczna decydenta.

Osobowość psychiczna określa podmiotowe „ja” decydenta. Decydent powinien znać swoje ograniczenia i

zdolności i prawidłowo je oceniać. Niestety niektórzy mają bardzo wysokie mniemanie o sobie. Sposób poznawania
świata jest również niezwykle ważny. Decydent może mieć zdolność do działania lub tworzenia czegoś nowego. Bardzo
istotnymi czynnikami jest również: samowiedza, sposób myślenia (np. Abstrakcyjnego), stan pamięci, nabyte
doświadczenie, twórczość, nastawienie na doskonalenie, elastyczność, akulturacja itp.

39. Osobowość etyczna decydenta.

Osobowość etyczna decydenta to kształt jego wartości moralnych – skąd je bierze i na jakiej podstawie je

ocenia. Można oceniać zachowania decydentów z punktu widzenia:

•

nomologicznego – kieruje się normami prawnymi czy religijnymi,

•

aksjologicznego – kierowanie się wartościami np. Racją stanu,

•

aretologicznego – kierowanie się postawami morlanymi

•

egzemplarycznego – kierowanie się wzorcami osobowymi.

40. Osobowość normatywna decydenta.

Osobowość normatywna ocenia stosunek decydenta do norm prawnych obowiązujących w danym kraju. Na ile

przestrzega obowiązujących norm, na ile je zna i szanuje, w jaki sposób się o nich wypowiada oraz czy za słowami idą
czyny.

41. Osobowość społeczna decydenta.

Osobowość społeczna wiąże się z wykonywaniem pewnych ról społecznych, które każdy z nas przyjmuje.

7

Rolę mogą zmieniać decydentów: inaczej zachowują się w opozycji, inaczej w rządzie, a inaczej w warunkach porażki.
Trudniej się zachować po porażce, łatwo po zwycięstwie.

Na osobowość społeczną mają wpływ następujące czynniki:

•

stan społeczny

•

wykonywane funkcje

•

jaźń odzwierciedlona (jak inni postrzegają daną rolę społeczną)

•

znaczenie życiowe

42. Narodowy ośrodek decyzyjny.

Zgodnie z typologią Snydera, Brucka i Sapina pod względem kryterium poziomu decyzyjnego możemy

wyróżnić: ośrodki narodowe, międzynarodowe i transnarodowe.

Ośrodki narodowe możemy podzielić na centralne – w całości ponoszące odpowiedzialność za funkcjonowanie

państwa, i lokalne – decydujące tylko w sprawach pewnego obszaru państwa.

43. Międzynarodowy ośrodek decyzyjny.

Wśród ośrodków międzynarodowych możemy wyróżnić systemy decyzyjne działające w stosunkach

bilateralnych oraz multilateralnych.

44. Transnarodowy ośrodek decyzyjny.

Ośrodek transnarodowy wymaga współdecydowania i podziału kompetencji decyzyjnych między ośrodku

narodowe i międzynarodowe. Ośrodki narodowe (centralne) podejmują własne decyzje uzyskując jednocześnie wpływ
na treść decyzji politycznej w trakcie międzynarodowych rokowań. Decyzje zapadają na szczeblu ponadnarodowym,
ale wykonywane są w krajach i wiążą ośrodku krajowe.

45. Proces decyzyjny – sposoby definiowania, definicja.

Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny, który realizuje funkcje podejmowania decyzji

.

Ta

sama decyzja w tej samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych. Podejmowanie decyzyji
występuje we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej.

Zgodnie z klasyczną teorią decyzji, proces decyzyjny jest to grupa logicznie powiązanych ze sobą operacji

myślowych lub obliczeniowych, prowadzących do rozwiązania określonego problemu poprzez wybranie jednego z
możliwych wariantów działania.W klasycznym procesie decyzyjnym możemy wyróżnić umownie kilka kolejnych faz:

•

identyfikacja sytuacji decyzyjnej,

•

sformułowanie problemu

•

Zbudowanie modelu decyzyjnego

•

wyznaczenie decyzji dopuszczalnych, wystarczających i optymalnych

•

podjęcie ostatecznej decyzji (oraz jej realizacja)

Decydenci podejmują decyzje strategicznie ważne. Zanim jednak podejmie decyzje to najpierw musi podjąć

decyzje o podjęciu decyzji (W. Pawlak – polityk nie decyzyjny). Istota: przekształcanie istniejącej niepożądanej sytuacji
decyzyjnej w sytuacje nową i pożądaną. Każda decyzja generuje łańcuch decyzyjny. Proces ten jest rozciągany w
czasie. Podejmuje się decyzje, które mają zmienić sytuacje decyzyjną (kiedy sytuacja decyzyjna jest niekorzystna
należy zmienić parametry decyzyjne otoczenia).

46. Poziomy procesu decyzyjnego – charakterystyka.

Pietraś podaje cztery poziomy na których należy rozpatrywać podejmowanie decyzji. Są to: poziom społeczny,

organizacyjny, racjonalny i emocjonalno – osobowościowy.

•

Poziom społeczny – na tym poziomie najważniejszym zagadnieniem jest podmiotowość polityczna, czyli
świadome i czynne kształtowanie rzeczywistości politycznej zaspokajając w ten sposób własne potrzeby i
interesy. Podmiotowość jest stopniowalna i możemy wyróżnić: podmiotowość wielkich grup społecznych (są
to podmioty interesów politycznych), podmiotowość organizacji politycznych (podmioty działań politycznych)
oraz podmiotowość małych grup kierowniczych i jednostek występujących w rolach politycznych (podmioty
decyzji politycznych).

•

Poziom organizacyjny – członkowie ośrodka decyzyjnego nie są całkowicie wolni i niezależni – zawsze są
częścią pewnej struktury organizacyjnej (partii politycznej, rządu, związku zawodowego).

•

Poziom racjonalny – związany jest z teorią gier i wykorzystywaniem rozumu przy podejmowaniu decyzji
politycznych. Decydent kalkuluje czy dana decyzja przyniesie więcej korzyści niż strat.

•

Poziom emocjonalno – osobowościowy – związany jest z decydentem jako osobą, która ulega również
naciskom innych czy samego siebie. Decydent nie może wyłączyć działania swoich emocji czy cech
osobowościowych przy podejmowaniu decyzji.

8

47. Decyzja polityczna – definicja i wyjaśnienie pojęcia.

Decyzja polityczna jest najważniejszą kategorią w decydowaniu politycznym. Jest to akt nielosowego,

świadomego wyboru działania lub zaniechania. Jest to jeden z końcowych etapów procesu decyzyjnego. Dwie bardzo
ważne cechy: nielosowość – nie jest przypadkowa i świadoma – decydent ma wolę podjęcia decyzji lub może podjąć
niedecyzję – zaniechać jej. Z punktu widzenia charakterystycznych cech systemu politycznego możemy wyróżnić
decyzje narodowe, międzynarodowe i transnarodowe.

Możemy wyszczególnić dwa podejścia do decyzji politycznej. Podejście normatywistyczne mówi nam, jak

należy racjonalnie podejmować decyzje, jaka decyzja jest racjonalna. W tym podejście decyzje są traktowane jako efekt
racjonalnego działania – zdominowanego przez rozum. W podejściu empirycznym koncentrujemy uwagę na realnych,
rzeczywiście podejmowanych decyzjach zdominowanych przez emocje. Bierze się tutaj pod uwagę czynniki wolicyjne,
afektywne, biologiczne i emocjonalne.

48. Elementy decyzji politycznej.

Możemy wyróżnić następujące elementy decyzji politycznej:

•

podmiot decyzyjny – osoba/osoby, która podjęła decyzję; często nie wiadomo kto jest autorem decyzji –
pozostaje w ukryciu;

•

cel decyzji – czemu decyzja służy, jaki jest cel jej wydania, czy przyczyni się do rozwiązania problemu;

•

problem decyzyjny – kwestia, którą decyzja ma rozstrzygnąć;

•

wolność wyboru – element niezbędny!!

•

odpowiedzialność za decyzje

•

środowisko decyzji – otoczenie, w którym jest podejmowana.

49. Aspekty decyzji politycznej.

W literaturze przedmiotu możemy spotkać się z pięcioma aspektami decyzji:

•

prakseologicznym – każda decyzja jest pewną metodą dobrego działania;

•

podmiotowy – dotyczący podmiotu, który podjął decyzję;

•

przedmiotowy – to, czego decyzja dotyczy;

•

procesualny – opisania sposobu podjęcia decyzji;

•

funkcjonalny – opisanie skutków i wykonania decyzji;

50. Typy decyzji politycznej.

W literaturze przedmiotu funkcjonuje ponad trzysta kryteriów klasyfikacji decyzji politycznych. Postaramy się

je wszystkie poniżej przedstawić. (Dobry żart nie?)

•

zgodnie z kryterium ośrodka decyzyjnego możemy wyróżnić 4 mniejsze kryteria:
◦

kryterium poziomu decyzyjnego: decyzje narodowe – międzynarodowe;

◦

kryterium podmiotowego zakresu: decyzje ogólnospołeczne – decyzje organizacji społecznych czy
politycznych – decyzje państwowe;

◦

kryterium motywacji decyzyjnej: decyzje podejmowane z powodów aksjologicznych – militarnych –
gospodarczych – społecznych – czysto politycznych (władczych);

◦

kryterium adresata: decyzje podmiotowe (odnoszą się do działania ośrodka decyzyjnego) – przedmiotowe
(skierowane do innych adresatów);

•

zgodnie z kryterium procesu decyzyjnego:
◦

kryterium złożoności: decyzje proste – złożone

◦

kryterium pola decyzyjnego: decyzje faktyczne – prawne;

◦

kryterium formy podejmowania decyzji: pisemne – ustne – elektroniczne;

◦

kryterium stopnia poinformowania o ich treści: decyzje o charakterze publicznym – niejawne – tajne;

•

zgodnie z kryterium czasu decyzyjnego: takie, które trzeba podjąć natychmiast – takie, które mogą być
odłożone w czasie;
◦

inna klasyfikacja w tym kryterium: strategiczne – taktyczne – operacyjno–wykonawcze

•

zgodnie z kryterium implementacji decyzji:
◦

kryterium stopnia przymusu: decyzje władcze – opcyjne – symboliczne;

◦

kryterium stopnia podważalności: decyzje ostateczne – nieostateczne;

◦

kryterium zmiany rzeczywistości: decyzje regulacyjne – sterujące – innowacyjne;

◦

kryterium zakresu implementacji: rzeczywiste – symboliczne – nonsensowne – pseudodecyzje

51. Cele decyzji politycznej – definicja i sensy.

Cel decyzji to stan, wyobrażenie wygenerowane przez decydenta umiejscowione w przyszłości. Jest on

antycypowany przez podmiot decyzyjny, uznawany za cenny i wyznaczający kierunek działalności, strukturę i

9

aktywność. Możemy wyróżnić dwa sensu pojęcia cel: podmiotowy i przedmiotowy. Sens podmiotowy wskazuje nam
jaki stan jest cenny dla kogoś (dla innych może nie być ważny). Sens przedmiotowy polega na wzięciu pod uwagę
skutku działania (jakościowego bądź ilościowego)

Cele mogą byś stopniowalne: główne i mniejsze – szczegółowe.

52. Definicja pojęcia wybór polityczny.

Wybór jest to proces polegający na dokonaniu opcji na rzecz określonego wariantu działania zgodnie z

preferencjami – każdy podmiot decyzyjny ma swoją własną hierarchię preferencji i nakłada ją na warianty decyzyjne
dokonując wyboru. Aby wybór był możliwy musi istnieć wolna przestrzeń będąca pochodną wolności – gdy człowiek
jest zdominowany przez czynniki negatywne lub w sytuacjach automatycznych (gdy działa bezrefleksyjnie).

Wyborami rządzą 2 czynniki: proces intelektualny i psychologiczny zachodzący w człowieku.

53. Ograniczenia wewnętrzne i zewnętrzne wolności wyboru decyzji politycznej.

Wolność wyboru może być ograniczona. Do czynników zewnętrznych zaliczamy:

•

kauzalizm – zjawiska mają swoje przyczyny, które mogą mieć charakter probabilistyczny;

•

poglądy właściwe podmiotom decyzyjnym – przeświadczenie o braku możliwości wyboru lub o istnieniu
możliwości wyboru w każdych okolicznościach;

•

argumenty prawidłościowe – istnieją pewne prawidłowości funkcjonowania bytów: strukturalne,
celowościowe, statystyczne i logiczne;

Wśród czynników wewnętrznych warto zwrócić uwagę na te, wyróżnione przez Dietricha von Hildebranda: postawę
egocentryczną (powodującą, że nie widzi się rozwiązań alternatywnych), wstręt – obrzydzenie, strach przed
pogardą/klęską/ośmieszeniem, lęki i obawy, nadmierne uleganie wpływom, kompleks niezależności, zależność od
opinii publicznej, uprzedzenia, przeżycia wewnętrzne, osobowość spastyczna (człowiek wycofany), przyzwyczajenia,
nieśmiałość, obawa przed ujawnieniem pewnych informacji.

Wolność jest procesem – należy ją odnawiać, sprawdzać, czy rzeczywiście istnieje. Wolność wyboru jest

często ograniczana przez prawo, ekonomię, technikę czy matkę Ziemię.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z wolnością wyboru: odpowiedzialność za

decyzję (przed prawem) i odpowiedzialność w decyzji (przed samym sobą).

54. Środowisko decyzji politycznej.

Decyzja polityczna zawsze zapada w jakimś otoczeniu, na które składają się role społeczne, stosunki

interpersonalne, formalizacja ról oraz otoczenie organizacyjne systemu. Bez zwrócenia uwagi na otoczenie decyzji nie
można rozpatrzyć niej samej.

55. Implementacja decyzji politycznej.

Implementacja oznacza wykonanie, realizację decyzji prowadzącą do zmiany rzeczywistości politycznej za

pomocą odpowiednich metod i środków. Często trzeba w tym celu wydać szereg decyzji wykonawczych. Wykonanie
decyzji stanowi warunek konieczny realizacji celu decyzji – zmiany niepożądanej przez decydenta sytuacji.

Badacze wskazują, że proces implementacji powinien polegać na stałej ewolucji celów i skutków decyzji –

pojawienie się skutków wywołuje konieczność rekonstrukcji celów, które ponownie wpływają na pojawienie się
nowych skutków.

56. Zasady wykonywania decyzji.

G. Majone i A. Wildawski wskazują na stałą ewolucję celów i skutków jako podstawową zasadę implementacji

decyzji politycznych. W miarę wdrażania danej decyzji pojawiają się jej skutki. Zadaniem decydenta jest ich
przewidywanie i reagowanie na nie przez odpowiednią modyfikację celów i samej decyzji.

Należy także unikać podstawowego błędu jakim jest lekceważenie zmian samego społeczeństwa w sytuacji

gdy decyzja zmienia się jego środowisko. Reakcja grup społecznych, zmiany ich zachowania są naturalną
konsekwencją implementacji decyzji politycznej.

57. Czynniki warunkujące implementację decyzji politycznych.

Implementacja decyzji politycznej może być mniej lub bardziej udana w zależności od różnych czynników.

Oto niektóre z nich:

•

Poprawność proceduralna wydanej decyzji – jeżeli wykonanie decyzji zostanie na przykład zlecone
nieistniejącemu organowi, ta nie zostanie wprowadzona w życie.

•

Poparcie społeczne.

•

Poparcie jednostek uznawanych za autorytety.

•

Możliwości techniczne – jeżeli rząd zleci Policji badanie składu górnych warstw atmosfery, decyzja nie
zostanie wykonana bo Policja nie ma odpowiednich narzędzi ani kadr.

10

58. Proces decyzyjny – definicja i charakter.

Proces decyzyjny to zespół powiązań przyczynowo – skutkowych występujących wewnątrz ośrodka

decyzyjnego poddawanego oddziaływaniom otoczenia (stan wejścia), ulegającego zmianom (wewnętrzna konwersja
systemu) oraz oddziałującego na otoczenie (wyjście).

Decydowanie polityczne zachodzi na następujących poziomach:

•

społecznym – dzieje się w pewnej rzeczywistości społecznej;

•

organizacyjnym – zachodzi w strukturach ośrodka decyzyjnego;

•

teoretycznym – ośrodek decyzyjny ma pewną teorią, swoje własne przemyślenia;

•

racjonalnym – ośrodkiem rządzą racjonalne zasady postępowania;

•

emocjonalno-osobowościowym;

59. Fazy procesu decyzyjnego (A. Heywood).

Heywood wyróżnia 4 fazy procesu decydowania. Są to:

•

inicjowanie

na tym etapie tworzy się agendy problemowe, definiuje problem, określa sposób jego badania i przekształcenia
rzeczywistości. Agenda ta porządkuje debatę publiczną, powoduje, ze pewne tematy są obecne, a inne nie. W fazie tej
określa się również, kto ma podjąć decyzję. Niestety inicjowanie jest bardzo niebezpieczne – może dojść w tym czasie
do wielu błędów, np. Nieuwzględnienia wszystkich wariantów lub brak selekcji informacji, która powoduje
zaciemnienie obrazu decydentowi.

•

Formułowanie

na tym etapie określa się sposób podjęcia decyzji, definiuje się problem, prognozuje i analizuje opcji polityczne. Faza ta
kończy się wybraniem preferowanej opcji. Ustalamy także kto będzie podejmować decyzję – w jaki sposób, za pomocą
jakich metod. Należy również określić granice konsultacji i krytyki.

•

Wdrażanie

ustalenie tego, kto wykona decyzję – kto będzie to wszystko kontrolował (jakość, czas, efektywność).

•

Ocenianie

badamy, czy decyzja przyniosła zamieszone skutki, czy następnym razem powinniśmy wprowadzić zmiany. Jeśli cel
został zrealizowany – kończymy proces decyzyjny.

60. Fazy procesu decyzyjnego (M. Zdyb).

Swoją koncepcję procesu decyzyjnego przestawił również M. Zdyb. Podzielił on ten proces na trzy fazy:

•

faza identyfikacji i określenie problemu decyzyjnego (wraz z jego kategoryzacją)

•

faza kształtowania się decyzji – dokonujemy diagnozy sytuacji i tworzymy jej opis; następnie wyjaśniamy
decyzję i prognozujemy jej skutki; na koniec tej fazy oceniamy, czy prognozowane skutki będą
satysfakcjonujące

•

faza wyboru wariantu decyzyjnego – do tego niezbędna jest odpowiednia baza intelektualna: wiedza,
zrozumienie, rozważenie wariantów decyzyjnych, ich analiza oraz usytuowanie decydenta w odpowiedniej
strukturze (tworzy się je by poprawnie wykonać decyzję).

61. Charakterystyka polityki jako gry scenicznej: pojęcia podstawowe.

Polityka jest dziełem sztucznym tak jak matematyka. W demokracji, w rzadko którym systemie można

zauważyć, że występuje rywalizacja i współdziałanie w polityce. Wyróżnia się dwa ujęcia polityki: jako gry scenicznej i
jako rywalizacji.

Polityka jako gra sceniczna charakteryzuje się występowaniem następujących elementów:

•

ról politycznych – każdy aktor polityczny przyjmuje jakąś rolę; każda z nich jest inna i ma określony motyw w
całym przedstawieniu;

•

sceny politycznej – polityka dzieje się na scenie, ale ma również swoje kuluary, widownie i media – krytyków
sztuki;

•

aktorów – dbają oni o treść sztuki, utrzymują jej faktyczne cele, kontrolują emocje widowni; czasami aktorzy
są profesjonalistami jednak nie jest to warunek konieczny;

•

widowni – która także ma swoją rolę – nie jest bierna; aktorzy oddziałują w kampaniach wyborczych na
rezydua (emocje i popędy), do których wyborcy dorabiają derywacje (pseudologiczne wyjaśnienia mające
uzasadnić ich zachowanie);

•

dominacją uczuć nad logicznym wnioskowaniem z sytuacji – widownia reaguje głównie w momentach
przełomowych;

62. Charakterystyka polityki jako gry rywalizacyjnej: pojęcia podstawowe.

Politykę porównuje się również do gry rywalizacyjnej – typowo sportowej. Warto zwrócić przy tej okazji

uwagę na to, że gry sportowe:

11

•

są grami zespołowymi (a każdy zespół ma swojego kapitana);

•

mają swój cel – gracze chcą zdobyć rolę negocjatora i głównego rozgrywającego jednocześnie; eliminując tym
samym siłę przeciwnika – można np. Nastawić publiczność przeciwko niemu;

•

mają zawodników – aktywnymi są tylko elity polityczne (wyróżniamy elity zintegrowane normatywnie –
akceptują reguły gry i istniejące instytucje jako wartościowe, oraz elity sfragmentaryzowane, w których nie ma
zgody co do reguł gry i wartościowania poszczególnych instytucji); liczba graczy jest niewiadomą – niektórzy
robią uniki i nie ujawniają się;

•

rozgrywają się na arenie walki, których granice są precyzyjnie wyznaczone;

•

mają swoje zasady – łamanie ich nie jest mile widziane; gracze stosują różne techniki gry – dozwolone i
niedozwolone, których stosowanie w równym stopniu może wpływać na osiągnięcie zwycięstwa;

Polityka może być porównywana do tych dwóch rodzajów gier. Trzeba jednak pamiętać o tym, że te gry nie są
oznaczone w czasie – nie można wziąć urlopu od polityki.

63. Zmienne niezależne efektywności decydowania politycznego w demokracji.

Demokracja wymaga, aby władza realizowała interesy obywateli. Nie zawsze udaje się to zrobić w

wystarczający sposób co skutkuje protestami i manifestacjami niezadowolenia.

Trudności w podejmowaniu decyzji sprawia nie tylko rodzaj tej decyzji. Bardzo duży wpływ na jej

efektywność i właściwość maja warunki, w jakich jest ona podejmowana, czyli np. presja czasu czy nacisku ze strony
innych możnych tego świata. Oczekuje się by politycy byli efektywni jednak zmierzenie efektywności jest bardzo
trudne.

Z pewnością możemy powiedzieć, że na efektywność decydowania politycznego mają wpływ następujące

czynniki:

•

wiedza decydentów - decydenci nie zawsze dysponują pewną i pełną informacją co do stanu rzeczywistości
czy przewidywanych skutków danej decyzji. W takiej sytuacji trudno jest wybrać optymalne rozwiązanie a co
dopiero zadbać o jego efektywność.

•

umiejętności decydentów - to od ich umiejętności i doświadczenia zależy, czy będą umieli przeanalizować
zdobyte informacje oraz wybrać optymalne rozwiązanie.

•

istota i złożoność problemu - problemy z jakimi spotykają się decydenci nie zawsze są problemami prostymi,
łatwymi do rozwiązania. Bardzo często jedna podjęta decyzja wpływa na szereg innych, które trzeba będzie
podjąć, aby decyzję - matkę wprowadzić w życie. Im bardziej złożony jest problem tym trudniej o
efektywność decyzji, ponieważ np. wydawanie aktów wykonawczych nie zawsze będzie należało do
kompetencji ośrodka na którego działanie możemy wpływać.

64. Kryteria decydowania politycznego w demokracji.

Abraham Lincoln powiedział kiedyś, ze demokracja to rządzenie (dla) ludu, przez lud, w interesie ludu (of the

People, By the People, and For the People). W związku z tym możemy wyróżnić kryteria społeczne – wskazujące na
czynnik osobowy w demokracji oraz normatywne – określające zasady, bez których trudno uznać decydowanie
polityczne za demokratyczne.

•

Rządzenie dla ludu (of the People) – opiera się o funkcjonowanie modelu władzy państwowej, która określa
sposób i zakres podejmowania decyzji oraz ich egzekwowanie (środki uprawnione do implementacji); wybory
władzy odbywają się periodycznie; muszą być stworzone możliwości do wybory władzy innej niż obecnie
rządząca

•

rola ludu (by the People) – lud jest jednocześnie bezpośrednim i pośrednim decydentem; w przypadku
decydenta pośredniego istotne jest zachowanie zasady równości: jeden obywatel = jeden głos

•

w interesie ludu (for the People) – chodzi tu o ochronę ludu przed tyranią większości, która mogłaby z
mniejszości uczynić nie-lud

65. Cechy ogólne decydowania politycznego w demokracji.

•

Równość – jeden obywatel nie przesądza o preferencjach drugiego obywatela. Nie może dochodzić do
dyktatury jednej opcji. Co więcej, preferencje wyrażane są anonimowo.

•

Autonomia społeczeństwa – obywatele powinni wypowiadać się jako podmioty w sprawach, które ich dotyczą.

•

Adekwatna reprezentacja – związek wartości indywidualnych i społecznych.

•

Optymalność Pareto – zgodność preferencji społecznych z jednomyślnymi preferencjami indywidualnymi.

•

Postulat niezależności od alternatyw niezwiązanych Arrowa.

66. Minimalne warunki decydowania politycznego w demokracji (R. Dahl).

•

Zasada politycznej równości dotyczy zarówno głosowania jak i bycia wybieranym;

•

równe prawo głosu przy podejmowaniu decyzji;

•

inkluzja dorosłych – prawo uczestnictwa w podejmowaniu decyzji mają wszyscy dorośli zamieszkujący dane

12

terytorium;

•

oświecone rozumienie – wszyscy dorośli powinni mieć równy dostęp do możliwie największej ilości
informacji poprawiających sytuację decyzyjną;

•

kontrola agendy – należy pilnować uporządkowanej kolejności wykonywania zadań, która nie może być
organiczana w sposób niedemokratyczny;

67. Decydowanie polityczne a madisonowska teoria demokracji.

Madisonowska koncepcja demokracji zakłada, że każdy człowiek lub grupa ludzi pozbawiona kontroli

społecznej będzie dążyć do tyranii nad innymi. Wolność wymaga zabezpieczenia przed tyranią. Władza powinna
pochodzić od przeważającej ilość wyborców. Musi być kadencyjna, a kadencja nie może trwać zbyt długo. Musi istnieć
podział władzy – suwerenny władca jest niedopuszczalny.

68. Decydowanie polityczne a teoria demokracji G. Sartoriego.

Według Sartoriego najważniejsza jest jakość podejmowanych decyzji w demokracji (jakość rozumiana jest tu

jako stosunek kosztów do korzyści). Decyzja powinna być skolektywizowana (dotyczyć wielkich zbiorowości) i
kolektywna (występuje decydent grupowy).

69. Decydowanie polityczne a koncepcja demokracji przedstawicielskiej (R. Dahl).

Dahl mówił o poliarchii. Twierdził, że demokracja to system idealny, nie wszystko co istnieje występuje w

czystej postaci. W rzeczywistości mamy do czynienia z poliarchią. Występują w niej dwa cele: partycypacja obywateli i
rywalizacja polityczna (np. partii politycznych o wyborców). Władzy powinno zależeć, aby w państwie realizowane
były oba cele.

Gwarantem istnienia poliarchii są: instytucje, wybierane przedstawicielstwo, wolne, uczciwe i częste wybory,

wolność słowa, różnorodne źródła informacji, wolność stowarzyszania się, inkluzyjne obywatelstwo.

Poliarchia jest systemem, o który trzeba dbać. Niewykorzystywanie przemocy w celu zdobycia lub utrzymania

władzy, istnienie społeczeństwa zróżnicowanego, ograniczona możliwość wystąpienia konfliktu kulturowego i
odpowiednia kultura polityczna umacniają poliarchię. Wszystkie te rzeczy dzieją się w państwie. Oznacza to, że o
poliarchii możemy mówić tylko w odniesieniu do bytu suwerennego.

70. Decydowanie polityczne a koncepcja demokracji majoratywnej (A. Lijphart).

A. Lijphart to fiński politolog, który stworzył dwa modele decydowania politycznego w demokracji.

Pierwszym z nich jest model majoratywny (westminsterski). Zgodnie z kryterium fragmentacji kultury społecznej i
stylu zachowania elity politycznej, możemy wyróżnić cztery modele:

•

Rywalizacja odśrodkowa – bardzo wysoki poziom fragmentacji, trudno mówić o jednej elicie politycznej.

•

Rywalizacja dośrodkowa – wysoka rywalizacyjność a słaba fragmentacja.

•

Konsocjalny – wysoka fragmentacja a słaba rywalizacja.

•

Zdepolityzowany – słaba zarówno fragmentacja jak i rywalizacja.

Gdzie jest Polska? Najbliżej nam do rywalizacji dośrodkowej. Nasze społeczeństwo jest raczej skonsolidowane

a mimo to występuje wysoki stopień rywalizacji między partiami politycznymi.

Podsumowując rozważania Lijpharta należy zauważyć, że w zależności od tego z jakim społeczeństwem

mamy do czynienia, inny model jest optymalny. Gdy społęczeństwo jest słabo sfragmentaryzowane, model
westminsterski nie jest dla niego zagrożeniem. Model konsensualny zaś jest lepszy dla społeczeństw mocno
sfragmentaryzowanych, gdzie rozwiązywanie problemów powinoo następować na najniższym możliwym poziomie.

Cechy modelu westminsterskiego:

•

rządy jednopartyjne lub większości

•

parlament jednoizbowy

•

dwie dominujące partie polityczne

•

najczęściej państwo militarne

•

nie stosuje się w nim demokracji bezpośredniej

71. Decydowanie polityczne a koncepcja demokracji konsensualnej (A. Lijphart).

Charakterystyczne cechy tego modelu to:

•

W parlamencie zasiadają przedstawiciele wszystkich subkultur.

•

Tworzy się najczęściej rządy wielopartyjne.

•

Parlament dwuizbowy.

