1. Autorstwo Ewangelii – dane wewnętrzne.
ARGUMENTY WEWNĘTRZNE O JANIE I AUTORSTWIE EWANGELII:
Jest anonimowa, imię Jan pojawia się tylko przy Janie Chrzcicielu i Janie ojcu Piora. Z Ewangelii
synoptycznych wiemy, że Jan był bratem Jakuba, synem Zebedeusza i Salome. Jezus nazywa braci „synami
gromu”. Powołany przy łodzi, gdy pracował z ojcem i najemnikami. Świadek przemienienia, wskrzeszenia
córki Jaira, nieraz na osobności zabierał Jezus Jana Jakuba i Piotra. Jan i Jakub proszą Jezusa i
pierwszeństwo, chcą karać niegościnne miasto, zabraniali wyrzucać złe duchy, Jan i Piotr przygotowali
Paschę (Łk). W Dz: uzdrowienie w świątyni, wylanie Ducha w Samarii, przesłuchiwany przed
Sanhedrynem, nauczał z Piotrem, w Ga 2, 9 Jan opisany jako filar Kościoła w Jerozolimie. Wg tradycji
zesłany karnie na Patmos gdzie otrzymał wizję z Apokalipsy. Pisał listy do wspólnot.
W Ewangelii Jana trzy określenia:

•

anonimowy uczeń – dwaj uczniowie Jana Chrzciciela poszli za Jezusem, jeden to Andrzej a drugi? –
wnioskuje się że to Jan.

•

„drugi uczeń” lub „inny uczeń” – znany arcykapłanowi, wszedł na dziedziniec za Jezusem, stał
pod krzyżem, nie wszedł do grobu, chrystofania galilejska.

•

umiłowany uczeń – podczas ostatniej wieczerzy leżał na piersi Jezusa

Tradycja o autorstwie Jana Apostoła jest więc bardzo starożytna, ale też nie jasna, możliwa pomyłka.
DANE WEWNĘTRZNE O AUTORZE WYNIKAJĄCE Z JEGO EWANGELII:
Żyd palestyński, znał dobrze topografię, szczególnie Jerozolimy, gdyby to był umiłowani uczeń to też
świadek śmierci i znany arcykapłanowi,

•

ale jednak w. 21,24 – odróżnia się od umiłowanego ucznia,

•

wymienia osobno synowie Zebedeusza, a osobno umiłowany uczeń.

•

Że to nie Jan świadczy też fakt, iż autor nie opisuje tych wydarzeń gdzie wg synoptycznych byli
obecni tylko Piotr, Jakub i Jan – a Jan powinien je znać.

•

Poza tym z Mk 10,39 wynika, że oboje synowie Zebedeusza mieli ponieść śmierć męczeńska i
niektóre tradycje twierdzą, że Jan umarł równocześnie z Jakubem (Dz 12 rozdz. – czyli na początku
lat 40) a wtedy nie mógłby być autorem Ewangelii.

•

W Dz też pisze, że Sanhedryn widział, że Piotr i Jan byli prości i nie uczeni, więc skąd taka
teologiczna Ewangelia?

•

Umiłowany uczeń był znany arcykapłanowi – a skąd arcykapłan znałby prostego rybaka z Galilei.

INNE TEORIE NA TEMAT UMIŁOWANEGO UCZNIA:
- że to postać symboliczna, typ idealnego ucznia – mało prawdopodobne
- Maria Magdalena
- bogaty młodzieniec – bo Jezus spojrzał na niego z miłością
- Łazarz – bo Jezus go kochał
- Jan prezbiter
- Natanael
- Jan Marek – znajomośc Jerozolimy, kontakty z kapłanami – bo krewny lewity

2. Autorstwo Ewangelii – dane zewnętrzne.

•

Ireneusz około 180 r. w Adversus hereses – że są 4 Ewangelie w tym Jana ucznia Pana, który
spoczywał na piersi Jezusa i napisał ją w Efezie. Przypisuje Janowi 1 i 2 list i Apokalipsę. Ireneusz
jako dziecko słyszał o Janie od Polikarpa z Efezu (który osobiście znał Jana i słuchał jego nauk). Jan
przebywał w Efezie do czasów Trajana 98-118r.