•

Na scenie politycznej występuje dużo partii.

•

Państwa federalne z rozwiniętymi instytucjami demokracji bezpośredniej.

72. Ograniczenia rządów większości.

13

Najistotniejszym ograniczeniem jakie należy wprowadzić na demokrację aby nie stała się tyranią większości,

jest zabezpieczenie praw mniejszości. Najlepszym narzędziem do tego jest utworzenie katalogu praw podstawowych,
takich na które zgadzają się wszyscy i które nie podlegają dyskusji. Prawem podstawowym może być choćby prawo do
życia. Istotne jest też nieograniczanie się do suchego głosowania w podejmowaniu decyzji. Należy umożliwić debatę,
wspólną analizę problemu i wymianę poglądów na jego temat.

73. Cechy decydowania politycznego w demokracji typu większościowego.

Stosowanie typu większościowego demokracji prowadzi do ograniczenia liczby podmiotów na scenie

politycznej. W związku z tym, dochodzi do uproszczenia gier koalicyjnych, łatwiej o podejmowanie kolektywnych
decyzji. Demokracja większościowa ma jednak jedną podstawową wadę: nie wszystkie poglądy znajdują swój wyraz na
forum publicznym. W skrajnych przypadkach, szczególnie przy stosowaniu gerrymanderingu w okręgach
jednomandatowych, może dojść do wyrzucenia z debaty publicznej pokaźnie reprezentowanych w społeczeństwie grup
interesu.

74. Cechy decydowania politycznego w demokracji typu proporcjonalnego.

W demokracji typu proporcjonalnego na scenie politycznej występuje wiele różnych podmiotów, szczególnie

gdy nie stosuje się progów wyborczych. Reprezentowane są w zasadzie wszystkie interesy występujące wśród
wyborców. Ze względu na wielość podmiotów mogących współuczestniczyć w podejmowaniu decyzji i rozdrobnienie
sceny politycznej, utrudnione może być zawieranie kompromisów i decydowanie. Lepszym wariantem tej sytuacji jest
występowanie kilku wyróżniających się, większych aktorów politycznych. Wtedy jednak zwracać szczególną uwagę
należy na uniknięcie dyktatu większości nad mniejszością.

75. Cechy decyzji politycznych w demokracji.

•

W większości decyzje wieloosobowe.

•

Wiele decyzji wynika z obietnic wyborczych.

•

Jednostka dysponuje możliwością wyboru między skończoną liczbą rozwiązań (co najmniej dwa)

•

Jednostka może ujawniać swoje preferencje, ale nie da się rozróżnić słabych i mocnych preferencji.

•

Jednostka jest racjonalna w swoich preferencjach.

76. Decyzyjna ocena działania demokratycznego systemu politycznego (A. Heywood) – kryterium stabilności i
porządku.

Zgodnie z kryterium stabilności i porządku wyróżniamy dwa podejścia:

•

Liberalne – stabilność państwa związana jest ze zdolnością reagowania na żądania społeczne. Wadą tego
podejścia może być wzrost oczekiwań mieszkańców gdy zauważą, że władza jest słaba i spełni każdą ich
zachciankę.

•

Konserwatywne – stabilność państwa związana jest ze sprawowaniem władzy, która powinna realizować tak
zwane cele egzystencjalne, to jest zapewnienie egzystencji państwa i jego tożsamości kulturowej, politycznej i
narodowej.

77. Decyzyjna ocena działania demokratycznego systemu politycznego (A. Heywood) – kryterium dobrobytu
materialnego.

Zgodnie z kryterium dobrobytu materialnego (dobra władza zapewnia dobrobyt a dobrobyt zapewnia rozwój

państwa) możemy wyróżnić dwa podejścia:

•

Wolnorynkowe – bazujące na nieskrępowanym przez działalność działaniu podmiotów na rynku, np. USA.

•

Instytucjonalno-redystrybucyjne – państwo poprzez system podatkowy zmusza do przedsiębiorczości i
aktywności.

78. Decyzyjna ocena działania demokratycznego systemu politycznego (A. Heywood) – kryterium statusu
obywateli.

Przy kryterium statusu obywateli trzeba zastanowić się nad zjawiskiem obywatelstwa, które w tym przypadku

oznacza zrównoważenie praw i obowiązków obywatelskich negatywnych (czyli wolność od), pozytywnych (czyli praw
politycznych) i społecznych (związanych z istnieniem wspólnot społecznych).

79. Decyzyjna ocena działania demokratycznego systemu politycznego (A. Heywood) – kryterium
demokratyczności.

Kryterium to związane jest z podejmowaniem decyzji. Mamy tutaj do czynienia z dwoma problemami. Po

pierwsze, ludzie nie uczestniczą w formach demokracji bezpośredniej z powodu niewiedzy. Po drugie, ludzie nie
uczestniczą w formach demokracji bezpośredniej ponieważ chronią swoje życie prywatne przed demokracją. W tym
przypadku rodzi się pytanie czy istnieją takie kwestie, w sprawie których lud nie powinien się wypowiadać.

14

80. Podział problemów politycznych ze względu na dane początkowe.

Ze względu na kryterium dostępu do tak zwanych danych początkowych, możemy wyróżnić dwa rodzaje

sytuacji problemowych:

•

Otwartą – jest to tak zwany dylemat, który charakteryzuje się trzema cechami: niskim poziomem informacji i
ich prostotą, brakiem informacji o możliwości rozwiązania problemu oraz przekonaniem, że jedno rozwiązanie
problemu istnieje.

•

Zamkniętą – decydent posiada wszystkie możliwe informacje i wszystkie rozwiązania. Może dokładnie je
opisać i wybrać to, które jest najlepsze.

81. Podział problemów politycznych ze względu na sposób sformułowania celu.

W związku z tym kryterium możemy wyróżnić problemy:

•

Konwergencyjne – cel określa jednocześnie wynik końcowy, czyt. jest tylko jedno poprawne rozwiązanie.

•

Dywergencyjne – cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań (z tym przypadkiem mamy najczęściej do
czynienia w gospodarce).

W polityce w sytuacjach kryzysowych częściej występuje drugi rodzaj problemów, natomiast w sytuacjach

normalnych trudno stwierdzić przewagę któregoś z typów.

82. Podział problemów politycznych ze względu na wymiary środowiska.

Ze względu na trzy wymiary środowiska, to jest: stan niepewności, dynamikę i złożoność, możemy wyróżnić:

•

Zadania ryzykowne – powstają w warunkach niepewności, kiedy wyniki nie są znane. Wyróżniamy tutaj dwa
rodzaje zadań ryzykownych: statyczne zadania ryzykowne (znane są konsekwencje każdej decyzji oraz
prawdopodobieństwo wystąpienia wyników, które obliczamy za pomocą metod statystycznych) i dynamiczne
wystąpienia wyników, które warunkowane są możliwością pojawienia się nowych czynników i podmiotów.
Zadania ryzykowne mają trzy niezmienne cechy: zbiór alternatywnych rozwiązań, zbiór hipotez o stanach
rzeczy oraz zbiór wyników.

•

Zadania deterministyczne – cechuje je wysoka pewność. Każde rozwiązanie prowadzi do znanych wyników.

83. Dostrzeganie i analiza sytuacji problemowej.

Sytuacja problemowa wymaga od nas określonego zachowania, które możemy następująco przedstawić:

•

Należy postępować zgodnie ze wskazówkami heurystycznymi ułatwiającymi odkrywanie problemów:
posługiwać się schematami sytuacji; badać sposoby rozpoznawania rzeczywistości, zwłaszcza przyjętych
założeń; wymyślać rozwiązania alternatywne;

•

Należy aktywnie badać cel. Jest to pierwszy etap w analizowaniu sytuacji problemowej. Polega na przełożeniu
jednego trudnego celu na kilka zadań prostszych, cząstkowych.

•

Należy aktywnie badać dane początkowe: podzielić dane na ważne i nieważne, wypełnić luki i przerwy w
bezpośrednio dostępnych danych (czynności interpolacyjne), odkrywać brakujące dane końcowe (czynności
ekstrapolacyjne) oraz analizować dane nieistniejące w sytuacji problemowej (tak zwane dane negatywne).

84. Zastosowanie modelu Dunckera w działalności ideotwórczej.

Działalność ideotwórcza polega na wytwarzaniu pomysłów politycznych. Duncker zaproponował trzy etapy

procesu ideotwórczego. Na pierwszym etapie wybieramy ogólny kierunek poszukiwań rozwiązania. Następnie
tworzymy pomysły cząstkowe. Na koniec, na ich bazie, tworzymy pomysł ostateczny.

85. Zjawisko „olśnienia” w działalności ideotwórczej.

Istnienie zjawiska olśnienia w politologii jest kwestią bardzo kontrowersyjną. Badacze nie są zgodni co do

faktu jego egzystencji. Olśnienie pojawia się w przerwie między fazami myślenia. Jego wynik nie zawsze jest
poprawny i użyteczny. Warto też pamiętać, że sekwencja olśnień nie tworzy pomysłu. Istnieją dwie główne teorie
wyjaśniające to zjawisko. Zgodnie z teorią inkubacji, jest to nieświadomy proces myślenia (w czasie którego występuje
wylęganie się pomysłu), który następnie sobie uświadamiamy. Natomiast druga teoria mówi o wygasaniu błędnych
nastawień w czasie intensywnego myślenia.

Praktycznym przykładem zjawiska olśnienia jest kreskówkowa postać pomysłowego Dobromira.

86. Metody weryfikacji projektów politycznych.

Wyróżniamy dwie główne metody weryfikacji projektów politycznych politycznych:

•

Weryfikacja sukcesywna – w sposób natychmiastowy oceniamy wytworzony projekt. Jeżeli uzyska pozytywną
ocenę, to kończymy proces projekcji, jeżeli negatywną, formułujemy kolejne.

•

Weryfikacja jednoczesna (komparatystyczna) – wybieramy najlepszy projekt w danych warunkach.

15

87. Osobliwości weryfikacji projektów politycznych.

W tym temacie możemy mówić o dwóch efektach, które wpływają na weryfikację projektów. Pierwszy to efekt

emocjonalny – zaczynamy lubić nasz projekt i wybieramy tylko te informacje, które będą go potwierdzać (tendencyjne
przetwarzanie informacji). Drugi to efekt pierwszeństwa – przecenia się rolę pierwszego wrażenia, inne są
niezauważane lub wypierane.

88. Badanie równoczesne w rozwiązywaniu problemów politycznych.

Badanie równoczesne polega na formułowaniu pełnego zbioru hipotez. Następnie wszystkie z nich badamy i

eliminujemy fałszywe.

89. Badanie kolejne w rozwiązywaniu problemów politycznych.

Polega ono na sformułowaniu jednej hipotezy i ocenieniu czy jest prawdziwa czy fałszywa. Jeśli jest fałszywa,

formułujemy kolejną hipotezę.

90. Strategia konserwatywna w rozwiązywaniu problemów politycznych.

Strategia konserwatywna polega na wykorzystywaniu informacji cząstkowych w celu skonstruowania

właściwego rozwiązania. W tym przypadku nie formułuje się hipotez.

91. Strategia ryzykowna w rozwiązywaniu problemów politycznych.

Polega ona na jednoczesnym wykorzystywaniu wielu informacji w celu wyboru szybkiego, właściwego

rozwiązania. Również nie formułuje się hipotez.

92. Błędy w wyborze strategii rozwiązywania problemów politycznych.

Wyróżniamy dwa główne błędy w wyborze strategii rozwiązywania problemów. Jest to błędne nastawienie (na

przykład tylko na jeden kierunek rozumowania) i fiksacja poznawcza (błędne wykorzystywanie środków).

93. Podmiotowość w polityce – definicja i geneza.

Podmiotowość można definiować jako świadome i czynne (aktywne) kształtowanie rzeczywistości politycznej

w celu zaspokojenia własnych interesów i potrzeb. Przeciwieństwem podmiotowości jest uprzedmiotowienie.
Wyróżniamy pięć faz kształtowania się podmiotowości:

1. Transcendentna – początkowo podmiotowość umiejscawiano poza ludzkim i społecznym światem. Siły

kształtujące rolę historyczną ludzi lokowano w dziedzinie ponadnaturalnej.

2. Deterministyczna – jest to faza sekularyzacji podmiotowości, która została sprowadzona na ziemię. Zgodnie z

nią jesteśmy tym, jaki mamy na przykład znak zodiaku. Ludzie funkcjonują w uzależnieniu od czynników
przyrodniczych.

3. Heroistyczna – w fazie tej podmiotowość zostaje shumanizowana. Posiadają ją wielkie jednostki, które tworzą

dzieje. Jest ona charakterystyczna dla XV stulecia, kiedy zaprzeczono istnienie drugiej fazy.

4. Organiczna – podmiotowość ulega socjalizacji i jednoczesnej dehumanizacji. Jednostki są podmiotami

wykonawczymi organizacji społecznej.

5. Integralna – socjalizacja i humanizacja. Podmiotowość zostaje rozciągnięta na wszystkich ludzi.

94. Podmioty interesów politycznych – analiza przykładu.

Pierwszy poziom podmiotowości obejmuje wielkie grupy społeczne, które są podmiotami interesów

politycznych. Grupy te rzadko bezpośrednio uczestniczą w decydowaniu (najczęściej zdarza się to w formie referendum
czy plebiscytu). Wywierają one jednak ogromny wpływ pośredni ponieważ decydenci uwzględniają potrzeby tych grup
nawet w przypadku ich słabej artykulacji. Wielkie grupy społeczne charakteryzują się: dużą liczebnością, pośrednim
charakterem więzi społecznych, rozproszeniem członków na dużym obszarze i tworzeniem własnych struktur
wewnętrznych.

Można wyróżnić pięć podstawowych makrostruktur społecznych: społeczeństwo rolnicze, rolniczo-

przemysłowe, przemysłowo-rolnicze, przemysłowe i usługowe.

Członkowie makrostruktur społecznych w różnym stopniu angażują się w działalność polityczną. Zależy to

między innymi od stopnia identyfikacji z grupą, poziomu aktywności życiowej, osobowości oraz samej sytuacji
politycznej.

95. Podmioty działań politycznych – analiza przykładu.

Podmiotem działań politycznych są organizacje polityczne, które pełnią różne funkcje zewnętrzne

(odczytywanie potrzeb, reprezentacja wobec ośrodków decyzyjnych) i wewnętrzne (socjalizowanie swoich członków,
tworzenie ideologii, mobilizowanie elektoratu).

96. Podmioty decyzji politycznych – analiza przykładu.

16

Podmiotami decyzji politycznych są małe grupy kierownicze oraz jednostki występujące w rolach

politycznych. Są to ośrodki podejmowania decyzji politycznych funkcjonujące na powierzchni zjawisk życia
politycznego. Współcześnie są to najczęściej małe grupy społeczne.

97. Cechy niezmiennicze ośrodka decyzyjnego.

Cechy niezmiennicze to takie, które nie ulegają zmianie pomimo przekształceń otoczenia. Oczywiście gdyby

się nad tym poważnie zastanowić to takich cech nie ma. Wszystko jest mniej lub bardziej zmienne.

Najbliższe niezmienniczości są na przykład ramy prawne ujęte w aktach wyższego rzędu, jak konstytucja

(struktura władzy wykonawczej w Polsce nie zmienia się z dnia na dzień).

98. Cechy indywidualne ośrodka decyzyjnego.

To cechy podkreślające, że każdy ośrodek decyzyjny jest w zasadzie człowiekiem ze wszystkimi swoimi

wadami i zaletami. Do cech indywidualnych możemy zaliczyć: ugodowość, skłonność do podejmowania działań
ryzykownych, umiejętność szybkiego dokonywania analizy sytuacji.

99. Cechy społeczne ośrodka decyzyjnego.

Do tego zagadnienia możemy podejść z dwóch stron. Po pierwsze, decydenci pochodzą z jakiegoś środowiska

społecznego o określonych cechach. Po drugie, sami tworzą oni grupę społeczną, szczególnie gdy formują kolegialny
ośrodek decyzyjny.

100. Cechy aksjologiczne i poznawcze ośrodka decyzyjnego.

Jest to w zasadzie podgrupa cech indywidualnych ośrodka decyzyjnego. Cechy aksjologiczne to indywidualna

hierarchia wartości. Cechy poznawcze to zdolności związane z postrzeganiem i analizą rzeczywistości.

101. Homeostatyczne zachowania ośrodka decyzyjnego.

Ośrodek decyzyjny jest homeostatem systemu, czyli elementem odpowiedzialnym za usuwanie różnic między

stanem pożądanym a istniejącym. Proces decydowania politycznego może być analizowany za pomocą metody
systemowej. Badanym systemem jest wtedy państwo, a podstawowy przedmiot analizy stanowią procesy informacyjno-
decyzyjne. Sytuacja decyzyjna może być rozpatrywana jako wejście systemu, proces decyzyjny stanowi konwersję
wewnątrzsystemową, decyzja polityczna i jej implementacja to wyjście systemu, a zewnętrzna pętla sprzężenia
zwrotnego pozwala na analizę reakcji środowiska na decyzje polityczne podejmowane i wykonywane przez homeostat.

Sprawność systemu zależy od trzech procesów:

•

jego wewnętrznej spójności, dopasowania się i zgrania elementów,

•

dopasowania się systemu do środowiska i nadsystemu oraz stylu tych interakcji,

•

adekwatności wewnętrznej dynamiki systemu oraz dynamiki środowiska, z którym pozostaje w interakcjach

102. Trzy typy adaptacji ośrodka decyzyjnego ze względu na kryterium aktywności.

Ze względu na kryterium aktywności możemy wyróżnić trzy typy adaptacji politycznej, czyli sposobów

przywracania równowagi za pomocą decydowania politycznego. Będą to:

•

adaptacja pasywna – polega na dostosowaniu się przez ośrodek decyzyjny do środowiska. Odbiera on bodźce i
reaguje na nie zmieniając swoją strukturę i funkcję, dostosowując swoje polityki do nacisków ze strony
otoczenia.

•

adaptacja aktywna – polega na narzuceniu środowisku własnych wartości, celów czy interesów i zmuszeniu
innych systemów do podporządkowania się. Ten typ adaptacji stosowany jest przez ośrodki bardzo silne bądź
mające duży posłuch wśród reszty.

•

adaptacja kreatywna – jest kompromisem między pasywną i aktywną. Polega na filtrowaniu bodźców
dochodzących z otoczenia oraz poszukiwaniu punktów równowagi pomiędzy środowiskiem
międzynarodowym i wewnętrznym, rozwojem i tożsamością, środowiskiem i systemem.

103. Trzy typy adaptacji ośrodka decyzyjnego ze względu na kryterium czasu.

Stosując kryterium czasu, adaptację możemy podzielić na:

•

Retroaktywną – polegającą na aktywności wstecznej – dostosowywanie się do bodźca, którego skutki już
wystąpiły w związku z reakcją innych systemów. Jej celem (niemożliwym do osiągnięcia) jest dokonanie
zmiany tych skutków. Ten typ stosowanej adaptacji doprowadza do utraty stanu równowagi przez system. Na
ogół prowadzi do katastrofalnych skutków dla adaptującego się ośrodka.

•

Reaktywną – składającą się z prostych działań odpornych. Stanowi ona bezpośrednią reakcji na bodźce
wskutek czego decydowanie polityczne jest płytkie i nieinteligentne. Ośrodek decyzyjny adaptuje się do
przyczyny bez brania pod uwagę przyszłych skutków, które ta przyczyna i własne działania wywołują w
przyszłości.

17

•

Antycypacyjną - jest jedynym skutecznym sposobem działania politycznego (działaniem optymalnym). Polega
na uprzedzaniu faktów i przystosowywaniu decyzji do jej własnych skutków oraz skutków równoczesnego
działania innych systemów. Adaptacja polega tutaj na przystosowywaniu się do nieistniejących jeszcze
skutków obecnego działania.

104. Zakres podmiotowy ośrodków decyzyjnych – model J. Galtunga.

W literaturze przedmiotu możemy znaleźć różne podejścia do analizy funkcjonowania ośrodka decyzyjnego.

Jeden z nich, autorstwa Johana Galtunga polega na kreśleniu szeregu koncentrycznych kręgów o różnym promieniu,
symbolizującym odległość od centrum decyzyjnego. Autor wyróżnił rdzeń decyzyjny, centrum decyzyjne, peryferie i
dalekie peryferie. Kolejni badacze modyfikowali model zaprezentowany przez Galtunga i przedstawiali swoje
klasyfikacje.

105. Zakres podmiotowy ośrodków decyzyjnych – według ocen obywateli.

Pietraś zauważa, że z punktu widzenia obywatela możemy analizować sześć kręgów decyzyjnych. W

najwęższym (rdzeniu decyzyjnym) znajdują się przywódcy polityczni. W drugim zawodowi politycy. W trzecim
działacze polityczni (tutaj kończy się centrum i zaczynają peryferie). W czwartym kręgu członkowie partii
politycznych. W piątym członkowie wszelkich organizacji społecznych w jakimś stopniu zainteresowani polityką.
Szósty krąg składa się z osób nieinteresujących się polityką i niedążących do wywierania jakiegokolwiek wpływu na
kształt decyzji.

106. Doradcy i eksperci – grupy i typy.

W skład ośrodka decyzyjnego wchodzą również doradcy i eksperci, którzy zapraszani są do stałej lub doraźnej

współpracy. Nie biorą oni jednak udziału w podejmowaniu decyzji, a tym samym nie ponoszą bezpośredniej
odpowiedzialności za jej treść.

Można wyróżnić pięć typów doradców i ekspertów politycznych w zależności od ich stosunku do przyjętych

na siebie obowiązków. Są to badacze (uczciwi, prezentują najbardziej aktualny stan wiedzy, nie dążą do realizacji celów
pobocznych), aksjolodzy (zainteresowani związkiem między przedmiotem ekspertyzy a sferą wartości, których ochrona
jest często ważniejsza od prawdy naukowej), wąscy specjaliści (fachowcy ale w bardzo wąskiej dziedzinie), aroganci
(wybitni specjaliści w wąskim obszarze wiedzy, którym wydaje się, że są specjalistami we wszystkich dziedzinach) i
koniunkturaliści (niezależni od swoich kompetencji, gotowi są poprzeć każdą, nawet błędną decyzję jeśli w ten sposób
uzyskają nagrodę lub unikną kary).

Warto zwrócić uwagę na to, że pojęcia ekspert i doradca nie są tożsame. Stosując kryteria sposobu zatrudniania

i niezależności można wyróżnić trzy typy osób: doradców (zależni od decydentów ze względu na stałe zatrudnienie),
ekspertów zaangażowanych (zatrudniani doraźnie, równocześnie są rzecznikami określonych interesów, na przykład
ekonomicznych) i ekspertów niezależnych (zatrudnieni doraźnie ale nie związani z jakimikolwiek interesami).

107. Funkcje i rola doradców i ekspertów.

Funkcje doradców i ekspertów bywają analityczne, prognostyczne, aksjologiczne i maskujące (poszukiwanie

wyjaśnień dla już podjętych decyzji). Za S. Nagelem uważa się, że każdy ekspert powinien rozstrzygnąć sześć
podstawowych dylematów: optymalizacji (odróżniania ciągów przyczynowo-skutkowych od aksjologicznych potrzeb
decyzyjnych), wrażliwości danych (każdy błąd w sposobie zbierania informacji i pomiaru całkowicie zmienia
prognozę), zaangażowania (doradzać każdemu czy tylko wybranym), nieprzewidywalnych skutków (trzeba
przewidywać wszystkie skutki główne i poboczne), kosztów (jak działać skutecznie przy braku środków finansowych) i
dostępności danych (dzielić się zebranymi informacjami czy przedstawiać tylko ekspertyzy).

108. Typologia ośrodków decyzyjnych według poziomu decyzyjnego.

Zgodnie z kryterium poziomu decyzyjnego możemy wyróżnić trzy rodzaje ośrodków decyzyjnych:

•

Narodowe – które dodatkowo podzielić możemy na:
◦

Centralne – ponoszące odpowiedzialność za funkcjonowanie państwa w całości.

◦

Lokalne – decydujące w sprawach pewnego obszaru państwa.

•

Międzynarodowe – w ich obrębie możemy wyróżnić:
◦

Systemy działające w stosunkach bilateralnych

◦

Systemy działające w stosunkach multilateralnych

•

Transnarodowe – ich specyfika polega na współdecydowaniu o podziale kompetencji decyzyjnych między
ośrodki narodowe i ponadnarodowe.

109. Typologia ośrodków decyzyjnych według statusu ośrodka decyzyjnego w systemie politycznym.

Zgodnie z tym kryterium, możemy wyróżnić następujące ośrodki decydowania politycznego:

•

Będące organami państwa, na przykład parlament i rząd

18

•

Nie będące organami państwa ale stanowiące część systemu politycznego, na przykład centrale partyjne

•

Niekonstytucyjne – ośrodki powstające z połączenia organów państwa i partii politycznych, na przykład
drużyna piłkarska Donalda Tuska

•

Ośrodki całkowicie nieformalne, które mogą spowodować przekształcenie ich decyzji w decyzje państwową,
na przykład trwałe grupy interesu czy wpływowe żony mężów-polityków (Hilary za prezydentury Clintona)

110. Typologie ośrodków decyzyjnych według kryterium czasu, wewnętrznej struktury i skłonności do ryzyka.

Zgodnie z kryterium czasu (trwałości) ośrodki decyzyjne dzielimy na stale istniejące i powoływane ad hoc

(czasem są one powoływane wewnątrz struktury organów państwowych jako sztaby kryzysowe, w innych przypadkach
mogą mieć charakter całkowicie nieformalny).

Biorąc pod uwagę kryterium wewnętrznej struktury, możemy wyróżnić ośrodki zorganizowane w sposób

hierarchiczny (decyzje podejmuje szef szefów) oraz niehierarchiczne (decyzję podejmują grupy polityczne sterowane
przez lidera lub egalitarne). Poza tą klasyfikacją pozostają ośrodki jednoosobowe, które ze względu na częste błędy
decyzyjne są wypierane przez ośrodki kolegialne.

Kolejnym kryterium jest skłonność do ryzyka. Rozróżnia ono ośrodki decydowania politycznego na te których

immanentną cechą jest skłonność do podejmowania decyzji i działań ryzykownych oraz ośrodki ostrożne. Badacze
wskazują, że w polityce zagranicznej można wyodrębnić dwa skrajne typy decydentów: ryzykantów, którzy
uświadamiają sobie tylko część ryzyka rzeczywistego i skłonni są akceptować ryzyko większe od uświadomionego. Po
drugiej stronie są decydenci bardzo ostrożni, którzy wyolbrzymiają ryzyko rzeczywiste i mają skłonność do
akceptowania ryzyka mniejszego niż uświadomione.

111. Holistyczny typ idealny wyjaśnienia zachowań podmiotów decyzyjnych.

Typ holistyczny zakłada spojrzenie na całość zachowań podmiotów decyzyjnych, wszystkie ich

uwarunkowania razem i stąd wyprowadzanie wniosków. Nie należy dopatrywać się cech zachowań szczegółowych
ponieważ nie mają one znaczenia. Całość nie jest sumą składników.

112. Indywidualistyczny typ idealny wyjaśniania zachowań podmiotów decyzyjnych.

Jest przeciwieństwem podejścia holistycznego. Tym razem skupiamy się na pojedynczych, partykularnych

zachowaniach, elementach działalności podmiotów aby wyprowadzić z nich ogólne tezy.

113. Trzy typy wyjaśniania historycznego zachowań podmiotów decyzyjnych.

Typy te są następujące:

•

Koligacyjny – podkreśla umieszczanie badanej decyzji w kontekście historycznym.

•

Odwołanie się do wydarzeń doniosłych.

•

Szczegółowe – rekonstrukcja serii wydarzeń.

114. Wyjaśnianie zachowań podmiotów decyzyjnych według teorii gier.

Korzystając z teorii gier, możemy dopasować daną sytuację rzeczywistą do jakiegoś modelu gry. W ten sposób

wyróżniamy możliwe zachowania poszczególnych podmiotów i analizujemy jakie skutki miałaby każda możliwa
kombinacja zachowań.

Przykład analizy zachowań za pomocą teorii gier znajdziemy w zagadnieniu 262.

115. Profesjonalizm polityczny – definicja, cechy.

Profesjonalizm polityczny to zjawisko opisywane po raz pierwszy przez Maxa Webera w rozprawie Polityka

jako zawód i powołanie. Chodzi tu o bycie politykiem jako działalność zawodową.

Trudno powiedzieć czy są jakieś obiektywne cechy polityka zawodowego. Badania przeprowadzone w Polsce

przez Instytut Badań i Analiz Politologicznych wskazują na następujące cechy, których oczekują wyborcy:

•

kultura osobista

•

umiejętność wypowiadania się

•

wyczucie dyplomacji

•

poczucie odpowiedzialności za kraj

Należy zauważyć, że we współczesnym świecie, a przynajmniej w naszym kręgu kulturowo-politycznym

niewielu jest polityków niezawodowych we władzach szczebla centralnego.

116. Profesjonalizm polityczny – warunki, wymiary.

Wśród warunków profesjonalizacji należałoby wskazać:

•

Osobiste predyspozycje – jak choćby chęć doskonalenia swoich umiejętności niezbędnych do wykonywania
tego zawodu.

•

Wsparcie zewnętrzne – polityka jest dziedziną na tyle złożoną, wieloaspektową, dotykającą najróżniejszych

19

sfer życia i jednocześnie nieustannie się zmieniającą, że zawodowy polityk potrzebuje wsparcia ze strony
ekspertów, autorytetów, placówek naukowych.

•

Przynależność partyjna – na współczesnej scenie politycznej trudno jest o pozostawanie poza partią polityczną.
Zawodowy polityk musi przyłączyć się do organizacji tego typu.

117. Następstwa profesjonalizmu politycznego.

Niestety profesjonalizacja polityki wydaje się przynosić więcej złego niż dobrego. Polityk zawodowy,

utrzymujący się z polityki przestaje być niezależny. Nie tylko jest gotów wiele zrobić aby utrzymać się na scenie
politycznej, ale także jest bardziej podatny na korupcję, gdyż może widzieć w niej sposób na zabezpieczenie swojej
przyszłości gdy nie zostanie wybrany.

Profesjonalizacja osłabia udział obywateli w życiu politycznym. Skoro w organach centralnych zasiadają

politycy pełnoetatowi, nietypową jest sytuacja, w której oddolny ruch obywatelski dostaje się do ciał decyzyjnych.

Idąc dalej, można się zastanowić nad rolą manipulacji na sprofesjonalizowanej scenie politycznej. Zawodowi

politycy poniekąd doskonalą swoje umiejętności w zakresie okłamywania obywateli.

Wreszcie polityk zawodowy może być jedynie marionetką w czyichś rękach.

118. Tworzenie subiektywnej reprezentacji zadania decyzyjnego.

Reprezentacja zadania decyzyjnego jest pewnym uproszczonym obrazem sytuacji. Pomija się w niej pewne

alternatywy. Subiektywność odnosi się do tego, że każdy decydent może w inny sposób patrzeć na daną sytuację
decyzyjną. To w jaki sposób do niej podejdzie będzie miało wpływ na jego dalsze poczynania i rezultat działań.

119. Typy reprezentacji zadania decyzyjnego.

•

Reprezentacja probabilistyczna – dla zadań prostych.

•

Reprezentacja heurystyczna – polega na zestawieniu danych w sposób uporządkowany i na ich podstawie
postawieniu tez co do samego zadania.

•

Reprezentacja deterministyczna – zakładamy, że wynik zadania będzie zależał w całości od naszych poczynań
i danych początkowych. Dopuszczamy tylko związki przyczynowo-skutkowe.

120. Zasady tworzenia reprezentacji zadania decyzyjnego.

•

Reprezentacji – redukcja wariantów.

•

Redukcji złożoności – uproszczony system decyzyjny.

•

Konkretyzacji – wykorzystywanie danych w sposób bezpośredni.

121. Wartościowanie wyników w sytuacji decyzyjnej.

Jest to wyznaczanie wartości pożądanych wyników decyzji. Mówimy sobie co byśmy chcieli żeby się stało w

wyniku naszej decyzji a czego byśmy nie chcieli.

122. Metoda i fazy badania użyteczności rozwiązań w sytuacjach decyzyjnych.

123. Strategie oceny użyteczności wielowymiarowej.

124. Przewidywanie warunków determinujących wyniki rozwiązania problemów decyzyjnych.

125. Metody badania prawdopodobieństwa subiektywnego.

Prawdopodobieństwo subiektywne to pewien rodzaj interpretacji prawdopodobieństwa, zgodnie z którym nie

jest ono tylko wartością obiektywną, ale może być mierzone jedynie na podstawie dostępnych w danej chwili danych.

126. Heurystyczne zasady oceny prawdopodobieństwa wyników rozwiązywania problemów decyzyjnych.

127. Problemy myślenia antycypacyjnego i wstecznego.

Antycypacja jest to przewidywanie jakiegoś zdarzenia przyszłego, jeszcze nieistniejącego, pogląd jeszcze

nieudowodniony.

Myślenie wsteczne to ciekawe zjawisko polegające na tym, że wystąpienie pewnych faktów wpływa na

postrzeganie ich uprzedniego prognozowania. Zjawisko można wyrazić zdaniem „Ja wiedziałem, że tak będzie”.

128. Konflikty w polityce – definicja i typy.

20

Konflikt polityczny to walka dwóch lub więcej podmiotów ze sfery polityki, których interesy są sprzeczne.
Wyróżniamy różne typy konfliktów politycznych:

•

Ze względu na podmiot:
◦

Wewnątrz jednostki (dysonans poznawczy)

◦

Między jednostką a jednostką.

◦

Między jednostką a grupą.

◦

Między grupą a grupą (tu możemy wyróżnić jeszcze szereg podkategorii, zamiast ogólnego pojęcia grupy
wstawiając na przykład instytucję lub komórkę organizacyjną).

•

Ze względu na postać:
◦

Ukryte

◦

Jawne

•

Ze względu na skutki:
◦

Twórczy

◦

Destrukcyjny

129. Przyczyny konfliktów w polityce.

Przyczyn konfliktów może być bardzo wiele. Często dotyczą one:

•

Walki o kontrolę – nie ważne czego dotyczy ta kontrola, świetlicy osiedlowej, złóż ropy czy partii politycznej.

•

Różnic w wartościach – światopogląd jest czymś czego człowiek ze swej natury broni najzacieklej.

•

Natury związku – czy dwa podmioty polityczne mają być równorzędne, czy też jeden ma dominować nad
drugim.

130. Rola konfliktów politycznych.

Konflikt jest w zasadzie esencją polityki (kto ma wątpliwości niech pogada z Chantal Mouffe). Wyróżniamy

dwa rodzaje oddziaływania konfliktów: pozytywne i negatywne.

Konflikt polityczny jest pożądany, ponieważ umożliwia wyrażanie opinii grupom dotąd niereprezentowanym,

prowadzi do poszukiwania nowych rozwiązań, zrozumienia racji przeciwników politycznych (a przynajmniej
zapoznania się z ich opinią). Z drugiej strony może doprowadzić do wzrostu niepokojów społecznych, które skutecznie
sparaliżują proces decydowania politycznego wywołując straty moralne w obu wrogich obozach politycznych.

131. Dwie formy organizacji stosunków międzyludzkich.

Zasadniczo stosunki międzyludzkie mogą być oparte na zasadzie heteronomiczności lub autonomiczności.

Heteronomiczność oznacza podporządkowanie wszystkich jednostek jednej. Autonomiczność to z kolei system, w
którym wiele jednostek sprawuje po władzę po części. Decyzje zapadają wspólnie.

132. Orientacja kooperacyjna wobec konfliktu politycznego.

Orientacja kooperacyjna zakłada współpracę, negocjacje, szukanie porozumienia, wyjście poza swój sposób

myślenia.

133. Orientacja rywalizacyjna wobec konfliktu politycznego.

Orientacja rywalizacyjna wiąże się z absolutnym forsowaniem własnych interesów, umniejszaniem roli

oponenta, poczuciem wyższości nad nim. Kooperacja traktowana jest w tym wypadku jako słabość. Następuje eskalacja
wrogości między stronami.

134. Orientacja wycofania wobec konfliktu politycznego.

Orientacja wycofania polega na ucieczce od konfliktu. Nie rozwiązuje się go, nie likwiduje jego źródeł.

Wycofanie może prowadzić do rywalizacji bądź to długotrwałej stagnacji.

135. Percepcja konfliktu politycznego.

Konflikt polityczny zauważamy już na etapie tworzenia się grup o charakterze politycznym. Gdy tylko

jesteśmy „my” i są „oni”, uważamy, że ci „oni” są jacyś inni a przez to gorsi. Gdy dojdzie do tego jakaś różnica
interesów, szybko nabieramy wrażenia, że zaspokojenie interesów drugiej strony uniemożliwi nam zaspokojenie
naszych. Zaczynamy coraz lepiej postrzegać siebie a coraz gorzej przeciwnika, aż w końcu mamy ochotę go fizycznie
wyeliminować. Jest to całkowicie naturalne. I tak właśnie Carl Schmitt usprawiedliwił Holokaust.

136. Postrzeganie podmiotów politycznych w warunkach konfliktu.

Konflikt powoduje, że podmioty polityczne postrzegają się wzajemnie w sposób niezgodny z rzeczywistością.

Przeciwnik jest zawsze widziany jako gorszy i różniący się bardziej niż w rzeczywistości. Grupę przeciwną postrzega
się jako monolit. Jej motywy są zawsze nikczemne. Jej członkowie nie zasługują na udział w życiu społecznym, nie

21

zasługują nawet na to żeby pozwalać im żyć. Stereotypy działają najsprawniej jak potrafią.

137. Komunikacja w warunkach konfliktu politycznego.

Grupy pozostające w konflikcie unikają w zasadzie kontaktu. W związku z tym komunikacja jest dalece

utrudniona. Docierające informacje są zafałszowane i budują nieprawdziwy obraz przeciwnej grupy. Co więcej, nasila
się zjawisko tendencyjnego przetwarzania informacji. Nawet wyciągnięcie ręki w geście zgody będzie wtedy
interpretowane jako rodzaj podstępu.

138. Destruktywny przebieg konfliktu politycznego.

O ile konflikt na pewnym, ograniczonym poziomie mobilizuje i ma pozytywne skutki, o tyle po przejściu

pewnego etapu staje się całkowicie destruktywny. Grupy rywalizujące nie dążą do zgody i wspólnej pracy, poprawy
warunków, ale do zniszczenia przeciwnika za wszelką cenę. Konflikt jest absorbujący, odciąga od innych kwestii, które
pozostają nierozwiązane. Sytuacja decyzyjna nabiera z czasem coraz wyraźniej znamion sytuacji kryzysowej. Pogarsza
się komunikacja, decyzje podejmowane są w oparciu o emocje a nie racjonalną analizę.

139. Konflikt polityczny nierozwiązywalny.

Konflikt staje się niemożliwy do rozwiązania gdy jest bardzo długotrwały, pozostaje w centrum uwagi, obie

strony poświęciły dla niego duże środki, obie strony mają interes w jego dalszym prowadzeniu i uważają, że jedynym
możliwością jego zakończenia jest całkowita porażka (może nawet anihilacja) jednej ze stron.

140. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych – teoria racjonalnego wyboru.

Teoria racjonalnego wyboru jest w tym kontekście rodzajem teorii wymiany. Do rozwiązania konfliktu

dochodzi wtedy gdy każda ze stron rezygnując z zaspokojenia części swoich interesów, otrzymuje coś wzamian.

141. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych – teoria skutecznej komunikacji DESC.

Nazwa od: describe, express, specify, consequences. G. Bower proponuje cztery kroki prowadzące do

porozumienia:

•

opis problemu (chłodna relacja przejawów konfliktu, konkretnych zachowań i decyzji drugiej strony, bez
wczuwania się w jej intencje, uczucia),

•

ekspresję osobistych odczuć związanych z problemem i wywołanych postępowaniem drugiej strony,

•

skonkretyzowanie oczekiwań,

•

określenie konsekwencji zmiany postępowania i trwania w konflikcie.

Teoria DESC opisana została przez Sharon i Gordona Bowerów. Kolejne kroki można opisać w sposób

następujący:

•

Describe – Opisz sytuację czy zachowanie w najbardziej obiektywny sposób jaki jest możliwy. Zwracaj uwagę
tylko na fakty.

•

Express – Wyraź swoje uczucia i rozmyślenia o sytuacji czy zachowaniu. Staraj się używać pierwszej a nie
drugiej osoby liczby pojedynczej w swojej wypowiedzi. Używanie drugiej osoby nastawia ludzi defensywnie
przez co przestają cię słuchać.

•

Specify – Określ jaki rezultat, wynik najbardziej by ci odpowiadał.

•

Consequences – określ konsekwencje jakie mogą nastąpić. Zarówno pozytywne, jak i negatywne.

142. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych – teoria konsensualna normatywna.

Konflikt polityczny to spór, stan rozbieżności zaistniały pomiędzy podmiotami polityki (np. ośrodkami władzy,

partiami politycznymi). Jego podstawą są sprzeczne interesy i wykluczające się cele poszczególnych podmiotów
politycznych. Konflikty polityczne powstają wówczas, gdy podmioty uświadamiają sobie istnienie sprzeczności, a także
wtedy, kiedy zaspokojenie dążeń jednego z nich może się odbywać kosztem drugiego.

Konflikty występują w różnych formach (np. manifestacje, rozruchy, wojna), mogą też mieć różny charakter

(narodowościowy czy rasowy). Konflikt polityczny w formie otwartej walki prowadzi zawsze do destabilizacji życia
politycznego w państwie. Wprowadzane przez państwa stany wyjątkowe nie prowadzą jednak do rozwiązania
problemu, dlatego strony dążą zazwyczaj do ustalenia wspólnego stanowiska w drodze konsensusu, co wymaga od nich
wzajemnych ustępstw (kompromisu).

Taki sposób rozwiązania konfliktu politycznego zależy jednak w znacznym stopniu od kultury politycznej,

charakteru i podłoża konfliktu. Badacze są zgodni co do tego, że konsensus jest metodą rozwiązywania konfliktów
politycznych charakterystyczna dla państw demokratycznych.

143. Kategorie wyników udanego rozwiązywania konfliktów politycznych.

Są to:

•

przyjęcie rozwiązania integratywnego - opiera się na założeniu, że istnieją takie rozwiązania, które mogą

22

dawać satysfakcję obu stronom konfliktu, realizują ich interesy i wzmacniają więź między stronami. Metodą
dochodzenia do kompromisu są negocjacje.

•

Kompromis - polega na osiągnięciu „środka drogi” między celami i żądaniami stron konfliktu lub na wymianie
koncesji: każda ze stron decyduje się na ustępstwa, ale dotyczą one różnych obszarów. Żadna ze stron nie jest
zadowolona z wyniku, co nie sprzyja trwałości porozumienia. Z tego punktu widzenia rozwiązanie gorsze niż
pierwsze. Kompromis może być jednak użyteczny do zapobiegnięcia impasu i krokiem do dalszych bardziej
owocnych negocjacji.

•

typowanie zwycięzcy - polega na przyjęciu arbitralnego rozwiązania ustalonego losowo (np. przez rzut
monetą) lub przez głosowanie ( wg reguł zaakceptowanych przez obie strony).

144. Negocjowanie – pojęcie i fazy.

Negocjacje traktowane są jako jeden ze sposobów na rozwiązywanie zaistniałych sytuacji konfliktowych.

Bardziej specjalistyczna definicja określa negocjacje jako dwustronny proces komunikowania się, którego głównym
założeniem jest dążenie do osiągnięcia porozumienia.

Negocjacji nie należy traktować ani jako formy współpracy, ani tym bardziej jako bezpośredniego starcia.

Uważane są one za połączenie kooperacji, czyli nastawienia na współdziałanie z asertywnością, która najogólniej
rozumiana jest jako umiejętność stanowczego mówienia "nie". Do każdych negocjacji należy się wcześniej
odpowiednio przygotować. W tym celu powinno się przede wszystkim zebrać i przeanalizować wszystkie cele, jakie
mają być wynikiem tych negocjacji.

J. Z. Rubin i B. R. Brown zwracają uwagę na następujące cechy wyróżniające negocjacje:

•

Angażują one co najmniej dwie strony

•

Interesy stron są sprzeczne co najmniej w jednym obszarze.

•

Strony przynajmniej częściowo dobrowolnie przystępują do podjęcia rozmów niezależnie od uprzednio
istniejących doświadczeń

•

Podejmowane działanie dotyczą podziału bądź wymiany jednego lub więcej dóbr lub zasobów, rozstrzygnięcia
jednego lub więcej problemów dotyczących zaangażowanych osób lub stron przez nie reprezentowanych

•

Działania zwykle polegają na przedstawieniu przez jedną ze stron żądań lub propozycji ocenianiu jej przez
drugą, po czym następuje wyrażenie zgody lub wysunięcie kontrpropozycji.

A więc jest to proces złożony, dynamiczny, poznawczo emocjonalny, gdzie stawką oprócz kontraktu jest często

poczucie własnej godności, ambicje, sympatie i antypatie. Na proces ten składa się określanie celów, aspiracji, zbieranie
informacji, dobieranie partnerów i wreszcie – wzajemne przekonywania się.

Proces negocjacji obejmuje szereg kroków i posunięć, które powinny być realizowane w określonej kolejności

i w ściśle określony sposób. Pominięcie jakiegoś etapu, bądź jego części, utrudnia lub wręcz uniemożliwia osiągnięcie
sukcesu negocjacyjnego. Całość procesu negocjacji można podzielić na następujące fazy:

•

faza przygotowania do negocjacji (tzw. Przedwstępna) – obejmuje ona wszystkie czynności związane z
przygotowaniem się do negocjacji – określenie problemów, wybór odpowiedniej strategii itp.

•

faza wstępna – obejmuje zapoznanie się z drugą stroną, poznanie jej pozycji i celów, budowę zaufania między
stronami, wymianę pierwszych stanowisk i ofert.

•

faza środkowa (negocjacje właściwe) – głównym jej celem jest zbliżenie pozycji obu stron, zdefiniowanych
podczas fazy otwarcia. Często pozycje wyjściowe są tak od siebie oddalone, że jest konieczny znaczny
wysiłek, by zbliżyć obie strony w kierunku porozumienia.

•

faza końcowa – zamknięcie negocjacji - jest ostatnią i najbardziej stresującą częścią procesu negocjacyjnego.
Często obie strony są już zmęczone i pragną jak najszybciej zawrzeć kontrakt. W tym jednak momencie można
popełnić błąd, będący wynikiem presji psychicznej. Dlatego też wskazana jest tu przerwa w negocjacjach,
która pozwoli obu stronom odetchnąć i świadomie powziąć ostateczne rozwiązania.

145. Negocjowanie – granice i cele.

Cel minimalny oznacza dolną granice negocjacji po jej przekroczeniu negocjacje tracą sens. Dlatego w

negocjacjach najważniejsze jest ustalanie hierarchii celów. Musimy pamiętać, że przystępując do nich nie możemy
zrezygnować z naszego celu strategicznego i mieć go cały czas na uwadze. Bo oddanie go oznacza, że dla nas
negocjacje się skończyły i już nie mają sensu. Mogliśmy coś ugrać, ale w ostatecznym rozrachunku straciliśmy bo nie
zrealizowaliśmy celu, który był podstawą negocjacji. to tak jakbyśmy negocjowali taką sytuacje:
przedmiotem negocjacji jest samochód, wynegocjowaliśmy kluczyki ale oddaliśmy paliwo. Facet uruchomi go bez
kluczyków a my nie pojedziemy bez paliwa on pojedzie w siną dal a my zostaniemy z niczym

146. Trzy typy negocjacji: konfrontacyjne, integrujące, wielostronne.

Negocjacje konfrontacyjne zakładają, że każda ze stron ustanawia sobie na osi Pareto jakiś punkt oporu,

którego nie przekroczy, prędzej przerwie negocjacje. Strony negocjują starając się maksymalnie oddalić punkt
porozumienia od własnego punktu oporu.

23

Negocjacje integrujące to takie które prowadzą do rozwiązania przynoszącego wysokie korzyści każdej ze

stron, przy czym ogromna część tych korzyści ma charakter wspólny. Tego typu rozwiązania prowadzą do powstawania
stabilnych układów.

Negocjacje wielostronne, jak sama nazwa wskazuje, zakładają jednoczesne negocjacje między więcej niż

dwoma podmiotami. Ich cechą charakterystyczną jest wzrost skali i dynamiki konkurencji oraz kooperacji.

147. Metody negocjacji – kompromis, układy, przymus.

Kompromis – jest to najprostsza metoda dochodzenia do porozumienia. Zajmuje najmniej czasu i wydaje się

być uczciwą jednak stosowana może być tylko w prostych sprawach. Dążąc do zawarcia kompromisu musimy kierować
się dwoma zasadami. Po pierwsze, należy zająć pozycję skrajną, ale jednocześnie wiarygodną. Po drugie,
kompromisem należy posługiwać się tylko w ostateczności, po wyczerpaniu innych metod.

Układy – służą do rozwiązywania bardziej złożonych problemów. Również podlegają kilku regułom. Po

pierwsze, nie należy dać po sobie poznać, że jest się gotowym do szybkiej zmiany pierwotnego stanowiska. Po drugie,
nie należy się spieszyć, ponieważ ustępstwo na które druga strona musi poczekać będzie uznawane przez nią za
cenniejsze. Po trzecie, należy unikać znaczników, czyli ostatecznego poziomu ustępstwa na jakie jesteśmy w stanie się
zgodzić. Po czwarte, za każde ustępstwo należy wymagać czegoś w zamian.

Przymus – nazywane jest prężeniem muskułów. Polega na stosowaniu gróźb.

148. Metody negocjacji – emocje i logiczne rozumowanie.

Używanie emocji – podstawą stosowania tej metody jest niepozwolenie na to, aby samemu dać się ponieść

emocjom. Jest to metoda bardzo efektywna. Jej przykładem jest wytwarzanie stanów zagrożenia.

Logiczne rozumowanie – polega na przedstawieniu logicznej argumentacji, której druga strona nie będzie w

stanie podważyć. Metoda ta odwołuje się do kulturowego przymusu bycia racjonalnym. Pierwszą regułą logicznego
rozumowania jest unikanie pytań o mało istotne detale. Drugą, przedstawianie logicznego rozumowania jako pierwszy i
tym samym zmuszanie drugiej strony do szukania dziury w całym. Trzecia reguła to wiarygodność wywodów. Stosując
logiczne rozumowanie należy unikać założenia, że druga strona nie sprawdzi przedstawionych przez nas faktów.

149. Komunikacja niewerbalna w negocjacjach politycznych.

Poza komunikacją werbalną wysyłamy i odbieramy komunikaty niewerbalne. W negocjacjach politycznych,

gdy nie kontrolujemy wysyłanych przez siebie komunikatów niewerbalnych, możemy znacznie pogorszyć swoją
pozycję negocjacyjną. Oponent może poznać nasze zamiary i wiedzę tę wykorzystać przeciwko nam. Składają się na
nie: mimika, pantomimika, proksemika oraz wokalizacja. 70% przekazu wysyłane jest przez komunikaty niewerbalne.

Mimika to uzewnętrznianie uczuć i myśli za pomocą wyrazu twarzy, np. zmarszczone brwi mogą oznaczać

niepokój lub brak zgody choć z drugiej strony może to być objaw skupienia. Rozchylone usta sugerują zdumienie lub
zaskoczenie, a zaciśnięte wargi są objawem defensywnego nastawienia.

Pantomimika oznacza uzewnętrznienie emocji za pomocą świadomych lub nieświadomych ruchów ciała. np.

Osoba która siedząc na krześle odchyla się do tyłu i wyciąga przed siebie nogi uważa, że panuje nad sytuacją.
Skrzyżowane nogi ręce natomiast wskazują na postawę zamkniętą. Do pantomimiki możemy zaliczyć także ubiór. W
stosunkach międzynarodowych odstępstwo od ustalonego protokołu dyplomatycznego stanowi sygnał polityczny.

Proksemika stanowi sztukę wykorzystywania przestrzeni w celu ekspresji emocji. O ile istnieją różne

zestawienia odległości w jakich stoi się od drugiej osoby i stosunku co do niej, to jest to wysoce zróżnicowane pod
względem kulturowym. Wyróżniamy 4 rodzaje przestrzeni interpersonalnej: dystans publiczny, społeczny, osobisty i
intymny.

Wokalizacja obejmuje wszystkie dźwięki wydawane w czasie rozmowy, a także ton głosu i jego natężenie.

150. Środki socjotechniczne w negocjacjach politycznych.

151. Błędy w negocjacjach politycznych.

Negocjacje polityczne są bardzo często narażone na błędy i niewłaściwe zachowania. Dzieje się tak, ponieważ

udział w nich oprócz zawodowych negocjatorów biorą również zwykli ludzie, którzy zbyt często ulegają emocjom.
Możemy wyszczególnić następujące zachowania, których zdecydowanie powinno się unikać:

•

ułatwianie życia drugiej osobie i wczesne proponowanie kompromisu,

•

odkładanie ważnych tematów na później,

•

zapędzanie drugiej strony w kozi róg – trzeba pozostawić jej trochę swobody,

•

prowadzenie długich i skomplikowanych negocjacji w pojedynkę,

•

tracenie pewności siebie czy szybkie ustępowanie.

Ponadto należy także: często dziękować za zaproponowane ustępstwa, zachęcać do składania ofert, ale samemu ich nie
składać, jasno określać swoje stanowisko,dobrze się przygotowywać na ewentualne zarzuty drugiej strony (antycypacja
zachowania), dobrze kierować zespołem i zaplanować pracę, mierzyć wysoko i nie tracić pewności siebie.

24

152. Zjawisko niepewności w decydowaniu politycznym.

Decydowanie polityczne bardzo rzadko dzieje się w warunkach pewności. Częściej mamy do czynienia z

występowaniem ryzyka czy stanu niepewności. Stan niepewności to sytuacja, w której decydent nie zna wszystkich
możliwości wyboru, ryzyka związanego z każdą z nich ani ich możliwych konsekwencji.

Podstawowe techniki (kryteria) decydowania w warunkach niepewności opierają się na wspólnej idei

przekształcenia warunków niepewności w równoważne im warunki pewności, a więc w taką sytuację, gdy z każdym
kierunkiem działania związany jest tylko jeden wynik. Ideę taką realizują kryteria: maksymalizacji spodziewanych
korzyści, maksymalizacji spodziewanych użyteczności, racjonalne, pesymizmu, optymizmu i minimalizacji
maksymalnego żalu

.

153. Pomiar i ocena ryzyka w decydowaniu politycznym.

Ryzyko jest to możliwość wystąpienia sytuacji niekorzystnej, szkody, straty. Można określić

prawdopodobieństwo wystąpienia takiej sytuacji. Zanim przystąpi się do pomiaru ryzyka, należy najpierw dokonać jego
identyfikacji, musimy wyszukać wszystkie obszary, zdarzenia i czynniki, które mogą doprowadzić do straty.

Kiedy dokonamy już tego, przejść możemy do pomiaru ryzyka. Proces ten ma dwa aspekty. Po pierwsze,

musimy zdecydować jaka jest wysokość potencjalnej straty, a po drugie, jakie jest prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
Po takiej analizie zdarzeń zostajemy z czterema kategoriami ryzyka, do których podchodzimy na różne sposoby:

Mała strata

Duża strata

Małe prawdopodobieństwo

wystąpienia

Olewamy ryzyko bo nawet jeżeli
stanie się coś złego (co jest mało
prawdopodobne) to wielkiej
straty nie poniesiemy.

Staramy się zapobiegać,
ponieważ nawet pojedyncze
zdarzenie może przynieść dużą
stratę.

Duże prawdopodobieństwo

wystąpienia

Nie staramy się zapobiegać
pojedynczym zdarzeniom, bo
pochłonęłoby to zbyt wiele
kosztów, ale staramy się uniknąć
serii zdarzeń.

Zapobiegamy za wszelką cenę.
Można nawet rozważyć
rezygnację z tej części
działalności.

154. Model sytuacji ryzykownej.

Przykładem obrazującym to zagadnienie jest dysonans jaki ma kierowca samochodu, który zastanawia się nad

kupnem ubezpieczenia. Jeśli je kupi i będzie miał wypadek – dostanie pieniążki na naprawę samochodu (tzn. „zwróci”
mu się to, co zainwestował). Jeśli nie wykupi i będzie miał wypadek – sam pokryje koszty naprawy (będzie mógł je
pokryć z pieniędzy, których nie wydał na wykupienie polisy.

Powyżej opisana sytuacja jest przykładem sytuacji ryzykownej. W sytuacjach tego rodzaju zawsze występuje

źródło niepewności, którego decydent nie może w pełni kontrolować. W rzeczywistych warunkach ryzykowne sytuacje
są znacznie trudniejsze, ponieważ w większości przypadków nie są do końca znane konsekwencje podejmowanych
decyzji w związku z czym trudno jest określić ryzyko niepowodzenia. Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że z reguły
ludzie podejmują decyzje ryzykowne w pewnych sekwencjach, a ich konsekwencje są bardzo odległe w czasie.

155. Proces przewidywania ryzyka w polityce.

Przewidywanie ryzyka to proces badania jakie rodzaje zagrożeń mogą dotknąć naszą organizację. Można to

robić na dwa sposoby. Pierwszym jest badanie wrażliwości na kolejne ryzyka. Otrzymujemy wtedy listę konsekwencji
wystąpienia danego ryzyka. Poważną wadą tej metody jest łatwość pominięcia jakiegoś rodzaju ryzyka, szczególnie
bardziej niestandardowego czy niektórych jego efektów. Metodę tę nazywa się od ryzyka.

Jest też metoda od zdarzenia. W tym wypadku zaczynamy od badania sytuacji mogących wywołać szkodę i

dopiero później szukamy możliwych rodzajów ryzyka prowadzących do tego zdarzenia.

Najlepszą metodą wyszukiwania obszarów zagrożonych ryzykiem jest analiza najsłabszych ogniw.

156. Czynniki ryzyka w polityce – typologia.

Czynniki ryzyka w polityce możemy klasyfikować według trzech kategorii. Pierwszym jest lokalizacja

czynnika. Wyróżniamy pod tym względem czynniki:

•

zewnętrzne (występujące w środowisku zewnętrznym systemu)

•

wewnętrzne (występujące wewnątrz systemu)

Druga klasyfikacja dotyczy sfery w jakiej występuje czynnik ryzyka. Można tutaj wyróżnić najróżniejsze

czynniki pod względem przedmiotowym, na przykład:

•

gospodarcze

25

•

społeczne

•

militarne

Ostatnia klasyfikacja dotyczy możliwości wpływania na czynnik. Wyróżniamy czynniki:

•

sterowalne – takie na które mamy wpływ

•

niesterowalne – pozostające poza naszą kontrolą

157. Sterowalność i niesterowalność w decydowaniu politycznym.

Czynniki ryzyka, a szerzej wszystkie elementy rzeczywistości politycznej, w której podejmuje się decyzje

polityczne mogą podlegać lub nie podlegać działaniom decydenta. Stąd wywodzi się pojęcie sterowalności i
niesterowalności.