•

- Ireneusza cytuje Euzebiusz i dodaje że w Efezie były groby dwóch Janów, a Polikarp znał naukę
Apostołów ale przekazaną przez Jana prezbitera a nie Apostoła. Mimo to Euzebiusz też uważa że
Ewangelię napisał Jan Apostoł znając trzy pozostałe Ewangelie i opisał to czego w nich brakuje
skupiając się na bóstwie Jezusa.

•

Polikrates z Efezu w liście do papieża Wiktora powołuje się na autorytety- wielkie światła z Azji:
Filip apostoł i jego trzy córki dziewice oraz „Jan świadek lub męczennik, nauczyciel, który
spoczywał na piersi Pana i jako kapłan nosił złoty medalion został on pochowany w Efezie”. Ale
Polikrates prawdopodobnie pomylił Filipa Ewangelistę z Filipem Diakonem, który miał córki, więc
Jana też mógł pomylić z Janem prezbiterem.

•

Klemens Aleksandryjski (ok. 200r.) Jan widząc że 3 Ewangelie ukazywały cielesną stronę Jezusa
napisał Ewangelię duchową

•

kanon Muratoriego – pisze, że czwarta Ewangelia jest „Jana jednego z uczniów” ale w innym
miejscu nazywa Andrzeja „jeden z Apostołów” więc nie wiadomo czy to nie jakiś inny Jan uczeń,
utożsamia autora Ewangelii z autorem 1Listu

•

Argumenty z milczenia:

Ignacy Antiocheński pisząc list do Efezjan pisze, że Paweł założył gminę w Efezie, a nie wspomina nic o
Janie – to dziwne skoro dużo działał w Efezie
Polikarp też nic nie pisze o Janie ani jego Ewangelii chociaż ponoć go znał

3.

Czas i miejsce napisania Ewangelii, środowisko powstania, cel i adresaci.
CZAS NAPISANIA
Po śmierci Piotra po 64r., wzmianki o wydaleniu z synagogi wskazują 80-90r., najstarszy papirus p.52
(Papirus Rylandsa) zawiera fragment Jana więc skoro on powstał w Egipcie w 120 r. to sama Ewangelia
napisana nie później niż 90-100r.
MIEJSCE
Środowisko helleńsko-żydowskie, może Antiochia lub Aleksandria, wg tradycji Efez
CEL I ADRESACI
Cel zawarty w Epilogu „abyście uwierzyli, że Jezus jest Mesjaszem i abyście wierząc mieli życie” – celem
wiara odbiorców, wzbudzenie wiary lub umocnienie – więc nie wiadomo czy do pogan by zaczęli wierzyć,
czy do wierzących – możliwe, że jedno i drugie. Drugi cel apologetyczny, polemiczny, przeciw
zwolennikom Jana Chrzciciela, gnostykom, doketom i Żydom

4.

Hipotezy dotyczące genezy i tła Ewangelii.

Wspólnota Janowa to grupa, która miała najpierw ścisłą łączność z synagogą, która później została

przerwana (9,22 12,42 i 16,1-3) słowo aposynagogos – wyłączenie z synagogi. Środowisko autora tworzyli
poganochrześcijanie i samarytanie.

Tło starotestamentalne: mocne zakorzenienie w ST – nie da się zrozumieć Ewangelii bez

rozumienia ST – wiele mów i wydarzeń zawierają aluzje. 19 cytatów– głównie w czasie męki, podkreślenie
spełnienia się pism, 27 aluzji do ST(wg innych ponad 200), żywa tradycja ST – wspomnienie patriarchów,
zaczerpnięcie z tradycji sapiencjalnej. Często przy cytatach formuła: jak napisano, jak mówi prorok itp.
czasem wplecione w zdanie, lub parafraza Pisma.