Sterowalność oznacza, że jakiś element systemu może być zmieniany, modyfikowany czy nawet usunięty

przez decydenta. Przykładem może być stan własnych sił zbrojnych w obliczu konfliktu. Decydent ma możliwość
modyfikować swój potencjał militarny, wprowadzić powszechną mobilizację albo program zbrojeń.

Niesterowalność to z kolei brak możliwości wpływu na dany czynnik. Przykładem niech będzie tutaj (pozorny)

brak jakiekolwiek wpływu studentów na ilość zagadnień egzaminacyjnych. Należy jednak pamiętać, że w ramach
niesterowalności można wyróżnić częściową sterowalność. O ile nie można ograniczyć liczby zagadnień jako takich,
można starać się o ograniczenie liczby zagadnień faktycznie poruszanych w czasie egzaminu.

158. Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka – zasada maksymalizacji oczekiwanej wartości.

Zasada maksymalizacji oczekiwanej wartości, zwana też maksymalizacją spodziewanych korzyści, jest

najstarszą związaną z podejmowaniem decyzji w warunkach ryzyka. Często metoda ta uważana jest za najlepszą z
możliwych. Polega ona na zbadaniu jaka korzyść jest dostępna dla każdego z możliwych do wybrania rozwiązań.
Wybrać powinniśmy to rozwiązanie, dla którego spodziewana korzyść jest najwyższa.

Szczególnym przypadkiem jest sytuacja gdy korzyści są ujemne, są de facto kosztami. Wtedy dobieramy

rozwiązanie, które może dać najniższe możliwe koszty a cała zasada określana jest mianem zasady minimalizacji
spodziewanych kosztów.

159. Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka – zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności.

Użyteczność różni się od wartości tym, że niesie element zaspokojenia subiektywnych potrzeb podmiotu.

160. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności – pewnego-w-niepewnym.

Zasada ta ma zastosowanie gdy prawdopodobieństwo uzyskania oczekiwanych rezultatów jest dla wszystkich

wariantów takie samo lub nieznane. Kierujemy się wtedy tym, przy którym wariancie ponosimy najmniejszy koszt.

161. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności – największego bezpieczeństwa.

W tym wypadku obieramy wariant dający największe prawdopodobieństwo wypłaty, niezależnie od tego na

jakim ta wypłata będzie poziomie (możliwe, że nawet na najniższym z możliwych).

162. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności – największej zdobyczy.

Z tej zasady skorzystają decydenci wierzący w swój sukces. Postuluje ona wybór wariantu mogącego dać

największe korzyści niezależnie od prawdopodobieństwa ich uzyskania.

163. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności – najmniejszego zawodu.

Tym razem mamy do czynienia z postawą asekurancką. Zasada głosi minimalizowanie ryzyka ponoszenia strat

i kosztów. Gracz gotów jest otrzymać co najwyżej minimalną wypłatę bądź całkowicie zrezygnować z korzyści.

164. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności – braku dostatecznej racji.

O racji dostatecznej pisał Leibniz (wynalazca herbatników). Twierdził on mniej więcej tyle, że każda prawda

faktyczna może i powinna być uzasadniona za pomocą prawd pierwotnych.

W tym wypadku mamy do czynienia z sytuacją, gdy mamy kilka możliwości i żadna z nich nie ma

mocniejszego oparcia, nie jest bardziej prawdopodobna niż inne. Powinniśmy więc wszystkie te warianty traktować
jako prawdopodobne w równym stopniu.

165. Podejmowanie decyzji w warunkach pewności.

Gdy podejmujemy decyzję w warunkach pewności, to jakikolwiek wybrany wariant pociąga za sobą znane,

określone konsekwencje. Wariantem optymalnym w warunkach pewności jest ten, który przynosi największe korzyści.

166. Podejmowanie decyzji w sytuacjach konfliktowych.

Konflikt może być rezultatem kryzysu... Więc pomówmy o tym czym jest decydowanie w sytuacji kryzysowej.

26

167. Preferowane umiejętności polityczne w rozwiązywaniu sytuacji ryzykownych i niepewnych.

•

Umiejętność dokonania racjonalnej analizy wariantów.

•

Umiejętność unikania błędów takich jak podążanie za scenariuszami, nadmierna pewność siebie czy myślenie
życzeniowe.

•

Umiejętność pozyskiwania, interpretacji i krytyki możliwie największej liczby informacji na dany temat (aby
zbliżyć sytuację decyzyjną do warunków pewności).

•

Cierpliwość pozwalająca na dotarcie jak największej ilości informacji, ale nie przechodząca w opieszałość,
która decyzję (sensu stricto) przekształciłaby w zaniechanie.

168. Definicje decyzji i niedecyzji politycznej.

W literaturze przedmiotu można znaleźć dwie główne definicje decyzji politycznej: wąską i szeroką. Decyzja

polityczna sensu largo to akt nielosowego (świadomego) wyboru działania lub zaniechania politycznego. Natomiast
sensu stricto to akt nielosowego wyboru działania politycznego.

Możemy też wyróżnić pięć sposobów definiowania decyzji politycznych:

•

Definicje prakseologiczne kładą nacisk na technikę podejmowania decyzji i jej skuteczność.

•

Definicje podmiotowe wskazują na kryterium podmiotu wydającego decyzję (jeśli jest on polityczny to i
decyzja jest polityczna).

•

Definicje przedmiotowe zwracają uwagę na to czy dana decyzja dotyczy zjawisk politycznych, władzy
politycznej czy redystrybucji wartości politycznych.

•

Definicje procesualne wskazują na specyfikę procesu decyzyjnego.

•

Definicje funkcjonalne kładą nacisk na różnorodne skutki decyzji politycznych i problemy związane z
implementacją.

Niedecyzja polityczna z kolei to akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego. Więcej można o tym

przeczytać w punkcie 173.

169. Typologia decyzji – kryterium ośrodka decyzyjnego i procesu decyzyjnego.

•

zgodnie z kryterium ośrodka decyzyjnego możemy wyróżnić 4 mniejsze kryteria:
◦

kryterium poziomu decyzyjnego: decyzje narodowe – międzynarodowe (Vide: 172)

◦

kryterium podmiotowego zakresu: decyzje ogólnospołeczne (przez wszystkich obywateli, na przykład w
referendum) – decyzje organizacji społecznych czy politycznych – decyzje państwowe (podejmowane w
formie aktów prawnych);

◦

kryterium motywacji decyzyjnej: decyzje podejmowane z powodów aksjologicznych – militarnych –
gospodarczych – społecznych – czysto politycznych (władczych) (większość decyzji wywołana jest przez
złożone motywy mieszane, ale jeden z motywów najczęściej przeważa)

◦

kryterium adresata: decyzje podmiotowe (odnoszą się do działania ośrodka decyzyjnego) – przedmiotowe
(skierowane do innych adresatów);

•

zgodnie z kryterium procesu decyzyjnego:
◦

kryterium stopnia złożoności: decyzje proste (nie wymagają kolejnych decyzji w tej samej sprawie na
jakimkolwiek szczeblu) – złożone (rozpoczynają cały łańcuch decyzyjny, charakter kierunkowy)

◦

kryterium pola decyzyjnego: decyzje faktyczne (nie znajdują uzasadnienia prawnego, nie powodują
wprost powstawania stosunków prawnych) – prawne (posiadają uzasadnienie prawne i powodują skutki
prawne);

◦

kryterium formy podejmowania decyzji: pisemne – ustne – elektroniczne;

◦

kryterium stopnia poinformowania o ich treści: decyzje o charakterze publicznym (do wiadomości
publicznej) – niejawne (nie są utajone ale podaje się je tylko do wiadomości osób zainteresowanych czy
specjalistów) – tajne (wie o nich tylko zespół członków ośrodka podejmującego decyzję);

170. Typologia decyzji – kryterium czasu decyzyjnego i implementacji decyzji.

•

zgodnie z kryterium czasu decyzyjnego: takie, które trzeba podjąć natychmiast – takie, które mogą być
odłożone w czasie;
◦

inna klasyfikacja w tym kryterium: strategiczne – taktyczne – operacyjno–wykonawcze

•

zgodnie z kryterium implementacji decyzji:
◦

kryterium stopnia przymusu: decyzje władcze (istnieje obowiązek ich wykonania) – opcyjne (wykonawcy
mogą obrać wariant organizacyjny czy też samą możliwość wykonania) – symboliczne (wykonać ich nie
można, ich celem jest potwierdzenie wartości);

◦

kryterium stopnia podważalności: decyzje ostateczne (nie podlegają dyskusji) – nieostateczne (wyższy
rangą ośrodek może je zmienić lub uchylić);

◦

kryterium zmiany rzeczywistości: decyzje regulacyjne (przywracają dynamiczną równowagę systemu) –

27

sterujące (usuwają rozbieżności między stanem istniejącym a pożądanym) – innowacyjne (kreują nowy
kierunek działań);

◦

kryterium zakresu implementacji: rzeczywiste (decydent ma wiedzę na temat rzeczywistości i zamiar
implementacji decyzji) – symboliczne (jest wiedza, nie ma zamiaru wykonania) – nonsensowne (brak
wiedzy, brak zamiaru) – pseudodecyzje (brak wiedzy, silny zamiar)

171. Typologia decyzji – kryterium przedmiotu wyboru i kryterium informacji.

W sumie to jak sama nazwa wskazuje, pod kątem przedmiotu wyboru, mówimy po prostu o tym co wybieramy

(np. wybór samochodu do kupienia, wybór trunku w barze).

Jeżeli chodzi o kryterium informacji to chodzić może o decyzje podejmowane w warunkach pewności i

niepewności albo pełnej informacji, częściowej informacji i bez informacji o przedmiocie i warunkach.

172. Narodowe a międzynarodowe decyzje polityczne.

Narodowa decyzja polityczna jest jednym z trzech podstawowych typów decyzji politycznej (obok

międzynarodowej i transnarodowej). Można ją zdefiniować jako nielosowy wybór działania lub zaniechania
politycznego dokonany przez narodowy ośrodek decyzyjny w polu polityki, który organizuje działalność sterowanych
podsystemów politycznych. Decyzje te podejmowane są we wnętrzu państwa na dwóch głównych szczeblach:
centralnym i lokalnym. Kompetencje poszczególnych ośrodków decyzyjnych, a co za tym idzie charakter decyzji
politycznych wynika z ustroju państwa i systemu organów państwowych. W politologii najczęściej mamy do czynienia
z badaniem decyzji centralnych, jednak nie należy pomijać decyzji lokalnych ponieważ to na tym poziomie obywatele
najczęściej spotykają się z władzą państwową.

Międzynarodowa decyzja polityczna to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonany

przez międzynarodowy ośrodek decyzyjny w polu stosunków międzynarodowych, którego celem jest organizowanie
działalności w systemie poliarchicznym. Decyzje te podejmowane są w wyniku interakcji suwerennie równych
uczestników SM na podstawie kompromisu. Specyficzną cechą jest tutaj zdecydowany sposób implementacji. Decyzje
międzynarodowe możemy podzielić na bilateralne i multilateralne (podejmowane w czasie obrad konferencji i
organizacji międzynarodowych).

173. Niedecyzja polityczna – charakterystyka problemu.

Niedecyzja polityczna jest to akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego. Zjawisko to ma ogromne

znaczenie w praktyce i teorii a na całe szczęście studentów, jest często pomijane w badaniach naukowych. Pierwszą
pracę o niedecyzji napisali Bachrach i Baratz, którzy dowodzili, że jeśli niedecyzja polega na niezrobieniu czegoś to
tym samym jej istnienie nie może być empirycznie obserwowane. Z punktu widzenia teorii niedecyzji politycznych,
należy przyjąć, że pełny i prawidłowy proces decyzyjny składa się z sześciu faz. Niedecyzja powstanie wtedy, gdy
zostanie on przerwany przed dokonaniem zmiany rzeczywistości politycznej.

Można wyodrębnić sześć typów niedecyzji politycznych:

•

Decyzja neglekcyjna – to decyzja niedbała, polega na zaniechaniu przez ośrodek decyzyjny przyjęcia do
świadomości istniejącego problemu politycznego.

•

Decyzja omisyjna – stanowi względnie trwałe zaniechanie podjęcia ogólnej decyzji proceduralnej o tym, że w
ogóle kiedyś należy podjąć decyzję w danej sprawie.

•

Decyzja kunktatorska – polega na taktycznym zaniechaniu podjęcia konkretnej decyzji proceduralnej. Politycy
dostrzegają problem, uznają konieczność podjęcia decyzji, ale sądzą, że w danej sprawie nie należy decydować
natychmiast.

•

Decyzja remisyjna – polega na zaniechaniu podjęcia decyzji merytorycznej o charakterze teleologicznym,
czyli w praktyce jest to odmowa określenia celów działania.

•

Decyzja symboliczna – polega na zadeklarowaniu poparcia dla podstawowych wartości politycznych.
Decydenci nie podejmują się określenia metod i środków za pomocą których rzeczywistość zostanie
zmieniona.

•

Decyzja optatywna – podejmowana jest w fazie wyjścia z systemu decyzyjnego. Polega na braku wykonania
decyzji mimo iż cele, metody i środki działania zostały już określone. Decyzje optatywne wyrażają jedynie
życzenie aby coś się stało.

174. Podejmowanie decyzji – dwie definicje.

Wg. A Koźmińskiego, podejmowanie decyzji jest procesem polegającym na zbieraniu i przetwarzaniu

informacji o przyszłym działaniu. Inna definicja mówi o rozpoznaniu i zdefiniowaniu istoty sytuacji decyzyjnej,
zidentyfikowaniu alternatywnych możliwości i wyborze “najlepszej” z nich, a następnie wprowadzenie jej w życie (de
facto jest to opis przebiegu całego procesu decyzyjnego).

Zgodnie z modelem racjonalności formalnej – podejmowanie decyzji jest poszukiwaniem decyzji optymalnej

czy najlepszej przy czym zwraca się tutaj uwagę na przebieg procedury: identyfikacja problemu → faza
przygotowawcza → ustalenie kryterium decyzyjnego i uporządkowanie wariantów decyzyjnych wg tego kryterium →

28

faza podjęcia decyzji → faza realizacji i kontroli.

175. Algorytmiczne i heurystyczne strategie wyboru decyzji.

Procesy decyzyjne i wybór strategii zależą od rodzaju sytuacji. Inaczej myślimy i działamy w sytuacjach

pewnych inaczej w sytuacjach niepewnych, gdy liczba informacji jest niewystarczająca lub są one dwuznaczne albo
tylko prawdopodobne. Procesy decyzyjne przebiegają też odmiennie w zależności od tego czy problemy rozwiązywane
są grupowo w zespole czy też indywidualnie. W pierwszym przypadku powstaje większa możliwość zaistnienia sytuacji
konfliktowych.

Algorytmiczne i heurystyczne strategie wyboru są pojęciami związanymi z psychologią i procesem myślenia

(zwane są strategiami myślenia), dlatego ciężko jest wytłumaczyć te pojęcia na prosty, politologiczny rozum.
Najogólniejszy podział reguł rządzących ludzkim myśleniem odwołuje się do pojęcia algorytmu i heurystyki.

•

Algorytm jest jednoznacznym i niezawodnym przepisem działania, zawierającym skończoną sekwencję
operacji, jaką należy wykonać, aby osiągnąć określony cel. Przykładowo, niektóre zadania matematyczne i
logiczne można rozwiązać za pomocą algorytmów, które zostały sformalizowane w postaci wzorów
matematycznych. Cechują się: niezawodnością, określonością (obejmują jednoznaczną procedurę
postępowania) i masowością (można je zastosować z powodzeniem w każdej sytuacji z danej grupy).
Typowymi znanymi regułami algorytmicznymi są przepisy dodawania, odejmowania, mnożenia oraz przepisy
kulinarne. Reguły algorytmiczne często stosowane automatyzują się nabierając właściwości złożonych
nawyków.

•

Heurystyka jest nieformalną, spektakularną, uproszczoną albo skrótową metodą rozwiązywania problemów
lub podejmowania decyzji. Ze swojej natury jest więc zawodna i bardziej ryzykowna w porównaniu do
algorytmu. Nie gwarantuje, że zadanie da się rozwiązać. Kolejne użycie heurystyki w niezmienionej postaci w
danej klasie zadań prowadzi zazwyczaj do innego rezultatu, a niekiedy może okazać się zupełnie nieskuteczne.
Od badań D. Kahnemana i A. Tversky’ego terminu heurystyka używa się na określenie nieświadomie
stosowanych, uproszczonych reguł wnioskowania. Wspomniani badacze opisali kilka takich poznawczych
„dróg na skróty”: heurystyka dostępności oznacza wydawanie sądu na podstawie tego, jak łatwo coś nam
przychodzi do głowy, heurystyka zakotwiczenia to posługiwanie się jakąś, czasem arbitralną, wartością jako
punktem wyjścia, do którego dostosowujemy swoją ocenę, modyfikując ją, ale w niewystarczającym stopniu,
heurystyka reprezentatywności polega na klasyfikowaniu czegoś na podstawie jego podobieństwa do
typowego przypadku, a heurystyka symulacji sprawia, ze zdarzenia, które łatwo sobie wyobrazić, wydają się
bardziej prawdopodobne, a ich niekorzystne skutki oceniamy bardziej negatywnie.

176. Dylematy strategiczne – dobór strategii.

Odpowiedni dobór strategii bardzo często decyduje o zwycięstwie czy przegranej (osiągnięciu zamierzonego

celu lub nie). Ludzie zdają sobie z tego sprawę i dlatego przeważnie zwlekają z wyborem strategii. P odejmując decyzje
mogą albo nastawić się na osiągnięcie maksymalnych korzyści związanych z sekwencją decyzji (czyli wybrać strategię
optymalną, zwaną perspektywiczną) albo nastawiają się na bezpośrednie korzyści płynące z obecnej decyzji (czyli
posługują się strategią prezentystyczną).

Ciekawie przedstawia to eksperyment A. Rapaporta, w którym badane osoby miały przyjąć role taksówkarzy.

Dany taksówkarz wiedział jakie jest prawdopodobieństwo, że z danego przystanku pojedzie do określonej dzielnicy
oraz znał wynagrodzenie jakie dostanie za kurs z poszczególnych przystanków. W wynikach eksperymentu okazało się
że więcej osób (w badaniu ponad 60%) myśli perspektywicznie: podejmując decyzje obecnie antycypuje jej przyszłe
skutki, zwraca większą uwagę na łańcuch decyzji niż na wyizolowaną decyzje.

177. Dylematy strategiczne – wahanie strategiczne.

J. Reutt (KUL-owski psycholog) zauważył, że w procesie podejmowania decyzji bardzo często mamy do

czynienia z wahaniem (wahaniem motywów), które występuje zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji strategicznych –
długoterminowych i ważnych w punktu widzenia skutków.

Wahanie może być wywołane przez czynniki sytuacyjne i osobowościowe. Proces podjęcie decyzji wydłuża

się wtedy, gdy nie mamy wszystkich niezbędnych informacji lub znalezione przez nas rozwiązania są równie
atrakcyjne.

178. Dylematy strategiczne – zmienność decyzji.

Może coś o tym, że kobieta zmienną jest i o tym, że zmieniające się otoczenie trzeba uwzględniać w procesie

podejmowania decyzji -> należy cały czas zwracać uwagę na to, co dzieje się wokół nas i modyfikować w razie
potrzeby nasze zachowanie. Już sam Napoleon powiedział, że „zmienność decyzji świadczy o ciągłości dowodzenia”.
Cóż miały znaczyć te słowa? Może chodzi tutaj o to, że zmiana decyzji jest czymś pożądanym, ponieważ świadczy o
ciągłym monitoringu i chęciach bieżącego usprawniania systemu.

Z drugiej strony długie wahania i częste zmiany decyzji są niekorzystne, ponieważ wydłużają proces

podejmowania decyzji. Badacze zwracają też uwagę na czynnik osobowościowy – zmiana decyzji może być wynikiem

29

żalu z zaakceptowania danej decyzji przy jednoczesnym odrzuceniu pozostałych rozwiązań. W związku z tym człowiek
często powraca do analizy sytuacji przeddecyzyjnej i na nowo rozważa wszystkie za i przeciw, co może skutkować.

179. Paradoksy w wykonywaniu decyzji.

Dwa główne paradoksy związane z wykonywaniem decyzji odnoszą się do sytuacji, w których:

•

dobra decyzja prowadzi do niekorzystnych skutków (porażki)

•

zła decyzja prowadzi do korzystnych skutków (sukcesu).

Paradoksy te występują dlatego, że ludzie nie mogą wszystkiego kontrolować i w nasz ułożony świat wkradają

się czasem sytuacje przypadkowe i losowe. Powoduje to u ludzi różne reakcje, depresje i inne takie, bo człowiek
obarcza się odpowiedzialnością za sytuacje, których wystąpienia nie mógł przewidzieć.

180. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – strategia scalania prawdopodobieństwa i użyteczności.

Strategie te stosowane są przy decyzjach podejmowanych w warunkach niepewności. Rozwinięto na ten temat

teorię subiektywnej oczekiwanej użyteczności (SEU). Teoria SEU zakłada, że podejmujący decyzje człowiek dąży do
maksymalizacji użyteczności wyniku. Użyteczność rozumiana jest jako maksymalizacja szansy osiągnięcia celu. Zatem
w teorii tej, decyzje podejmowane są ze względu na pewien zamierzony stan przyszłości, a wybór optymalnego
wariantu opiera się na porównaniu przewidywanego skutku działania do tego stanu. Strategie tą stosuje się w prostych
sytuacjach decyzyjnych, gdzie wyniki da się określić ilościowo i których ryzyko jest niewielkie, a zbiór
antycypowanych konsekwencji jest mały (loteria). W sytuacjach złożonych wykorzystanie tej strategii staje się trudne, a
poza tym wielu decydentów odrzuca założenia leżące u podstaw tej strategii:

•

SEU przyjmuje że prawdopodobieństwo i użyteczność są niezależne od siebie (tym czasem jest to rzadkość).
Ludzie ulegają złudzeniom walentnym „to co mało prawdopodobne, trudne do zdobycia jest korzystne,
bardziej użyteczne” oraz posybilnym „ przeceniają szansę uzyskania wyników korzystnych”

.

•

SEU zakłada że ryzyko związane z dokonaniem wyboru nie ma żadnej wartości nie jest ono zmienną doniosłą
( tymczasem niektóre działania przez duże ryzyko mogą być nieakceptowane).

181. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – strategia scalania korzyści i ryzyka.

Wybieramy to działanie, gdzie korzyści przewyższają ryzyko. Występują wahania, zmiany decyzji.
Dokonując wyboru ludzie biorą pod uwagę korzyści i ryzyko danej alternatywy. W przypadku gdy korzyści z

podjęcia działania przewyższają ryzyko, to działanie to jest oceniane pozytywnie. Gdy sytuacja jest odwrotna daną
opcję się odrzuca. Strategia ta wykorzystywana jest w sytuacjach bardziej złożonych, których wyniki są
wielowymiarowe, w których decydent nie może ignorować ryzyka i hazardu (polityka). Strategie te określa się skrótem:
(K-R)- przy podejmowaniu decyzji analizuje się:-korzyści v(k),-ryzyko v(r) działanie można przedstawić: v(d)=v(k)
+v(r). Strategia zakłada że ryzyko ma wartość negatywną.

182. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – strategia perspektywiczna w decydowaniu sekwencyjnym.

Przy podejmowaniu decyzji należy myśleć perspektywicznie, należy antycypować (przewidywać) wpływ

podjętej obecnie decyzji na przyszłe zachowania człowieka. Myślenie perspektywiczne, analiza wpływu efektów
aktualnie podjętej decyzji na decyzje podejmowane w przyszłości, pozwala osiągnąć maksymalne korzyści płynące z
wykonywania sekwencji decyzji. Strategię, która polega na badaniu relacji między aktualną decyzją a decyzjami
przyszłymi, nazywamy strategią perspektywiczną. Jej określenie wymaga często zastosowania złożonych metod
matematycznych.

Strategia perspektywiczna polega na maksymalizowaniu skumulowanego, odroczonego w czasie zysku.

Posługując się ta strategią spostrzegamy wpływy podjętej aktualnie decyzji na decyzje podejmowane w przyszłości.
Strategia perspektywiczna umożliwia osiągnięcie maksymalnych korzyści w przyszłości. Postępujemy według zasady:
„To co zrobię dziś, wpłynie na to co osiągnę w przyszłości”.

Jak pokazują badania psychologiczne stosowanie strategii perspektywicznych w podejmowaniu decyzji,

sprzyja osiąganiu zamierzonych celów. Strategia perspektywiczna zakłada odroczenie gratyfikacji, czyli rezygnację z
natychmiastowej, doraźnej nagrody w imię przyszłego większego sukcesu. Myślenie perspektywiczne, polega na
analizie wpływu efektów aktualnie podjętej decyzji na decyzje podejmowane w przyszłości oraz pozwala osiągnąć
maksymalne korzyści w przyszłości.

183. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – strategia prezentystyczna w decydowaniu sekwencyjnym.

Strategia prezentystyczna jest przeciwieństwem strategii perspektywicznej. Nastawiona jest na maksymalizację

doraźnych korzyści, gdzie podejmując poszczególne decyzje jednorazowe nie bierzemy pod uwagę ich wpływu na
przyszłe decyzje. W tym wypadku podejmując decyzję nie zwracamy uwagi na przyszłe etapy decyzyjne. Postępujemy
według zasady: „Co będzie w przyszłości, to będzie, najważniejsze, żeby teraz było dobrze".

184. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – modele racjonalnego aktora.

Model ten oparty jest na teorii racjonalnego wyboru. Podmiot polityczny jest tu widziany jako jednolity aktor,

30

nawet gdy jest on ciałem kolegialnym. Jest on zdolny do układania hierarchii preferencji i maksymalizacji wyników.
Proces podejmowania decyzji przedstawia się następująco:

•

Ustalanie celu.

•

Rozważenie możliwości.

•

Prognoza konsekwencji.

•

Maksymalizacja zysku.

Model ten uważany jest za zbyt ograniczony i pomijający wiele ważnych czynników.

185. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – modele organizacji biurokratycznej.

W tym przypadku decydent, a konkretniej państwo, widziane jest jako zestaw organizacji biurokratycznych

chcących większych funduszy i powiększenia swoich rozmiarów. Ta gra ma sumę zerową. Gdy jedna organizacja
zyskuje, inna traci. W związku z tym decyzje podejmowane przez te organizacje służą między innymi wykorzystaniu
ich własnych zasobów i co za tym idzie podniesieniu ich rangi.

186. Strategie holistyczne w podejmowaniu decyzji – modele systemu przekonań.

Modele systemu przekonań to modele podejmowania decyzji, które kładą nacisk na role przekonań i ideologii,

a więc poziom strukturyzacji zachowania przez percepcję. Do pewnego stopnia to, co ludzie widzą i rozumieją zależy
od tego, na co wyznawane przez nich idee i wartości pozwalają im, lub pomagają widzieć i rozumieć. Decydenci mogą
wierzyć w to, że są racjonalni, skrupulatni i całkowicie bezstronni, ale ich wartości społeczne i polityczne mogą
stanowić skuteczny filtr określający, co jest możliwe, wyobrażalne i pożądane. Pewne informacje lub możliwości nie są
zatem cenione lub nawet brane pod uwagę, podczas gdy inne informacje i sposoby działania zajmują ważne miejsce w
kalkulacjach decydentów.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że przekonania mogą występować na różnych szczeblach: mogą być głęboko

zakorzenione w psychice człowieka, jak np. zasada moralna nie kradnij czy nie zabijaj; mogą być powierzchowne i
drugorzędne. Inny podział wskazuje na przekonania akceptowane (w co wierzę) i nieakceptowane (w co nie wierzę).

W oparciu o ten model zmianę w polityce można rozumieć jako zmieniająca się równowagę sił w ramach

podsystemu decyzyjnego, w szczególności poprzez dominację jednej koalicji przekonań nad innymi.

187. Strategie ograniczonej racjonalności podejmowania decyzji (inkrementalne, stopniowego kształtowania).

Racjonalność podejmowania decyzji jest znacznie ograniczona przez różne czynniki. Ujęcie racjonalności

ograniczonej zakłada, że podejmując decyzje, jednostki są na ogół w stanie rozważyć tylko ograniczoną liczbę
kierunków działania i często wybierają pierwszy kierunek działania, który spełnia jakieś minimalne kryteria (który jest
wystarczająco dobry – good enough), rezygnując z poszukiwania kierunku najlepszego.

Nowe trendy w zarządzaniu strategicznym wspominają o strategiach inkrementalnych, dowodzących, że

długoletnie planowanie nie ma racji bytu. Zgodnie z nimi każdy kolejny moment realizacji strategii daje lepsze lub
gorsze rezultaty i daje więcej informacji na temat kierunku, w którym podąża ośrodek decyzyjny. Podejmując więc
kolejną decyzję mającą wpływ na kierunek strategiczny, zarządzający posiadają znacznie więcej informacji niż mieli
wcześniej. Powoduje to, że tworzona w ten sposób strategia jest jak najbardziej bieżąca, gdyż bierze pod uwagę
wszystkie dotychczasowe informacje. Zamiast ślepo wykonywać plan założony na początku, efektywnie reagujemy na
zmiany zachodzące wokół nas.

Jak w każdym przypadku, tak i tu istnieje druga strona medalu. Strategia tworzona ‘na bieżąco' nie podlega z

reguły intensywnej debacie i jej jakość może być niższa niż tej stworzonej poprzez złożony proces analizy i wyboru.
Dodatkowo, nie posiadając stosunkowo niezmiennej strategii, możemy mieć trudności w ocenie postępów swoich
działań. Naturalną wadą metody inkrementalnej jest też to, że bez planowania długofalowego decydenci nie byliby w
stanie przeprowadzać poważnych reform czy zmian.

188. Strategie eksperymentalne podejmowania decyzji.

Stosowanie eksperymentalnych strategii wydaje się nie do końca racjonalnym podejściem jeśli chodzi o

decydowanie polityczne. Mowa tutaj o takie sytuacji, w której ośrodek decyzyjny decyduje się np. na wprowadzenie
nowego przepisu, żeby sprawdzić jak będzie on funkcjonował. Oczywiście w tej sytuacji królikami są człowieki.

Nie byłoby w tym nic złego, gdyby eksperymenty takie prowadzono np. na Marsie a ludziki nie odczuwałyby

ich skutków. Jednak często zdarza się tak, że przed wprowadzeniem jakiegoś rozwiązania, władze decydują się na tzw.
program pilotażowy np. w jednej gminie. Tak nie stało się w przypadku reformy oświatowej wprowadzającej gimnazja.
Jak to się skończyło – wszyscy wiemy. Jesteśmy tego doskonałymi przykładami :).

189. Optymalizacja decyzji – charakterystyka problemu.

Proces optymalizacji decyzji politycznych stanowi istotny problem z punktu widzenia teorii decydowania

politycznego. Zagadnienie to stanowi funkcję dwóch istotnych zmiennych: czasu i podmiotu oceniającego. Decyzja w
jednym czasie i przez jedną grupę określana jako optymalna, może nie być za taką uznana przez inną grupę albo za 100
lat. Optymalizacja decyzji to poszukiwanie możliwie najbardziej racjonalnego rozwiązania w konkretnych warunkach,

31

wzorowane na racjonalności decyzji ekonomicznych, rozumiane jako uzyskiwanie najlepszych rezultatów w danych
warunkach historycznych przy ograniczonym nakładzie, wysiłkach i potencjale ludzkim

190. Typy optymalizacji decyzji.

Stosując kryterium optymalizacji, możemy wyróżnić pięć rodzajów decyzji politycznych:

•

Zoptymalizowane całościowo – ideał niemożliwy do osiągnięcia.

•

Zoptymalizowane częściowo – np. tylko ze względu na interes danej grupy.

•

Zadowalające ale nie zoptymalizowane – spełniają określone kryteria ale tylko w stopniu minimalnym.

•

Niezadowalające ale utrzymujące się jeszcze w kulturowo określonym przedziale tolerancji.

•

Błędy polityczne – decyzje wykraczające poza granice tolerancji.

191. Kryteria optymalizacji decyzji.

Zgodnie z koncepcją S. Zawadzkiego, decyzję polityczną możemy uznać za zoptymalizowaną jeśli

równocześnie spełnia trzy kryteria:

•

Aksjologiczne – jest zgodna z systemami wartości grupy rządzącej i różnych małych i wielkich grup
społecznych. Spełnienie tego kryterium polega w praktyce na ustaleniu zasadności preferencji,
minimalizowaniu kosztów aksjologicznych i maksymalizowaniu wartości.

•

Prakseologiczne – odnosi się do doboru metod i środków działania. Decyzja powinna być najbardziej
skuteczna z punktu widzenia założonych celów przy wykorzystaniu możliwie najmniejszych nakładów.

•

Społeczne – decyzja zoptymalizowana to taka, która uzyska aprobatę społeczną. Polega na dostosowywaniu
decyzji do interesów różnych grup społecznych a także do poziomu ich świadomości.

192. Błąd polityczny.

Błąd polityczny można zdefiniować jako decyzję zdecydowanie nietrafną i niezoptymalizowaną. Możemy

wyróżnić trzy typy błędów:

•

Teoretyczne – gdy wydajemy fałszywy sąd. Stanowią one rezultat niesprawnego myślenia, oparcia się na
błędnej teorii, ideologii, wierzeniach.

•

Praktyczne – rezultat niesprawnego działania. Wynika z braku siły, doświadczenia bądź wskutek działania
rutynowego czy opieszałości.

•

Mieszane – gdy niesprawne myślenie nakłada się na niesprawne działanie.

Przy okazji tego zagadnienia warto zwrócić uwagę na to, że każde działanie polityczne wywołuje zarówno

skutki przewidywane jak i nieprzewidywane, pożądane i niepożądane. Jednak nie każde działanie wywołujące skutki
niepożądane można uznać za błąd polityczny. Błąd zaistnieje dopiero wtedy gdy koniecznym skutkiem działania
politycznego staną się rezultaty niepożądane przez decydentów a wynikające z błędów wyżej wspomnianych.

193. Wpływ stresu na podejmowanie decyzji – prawa Yerkesa-Dodsona.

Stres jest to zespół zmian fizjologicznych w odpowiedzi na szkodliwe bodźce. Jest to również zespół zmian w

psychologicznych mechanizmach regulacyjnych pod wpływem trudnych sytuacji. Stres następuje wtedy, gdy nacisk
środowiskowy przekracza możliwości adaptacyjne człowieka. Bodziec powodujący stres nazywany jest stresorem.
Wśród nich wyróżniamy zakłócenia (element sytuacji decyzyjnej utrudniający lub uniemożliwiający sprawną realizację
czynności) np. brak pieniędzy, zagrożenia (niebezpieczeństwa o charakterze fizycznym) np. antycypacja zamachu
terrorystycznego, deprywacje (niemożność zaspokojenia własnych potrzeb).

Skutki stresu zależą od dwóch zmiennych: siły działania stresora oraz osobistej odporności na stres. Zgodnie z

prawem Yerkesa-Doodsona skutki stresu można obserwować w trzech fazach: mobilizacji (wzrost sprawności fizycznej
i psychicznej, pobudzenie intelektualne, możliwość najpełniejszego wykorzystania potencjału człowieka), rozstrojenia
(jeśli stresor działa zbyt długo to skutkiem stresu jest obniżenie sprawności jednostki), destrukcji (załamanie lub
wypalenie będące długotrwałym efektem).

R. Yerkes i J. Dodson stwierdzili, że dla każdego zadania istnieje pewien optymalny poziom stresu przy

którym wykonywane jest najlepiej. Co więcej, im zadania prostsze, tym wyższy jest dla niego optymalny poziom
stresu, a im zadanie trudniejsze, tym poziom stresu dla niego optymalny jest niższy.

194. Rutynowe decydowanie w warunkach stresu.

Stres utrudnia racjonalne analizowanie sytuacji i podejmowanie decyzji na racjonalnej podbudowie. W

związku z tym uciekamy się wtedy do automatyzmu, decyzji rutynowych, wyuczonych i wcześniej sprawdzonych.

195. Trafne decydowanie w warunkach stresu i ograniczonego czasu.

Jak już mówiliśmy omawiając koncepcję Yerkesa-Dodsona, dla każdego zadania istnieje optymalny poziom

stresu, przy którym zadanie jest realizowane w sposób najlepszy. W związku z tym, jeżeli decydent ma do podjęcia
trudną decyzję, będzie ona trafna przy niskim poziomie stresu. Jeżeli natomiast podjęcie decyzji jest w danym

32

przypadku zadaniem łatwym, będzie mu sprzyjał wysoki poziom stresu.

196. Racjonalność – istota, zagrożenia.

O racjonalności mówili już starożytni, a potem cała reszta jakże znakomitych osobistości na czele z Weberem.

Możemy wyróżnić 3 podstawowe sposoby ujmowania idei racjonalności:

•

matafizyczne: człowiek układa swój świat w sposób celowy – świat jest zamierzonym dziełem istoty zdolnej
myśleć. Taki pogląd przyjmował m.in. Hegel i św. Tomasz z Akwinu,

•

scjentystyczne: działanie racjonalne jest działaniem potwierdzonym naukowo – racjonalny jest np. porządek
występujący w przyrodzie, człowiek jest ograniczony swoimi możliwościami a także naturą. Przykład: Comte,

•

technologiczne: racjonalne są takie działania, które przybliżają nas do osiągnięcia zamierzonego celu.
Wartością nadrzędną tutaj jest cel.

Jeśli chodzi o próbę zdefiniowania tego zjawiska to należy zauważyć, że można dwojako podejść do tego zadania:

•

rzeczowo: racjonalne jest takie działanie, które jest najbardziej dostosowane do okoliczności – podejście
podobne do technologicznego ujęcia,

•

metodologicznie: racjonalne jest takie działanie człowieka, które jest podjęte wedle jego wiedzy, czyli
posiadanych umiejętności i informacji.

Etymologicznie racjonalność pochodzi z łacińskiego słowa ratio, które oznacza rozum, rację, zasadę. Na

przestrzeni wieków jednak dodawano różne inne znaczenia, m.in. wiedza, wnioskowanie, rachunek czy interes. We
wszystkich określeniach jednak chodzi o zwrócenie uwagi nie tylko na rolę rozumu, ale także problem dowodzenia,
sposób myślenia.

Wśród największych zagrożeń ze strony racjonalności możemy wyróżnić:

•

próbę obiektywizacji zasad i reguł racjonalności, które znajdują odniesienie do konkretnej wiedzy decydenta i
nie dają gwarancji ich powszechnego stosowania,

•

przesadną wiarę w rozum, która może doprowadzić w skrajnej postaci do instrumentalizacji ludzkich działań.

•

Narzucanie racjonalności z zewnątrz. Jak dowodzi historia, nie jest to najlepszy sposób na tworzenie trwałych i
akceptowalnych systemów wartości, może bowiem rodzić sprzeciw i niezadowolenie wśród mas.

•

Eliminowanie emocji i uczuć doprowadzające do odczłowieczenia człowieka, który stanie się maszyną bez
serca i rozumu,

•

przenoszenie zasad racjonalności ze sfery materialnej na niematerialną. Chodzi tutaj o podejście do sztuki i
nauki – trzeba tutaj posługiwać się także wrażeniami estetycznymi, żeby móc coś ocenić i docenić. np.
Przyglądając się obrazom Picassa czy innego wielkiego, nie możemy brać pod uwagę tylko tego, czy
racjonalne było użycie przez niego takiego a nie innego koloru czy materiału, ale co nam, odbiorcom, daje
takie dzieło, jakie wywołuje emocje.

•

Sceptycyzm poznawczy – niedocenianie racjonalności, kwestionowanie wszystkiego, co zostało już przez
kogoś potwierdzone i zbadane. -> wydłuża to proces decyzyjny, jeśli urzędnicy chcą sami wszystko
przeanalizować (vide: współpraca z promotorem, który kwestionuje każde zdanie naszej pracy).

Nie mniej jednak racjonalność jako idea zasługuje jak najbardziej na propagowanie!

197. Bariery racjonalności decyzji.

Wśród barier racjonalności możemy wyróżnić:

•

bariery organizacyjno – strukturalne: dużą wagę przykłada się tutaj do organizacji i struktury ośrodka
podejmującego decyzję. Możemy wyróżnić dwa sposoby (modele) organizacyjne: strukturę wysmukłą i
smukłą (płaską). W przypadku wysmukłych mamy do czynienia z niewielką elastycznością pracy i wydłużoną
drogą, jaką będzie miała decyzja, aby zostać w końcu podpisaną. Natomiast do wad struktur smukłych należy
konieczność tworzenia dużej ilości szczebli i stanowisk kierowniczych, co może powodować różne problemy
(pozytywne i negatywne spory kompetencyjne oraz przejmowanie kompetencji niższych organów przez
wyższe).

•

Bariery ekonomiczne:
◦

w tym rodzaju barier musimy rozróżnić wady i zalety dwóch systemów: nakazowego i parametrycznego.
System gospodarki nakazowej jest bardzo trudny do modyfikacji, niewłaściwie reaguje na zmiany
otoczenia, charakteryzuje się natłokiem zadań do wykonania w celu wydania konkretnej decyzji. np.
dziekanat i podanie o przyznanie stypendium wiąże się z tysiącem papierków, które trzeba zgromadzić, a
potem czekać i czekać na decyzję. System parametryczny natomiast to taki, w którym wszystkie elementy
się uzupełniają, wydawane są decyzje do większych działań, które w sposób kompleksowy mają objąć
cały problem.

◦

Trzeba też wspomnieć o rachunku ekonomicznym, który jest podstawą oceny działalności wszelkich
organizacji. Nasuwa się tutaj problem np. zakładów komunalnych i tego, czym one powinny się kierować
w swojej działalności.

◦

W literaturze mowa jest jeszcze o zaniku lub stępieniu wyobraźni ekonomicznej, czyli sytuacji, w której

33

ktoś nie jest gotowy na zmiany jakich wymaga postęp otoczenia czy zmiana sytuacji społeczno –
politycznej.

◦

Niewłaściwa jest też dominacja partykularnych interesów nad publicznymi. To łączy się troszkę z
powyższym punktem, ale warto wspomnieć, że może dotyczyć zarówno prywatnych jak i państwowych
przedsiębiorstw.

◦

Do barier ekonomicznych można zliczyć również niewłaściwe (albo brak) uregulowanie spraw
własnościowych po poprzednim systemie.

◦

Można również się spotkać z nieodpowiednim rozumieniem pojęcia wolności gospodarczej, która
oczywiście posiada liczne ograniczenia, np. koncesje i licencje wymagane przez prawo.

◦

Przykładem konkretnych barier ekonomicznych są patologie, które mogą nastąpić przy zmianie systemu
gospodarczego. Często w takich sytuacjach państwo nie nadąża z uregulowaniem wszystkich spraw i
mamy do czynienia z aferami.

◦

Ostatnia i najważniejsza kwestia w tym punkcie: niedostosowanie do standardów światowych – w Polsce
mamy na to mnóstwo przykładów. Może mieć to niedługo kolosalne znaczenie, ponieważ nie mamy w
zwyczaju uczyć się na błędach popełnianych przez innych, ani korzystać z ich osiągnięć.

•

Bariery motywacyjne: motywacja to zespół elementów, które pobudzają nas do działania. Określają je takie
czynniki jak postawy, nastroje i potrzeby. Ważne jest, aby dokładnie przeanalizować możliwości rozwiązania
konkretnego problemu przez konkretnego decydenta, a więc badając jego kwalifikacje i umiejętności,
dotychczasowe doświadczenie, percepcję, pamięć i intuicję.

•

Bariery prawne: prawo samo w sobie powinno być racjonalne, ale często nie jest. Niejaki Wróblewski
opracował kilka zasad racjonalnego tworzenia prawa zaliczając do nich: określenie możliwie najbardziej
sprecyzowanego celu, jaki chcemy osiągnąć, ustalenie prawidłowości jakie mogą zaistnieć między naszym
celem a środkami do jego realizacji, ustalenie, które ze środków, które mogą zaspokoić cel są środkami
prawnymi, wybranie określonego środka i w końcu ustanowienie konkretnego przepisu prawnego. Oczywiście
zakładamy, że prawodawca jest racjonalny, a napotyka na swojej drodze szereg przeszkód, które
uniemożliwiają mu racjonalne działanie. Do takich przeszkód należeć będą:
◦

wprowadzanie do systemu prawa instytucji i zasad, które ze swej istoty są sprzeczne z racjonalnością, np.
posiadanie w złej wierze i ochrona tegoż.

◦

Występowanie szeregu wadliwości obowiązujących przepisów prawnych. Można je podzielić na
wadliwości materialne – np. sprawa samodzielności polskich samorządów i ich ograniczanie, i formalne –
sprzeczności w prawie, fikcyjność unormowań i niezupełność prawa.

◦

W końcu trzeba też wziąć pod uwagę, że podejmowanie decyzji prawotwórczych jest zawsze działaniem
podejmowanym w warunkach niepewności. Zwiększyć pewność może korzystanie z pomocy i wiedzy
ekspertów w danych dziedzinach, ale wymaga to przyznania się do niewiedzy, pieniędzy i czasu.

•

Bariery zasobowe, techniczne i informatyczne: aby decyzja mogła być zrealizowana, decydent musi
posiadać niezbędne środki do jej wykonania, czyli zarówno kapitał ludzki jak i rzeczowy. Racjonalność
decyzji będzie w tym przypadku zagrożona gdy np. Okaże się, że mamy do czynienia z niewystarczającą
ilością jakiegoś surowca lub niewykwalifikowanym personelem.

•

Bariery wynikające z charakterystyki otoczenia: w literaturze możemy spotkać 4 różne typy otoczenia
organizacji. Zaliczamy do nich:
◦

środowisko spokojne i z przypadkowymi powiązaniami między poszczególnymi elementami -> rynek,

◦

środowisko spokojne i zestrukturalizowane z celowością i statycznością powiązań -> system produkcji
seryjnej,

◦

przeszkadzająco – oddziałujące z dynamiką zmian i aktywnością oddziaływania na organizację -> rynek
ligopolistyczny,

◦

burzliwe pole: jednorodne i zestrukturalizowane otoczenie, przypadkowe powiązania, określoność i
niepewność otoczenia, powtarzalność jego zachowania się.

•

Bariery kulturowe: bariery wynikające z funkcjonowania pewnych ujemnych wzorców kulturowych lub
nierespektowania pewnych historycznie wypracowanych treści. Trzeba tutaj rozróżnić kulturę organizacji –
odnosi się do historii, tego co już zostało nagromadzone i przetrwało, jest to pewien dorobek organizacji, i
kulturę organizacyjną – to, na co mamy jeszcze wpływ, a więc np. zasady ubioru w firmie, regulamin, sposób
realizacji zadań czy parzenia kawy.

•

Bariery wynikające z niezrozumienia istoty pracy: na ten punkt składa się szereg mniejszych, istotnych
aspektów. Elementem wspólnym ich wszystkich jest praca – podstawowy wymiar bytowania człowieka. Aby
dobrze zrozumieć istotę pracy trzeba zwrócić uwagę na następujące elementy:
◦

praca ma charakter społeczny – jest wykonywana w określonych strukturach społecznych, osoby ją
wykonujące tworzą pewną społeczność organizacyjną, która kieruje się swoimi prawami,

◦

praca jest wyrażeniem bytu osobowego człowieka – człowiek poprzez swoją pracę wyraża siebie, własną
osobowość,

34

◦

praca nie jest towarem,

◦

w każdej pracy tkwi element skierowania ku przyszłości – pracujemy, by zapewnić sobie byt w
przyszłości, by zaspokoić przyszłe potrzeby materialne i niematerialne,

◦

w pracy wyraża się godność człowieka, jego podmiotowość – jeśli praca człowieka będzie pozbawiona
sensu stanie się wyzyskiem,

◦

praca jest czynnikiem umożliwiającym zapewnienie środków na realizację podstawowych potrzeb
ludzkich,

◦

poprzez pracę człowiek ma możliwość przekształcania środowiska.

198. Zasada racjonalności.

Istnieją dwie wersje tej zasady: czysta i skrajna, która identyfikuje racjonalne podejmowanie decyzji z

podejmowaniem decyzji optymalnych. W tym przypadku decyzje optymalne, to takie które nie mogłyby być lepsze i
wobec których każda inna musiałaby być gorsza. Nie zawsze jest możliwe stosowanie zasady racjonalności w taki
sposób i w związku z tym zasada ta postrzegana jest potocznie jako racjonalność niedoskonała. Zgodnie z taką
charakterystyką decyzja będzie racjonalna jeśli będzie oddziaływać w sposób odpowiedni do celu i oceny sytuacji.

Przeciwko zasadzie racjonalności sformułowano kilka zarzutów, o których poniżej.

199. Zarzuty trywialności, fałszywości, redundancji.

Zarzut trywialności: trywialność w tym przypadku jest brakiem treści.

Przykład: przygotowujemy się na egzamin, znamy książkę na pamięć,chodziliśmy na wykłady itp. Itd., więc racjonalnie
podchodząc do sprawy powinniśmy zdać. Jednakże nie wzięliśmy pod uwagę, iż profesor dowiedział się, że jego żona
zdradza go ze studentem i teraz pragnie wyżyć się na przedstawicielach tejże grupy społecznej.

Zarzut fałszywości: w tym miejscu przedstawione będą przykłady, które racjonalności nie obalają:

•

zasady racjonalności nie obala istnienie moralnie złych celów,

•

zasady racjonalności nie obala istnienie moralnie złych sytuacji społecznych,

•

zasady racjonalności nie obala irracjonalność instytucjonalna – decyzje instytucjonalne muszą godzić wiele
interesów, a kompromisy nie są zawierane w oparciu o zasadę racjonalności,

•

zasady racjonalności nie obala fakt, że większość ludzkich zachowań nie należy do zimno wykalkulowanych
działań, czasem działamy instynktownie, pod wpływem emocji,

•

zasady racjonalności nie obala istnienie moralnie złych przekonań – tutaj chodzi o niewiedzę osoby
podejmującej decyzję, np. Nie radząc sobie na egzaminie z decydowania politycznego student proponuje
profesorowi Paruchowi łapówkę, ponieważ nie wie, że Pan Profesor jest niezmiernie uczciwy i absolutnie
nieprzekupny.

Zarzut redundancji: zarzut ten wynika z dwóch kwestii:

•

fizykalizmu – redukowania procesów fizjologicznych i społecznych do procesów fizycznych,

•

organicyzmu społecznego – zgodnie z nim, ludzie w swoich działaniach kierują się dobrem ogółu / dobrem
publicznym, a nie własnymi interesami.

200. Główne testy racjonalności decyzji (skuteczność, ekonomiczność, korzystność).

Skuteczność: jest to najbardziej uniwersalny sprawdzian decyzji. W tym przypadku liczy się jedynie cel albo

stopień jego realizacji. Skuteczna będzie taka decyzja, która przybliża lub umożliwia osiągnięcie celu, ze względu na
który została wydana. Cele możemy określać w sposób jakościowy (np. zaliczenie roku) lub ilościowy (np. zarobienie
określonej ilości pieniędzy na wakacje). W związku z tym, w przypadku celów jakościowych możemy mówić o
niestopniowalnej skuteczności decyzji.

Ekonomiczność jest relacją między efektem decyzji a nakładami niezbędnymi do jej osiągnięcia. Możemy

wyróżnić dwie postaci ekonomiczności: oszczędność i wydajność. Decyzja jest tym wydajniejsza, im wyższy jest
osiągany stopień realizacji celu przy określonych nakładach. Decyzja jest oszczędniejsza wtedy gdy na realizację
określonego celu zużywamy mniejsze nakłady.

Korzystność: Korzystną nazwiemy taką decyzję, która faktycznie przyniosła szeroko rozumiane korzyści

społeczne. W analizie decyzji będą brane pod uwagę wszelkie elementy wpływające na wartość decyzji.
Podobnie jak skuteczność, korzystność jest stopniowalna, co oznacza że możemy mówić o decyzjach bardziej lub mniej
korzystnych i niekorzystnych.

201. Racjonalność niedoskonała (schematy decyzyjne, działania nieudane, działania irracjonalne).

Racjonalność tylko w teorii jest doskonała. W praktyce jesteśmy istotami ograniczonymi przez naturę. Robimy

w procesie decyzyjnym rzeczy zaprzeczające zasadom racjonalnego zachowania.

Pierwszym przykładem jest niedoskonałość schematów decyzyjnych. Schemat decyzyjny to zespół rozważań

będących częścią procesu podejmowania konkretnej decyzji. Teoretycznie schemat taki powinien uwzględniać
wszystkie racjonalne możliwości. W praktyce dalece go redukujemy i upraszczamy, szczególnie tuż przed podjęciem

35

decyzji.

Na niedoskonałość schematów decyzyjnych składa się także dobieranie systemów preferencji. System

preferencji to pewien zespół zachowań (schematów) charakterystycznych dla danej sytuacji decyzyjnej. Bywa, że daną
sytuację możemy przeanalizować pod kątem dwóch lub więcej systemów preferencji. Wtedy na nasz schemat
decyzyjny wpływa meta-decyzja o wyborze systemu preferencji.

Analizując wszelkiego rodzaju procesy decyzyjne zakładamy, że decydent posiadający pewien schemat

decyzyjny z wnioskiem praktycznym będzie działał zgodnie z tym, co wskazuje ten wniosek. Zdarzają się jednak
sytuacje, kiedy dane działanie okazuje się być nieudanym. Może do tego dojść w wyniku następującego błędu:
decydent określa pewien schemat decyzyjny z wnioskiem praktycznym jednak istnieje ostra rozbieżność pomiędzy
oceną sytuacji zawartą w schemacie, a obiektywną sytuacją problemową.

W skrajnych przypadkach możemy dojść do wniosku, że decydent działał kompletnie nieracjonalnie. Niestety

metodologiczna wersja zasady racjonalności nie pozwala nam na taki wniosek. Musimy dążyć do przełożenia tej
sytuacji na poprzedni przypadek wskazując, że aktor działał racjonalnie, ale na podstawie nieprawidłowego rozpoznania
sytuacji.

202. Relacje między rozumem a emocjami w polityce – cztery stanowiska.

Na przestrzeni wieków badacze opisywali relacje między rozumem a emocjami na różne sposoby. Powstałe

teorie możemy uporządkować w cztery grupy:

•

Wykluczenie emocji przez rozum.

Stanowisko to pochodzi z czasów antycznych, kiedy sformułowane zostało przez Platona, a następnie rozwinięte przez
szkołę stoicką. Zakłada ono, że emocje są niezwykle szkodliwe dla racjonalnego myślenia. Ludzie muszą się ich pozbyć
z każdej sfery swojego życia, aby móc wydawać właściwe sądy i podejmować właściwe decyzje. Nie każdy jest do tego
zdolny, w związku z czym, według Platona państwem rządzić powinna grupa wybitnych filozofów, potrafiących
kierować się jedynie rozumem.

•

Ograniczenie przez normy oddziaływania emocji na politykę.

Pod tym hasłem kryją się w zasadzie dwa różniące się w pewnym stopniu stanowiska. Pierwsze pochodzi od założycieli
amerykańskiej Partii Federalistycznej. Twierdzili oni, że emocji nie można całkowicie usunąć, a nawet nie powinno się
tego robić, ze względu na ich siłę oddziaływania. Należy natomiast ograniczyć i ukierunkować emocje przez
skonstruowanie odpowiedniego systemu praw. Zygmunt Freud również nie dostrzegał możliwości całkowitego
pozbycia się emocji. Wskazywał na odgrywaną przez nie rolę motywatora ludzkich działań. Zauważał jednak, że rozum
powinien pozostać suwerennym władcą, korzystającym z siły jaką emocje popychają człowieka do działania.

•

Relacje harmonijne między emocjami a rozumem.

Ten punkt widzenia pochodzi od Arystotelesa. Zgodnie z nim, emocje i rozum powinny współpracować, ponieważ nie
są siłami wzajemnie się zwalczającymi. Tylko niewłaściwe przekonania mogą doprowadzić do powstawania
destruktywnych emocji. W związku z tym, należy dokonywać krytycznej oceny przekonań.

•

Dominacja emocji nad rozumem.

Według tej koncepcji, rozwiniętej głównie przez przedstawicieli oświecenia szkockiego, emocje są pierwotne względem
rozumu. To one mają monopol na doprowadzenie człowieka do działania. Rozum jest bytem powołanym przez emocję,
narzędziem analizy.

203. Teorie wpływu emocji na politykę.

Istnieje bardzo wiele teorii wyjaśniających wpływ emocji na politykę. Poniższe trzy są tego egzemplifikacją.

•

Teoria psychoanalityczna emocji.

Autorem tej teorii jest Zygmunt Freud, który wyróżnił w strukturze człowieka dwa czynniki: energię libidinalną, która
dąży do natychmiastowej przyjemności i pozbawiony emocji umysł starający się ją poskromić. Między tymi dwoma
czynnikami trwa nieustanny konflikt. Emocja jest według teorii Freuda siłą, za pomocą której id (podświadomość,
energia libidinalna) przytłacza ego (świadomość, umysł). Jest ona niepodzielna, ale różne są jej ekspresje (zadowolenie,
żal, gniew itd.).

•

Teoria społeczno-psychologiczna.

Składa się ona w zasadzie z trzech rodzajów teorii: walencyjnej, dyskretnej i (wielo)wymiarowej. Teorie walencyjne
stanowią najdalej idące uproszczenie zagadnienia. Zgodnie z nimi, emocje służą istotom żywym do podejmowania
decyzji o chęci zbliżenia się lub oddalenia od danego obiektu. Zgodnie z nimi, wszystko z czym się spotykamy
klasyfikujemy w prostej opozycji: lubię – nie lubię. Teorie dyskretne zakładają już bardziej złożone podejście do
rozróżniania emocji. Bierze się w nich pod uwagę wiele czynników poznawczych. Emocje nie określają tylko czy
czegoś chce się uniknąć czy doświadczyć. Jednocześnie występuje założenie, że stany emocjonalne wzajemnie się
wykluczają. Ostatnimi, najbardziej złożonymi, są teorie (wielo)wymiarowe. Zakładają one, że człowiek może
przeżywać jednocześnie pozytywne i negatywne stany emocjonalne. Ostatnia grupa teorii wydaje się najlepiej opisywać
rzeczywistość.

Aby lepiej zrozumieć różnice w opisie walencyjnym, dyskretnym i wymiarowym, posłużmy się przykładem.

36

Dana jest następująca sytuacja: osoba badana widzi w telewizji polityka. Opis stanu emocjonalnego za pomocą teorii
walencyjnej: na skali lubię – nie lubię osoba badana jest w stanie zaznaczyć swój stosunek do polityka (na przykład w
skali od 1 do 10, gdzie poszczególnym liczbom mogą być przypisane pomocnicze określenia od nienawidzę, gardzę czy
chciałbym zabić do powiedzmy kocham, uwielbiam czy darzę najwyższym szacunkiem). Opis stanu emocjonalnego za
pomocą teorii dyskretnej: osoba badana jest w stanie określić swój stosunek do polityka za pomocą tylko jednego z
podanych określeń (na przykład: nienawidzę, szanuję, kocham czy lubię). Opis stanu emocjonalnego za pomocą teorii
wymiarowej: osoba badana jest w stanie określić swój stosunek do polityka przez wskazanie odpowiedniego punktu na
zestawie skal (na przykład w skali od 1 do 10, sympatia na 1, ponieważ nie lubi danego polityka i szacunek na 10,
ponieważ uważa go za osobę wykształconą i kompetentną).

•

Teoria neurobiologiczna.

Te teorie związane są z badaniami ludzkiego mózgu. Zgodnie z nimi, rozróżnia się system emocji i system rozumu.
Jeden i drugi odbierają te same bodźce z otoczenia, jednak system emocji ma do nich dostęp wcześniej i absorbuje
pełne ich spektrum, a nie tylko jego wycinek, jak czyni to rozum. Emocje pozostają w sferze podświadomości, podczas
gdy rozum jest związany ze świadomością. Oba systemy muszą ze sobą współpracować aby realizować wszystkie
swoje możliwości.

Z teoriami neurobiologicznymi związane jest rozróżnienie dwóch rodzajów pamięci. Pierwsza z nich, pamięć

asocjacyjna, odpowiada za predyspozycje emocjonalne oraz działania wyuczone do tego stopnia, że ich wykonywanie
nie jest do końca świadome. Z jednej strony służy codziennym czynnościom, takim jak chodzenie (nie zastanawiamy
się za każdym razem nad tym jak pracować mięśniami nóg aby się nie przewrócić), z drugiej odpowiada za postawy
emocjonalne względem obiektów z otoczenia (jeżeli ktoś zrobi na nas złe wrażenie i zakodujemy sobie, że go nie
lubimy, to w przyszłości będziemy się do niego odnosić w sposób adekwatny bez zastanawiania się nad powodem takiej
postawy). Drugi rodzaj pamięci to pamięć deklaratywna, służąca przypominaniu faktów, wydarzeń, obserwacji z
przeszłości, jak na przykład wspominanie wakacji.

W zakresie badań politologicznych, częściej brana jest na warsztat pamięć deklaratywna. Często zakłada się,

że decyzje polityczne zapadają jedynie w oparciu o racjonalną analizę przeszłych zdarzeń i zebranych informacji. Takie
założenie może być jednak błędne. Na decyzję wpłynąć mogą emocje umiejscowione w pamięci asocjacyjnej.

204. Afekty wobec obiektów politycznych.

Pojęcie afektu służy najczęściej opisaniu tego, czy dana jednostka lubi, czy też nie lubi jakiegoś obiektu. Afekt

można mierzyć na przykład za pomocą termometrów uczuć. W sferze polityki lubienie czy też nielubienie ma istotny
wpływ na podejmowanie decyzji.

Przy okazji tego zagadnienia warto również wspomnieć krótko o tym, co łączy się z afektami i jakie

konsekwencje wywołuje nasze pozytywne lub negatywne nastawienie do danego problemu. Posłużą temu opisane
poniżej kwestie:

•

Problem awersji.

Chociaż wcześniej omówiliśmy kilka modeli wpływu emocji na racjonalne procesy decyzyjne, a co za tym idzie także
na sferę decydowania politycznego, żaden z nich nie podjął w sposób należyty problemu występowania emocji
awersyjnych, takich jak pogarda czy gniew. Został on jednak przedstawiony w teorii inteligencji afektywnej, która
zostanie omówiona poniżej.

•

Różnice między emocjami i nastrojami.

Choć wydaje się to być dygresją w trakcie omawiania innego zagadnienia, zwrócimy teraz uwagę na różnice między
emocją a nastrojem. Emocja jest krótkotrwała, intensywna i powstaje w odpowiedzi na konkretny bodziec. Nastrój jest
natomiast stanem trwalszym i mniej zogniskowanym. Przykład: kiedy student zdaje egzamin z decydowania
politycznego (bodziec) pojawia się u niego pozytywna emocja, powiedzmy wdzięczność, zogniskowana na panu
profesorze, który zadał dodatkowe, ratunkowe pytanie. Jest ona stosunkowo intensywna, wywołuje uśmiech na twarzy
studenta, jednak nie trwa zbyt długo. Bardziej długotrwały jest jednak nastrój wywołany przez ten sam bodziec. Cały
dzień student jest nastawiony pozytywnie. Nastrój jednak nie jest tak intensywny, dzięki czemu student nie chodzi bez
przerwy z uśmiechem od ucha do ucha. Nie jest też zogniskowany na osobie pana profesora.

•

Teoria inteligencji afektywnej.

Jest to teoria emocji wyprowadzona z przesłanek biologicznych i wyjaśniająca emocje negatywne, takie jak strach czy
złość. Całość wywodzi się z prac profesora Jeffrey'a Grey'a, który wyróżnił trzy systemy emocji: system dyspozycji,
system nadzoru i system walki/ucieczki

1

. Pierwszy z nich służy kierowaniu wyuczonym zachowaniem, czynnościami,

które nie wymagają myślenia, a nawet są wykonywane lepiej gdy nie towarzyszy im świadoma analiza. Drugi system
jest strażnikiem porównującym ciągle sytuację faktyczną z wyuczonym i zakodowanym modelem. Gdy dostrzega on
znaczne różnice, wszczyna alarm przez wywołanie emocji awersyjnych. Włączony wtedy zostaje system
walki/ucieczki, który w przeciwieństwie do dwóch pierwszych zlokalizowany jest w świadomości. Przykład: idziemy

1 Dwa pierwsze systemy zostały przez Grey'a nazwane odpowiednio behawioralnym systemem aktywacyjnym i

behawioralnym systemem inhibicyjnym, jednak nazwy zaproponowane przez prof. George'a Marcusa wydają się
być bardziej przystępne.

37

ulicą. Za nasz chód odpowiada podświadomy system dyspozycji, dzięki czemu nasza świadomość może zająć się
istotniejszymi sprawami, jak analiza tego co zjemy na obiad. Jednocześnie otoczenie jest cały czas monitorowane przez
system nadzoru, który nagle dostrzega, że w naszą stronę pędzi wielka ciężarówka. Po błyskawicznej analizie, system
nadzoru dochodzi do wniosku, że wyuczony model spaceru chodnikiem nie obejmuj ciężarówki, która zjechała z jezdni
i wszczyna alarm przez wywołanie emocji awersyjnej, lęku. Emocja awersyjna włącza system walki/ucieczki i budzi
naszą świadomość zajętą dotąd rozważaniami nad wyższością pomidorowej nad rosołem. Trzeci system skłania nas do
ucieczki z drogi ciężarówki. Po tej czynności możemy znów przejść do sytuacji wyjściowej – spaceru.

•

Teoria tendencyjnego przetwarzania informacji.

Teoria ta zakłada, że przetwarzając informacje i podejmując decyzję postępujemy tendencyjnie. Nie jesteśmy
obiektywni, ale pozwalamy aby emocje wpłynęły na nasz osąd. Chociaż na pierwszy rzut oka, taka sytuacja wydaje się
być oparta na nieracjonalnych przesłankach, głębsza analiza może wywołać wątpliwości. Emocje nie biorą się znikąd,
ale w myśl tej teorii są pewnymi skrótami, uproszczeniami wcześniej zebranych informacji (chociaż nie możemy też
zakładać, że te zawsze zostały zdobyte z zachowanie zasad racjonalnej analizy). Przykładem jest identyfikacja partyjna
czy ideologiczna, która wpływa na decyzję wyborczą, na przykład: Głosuję na Napieralskiego bo jestem sympatykiem
SLD. Takie rozumowanie może się wydawać nieracjonalne, odrzucające głębszą analizę postulatów kandydata czy
partii. Jednakże może to być pewien skrót przeprowadzonej kiedyś analizy, która doprowadziła daną osobą do wniosku,
że SLD jest partią reprezentującą i podzielającą jej poglądy.

Co ciekawe, taka emocjonalna identyfikacja może prowadzić do nieprawidłowego, pozbawionego

obiektywizmu postrzegania rzeczywistości. Przedstawiona w powyższym przykładzie osoba, może w sposób
nieświadomy odrzucać informacje nie pasujące do stworzonego na własne potrzeby obrazu świata. Jeżeli dotrze do niej
wiadomość, że SLD stała się partią skrajnie nacjonalistyczną, osoba ta może ją odrzucić zakładając raczej
niewiarygodność źródła informacji niż nieprzystawanie jej wizji świata do rzeczywistości.

205. Zaufanie społeczne w polityce.

Polityka jest taką dziedziną, w której zaufanie społeczne odgrywa bardzo istotną rolę. Warto więc poświęcić

troszkę czasu na zastanowienie się czym owo zaufanie społeczne jest. Trudno o dobrą definicją zaufania. Wielu badaczy
uważa, że tworzenie takowej jest pozbawione sensu. Przyjmijmy jednak, że zaufanie to rodzaj przekonania, że inni nie
wyrządzą nam krzywdy jeżeli będą mogli tego uniknąć i będą dbali o nasze interesy, gdy będzie to możliwe. Ogólnie
zaufanie wiążemy z pozytywnymi emocjami.

Mierzenie poziomu zaufania jest trudne, ponieważ należałoby brać pod uwagę zbyt wiele różnych czynników.

Ogólne badania empiryczne nad poziomem zaufania prowadzono na poziomie jednostkowym oraz międzynarodowym.
W skrócie badania jednostkowe można sprowadzić do stwierdzenia, że zaufanie polityczne i społeczne są od siebie
niezależne, ponieważ opierają się na różnych czynnikach. Badania międzynarodowe dowiodły natomiast, że w różnych
krajach poziom zaufania jest różny. Porównanie ich wyników skłania do wniosku, że na zaufanie społeczne wpływ
mają cztery czynniki: dobry rząd, zamożność kraju połączona z brakiem istotnych dysproporcji dochodów wewnątrz
społeczeństwa, jednorodność etniczna oraz dominacja protestantów w strukturze wyznaniowej społeczeństwa.

Zaufanie możemy rozróżniać na trzech płaszczyznach. Po pierwsze, wyróżniamy zaufanie społeczne (zwane

też poziomym) i zaufanie polityczne (zwane też pionowym). Zaufanie społeczne to takie, którym obdarzamy jednostki
z niejako naszego poziomu w strukturze społecznej, równych sobie, podczas gdy zaufanie polityczne to takie którym
obdarzamy władzę, jednostki nami rządzące.Druga klasyfikacja obejmuje zaufanie do ludzi i wiarę w instytucje. W
państwie demokratycznym bardziej pożądana jest wiara w instytucje, ponieważ rządzący mogą się zmieniać a
mechanizmy polityczne powinny pozostawać takie same. Ostatnie wreszcie rozróżnienie dotyczy zaufania
skonkretyzowanego i uogólnionego. Zaufanie skonkretyzowane zbudowane jest na osobistym doświadczeniu i
bezpośrednich relacjach. Obdarzamy nim osoby z naszego najbliższego otoczenia. Zaufanie uogólnione natomiast
dotyczy członków dużych grup społecznych, gdzie jednostki nie znają się nawzajem. Jest to zaufanie do obcych. We
współczesnych dużych społeczeństwach na wadze zyskało zaufanie uogólnione ze względu na większą częstotliwość
wchodzenia w relacje z osobami obcymi, które jedynie należą razem z nami do jakiejś dużej grupy społecznej, jak na
przykład naród, czy środowisko zawodowe.

W literaturze przedmiotu możemy spotkać się z teoriami zaufania społecznego. Teorie te opisują zaufanie

skonkretyzowane występujące w małych społecznościach i zaufanie uogólnione w wielkich społeczeństwach. W
małych społecznościach zaufanie oparte jest na bezpośrednich relacjach z innymi członkami grupy. Są oni do siebie
podobni, mają wiele wspólnych cech. Sankcje w takich społecznościach są surowe i trudne do uniknięcia. Zaletą
zaufania skonkretyzowanego jest tworzenie bardzo silnych więzi. Wadą jest wykluczenie osób spoza kręgu małej
społeczności i możliwość działania na niekorzyść większej grupy społecznej, w skład której się wchodzi. Zaufanie
uogólnione, które występuje w dużych społeczeństwach, nie jest oparte na równie oczywistych przesłankach. Istnieją
trzy główne teorie dotyczące jego genezy. Pierwsza to teoria racjonalnego wyboru. Zgodnie z nią, zaufanie wynika z
opłacalności takiej postawy dla samej jednostki, uzasadnione jest osobistą analizą i wyrachowaniem. Zgodnie z
teoriami społeczno-psychologicznymi, zaufanie to efekt procesu socjalizacji. Uczymy się go we wczesnym dzieciństwie
i zostaje z nami na całe życie. Inna wersja tej teorii przesuwa źródła zaufania z dzieciństwa na doświadczenia
późniejsze. Tak czy inaczej, zawsze podstawą jest jednostkowe doświadczenie. Trzecia grupa teorii, teorie

38

społecznościowe, analizują nie jednostki, ale społeczeństwa jako podmioty zaufania. Zaufanie opiera się w tym
wypadku na relacjach społecznych. Co ciekawe, zgodnie z teoriami społecznościowymi, relacje jednostkowe budują
zaufanie do instytucji.

206. Cechy zespołowego podejmowania decyzji politycznych.

Współcześnie ośrodki decydowania politycznego są najczęściej małymi grupami. Bardzo rzadko występują

ośrodki jednoosobowe lub składające się z tysięcy członków. Mała grupa społeczna to taki zbiór jednostek, który
charakteryzuje się wspólnym celem, wewnętrzną strukturą organizacyjną, systemem bezpośrednich relacji i norm.

Grupowe podejmowanie decyzji ma wiele zalet. Po pierwsze, zawsze jest bardziej demokratyczne od

decydowania jednostkowego. Po drugie, aktywizuje członków ośrodka decyzyjnego, którzy czują się odpowiedzialni za
podejmowane decyzje. Po trzecie, najczęściej wywołuje efekt synergii. Po czwarte w końcu, możliwość wykonania
decyzji podjętej przy udziale oponentów jest z reguły wyższa ponieważ wszyscy są zainteresowani prawidłową
implementacją.

Decydowanie grupowe ma także szereg wad. Po pierwsze, wydłuża się czas potrzebny na podjęcie decyzji. Po

drugie, grupa wykazuje się skłonnością do podejmowania decyzji bardziej ryzykownych (mechanizm polaryzacji
grupowej). Kolejną wadą jest konieczność znalezienia punktu równowagi pomiędzy anarchią różnorodności i
autokratyzmem jednolitości. Najistotniejszą wadą jest syndrom grupowego myślenia.

Warto zauważyć, że w przypadku zespołowego podejmowania decyzji członkowie zespołu są przekonani o

swojej wszechmocy i nie doceniają przeciwnika.

207. Efekt myślenia grupowego.

Twórcą koncepcji efektu myślenia grupowego był Janis, który stwierdził, że powstaje on w sytuacji gdy

decydenci przestają tworzyć grupę celową. Grupa preferuje wyraźnie jeden wariant decyzyjny i jest odporna na
krytyczne opinie na jego temat. Przeciwnicy jedynego słusznego rozwiązania są namawiani do podporządkowania się
większości co w efekcie wywołuje autocenzurę i sprawia wrażenie dużej zgodności opinii. Badacze podają typowe
warunki sprzyjające powstawaniu tego zjawiska. Są to:

•

Duża spoistość grupy, jej prestiż i atrakcyjność.

•

Względna izolacja grupy w stosunku do środowiska.

•

Silny autorytarny przywódca.

•

Wysoki poziom stresu i poczucie zagrożenia.

•

Słabo określone sposoby podejmowania decyzji (brak strategii).

Syndromu myślenia grupowego można uniknąć przez zoptymalizowanie całego systemu politycznego,

doskonalenie procedur politycznej odpowiedzialności decydentów, stabilizowanie roli opozycji, a także zachęcanie do
krytycznej analizy propozycji.

208. Efekt polaryzacji w grupowym podejmowaniu decyzji.

Efekt polaryzacji grupowej to zjawisko polegające na uskrajnianiu się indywidualnych sądów w procesie

grupowego podejmowania decyzji. Człowiek działający w grupie chętnie akceptuje wyższy poziom ryzyka niż
człowiek decydujący indywidualnie. Istnieją cztery hipotezy wyjaśniające to zjawisko w psychologicznej teorii decyzji:

•

Hipoteza o podziale odpowiedzialności (poczucie, że konsekwencje porażki po ich podziale na wszystkich
członków grupy będą niewielkie).

•

Hipoteza o roli przywódców (uleganie autorytetowi).

•

Hipoteza motywacyjna (chęć popisania się odwagą).

•

Hipoteza poznawcza (sugestia większości).

209. Techniki agregowania indywidualnych ocen – metoda uśredniania użyteczności i prawdopodobieństw.

Techniki agregowania indywidualnych ocen to techniki grupowego podejmowania decyzji, które mogą być

stosowane nawet wtedy, gdy członkowie grupy nie mogą się spotkać. Możemy je podzielić na metody matematyczne
(polegają na obliczaniu przeciętnych wartości prawdopodobieństw i użyteczności od członków grupy) i behawioralne
(w tym przypadku konsensus zawierany jest przez otwartą dyskusję i procesy komunikacji między decydentami).

Jedną z metod matematycznych jest metoda uśredniania użyteczności i prawdopodobieństw. Jest stosowana

wtedy, gdy w grupie decydentów mającej podjąć jakąś decyzję występują różne opinie na temat najlepszego działania.
W takiej sytuacji stosuje się najróżniejsze metody, które przy użyciu narządzi matematycznych doprowadzą do
wskazania „uśrednionej” decyzji całej grupy. Można tego dokonać przez polecenie decydentom wskazania na skali
swojej propozycji decyzji czy wyliczenia średniej arytmetycznej zbioru pojedynczych decyzji. Nie da się ukryć, że
metoda ta może być stosowana tylko, gdy chodzi o różnicę opinii w kwestii kwot.

210. Techniki agregowania indywidualnych ocen – techniki behawioralne.

Wśród metod behawioralnych wyróżniamy:

39

•

metodę delficką – składa się ona z trzech faz. Najpierw wszyscy członkowie grupy wypisują na kartkach
(anonimowo) swoje propozycje. Następnie kartki są zbierane, opracowywana jest lista wszystkich propozycji,
która przekazana zostaje każdemu z decydentów. Członkowie grupy debatują nad poszczególnymi
propozycjami. W trzeciej fazie ponownie dokonuje się indywidualnego oszacowania – na kartkach i
anonimowo. Proces powtarza się do skutku – aż wszyscy zgodzą się na jedno rozwiązanie.

•

Technika nominalna – jest to wariant metody delfickiej, w którym rezygnuje się z zasady anonimowości.

•

Debata decyzyjna – siada se kilku ekspertów i se gadają se. Aby debata przebiegła w sposób prawidłowy,
należy spełnić trzy warunki. Po pierwsze, grupa powinna spotkać się na neutralnym gruncie. Po drugie,
członkowie zespołu powinni mieć różne zdania na dany temat. Po trzecie, w debacie powinien brać udział
neutralny specjalista z zakresu analizy decyzyjnej czuwający nad uniknięciem wystąpienia syndromu myślenia
grupowego.

211. Komunikowanie wewnątrzgrupowe.

Komunikowanie wewnątrzgrupowe to wymiana informacji między członkami grupy. Jest ono niezbędne dla

podejmowania decyzji grupowych. Badając ten rodzaj interakcji, zwrócić możemy uwagę na charakter przekazywanych
informacji (wiedza, opinie, oceny), kanały przekazu (mniej lub bardziej sformalizowane) i zastosowanie komunikacji
niewerbalnej

212. Znaczenie komunikowania społecznego.

Komunikowanie społeczne to tworzenie i przekazywanie informacji między elementami społeczeństwa, takimi

jak jednostki i (mniej lub bardziej sformalizowane) grupy. W kontekście decydowania politycznego, komunikowanie
społeczne jest najistotniejsze na etapie implementacji decyzji. Decyzja musi zostać przekazana od decydentów do
podmiotów podporządkowanych, najlepiej w taki sposób aby nie wywoływać niepotrzebnych trudności z
wprowadzaniem w życie. W zakres zjawiska komunikowania społecznego wchodzi też komunikacja zwrotna, od
jednostek podporządkowanych do decydentów. Docenimy jej rangę gdy pamiętać będziemy, że prawidłowa
implementacja decyzji zakłada ciągłą ewolucję celów i metod. Informacje dobiegające do decydentów umożliwiają im
podjęcie decyzji dotyczącej modyfikacji ich postanowień.

213. Reklama i kreowanie wizerunku politycznego.

Reklama jest specyficznym, dwuwarstwowym rodzajem komunikatu. Z jednej strony, znajdziemy w nim

element informacyjny, z drugiej perswazyjny. Reklama stosowana jest zarówno w sferze komercyjnej jak i w sferze
polityki. Służy ona kreowaniu wizerunku, czyli tworzeniu w umyśle odbiorcy pożądanego wizerunku danego podmiotu
(polityka), przypisywanie mu określonych cech. Wykreowany wizerunek nie musi pokrywać się z rzeczywistą
osobowością i cechami podmiotu.

D. Nimmo i R. Savage wyróżnili trzy podstawowe wymiary wizerunku politycznego: kognitywny (obejmuje to

co wyborca wie na temat kandydata), afektywny (to jakie uczucia i emocje wzbudza u wyborcy kandydat) i konatywny
(co wpływa na podjęcie decyzji przez wyborcę).

Z punktu widzenia marketingu politycznego, wizerunek kandydata to produkt, który ma być sprzedany

wyborcom. Składają się na niego następujące elementy: geograficzne zakorzenienie, odwołanie się do wartości grupy
społecznej, wykształcenie, powiązanie kandydata z partią polityczną, etniczność, rasa czy pochodzenie narodowe,
wyznanie religijne, orientacja seksualna, zamożność i CECHY OSOBISTE (zdolności przywódcze, kompetencje,
wewnętrzna integralność, empatia).

Kreując wizerunek polityczny kandydata należy pamiętać o tym, że powstały produkt nie powinien zbyt daleko

odbiegać od rzeczywistości.

214. Rola lęku i bezrefleksyjnej akceptacji.

Lęk w decydowaniu grupowym związany jest ze zjawiskiem facylitacji społecznej. Członek grupy ma

świadomość, że jego poczynania są obserwowane a jego osoba oceniana przez pozostałych. Prowadzi to do pobudzenia
w postaci lęku. Co za tym idzie, nie chce on otrzymać oceny negatywnej i stara się „nie wychylać”. Wtedy może
przyjmować bezkrytycznie pomysły innych członków grupy.

Innym przykładem bezrefleksyjnej akceptacji w decydowaniu grupowym jest podążanie za pomysłem osoby

dominującej, autorytetu. Szacunek do danej osoby może generować zgadzanie się z jej opiniami.

215. Zasady doboru współpracowników.

Trudno jest sprecyzować uniwersalne zasady doboru współpracowników ze względu na różnorodność zadań,

do których mogą być oni potrzebni. Zwrócić można jednak uwagę na pewne przybliżone prawidłowości.

Należy unikać doboru dużej liczby współpracowników o powtarzających się kwalifikacjach. Chociaż wydawać

by się mogło, że decyzję w jakiejś bardzo specjalistycznej sprawie podejmie lepiej większa grupa ekspertów, w
praktyce okazuje się, że trzydziestu specjalistów nie podejmuje decyzji lepszej niż trzech.

Unikać należy też pustych uczestników współpracy, takich którzy nie wnoszą niczego nowego, nie zmieniają

40

wartości grupy, nie poprawiają sytuacji decyzyjnej.

Dobrym pomysłem jest także zwracanie uwagi na wszelkiego rodzaju miękkie kwalifikacje kandydatów. Jeżeli

wymagana jest współpraca wewnątrz grupy, osoba o stojącej na odrobinę niższym poziomie wiedzy, ale mająca
wysokie zdolności komunikacyjne może okazać się lepszym nabytkiem niż najlepszy ekspert nie potrafiący
współpracować z resztą zespołu.

216. Istota i właściwości grupowego decydowania.

Vide: 206 i 207

217. Pozycjonowanie jednostki w zespołowym ośrodku decyzyjnym – metoda częstościowa i „zawartości grupy”.

In pan magister we trust.

218. Techniki głosowania (grupowe metody decyzyjne) – definicja i typologia.

Z głosowaniem według różnych technik mamy do czynienia gdy decyzja ma być podjęta przez organ

kolegialny, grupę. W czasie głosowania można oddać jeden z trzech rodzajów głosu: za, przeciw albo wstrzymujący się.
Gdy głosowanie dotyczy wyboru jednej możliwości z listy, głosować można popierając jedną z kandydatur.

219. Technika Condorceta.

Związana jest ona z pewnym paradoksem. Polega on na tym, że preferencje grupy wyborców wyrażone przy

pomocy metod statystycznych mogą prowadzić do powstania błędnego koła.
Przykład:
Mamy trzech wyborców (A, B, C) i trzy partie (X, Y, Z). Każdy z wyborców szereguje partie od ulubionej do najmniej
lubianej.

A: XYZ

B: YZX
C: ZXY

Teraz sprawdzamy jak statystycznie wyglądają relacje między poparciem dla poszczególnych par partii w grupie:

X kontra Y – zwycięża X

Y kontra Z – zwycięża Y
Z kontra X – zwycięża Z

A więc kolejność od ulubionej do najmniej lubianej partii w tej grupie możemy przedstawić następująco:

X > Y > Z > X > ....

Dochodzimy do paradoksu, że partia X jest bardziej lubiana od partii X.

220. Technika Brody'ego.

Polega na głosowaniu przez porządkowanie alternatyw od najlepszej do najgorszej przez każdego wyborcę. Po

oddaniu głosów, punkty przyznawane za każde miejsce są zliczane i tworzony jest ranking.
Przykład:

I (3 punkty)

II (2 punkty)

III (1 punkt)

Wyborca I

Partia Żółta

Partia Niebieska

Partia Czerwona

Wyborca II

Partia Czerwona

Partia Niebieska

Partia Żółta

Wyborca III

Partia Żółta

Patia Niebieska

Partia Czerwona

Wyborca IV

Partia Żółta

Partia Czerwona

Partia Niebieska

Wyborca V

Partia Niebieska

Partia Żółta

Partia Czerwona

Wyniki:
Partia Żółta – 12 punktów
Partia Niebieska – 10 punktów
Partia Czerwona – 8 punktów

Dodatkowo należy zauważyć, że liczba punktów przyznawana za kolejne miejsca może być inna. Nie ma to

jednak wpływu na wynik końcowy.

221. Głosowanie większościowe.

Wyróżnić tu możemy głosowanie większością zwykłą, bezwzględną i kwalifikowaną. W przypadku większości

zwykłej aby dana alternatywa zwyciężyła, poprzeć ją musi więcej głosujących niż ją odrzuca. Głosy wstrzymujące się
nie są brane pod uwagę.

Przy głosowaniu większością bezwzględną, aby dana alternatywa zwyciężyła, poprzeć ją musi więcej

głosujących niż odrzucających ją i wstrzymujących się łącznie.

41

Wreszcie głosowanie większością kwalifikowaną polega na tym, że do wyboru danej opcji wymagana jest

określona liczba głosów poparcia.

222. Głosowanie sekwencyjne.

Polega ono na porównywaniu poszczególnych możliwości parami. Po odrzuceniu jednej, porównujemy z

kolejną aż do momentu gdy pozostanie tylko jedna:
Przykład:

A B C D

A kontra B – zwycięża A

A C D

A kontra C – zwycięża C

C D

C kontra D – zwycięża C

C

223. Głosowanie aprobujące.

Głosujący zaznaczają na liście tych, którzy im odpowiadają w dowolnej liczbie. Każde takie zaznaczenie to

jeden punkt dla kandydata. Po zsumowaniu wszystkich puntów tworzony jest ranking.

224. Głosowanie strategiczne.

Jest to patologia systemu głosowania polegająca na tym, że wyborca oddaje głos nie na najbliższą sobie i

najsłuszniejszą według własnej oceny alternatywę, ale na taką dzięki której będzie miał poczucie, że jego głos się nie
zmarnował. Ze zjawiskiem tym spotykamy się przy każdych wyborach, szczególnie w społeczeństwach w małym
stopniu świadomych zasad demokracji. Słyszymy wtedy, że dany wyborca podziela poglądy partii A, ale głosuje na
partię B, ponieważ partia A „i tak nie ma szansy” na wygraną. Ocena dotycząca braku szans danej partii na zwycięstwo
pochodzić może z analizy publikowanych sondaży. Społeczeństwo gdzie głosowanie strategiczne występuje na dużą
skalę podatne jest na manipulacje.

225. Indeksy siły i ich zastosowanie.

Mogą być one przydatne przy tworzeniu koalicji. Dzięki nim możemy stwierdzić który z graczy ma

najsilniejszą pozycję na arenie politycznej.
Wyróżniamy dwa istotne indeksy siły: indeks Shapleya-Shubika i indeks Benzhafa.

226. Indeks Shapley'a-Shubika.

Opis systemu politycznego dokonywany jest tu w dwóch krokach. Najpierw podaje się zbiór wszystkich

uczestników, a następnie które koalicje wyborcze są wygrywające. Koalicja wygrywająca to taka, dla której możliwe
jest wygranie głosowania. Opisywany system musi spełniać szereg założeń. Wymienimy tu dwa najważniejsze. Po
pierwsze, jeżeli koalicja jest już wygrywająca to dołączenie do niej dodatkowych graczy nie spowoduje jej przegranej.
Po drugie, jeżeli koalicja jest wygrywająca, to z pozostałych uczestników nie można już zbudować innej koalicji
wygrywającej. W praktyce oznacza to, że indeks przydatny jest tylko dla przypadków, w których do wygranej
potrzebna jest większość bezwzględna lub kwalifikowana.

Indeks oblicza się w sposób następujący: Najpierw przedstawiamy wszystkie możliwe uporządkowania uczestników.
Kolejność w jakiej uczestnicy są wymieniani jest wyrazem kolejności przyłączania się do koalicji (dlatego w poniższym
przykładzie uporządkowanie ABC nie jest tożsame z uporządkowaniem BAC). W przypadku każdego uporządkowania,
następuje moment gdy przyłączający się gracz nadaje danej koalicji charakter koalicji zwycięskiej. Uzyskuje on miano
gracza krytycznego w ramach danej koalicji. Dla każdego gracza obliczamy indeks Shapleya-Shubika dzieląc liczbę
sytuacji, w których jest graczem krytycznym przez ilość wszystkich możliwych uporządkowań. Suma indeksów
wszystkich graczy musi wynosić 1.

Przykład 1:
Istnieje trzech graczy: A, B, C. Każdy z nich ma taką samą liczbę głosów.

Uporządkowanie

Gracz krytyczny

ABC

B

ACB

C

BAC

A

BCA

C

CAB

A

42

CBA

B

Ilość wszystkich uporządkowań: 6
Ilość przypadków gdy A jest graczem krytycznym: 2
Ilość przypadków gdy B jest graczem krytycznym: 2
Ilość przypadków gdy C jest graczem krytycznym: 2
SS

A

= 2/6 = 1/3

SS

B

= 2/6 = 1/3

SS

C

= 2/6 = 1/3

Przykład 2:
Rozważmy teraz bardziej złożony przykład. Dany jest 9-osobowy organ stanowiący w skład którego wchodzą
następujący gracze z następującą liczbą głosów:
A – 4
B – 2
C – 2
D – 1
Do stworzenia koalicji zwycięskiej potrzeba 5 głosów.
Wszystkich uporządkowań będzie 4! = 1 * 2 * 3 * 4 = 24

Uporządkowanie

Gracz krytyczny

A B C D

B

A B D C

B

A C B D

C

A C D B

C

A D B C

D

A D C B

D

B A C D

A

B A D C

A

B C A D

A

B C D A

D

B D A C

A

B D C A

C

C A B D

A

C A D B

A

C B A D

A

C B D A

D

C D A B

A

C D B A

B

D A B C

A

D A C B

A

D B A C

A

D B C A

C

D C A B

A

D C B A

B

Ilość uporządkowań, w których A jest graczem krytycznym: 12
Ilość uporządkowań, w których B jest graczem krytycznym: 4
Ilość uporządkowań, w których C jest graczem krytycznym: 4
Ilość uporządkowań, w których D jest graczem krytycznym: 4
SS

A

= 12/24 = 1/2

43

SS

B

= 4/24 = 1/6

SS

C

= 4/24 = 1/6

SS

D

= 4/24 = 1/6

Prezentowana metoda okazuje się wysoce problematyczna przy większej liczbie uczestników. Na przykład wyliczając
indeksy siły dla ugrupowań w Sejmie obecnej kadencji musielibyśmy wypisać aż:

6! = 1 * 2 * 3 * 4 * 5 * 6 = 720 uporządkowań

Istnieje sposób na uproszczenie sprawy jednak zrozumienie go wymaga sporego wytężenia umysłu.
Zauważmy, że gdy liczymy ilość sytuacji gdy dany gracz jest krytyczny, nie jest tak naprawdę istotna kolejność w jakiej
następują po sobie inni gracze przed nim i po nim. Istotne jest, żebyśmy wiedzieli ilu ich przed nim i po nim jest.
Gracza krytycznego oznaczmy w naszym rozumowaniu „y”. Graczy przed nim oznaczajmy „x” z kolejnymi numerami
w indeksie dolnym (x

1

, x

2

, x

3

, ...). Załóżmy, że liczba graczy przed graczem krytycznym wynosi „i”. Dlatego też przed

graczem krytycznym otrzymamy uporządkowanie:

x

1

, x

2

, ... , x

i

Graczy po graczu krytycznym oznaczmy „z” z kolejnymi numerami w indeksie dolnym (z

1

, z

2

, z

3

, ...). Załóżmy, że

liczba wszystkich graczy w systemie wynosi „n”. Dlatego graczy po graczu krytycznym będzie „n” obniżone o samego
gracza krytycznego i graczy przed graczem krytycznym, których było „i”. W związku z tym graczy po graczu
krytycznym będzie:

n – 1 – i

W związku z tym po graczu krytycznym otrzymamy uporządkowanie:

z

1

; z

2

, ... , z

n – 1 – i

A całe uporządkowanie będzie przybierać postać:

x

1

, x

2

, ... , x

i

, y, z

1

; z

2

, ... , z

n – 1 – i

Co osiągnęliśmy w ten sposób? Otóż możemy badać jedynie kolejne zbiory, które mogłyby wystąpić przed graczem
krytycznym, a następnie liczyć indeks bez konieczności wypisywania wszystkich możliwych uporządkowań. Nadal co
prawda nie jest łatwo, ale sprawdźmy co to oznacza w przypadku systemu z 6-oma graczami, gdzie jak już mówiliśmy,
metodą klasyczną należałoby wypisać 720 uporządkowań.

Przykład 3:
Dany jest system z 6-oma graczami: A B C D E F. Mają oni kolejno: 4; 3; 3; 2; 2; 1 głosów. Większość konieczna do
stworzenia koalicji zwycięskiej wynosi więc 8 głosów. Stosując uproszczoną metodę nie będziemy badać ilości sytuacji
gdy gracz jest krytyczny dla każdego gracza. Wyliczymy zamiast tego indeks dla gracza C. Zrobimy to badając zbiory
jakie mogłyby się pojawić przed nim i czy stanie się on po dołączeniu do nich graczem krytycznym.
Na wstępie możemy zauważyć, że aby gracz C był krytycznym, suma głosów graczy, którzy go poprzedzają musi
wynosić: 5 albo 6 albo 7. Jeżeli będzie niższa, gracz C okaże się mieć za mało głosów aby stać się graczem krytycznym.
Jeżeli będzie wyższa, większość będzie już istniała i gracz C nie będzie wchodził w skład koalicji.
Sprawdźmy najpierw czy istnieje możliwość, aby powstała koalicja dwuelementowa z graczem C. Aby tak było, któryś
z pozostałych graczy musiałby mieć 5 albo 6 albo 7 głosów. Taki gracz nie występuje. Koalicja dwuelementowa nie
powstanie.
Przejdźmy więc do koalicji trójelementowych. Aby taka powstała, dwóch graczy musi mieć wspólnie liczbę głosów z
założonego przedziału. Sprawdźmy liczbę głosów wszystkich par:
A + B = 4 + 3 = 7
A + D = 4 + 2 = 6
A + E = 4 + 2 = 6
A + F = 4 + 1 = 5
B + D = 3 + 2 = 5
B + E = 3 + 2 = 5
B + F = 3 + 1 = 4
D + E = 2 + 2 = 4
D + F = 2 + 1 = 3
E + F = 2 + 1 = 3
W przypadku koalicji trójelementowych gracz C będzie krytyczny tylko jeżeli dołączy się do jednej z 6 możliwych par.
Przeanalizujmy teraz koalicje czteroelementowe. Tym razem zbiór trójelementowy musi mieć 5 albo 6 albo 7 głosów.
ABD – 9
ABE – 9
ABF – 8
ADE – 8
ADF – 7
AEF – 7
BDE – 7

44

BDF – 6
BEF – 6
DEF – 5
W przypadku koalicji czteroelementowych gracz C będzie krytyczny tylko jeżeli dołączy do jednej z 6 możliwych
trójek.
Przeanalizujmy teraz koalicje pięcioelementowe. Tym razem szukamy odpowiedniego zbioru czteroelementowego.
Zanim przystąpimy do obliczeń, możemy zauważyć, że należy na wstępie odrzucić zbiory czteroelementowe
zawierające elementy ze szczytu poprzedniej listy, ponieważ kolejne dołączenia elementów tylko powiększą liczbę
głosów koalicji i ta nie będzie obejmowała C. Takie uproszczenie będzie możliwe zawsze gdy badanych graczy
uszeregujemy na samym początku malejąco, przypiszemy im kolejne litery alfabetu a w rozpisywaniu zbiorów
będziemy stosować się do zasady, iż graczy w zbiorach i same zbiory wypisujemy w kolejności alfabetycznej.
Zauważyć też można, że nie możemy stworzyć zbiorów czteroelementowych na bazie tych z poprzedniej listy, które
kończyły się na graczu F.
W związku z tym, rozpatrzymy tylko jeden przypadek:
BDEF – 8
W przypadku koalicji pięcioelementowych, gracz C nie może być nigdy graczem krytycznym.
Biorąc pod uwagę spostrzeżenia dotyczące wstępnego odrzucania części możliwości, z góry możemy stwierdzić, że C
nie będzie też graczem krytycznym w koalicji sześcioelementowej.
Jako że wyczerpały się już wszystkie możliwości, przejdźmy teraz do liczenia ilości wszystkich przypadków gdy gracz
C jest krytycznym, z uwzględnieniem już kolejności graczy.
Dla każdego rodzaju koalicji będziemy liczyć oddzielnie podstawiając do wzoru:

L

kryt y

= i! * (n – i – 1)! * h

Gdzie:
L

kryt y

- to liczba przypadków, w których gracz „y” jest krytycznym dla danej ilości graczy w koalicji

i - to liczba graczy przed graczem krytycznym.
n - to liczba wszystkich graczy
h – to liczba koalicji przegrywających, które po dołączeniu gracza „y” stają się zwycięskie.
W naszym przypadku:
Dla koalicji dwuelementowych:

L

kryt C

= 0

Dla koalicji trójelementowych:

L

kryt C

= 2! * (6 – 2 – 1)! * 6

L

kryt C

= 2 * 3! * 6

L

kryt C

= 2 * 6 * 6

L

kryt C

= 72

Dla koalicji czteroelementowych:

L

kryt C

= 3! * (6 – 3 – 1)! * 6

L

kryt C

= 6 * 2 * 6

L

kryt C

= 72

Dla koalicji pięcioelementowych:

L

kryt C

= 0

Dla koalicji sześcioelementowych:

L

kryt C

= 0

Teraz podsumujmy wszystkie przypadki cząstkowe aby otrzymać ostateczną ilość przypadków, w których gracz C jest
graczem krytycznym:

K

C

= 0 + 72 + 72 + 0 + 0

K

C

= 144

Teraz policzmy ile jest wszystkich możliwych uporządkowań:

6! = 720

Wreszcie podzielmy ilość przypadków kiedy gracz C jest graczem krytycznym przez ilość wszystkich możliwych
uporządkowań aby otrzymać wartość indeksu Shapleya-Shubika dla gracza C:

SS

C

= 144/720

SS

C

= 0,2

227. Indeks Banzhafa.

Także służy opisywaniu siły gracza na arenie politycznej. Liczy się go w sposób podobny do indeksu

Shapleya-Shubika (wersji klasycznej). Różnica polega na tym, że bierze się pod uwagę inny iloraz.
Indeks Banzhafa w wersji znormalizowanej to iloraz ilości sytuacji w których gracz jest krytyczny i ilości wszystkich
koalicji z jakimkolwiek graczem krytycznym.
Indeks Banzhafa w wersji absolutnej to iloraz ilości sytuacji w których gracz jest krytycznym i ilości wszystkich

45

koalicji w jakie wchodzi.

228. Właściwości indeksu siły.

Wśród właściwości tych wyróżniamy szereg postulatów:

•

Pustego uczestnika koalicji – jeżeli aktor nie czyni koalicji zwycięską, jego indeks siły wynosi 0.

•

Anonimowości – na wartość indeksu nie ma wpływu kolejność przedstawiania ilości głosów poszczególnych
aktorów.

•

Symetrii – jeżeli dwaj aktorzy wnoszą do koalicji po tyle samo, ich indeksy powinny mieć taką samą wartość.

•

Lokalnej monotoniczności – decydent z większą ilością głosów nie może mieć mniejszej wartości indeksu siły.

•

Globalnej monotoniczności – jeżeli liczba głosów danego aktora zwiększyła się a liczby głosów pozostałych
aktorów się nie zwiększyły, to wartość indeksu siły tego aktora musi pozostać co najmniej taka sama.

229. Paradoksy indeksów siły.

Mamy pięć takich paradoksów:

•

Wielkości – niektórym graczom wejście w koalicje może dać mniejszą siłę niż gdyby działali oddzielnie.

•

Kłótni – oczekiwaniem wobec indeksów siły jest przekonanie, że jeśli ograniczymy możliwość zawierania
określonych koalicji (np. wyobrażając sobie że decydenci są w stanie kłótni) to powinno to zaowocować
obniżeniem wartości indeksu siły. W rzeczywistości tak się nie dzieje.

•

Ilości – jeżeli do koalicji dołącza dodatkowy aktor, to powinna się obniżyć siła tych, którzy już tam są. Czasem
jednak tak się nie dzieje.

•

Redystrybucji – polega na tym, że pomimo wzrostu liczby głosów danego aktora, jego indeks siły maleje.

•

Rozmiaru (wielkości) – zachodzi gdy suma wartości indeksów dwóch nowych ugrupowań jest wyższa niż
wartość indeksu całego ugrupowania przed podziałem.

230. Skorygowane indeksy siły – prekoalicje.

Standardowe metody liczenia indeksów siły bazują na założeniu, każdy z każdym może zawiązać koalicję. W

rzeczywistości scena polityczna nie składa się z samych PSL-ów. W związku z tym należy wprowadzić pewną
poprawkę. Określa się ją mianem prekoalicji (prawdopodobieństwo występowania poszczególnych koalicji). Aby to
zrobić, budujemy pewien model przestrzenny i badamy odległości między poszczególnymi graczami w tym modelu.

Wyróżniamy trzy główne podejścia: ekonometryczne, taksonomiczne i sekwencyjne.

231. Rozwiązania przetargowe.

Są to takie gry, w których preferencje graczy są częściowo zgodne a częściowo sprzeczne, ale zgodne

przeważają. Najlepszym rozwiązaniem dla obu stron jest podjęcie negocjacji. W przypadku gdy próbują one uzyskać
jedynie jak najwyższą wartość dla siebie, tracą. Gra odbywa się wtedy gdy uczestnicy uważają, że mogą uzyskać
dodatkową korzyść jeśli potrafią osiągnąć porozumienie co do kryterium według którego podzielą tę korzyść między
sobą. W grze rokowań nagrody za współpracę mają wartość najwyższą.

Istotą gier przetargu jest to, że żadna ze stron nie może w pełni kontrolować ich wyniku. Warunkiem

zadowolenia obu stron jest uzgodnienie sposobu podziału dodatkowej korzyści powstałej w wyniku rokowań.

Jeżeli przyjmiemy prosty model rokowań, możemy go przedstawić jako odcinek, w którego jednym końcu stoi

wyjściowe stanowisko gracza A, a drugim wyjściowe stanowisko gracza B. Gdzieś pomiędzy nimi znaleźć musi się
punkt P, czyli porozumienie. Nie jest oczywiście powiedziane, że porozumienie będzie w połowie drogi między A a B.
Rokowania więc polegają na ustaleniu stanowisk wyjściowych, składaniu ofert dotyczących ustępstw, ich odrzucaniu
lub akceptowaniu, oraz przedstawianiu kontrpropozycji.

Ogólnym rozwiązaniem gry przetargu jest zawarcie porozumienia na ścieżce Pareto. Jednakże różne

rozwiązania sytuują punkt porozumienia w różnych miejscach. Rozwiązanie egalitarne sytuuje ten punkt dokładnie
między wyjściowymi stanowiskami obu stron. Zgodnie z rozwiązaniem utylitarnym podział powinien zależeć od
potencjału stron przy czym strona o wyższym potencjale bierze więcej. W myśli lewicowej występuje rozwiązanie
charytatywne, w którym słabsza strona uzyskuje więcej. Rozwiązanie dystrybucyjne jest swoistym połączeniem
dwóch poprzednich. W sytuacji, gdy wartość dodatkowa otrzymywana jest z łatwością należy stosować rozwiązanie
charytatywne, natomiast gdy trzeba weń włożyć dużo pracy – podział powinien być adekwatny do wkładu pracy.
Wreszcie rozwiązanie proceduralne polega nie na ustaleniu zasad podziału, ale procedury podziału (np. jedno dziecko
kroi ciastko na 2 części, a drugie wybiera część dla siebie).

232. Podejście aksjomatyczne do przetargu – teoria i praktyka.

W przetargu największe korzyści odnosi się w wyniku współpracy. Autorem podejścia aksjomatycznego był

John Nash. Zwrócił on uwagę na takie rzeczy jak to, że w analizie przetargów powinniśmy się skupiać na preferencjach
graczy a nie na tym co obiektywnie najkorzystniejsze, obaj gracze powinni być traktowani jednakowo i nie powinniśmy
brać pod uwagę nieistotnych alternatyw. Co więcej, Nash dowiódł, że w każdej sytuacji przetargowej istnieje jakiś

46

jeden punkt porozumienia który daje maksymalny wynik obu graczom.

Istotną implikacją praktyczną jest tu to, że jeżeli jeden z dwóch graczy jest bardziej ugodowy, to wpłynie to na

podział dodatkowej użyteczności i pewnie dostanie mniej.

233. Podejście strategiczne do przetargu – teoria i praktyka.

Jeżeli rzeczywiście Ariel Rubinstein zajmował się tą problematyką to chodzi o to, że dwie strony targują się

nawzajem podając oferty. Odrzucenie oferty zmusza do zaprezentowania swojej. Przetarg trwa do skutku. Każda
kolejna tura przetargu (opóźnienie podjęcia decyzji) jest kosztowna.

Co ciekawe, w praktyce dochodzimy do wniosku, że przy zastosowaniu tej metody, w końcu dochodzi do

podziału użyteczności po połowie.

234. Lobbing – definicja, środki, ocena politologiczna.

Lobbing jest to zestaw metod i technik służących wpływaniu na proces decyzyjny, które polegają na

przekonywaniu przedstawicieli władz państwowych do określonych rozwiązań prawnych czy administracyjnych.
Lobbingiem nazwać możemy też samą działalność polegającą na przekonywaniu wymienionych adresatów do
określonych rozwiązań.

Lobbing jest nieodłączną formą komunikacji w polityce. Z jednej strony jest on krytykowany ponieważ może

prowadzić do korupcji czy niesłusznej nadreprezentacji interesów danej grupy w ciałach ustawodawczych. Z drugiej
strony wskazuje się na pozytywne cechy lobbingu, dzięki któremu decydenci dowiadują się o potrzebach swoich
wyborców, o których w innej sytuacji by nie wiedzieli.

235. Zakres przedmiotowy lobbingu.

W zakres przedmiotowy lobbingu wchodzi 5 kategorii:

•

rozwój projektów legislacyjnych

•

wprowadzanie lub odrzucanie nowych rozwiązań ustawodawczych

•

tworzenie lub nowelizacja aktów wykonawczych

•

rozwój lub korekta strategii rządowych

•

przyznawanie ulg, dotacji, pożyczek czy innych korzyści.

236. Lobbysta i adresaci lobbingu.

Lobbysta to pośrednik pomiędzy grupą interesu a władzą publiczną. Nie musi to być pracownik żadnej

wyspecjalizowanej agencji, chociaż niektórzy autorzy wskazują na lobbing jako zawód. Adresatami lobbingu są
politycy wszystkich szczebli, sekretarze, doradcy i urzędnicy.

237. Grupa interesu.

Grupa interesu to aktywni uczestnicy procesu politycznego, którzy próbują wywierać wpływ na decyzje

polityków. Każda grupa interesu jest jednocześnie wspólnotą interesu, czyli zbiorem jednostek mających wspólny cel.
(jednak nie każda wspólnota interesu jest grupą interesu).

238. Europejskie modele lobbingu.

Model europejski lobbingu nazywamy też modelem korporatywistycznym. Charakteryzuje się istnieniem

dużych zrzeszeń, które współpracują z władzą w procesie podejmowania decyzji. Wysoki jest stopień formalizacji i
instytucjonalizacji. Mało jest grup interesu reprezentowanych przez lobbystów, a całe zjawisko nabiera charakteru
pośredniego.

239. Amerykański model lobbingu.

Model amerykański lobbingu jest modelem pluralistycznym i występuje głównie w USA. Spotkamy tam wiele

drobnych grup interesu, a jedna osoba może należeć do kilku z nich jednocześnie. Grupy interesu rywalizują między
sobą a lobbing stał się już zjawiskiem uznawanym za naturalne i przyjmowanym w sposób pozytywny. Relacje między
lobbystami a politykami mają charakter bezpośredni (wspólne lunche). Powodem dla którego amerykański lobbing
ukształtował się w taki sposób jest wysoki stopień samoorganizacji społeczeństwa wzmocniony liberalnym
ustawodawstwem. Co więcej, federalny charakter państwa także wpłynął na rozwój lobbingu ponieważ pojedyncze
stany mają na tyle duże uprawnienia, że warto jest lobbować u władz tego poziomu.

240. Strategie i metody lobbingu.

Bernard le Grelle wskazał na pięć składników lobbingu: prawo, politykę, ekonomię, dyplomację i

komunikację. Różne strategie lobbingu kładą mocniejszy lub słabszy nacisk na każdy z tych elementów, są
dostosowywane do lokalnych warunków. W strategiach amerykańskich dominuje element prawa. W strategiach
europejskich natomiast górą są aspekty związane z komunikacją.

Strategie możemy określać też przez zbadanie jakie środki i jakie cele są powiązane z działalnością

47

lobbingową danego podmiotu. Podstawowy jest podział strategii na ofensywne i defensywne.

Gdy mówimy o metodach lobbingu schodzimy poziom niżej, do działań taktycznych. Wśród grup metod

wyróżniamy lobbing pośredni i bezpośredni.

241. Lobbing ofensywny i defensywny.

Lobbing ofensywny polega na przewidywaniu problemów, zjawisk i wychodzeniu im naprzeciwko z gotowymi

środkami zaradczymi. Lobbing defensywny natomiast dąży do zachowania status quo i stosowany jest do wspierania
nowych projektów.

Przykład: w Sejmie pojawia się pomysł wprowadzenia ustawy zaostrzającej kary za łamanie praw autorskich.

Stowarzyszenia twórców zastosują strategię defensywną, będą bronić projektu. Grupy, których członkowie czują się
zagrożeni proponowanymi przepisami zastosują strategię ofensywną, uderzą na projekt ustawy, będą lobbować
przeciwko niemu.

242. Lobbing bezpośredni i pośredni.

O ile działania ofensywne i defensywne były przykładem strategii, o tyle lobbing bezpośredni i pośredni to

rodzaje taktyki. Według Judith Symonds, lobbing bezpośredni polega na dotarciu do samego decydenta, podczas gdy
lobbing pośredni to tworzenie odpowiedniego środowiska do podejmowania decyzji.

Lobbing bezpośredni jest taktyką tanią i najskuteczniejszą. M. Clamen nazwał metody z zakresu lobbingu

bezpośredniego metodami judo, ponieważ korzystając z nich wykorzystuje się siłę przeciwnika do osiągnięcia własnych
celów (co w sumie jest istotą lobbingu jako takiego). Wyróżnia się pięć rodzajów takich technik:

•

Wnieś wkład – chodzi o to, aby włączyć się w proces prac nad jakąś decyzją. Jak wiadomo, politycy są bardzo
leniwi. Ci w Parlamencie Europejskim do tego stopnia, że tylko siedzą i jak tresowana małpka naciskają tylko
kolorowe guziczki, nie interesując się nawet tym o czym jest dany projekt prawa. W związku z tym chętnie
przyjmą pomoc związaną z napisaniem aktu (kto chciałby się sam męczyć z językiem prawnym) czy chociaż z
przygotowaniem odpowiednich analiz. Lobbysta może wtedy niepostrzeżenie dorzuć jakiś przepis czy dane
zabezpieczające jego interesy. Nawet gdy wyjdzie to na jaw, to nikt tego nie zmieni bi trzeba byłoby od nowa
się męczyć z tym projektem.

•

Alibi – wiadomo, że polityce głosują na rzecz tego kto im najwięcej zapłaci, obieca najlepszą pracę po
zakończeniu kadencji czy załatwi córce wymarzoną pracę w telewizji. Niestety, nieelegancko jest mówić o tym
wyborcom w sposób otwarty. Dlatego też, polityk potrzebuje alibi, którego dostarczyć może mu lobbysta.
Polityk, któremu dano zestaw: łapówka, alibi, duże frytki, nie odmówi pomocy. Dobrze jest się pośpieszyć
stosując tę metodę, aby nikt wcześniej nie zaproponował innego rozwiązania problemu, które trudno będzie
obalić.

•

Być blisko urzędników i administracji – chodzi o wymianę informacji i negocjacje z decydentami. Kiedy już
się zaprzyjaźnimy z decydentem, możemy podsuwać mu pomysły rozwiązań, zapoznawać z całymi grupami
ludzi wspierającymi nasz projekt czy finansować grupy ekspertów (think tanks).

•

Uczestniczyć w strukturach decyzyjnych – może się to odbywać na różne sposoby. Można zarówno włączyć
przychylne nam NGOs w proces konsultacji społecznych czy przypomnieć się decydentowi bazując na
solidarności absolwentów jednej uczelni czy osób pochodzących z jednego regionu czy też na fakcie, że
winien jest naszej „organizacji” dużą sumę pieniędzy (w ten sposób staje się on naszym koniem trojańskim).

•

Grać na drodze sądowej – w Polsce to nie działa. Może prowadzić co najwyżej do zastraszenia przeciwnika, że
jeżeli nie pójdzie nam na rękę, to wytoczymy mu tyle ciągnących się długimi latami procesów, że zapomni jak
wygląda świat poza salą sądową.

243. Manipulacja w polityce – analiza politologiczna problemu.

Manipulacja jest nieodłącznym elementem sceny politycznej. Liczą się na niej nie prawdziwe cechy

podmiotów politycznych, ale ich wizerunek, to jak są postrzegani przez elektorat. Dlatego sferę polityki określa się jako
spektakl. Widz dostrzega tylko to co jest mu pokazywane.

Manipulacja występuje zarówno w systemach demokratycznych jak i totalitarnych. W demokracji jest jednak

bardziej wyrafinowana i subtelna. Co więcej, członkowie społeczeństw państw demokratycznych zdają sobie sprawę z
tego, że politycy kłamią. Jest to wszystko rodzaj gry. W systemach totalitarnych kłamstwo traktowane jest
zdecydowanie poważniej ponieważ jest podstawą ustroju.

Można wyróżnić sześć sposobów rozumienia manipulacji w strefie polityki:

•

Ukrywanie prawdziwych celów pod postacią innych, łatwiejszych do przyjęcia. Przykład: usprawiedliwianie
interwencji w Libii chęcią usunięcia złego dyktatora. W rzeczywistości chodziło o zagarnięcie złóż ropy
naftowej.

•

Wytwarzanie w świadomości stanów prowadzących do określonych działań. Przykład: przyjęcie Patriot Act z
powodu zagrożenia terroryzmem. W rzeczywistości służby państwowe otrzymały możliwość nieskrępowanej
inwigilacji dowolnych obywateli USA.

48

•

Kreowanie obrazów rzeczywistości mających ukryć stany faktyczne. Przykład: obraz zielonej wyspy bez
głębszej analizy sytuacji gospodarczej i możliwych zagrożeń.

•

Kreowanie pozytywnego wizerunku własnego i negatywnego wizerunku przeciwnika.

•

Manipulacje językowe, czyli takie mówienie aby nic nie powiedzieć.

•

Manipulacja interpretacją prawa. Przykład: falandyzacja.

244. Manipulacja w spektaklu politycznym.

Adresowana jest do odbiorcy, widza. Jej podstawą jest pozyskiwanie poklasku ze strony elektoratu i

tuszowanie faktów mogących działać na niekorzyść podmiotu.

245. Manipulacja w rywalizacji politycznej.

Zogniskowana jest na rywalu. Ma na celu uniemożliwianie mu realizacji pożądanych przez niego celów.

Gracze ukrywają swoje cele i manipulują sobą nawzajem.

246. Cele manipulacji.

Cel manipulacji jest zasadniczo jeden. Chodzi o sprowokowanie u osoby czy grupy manipulowanej

określonych zachowań pożądanych z punktu widzenia manipulatora. Czasami wskazuje się, iż nie są potrzebne nawet
zachowania, a wystarczą myśli. Innym razem możemy natknąć się na opinię, że aby coś mogło być uznane za
manipulację, musi dotyczyć realizacji celów niezgodnych z interesem jednostki manipulowanej.

247. Socjotechnika w polityce i sfery socjotechnicznego oddziaływania w decydowaniu politycznym.

Socjotechnika jest pojęciem szerszym niż manipulacja. Oznacza ona zbiór zaleceń dotyczących przemiany

życia społecznego Socjotechnika ma zarówno wymiar praktyczny jak i naukowy, czysto teoretyczny. Podstawowym
kryterium jej analizy jest skuteczność. Aksjologia schodzi na dalszy plan. Socjotechniką można się posiłkować zarówno
podejmując działania moralnie dobre jak i moralnie naganne.

Oddziaływanie socjotechniczne skupia się na postawach. Na postawę składają się trzy elementy: wiedza

dotycząca przedmiotu postawy, emocje ukierunkowane na przedmiot i dyspozycje do zachowań, czyli obecność i
sposób wyrażania swojego stosunku do obiektu postawy. Na podstawie tych trzech elementów możemy wyróżnić cztery
rodzaje postaw:

•

Oparte na emocjach niepopartych wiedzą.

•

Oparte na emocjach i wiedzy ale bez dyspozycji do działania.

•

Składające się z emocji i dyspozycji do działania.

•

Łączące w sobie emocje, wiedzę i dyspozycje do działania.

Na postawy oddziaływać można w strefie racjonalnej oraz nieracjonalnej.

248. Oddziaływanie emocjonalne.

Nasze decyzje opieramy często na emocjach ponieważ tak jest oszczędniej. Ludzki umysł nie jest w stanie za

każdym razem dokonywać dogłębnej analizy wszystkich napotkanych zjawisk. Dlatego też do zjawisk dołączamy
emocje, które są wskaźnikiem tego jaką postawę należy przyjąć. Taki sposób funkcjonowania został nam jeszcze z
dawnych czasów, gdy nasi przodkowie mieszkali w jaskiniach, a ci którzy za długo zastanawiali się nad tym czy przed
lwem należy uciekać, nie żyli dość długo.

Z oddziaływaniem emocjonalnym wiążą się dwie teorie. Pierwsza to teoria dysonansu poznawczego. Dysonans

jest stanem niepokoju wynikającego z otrzymywania z różnych źródeł sprzecznych bodźców. Staramy się unikać takiej
sytuacji. Bronimy się przed zmianami postaw, zwłaszcza tych które są oparte o emocje, jak dotyczące religii czy
ideologii.

Drugą teorią jest teoria frustracji – agresji. Zgodnie z nią, brak zaspokojenia jakiejś potrzeby prowadzi do

frustracji. Ta narasta z czasem do tego stopnia, że konieczność pozbycia się jej staje się dla jednostki celem samym w
sobie. Im frustracja silniejsza, tym bardziej jednostka staje się agresywna. Towarzyszą temu silne emocje, które mogą
zostać wykorzystane przez manipulatora. Można na przykład podsunąć kozła ofiarnego.
Emocje są łatwiejszym celem niż rozum. Faktami niełatwo jest manipulować natomiast hasło, które odwołuje się do
emocji, jest nie do obalenia.

249. Oddziaływanie mityczne i symboliczne.

Symbol to znak niosący zarówno treść poznawczą jak i emocjonalną. W związku z tym, można z niego

korzystać w procesie manipulacji. Symbol może przyjmować formę mitu. Mit to uproszczenie rzeczywistości, sugestia
że wszystko jest czarne lub białe. Przyjmowany jest w oparciu o autorytet, który go głosi. Informacja uproszczona
zawarta w mice wypiera skomplikowaną informację, która jest trudniejsza do przyswojenia. Symbol może nieść
wartości, których dana grupa aktualnie potrzebuje. Po trzecie, symbol służy przekształcaniu areny polityki w
widowisko. Jest narzędziem a nawet istotą public relations. Liturgia to czwarta postać symbolu. Wszelkiego rodzaju

49

uroczystości i ceremonie mogą być przejawem trwania, ciągłości czy przywiązania do tradycji. Defilady wojskowe są
manifestacją siły. Symbol jest narzędziem identyfikacji grupowej. Wszelkiego rodzaju loga, godła itp. pozwalają na
manifestację poglądów i rozpoznanie zwolenników podobnych do naszych poglądów.

250. Oddziaływanie racjonalne.

Opiera się ono na teorii racjonalnego wyboru, zgodnie z którą jednostki podejmują decyzje w sposób logiczny

kierując się egoizmem i maksymalizacją użyteczności. Teoria racjonalnego wyboru ukazuje obraz wolności, który jest
jednak pozorny. Jednostka ma zawsze ograniczony katalog możliwości z którego wybiera. Co więcej, nie dokonuje
nigdy wyboru samodzielnie, ponieważ jej działania a nawet myśli uwarunkowane są społecznie. Poza tym racjonalność
jest względna. Na przykład uleganie stereotypom nie wydaje się być racjonalne, ale może zapobiec zagubieniu się
jednostki w nadmiarze informacji.

251. Mechanizmy socjotechniczne.

M. Faucault wyróżnił 3 mechanizmy socjotechniczne: kaźń (zastraszanie, np. Publiczne wykonywanie kar

miało na celu odstraszyć potencjalnych przestępców), pozbawienie wolności (czyli mechanizm sytuacji deprywacyjnej,
który będzie dokładniej opisany poniżej) i dyscyplinowanie (nadzór nad społeczeństwem, kontrola prewencyjna).

Wydaje się jednak, że podana powyżej klasyfikacja nie wyczerpuje tematu. Zagadnienia 252 – 257 opisują

poszczególne mechanizmy inżynierii społecznej.

252. Generowanie sytuacji deprywacyjnej.

W mechanizmie tym chodzi o odebranie manipulowanemu wartości, a następnie wskazanie drogi jego

odzyskania. Wskazuje się, że taki sposób działania jest niehumanitarny. Nie powinno się uniemożliwiać zaspokajania
potrzeb elementarnych, a następnie wykorzystywać zaistniałą sytuację do uzyskania prywatnych korzyści.

253. Wzmacnianie potrzeb nieelementarnych.

Zgodnie z tym mechanizmem tworzymy w manipulowanym chęć posiadania jakiegoś dobra i pokazujemy w

jaki sposób może je osiągnąć. Bardzo często działania tego typu stosowane są w reklamach – media kształtują np.
Obraz wzorowej pani domu, zawsze uśmiechniętej, zadbanej, która za pomocą super nowoczesnego odkurzacza w
niezauważalnym czasie może posprzątać mieszkanie i mieć więcej czasu dla siebie. Istotą tej socjotechniki jest
wzmacnianie przekonania wśród odbiorców, że dany produkt czy zachowanie jest niezbędne dla dostatniego życia bez
trosk i zmartwień.

254. Kanalizacja ideałów.

Metoda ta opiera się na niskim poczuciu własnej wartości członków danej grupy, którym manipulator wmawia,

że są oni niezbędni dla zbawienia świata, odegrają w przyszłości niebagatelną rolę w kształtowaniu rzeczywistości.
Wzmacnianie poczucia wyjątkowości i posłannictwa prowadzi do bezwzględnego podporządkowaniu się
społeczeństwa, który w manipulatorze widzi swojego wybawcę.

Jest to niezwykle skuteczny mechanizm socjotechniczny, którego przykłady bez problemu można znaleźć

również w polskich realiach (np. PRL i rola inteligencji, rola chłopów w powstaniu kościuszkowskim).

255. Intensyfikacja lęku.

Obiekt manipulacji jest straszony a jednocześnie podaje się mu sposób na zażegnanie strachu. Jest to gra na

emocjach awersyjnych. Ciekawym przykładem uporczywego stosowania tej techniki są Stany Zjednoczone, które od
początku swojego istnienia zawsze miały jednoczącego ludzi wroga. Często stosowany jest, żeby wzmocnić przekaz
trzech powyżej przedstawionych mechanizmów.

256. Naśladownictwo.

Związane jest z istnieniem autorytetów i mechanizmem autonagrody. Jednostka która postępuje jak jej

autorytet czuje się dzięki temu lepsza, bliższa ideałowi. Może mieć miejsce bez jakichkolwiek nagród czy kar.

257. Tworzenie grupy wiodącej.

Mechanizm podobny do naśladownictwa. Tym razem wzorem jest grupa, do której podobno należy się

przyłączyć, z uczestnictwem w której wiążą się określone przywileje. Dostrzegając nagrody, które czekają na jednostkę
w związku z przyjęciem określonego sposobu życia, zdolna jest ona przyjąć zachowania i postawy odpowiadające
danemu modelowi.

258. Charakterystyka gier współpracy.

Gry współpracy to takie, w których występuje pełna zgodność hierarchii preferencji interesów. W tego typu

grach strony nie muszą zajmować się koordynacją swoich strategii.

Gry współpracy prezentujemy w postaci tabeli:

50

A\B

Pokojowe

Wojenne

Pokojowe

Nagroda (za współpracę)

Zagrożenie (oznacza porażkę

A)

Wojenne

Pokusa (do odniesienia

jednostronnego zwycięstwa

przez A)

Kara (gdy obaj zastosują

strategię wojenną i wywołają

konflikt)

Jest to podstawowy model, w którym wyróżniamy cztery jednostki preferencji. Są to:

•

nagroda – jeśli obaj wybiorą strategię P

•

kara – jeśli obaj wybiorą strategię W i zerwą współpracę

•

pokusa i zagrożenie – jeżeli gracz A wybierze strategię W a gracz B strategię P to A otrzyma pokusę do
zerwania współpracy a B zagrożenie, że współpraca zostanie zerwana (albo na odwrót).

W grach współpracy obaj gracze najwyżej cenią sobie nagrodę, więc można je nazwać grami nagrody. Nawet jeśli
uczestnicy nie dysponują pełną informacją lub nie znają wartości hierarchii swoich lub partnera to i tak
prawdopodobnie odnajdą optymalne rozwiązanie.

259. Gra współpracy typu „harmonia interesów”.

A\B

P

W

P

4,4

2,3

W

3,2

1,1

W tym przypadku przyjęcie strategii pokojowych zapewnia każdemu z uczestników najlepszy wynik. Jest to

rozwiązanie optymalne z punktu widzenia zarówno racjonalności indywidualistycznej jak i kooperacyjnej. Wydaje się
więc, że gracze skazani są na współpracę. Jednak może istnieć pokusa do zastosowania strategii wojennej w celu
objęcia przewagi nad drugim graczem nawet kosztem swojego wyniku. W takiej sytuacji zachowana jest racjonalność
rywalizacyjna, jednak nie pozostałe wyżej wspomniane.

260. Gra współpracy typu „polowanie na jelenia”.

A\B

P

W

P

4,4

1,3

W

3,1

2,2

Ilustracja wygląda następująco: dwóch myśliwych wybrało się na łowy. Trafili na trop jelenia (ścieżką, którą

jeleń od czasu do czasu przechodzi). Zaczaili się w krzakach obok niej i czekają już kilka godzin. Nagle pojawia się
zając. Jeżeli obaj go zlekceważą i zaczekają na jelenia zdobędą bardzo dużo mięsa ( N=4). Jeżeli jeden z nich wyskoczy
z krzaków to sam upoluje zająca (P=3), a drugi będzie musiał zadowolić się zbieraniem jagód (Z=1), ponieważ
polowanie na jelenia będzie nieudane. Jeżeli obaj wyskoczą na zająca, zjedzą trochę mięsa (K=2).

Przyjęcie strategii P przez obu spełnia wymogi racjonalności indywidualistycznej i kooperacyjnej. Pokusa do

jednostronnego zerwania współpracy jest większa niż w grze harmonia.

261. Charakterystyka gier o pełnym i częściowym konflikcie interesów.

Gry o pełnym konflikcie interesów są grami o sumie zerowej. Jeżeli jeden z uczestników gry zyskuje, inni

muszą stracić w sumie dokładnie tyle samo. W ten sposób można rozpatrywać gry wyborcze.

Gry o częściowym konflikcie interesów nie mają sumy zerowej. Dopuszczona jest możliwość równoczesnej

wygranej lub równoczesnej porażki wielu graczy.

262. Gra o częściowym konflikcie typu „dylemat kurczaków”.

A\B

P

W

P

-5, -5

-10,1O

W

10;-10

-50, -50

Gra polega na tym, że dwa samochody pędzą naprzeciwko siebie. Wygrywa ten, kto nie skręci. Obaj kierowcy

mogą przyjąć strategię P i uzyskać N (zachowują życie), która ma wartość ujemną, ponieważ oznacza brak odwagi –
obaj zjeżdżają na bok. Jeżeli obaj przyjmą strategię W, obaj zginą (K= -50). Jeżeli jeden z graczy nie ustąpi, a drugi
ustąpi, to ustępujący otrzymuje Z= - 10, a ten odważny P=10.

Życiowym przykładem dylematu kurczaków jest kryzys kubański z 1962 roku. Stany Zjednoczone miały do

wyboru strategię P – blokadę morską Kuby i strategię W – atak lotniczy na instalacje rakietowe na wyspie. ZSRR miał
do wyboru strategię P – wycofanie się z baz i strategię W – dalsze utrzymywanie baz.

51

USA\ZSRR

P

W

P

3,3

2,4

W

4,2

1,1

Ostatecznie konflikt zakończył się kompromisem.

263. Gra o częściowym konflikcie typu „dylemat więźnia”.

A\B

P

W

P

-1, -1

-10;0

W

0, -10

-5, -5

Wartości preferencji oznaczają lata wyroku dla każdego z więźniów. Scenariusz wygląda następująco: dwóch

mężczyzn zostało zatrzymanych pod zarzutem poważnego przestępstwa zagrożonego karą 10 lat pozbawienia wolności.
Zostają osadzeni w oddzielnych celach i proponuje im się status świadka koronnego (brak odsiadki). Każdy z nich ma
więc możliwość być lojalnym wobec kolegi lub donieść na niego. Jeżeli żaden z nich nie będzie współpracował, obaj
zostaną skazani na 1 rok za drobniejsze przestępstwa (popełnione wcześniej).

N – żaden nie sypie i siedzą po roku. K – obaj sypią, obaj siedzą po 5 lat. P, Z – jeden sypie i unika odsiadki,

drugi nie sypie, ale zostaje wsypany i siedzi 10 lat.

W tej grze konkurują ze sobą dwa rodzaje racjonalności: indywidualistyczna (egoistyczna) i kooperacyjna

(altruistyczna).

264. Ograniczenia w wykorzystaniu teorii gier w decydowaniu politycznym.

Teorie gier w decydowaniu politycznym wzięły się z matematyki. W związku z tym, ze na politologię idzie się

po to, aby uniknąć matematyki – ograniczenia wykorzystywania tej teorii są chyba jasne.

Z pewnością profesora to nie przekona, więc spróbuję podejść bardziej naukowo do tego tematu. Pierwszym

ograniczeniem jaki rzuca mi się w oczy jest brak stuprocentowej wiedzy na temat ilości przeciwników i koalicjantów
danego decydenta. Na przykład: państwo działające w stosunkach międzynarodowych nigdy nie jest w stanie dokładnie
określić, ile innych państw nie podziela jego opinii na dany temat oraz które z nich zdecydują się na podjęcie działań
hamujących jego działania.

Po drugie, uczestnicy gry politycznej przeważnie nie są w stanie w pełni zrozumieć obiektywne interesy

własne. Pojawia się tutaj zjawisko mispercepcji – fałszywej świadomości. Skoro nie mogą zrozumieć własnych
interesów to co dopiero można powiedzieć o interesach przeciwników?!

Po trzecie, gracze polityczni mogą różnie odczytywać grę – jedni traktują ją jako grę kamikadze podczas gdy

jest to polowanie na jelenia.

Inne przyczyny: podmioty nie są w stanie zebrać wszystkich informacji, zbadać rozwiązań, przypisać wynikom

użyteczności, rożne definiowanie racjonalności, celowe wprowadzanie przeciwnika w błąd, równoczesne działania
przeciwnika.

265. Przyczyny obiektywne błędnego decydowania w polityce – naruszanie interesów przeciwników politycznych.

266. Przyczyny obiektywne błędnego decydowania w polityce – nieracjonalne i prakseologiczne.

267. Przyczyny obiektywne błędnego decydowania w polityce – ekonomiczne i społeczne.

268. Przyczyny subiektywne błędnego decydowania w polityce – informacyjne, wolicjonalne, temporalne,
cybernetyczne.

Informacyjne – polegają na tym, że mamy za mało informacji, te które mamy są niepewne, niemożliwe do

zweryfikowania.

Wolicjonalne – polegają na braku woli, tym że nie chcę mi się.
Temporalne – opierają się na braku czasu na podjęcie decyzji lub na zbyt wielkiej presji związanej z

ograniczeniem czasowym, z którą decydenci nie zawsze sobie radzą.

Cybernetyczne – występują gdy decydent nie potrafi prawidłowo prawidłowo przetworzyć docierających do

niego informacji.

269. Przyczyny subiektywne błędnego decydowania w polityce – epistemologiczne i ewaluacyjne (fiksacja
funkcjonalna).

52

Epistemologiczne (inaczej poznawcze) – polegają nie nieprawidłowej percepcji rzeczywistości.
Ewaluacyjne – brak umiejętności rozwiązania problemu w sposób innowacyjny, nietypowy.

270. Przyczyny subiektywne błędnego decydowania w polityce - ideologiczne i świadomościowe (błędne
nastawienie).

Ideologiczne – światopogląd uniemożliwia racjonalne podejście do procesu decyzyjnego.
Świadomościowe – podchodząc do danego problemu, od początku podświadomie nastawiamy się na dany

sposób rozwiązania. Jeżeli te okazuje się być niewłaściwym, a my nie potrafimy się od niego oderwać, nie możemy
podjąć prawidłowej decyzji.

271. Mechanizm błądzenia w rzeczywistości politycznej.

Decydent zmuszony do działania w sferze polityki, a do niej nieprzyzwyczajony może próbować postępować

zgodnie z normami przeniesionymi z innych dziedzin życia. W takim przypadku nie dociera on do zamierzonych
rezultatów, zdaje się błądzić jak dziecko we mgle. Nie potrafi odnaleźć właściwej drogi postępowania jaką należy
wybrać aby osiągnąć cel.

272. Skutki błędów politycznych i wnioskowanie z błędów.

Skutki błędów politycznych mogą być różne, różniste. Odczuwać może ja sam decydent, inne podmioty z

systemu, którego błąd dotyczył, cały system, a nawet jego otoczenie.

Dobry decydent nie charakteryzuje się tym, że błędów nigdy nie popełnia, ale tym, że potrafi na ich podstawie

wprowadzić korekty do swojej działalności. Dobrym pomysłem jest także dopatrywanie się błędnych zachowań u
innych podmiotów i wnioskowanie z nich w celu uniknięcia podobnych pomyłek.

273. Przykłady błędów w ocenie sytuacji decyzyjnej – zasady reprezentatywności i zakotwiczenia.

Stosowanie zasady reprezentatywności jest błędem w ocenie sytuacji opierającym się na szacowaniu

prawdopodobieństwa zdarzeń niepewnych na podstawie tego, na ile podobne są do populacji z której pochodzą.
Wyróżniamy 3 rodzaje takich błędów. Ignorowanie ogólnych statystycznych prawidłowości występuje, gdy bierzemy
pod uwagę jedynie bardziej szczegółowy stopień prawdopodobieństwa ignorując ogólną zasadę. Nieuwzględnianie
regresji w przewidywaniach dotyczy ignorowania prawa regresji do średniej. Prawo to zakłada, że po każdej serii
wzrostów czy spadków następuje powrót do wartości średnich. Wreszcie błąd koniunkcji polegający na sugerowaniu się
scenariuszami przy analizie zdarzeń złożonych (seria zdarzeń „Kowalski przejdzie szkolenie i dostanie awans” jest
wbrew pozorom mniej prawdopodobna od zdarzenia „Kowalski dostanie awans”).

Zasada zakotwiczenia polega na tym, że przy analizie jakiegoś problemu, pierwsze podane wartości mogą

negatywnie wpłynąć na prawidłowość prognozowania całego problemu.

274. Przykłady błędów w ocenie sytuacji decyzyjnej – zasada dostępności psychicznej i nadmierna pewność
siebie.

Zasada dostępności psychicznej jest błędem oceny prawdopodobieństwa występowania zdarzeń. Kiedy sami

próbujemy ocenić, czy dane zdarzenie jest mniej czy bardzie prawdopodobne, odwołujemy się do zapisanych w pamięci
przykładów występowania danej sytuacji. Jest to o tyle zwodnicze, że zazwyczaj nie zapamiętujemy tyle zdarzeń
występujących często, co te, które wydarzyły się niedawno lub niosły mocny ładunek emocjonalny.

Nadmierna pewność siebie objawia się tym, że mamy tendencję do przeceniania pewności własnych ocen. Na

przykład o zdarzeniu, które jest prawdopodobne na 85% powiemy najczęściej, że jest prawdopodobne na 99%.

275. Przykłady błędów przy podejmowaniu decyzji – ocena holistyczna, koncentracja na zyskach, koncentracja
na stratach.

Jednym z elementarnych błędów przy podejmowaniu decyzji jest błąd oceny holistycznej. Badacze wskazują,

że nie należy opierać akceptacji lub odrzucenia działania na podstawie ogólnego wrażenia. Racjonalne podejście do
decydowania w warunkach ryzyka nakazuje szczegółowe wyodrębnianie zarówno wszystkich zysków jak i strat oraz
każdego prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Mówiąc krótko, chodzi o rozkładanie złożonych ofert na prostsze
elementy po to aby je analitycznie ocenić. Cały czas trzeba jednak pamiętać, że nie jest możliwe osiągnięcie pełnego
sukcesu – nawet przy najdokładniejszej analizie prawdopodobnie nie uda nam się zauważyć wszystkich ważnych
konsekwencji decyzji.

Kolejnym błędem jest koncentracja wyłącznie na zyskach. Typowym przykładem takiego zachowania jest

nałogowe granie w toto-lotka. Tacy gracze z reguły nie zwracają uwagi na systematyczne straty jakie ponoszą w
związku z loterią. Przeważnie są one na tyle duże, że przewyższają sporadyczne zyski. Koncentrowanie uwagi
wyłącznie na zyskach jest typowe dla administracji.

Ostatnim przykładem jest koncentracja wyłącznie na stratach. Oczywiście nie ma niczego niewłaściwego w

rozpoczynaniu analizy oferty od możliwych strat, jednak decydent nie powinien się ograniczać do patrzenia wyłącznie
na straty ignorując tym samym zyski rozważanej opcji. Praktycznym przykładem sytuacji, która kojarzy się ludziom

53

wyłącznie ze stratami jest płacenie podatków. Jest to niewątpliwie nieuzasadniona jednostronność patrzenia na podatki,
którą po części usprawiedliwia fakt, że spora część należności przeznaczona jest na obsługę administracyjną a nie
społeczeństwo od którego są pobierane.

276. Przykłady błędów przy podejmowaniu decyzji – ignorowanie szans, myślenie życzeniowe, błędna strategia.

Przykładem błędu ignorowania szans jest mailowy łańcuszek szczęścia. W takim liście sprytnie wykorzystuje

się zestawienie konsekwencji dwóch alternatywnych zachowań: skopiowania i rozesłania listu lub jego nieskopiowania
i nierozesłania. W tej sytuacji lepsze jest oczywiście niespełnienie żądania, które nie wymaga żadnego wysiłku, niż
spełnienie go, co wiąże się z niezbyt uciążliwym działaniem. Przy podejmowaniu decyzji powinno się uwzględniać
więc wielkość szans uzyskania pozytywnego bądź negatywnego wyniku.

Błąd myślenia życzeniowego polega na tym, że ludzie często dopasowują swoje przekonania do własnych

pragnień. Zgodnie z wymogami racjonalności powinno się niezależnie oceniać różnych skutków decyzji i szanse ich
wystąpienia.

Stosowanie błędnych strategii decyzyjnych polega na braku porównywania przewidywanych użyteczności

zakładanych w każdej opcji. Zgodnie z teorią racjonalności, powinno się porównywać poziom spodziewanych
rezultatów dla opcji wybranej i opcji odrzuconych. Błędem jest również odwoływanie się do uzyskanego a nie
oczekiwanego wyniku. Zwykle decyzje, które przyniosły dysk, są automatycznie uważane za racjonalne. A te które
przyniosły stratę nierozsądne.

277. Trzy poziomy pozycjonowania politycznego na skali lewicowości-prawicowości.

278. Pozycjonowanie wyborcy na skali lewicowości-prawicowości.

Pozycjonowanie wyborcy jest o tyle trudne, że nie często może on nie być do końca świadomy tego na kogo

oddaje swój głos, nawet czym różni się lewica od prawicy, jakie wartości wiążą się z tymi pojęciami. Co więcej, nawet
wyborca uświadomiony pod tym względem jest ograniczony ponieważ musi wybierać między partiami, których
wachlarz nie pokrywa całej skali od skrajnej lewicy do skrajnej prawicy.

W ostateczności, możemy badać wyborców i ich rozmieszczenie na skali prawicowości-lewicowości przez

badania ankietowe.

279. Statystycznie środkowy wyborca w demokracji większościowej.

W teorii uważa się, że lepiej jest być statystycznie środkowym wyborcą niż jakimkolwiek innym. Wyborca

środkowy to pewien sztuczny model, średnia preferencji wyborców na osi lewica-prawica. Istotą tej pozycji jest to, że
teoretycznie wszyscy wyborcy powinni do niej dążyć, jeżeli chcą być w większości. Tylko ta pozycja nie może być
bowiem podważona przez jakąś większość.

Jako że w demokracji większościowej zwykle istotna jest mniejsza ilość partii (bardzo często są to systemy

dwupartyjne), ugrupowania uczestniczące w wyborach chętniej zbliżają swoje programy do pozycji środkowego
wyborcy.

280. Statystycznie środkowy wyborca w demokracji proporcjonalnej.

W demokracji proporcjonalnej nie dąży się już tak zaciekle do zbliżenia do pozycji środkowego wyborcy. Tutaj

łatwiej o zawiązywanie tymczasowych koalicji decyzyjnych, zmienianie układu sił. W związku z tym nie jest konieczne
nakłanianie do siebie średniego wyborcy. Możliwe jest operowanie z wybranej przez siebie części osi lub nawet z
małej, skrajnej niszy.

281. Pozycjonowanie polityków na skali lewicowości-prawicowości.

Polityk może zostać umieszczony na osi lewica-prawica po ocenie kilku aspektów jego działalności:

•

Przynależności partyjnej – można założyć, że polityk identyfikuje się z poglądami swojego ugrupowania.

•

Przynależności do frakcji wewnątrz partii.

•

Zachowania w czasie głosowań parlamentarnych.

•

Popierania takich a nie innych kandydatów na stanowiska polityczne.

•

Deklaracji, przemówień, zredagowanych dokumentów programowych.

282. Pozycjonowanie rządów wielopartyjnych na skali lewicowości-prawicowości w demokracji większościowej.

Może zostać dokonane przez uśrednienie pozycji partii tworzących ten rząd. Wskazane byłoby tu zastosowanie

średniej ważonej, jako że rzadko zdarza się aby koalicja tworzona była przez dwie równorzędne partie.

Można także zapomnieć o złożoności i traktować cały rząd jako jedno ugrupowanie, które będziemy

pozycjonować według reguł przewidzianych dla pojedynczych partii politycznych.

Można zwrócić uwagę na to, że w demokracji większościowej, rządy mają zazwyczaj szerokie poparcie

parlamentarne, nie tworzy tam rządów mniejszościowych. Nie jest też konieczne formowanie bardzo egzotycznych i

54

wieloelementowych koalicji, których zachowanie utrudniałoby proces pozycjonowania.

283. Pozycjonowanie rządów wielopartyjnych na skali lewicowości-prawicowości w demokracji proporcjonalnej.

W demokracji proporcjonalnej rządy wielopartyjne składają się często z większej ilości ugrupowań, przez co

ich działalność może być bardziej nieprzewidywalna. Dochodzi jeszcze element częstszego występowania rządów
mniejszościowych czy wspierania się stałej koalicji parlamentarnej chwilowymi koalicjami problemowymi
zawiązywanymi na potrzeby jednego głosowania.

284. Preferencje wyborcze a zgodność przedstawicielska legislatywy i egzekutywy w demokracji większościowej.

Demokracja większościowa ma to do siebie, że zdobycie głosów większości wyborców nie musi wcale

oznaczać większości miejsc w parlamencie i co za tym idzie, tworzenia rządu.

W demokracjach większościowych nie dochodzi raczej do przetasowań wewnątrz gabinetu podczas kadencji.

Jeżeli rząd upada, pociąga za sobą upadek parlamentu i nowe wybory.

Co więcej, w systemach większościowych trudniej o koalicje na potrzeby przeforsowania pojedynczej decyzji,

więc unika się rządów mniejszościowych.

285. Preferencje wyborcze a zgodność przedstawicielska legislatywy i egzekutywy w demokracji proporcjonalnej.

W demokracji proporcjonalnej układ sił w parlamencie jest mniej lub bardziej wiernym odzwierciedleniem

poparcia wyborców. Skład rządu nie musi już jednak być zgodny z tą proporcją.

O wiele częściej zdarzają się gabinety mniejszościowe. Częstsze jest też zmienianie składu gabinetu bez

konieczności organizowanie nowych wyborów do organów władzy ustawodawczej.

55