Większość tych cytatów nie jest wiernych z septuagintą czy tekstem masoreckim. Jan ma cytatów

mało i inne niż u synoptyków. Inny, charakterystyczny sposób cytowania u Jana i raczej bierze ogólne myśli
z ST a nie cytuje dokładnie. Niektóre teksty się przewijają częściej w Ewangelii jako aluzje – np. Dobry
Pasterz z Zachariasza.
Pojawiają się postaci starotestamentalne: Mojżesz, Abraham, Jakub, Józef, Eliasz, król Dawid, aluzja do
narodzin Izaaka
Tłem jest też Judaizm I wieku:

•

rabiniczny – koncepcja ukrytego Mesjasza, pojęcie Prawa – jako pismo, objawienie, lub teksty
prawne, podobieństwa do homiletycznego stylu rabinistycznego, sposób uzasadniania tekstem Pisma
od rzeczy mniej ważnej do ważniejszej, nawiązanie do czytań biblijnych ( w czasie świąt mowy
Jezusa nawiązują do czytań z danych dni)

•

hellenistyczny – język grecki i tradycja sapiencjalna, podobieństwa do Filona Aleksandryjskiego

•

qumrański – podobieństwa językowe, antyteza światła i ciemności (ale już nie życie a śmierć ani

walka synów światłości z ciemnością), idea dualizmu ale inaczej rozumiana, relacja do członków
wspólnoty, miłość (ale w Qumran też nienawidzić synów ciemności); niekoniecznie musi tu być
zależność, bo jest dużo różnic – mógł Jan sam od siebie rozwinąć pewne myśli.

CZTERY HIPOTEZY O POWSTANIU:

•

hipoteza źródeł, Bultmann: 3 źródła – znaków, mów - gnostyckie i męki – inne niż u synoptyków. Na
istnienie źródła znaków wskazuje ich numerowanie, chociaż numeracja pomylona

•

Etapy redakcji

3 etapy wg Wilkensa: 4 etapy wg Boismarda i Lamouille:

-pismo podstawowe
-dodano mowy i prolog
- ułożenie wokół świąt

- Jan I lub dokument C 50r. znali to Mk i Łk
- Jan IIa Jan Prezbiter redakcja palestyńska
- Jan IIb Jan Prezbiter redakcja efeska
- Jan III – ma związek z listami

•

Przeróbka homilii - homilie głoszone przez Jana u źródeł Ewangelii, tu już rola wspólnoty janowej
przy tworzeniu – epizody z życia wspólnoty odbijają się w Ewangelii np. wykluczenie z synagogi, 5
etapów:

- zbiór notatek o Jezusie
- ujęcie w schematy Janowe
- redakcja Ewangelii
- drugie wydanie w innych wspólnotach
-rewizja końcowa

•

Relektura poematu o Jezusie jako Bogu (wg. Schwartza)

u podstaw poemat o Jezusie męczenniku – i tu już teologia o Jezusie jako Bogu a re lektura tego na trzech
poziomach:
-dla nawracania Żydów - kerygmatyczna
-dla hellenistów - kerygmatyczna
- dla wspólnoty wierzących – do umacniania w wierze

Próbowano znaleźć źródła ewangelii w pismach hellenistycznych lub gnostyckich (chrześcijanizuje

mit o Niebieskim posłańcu, ale tak by sprzeciwić się gnozie), ale raczej odwrotnie – gnostycy korzystali i
komentowali Jana. Podobne są dualizmy: światło- ciemność i postać posłańca – Jezusa.
Dopatrywano się też filozofii Platońskiej (dualizm, dwa światy i termin prawda) oraz filozofii stoickiej
(pojęcie logosu – ale to w sumie tylko raz w prologu).

5. Cytaty ST w Ewangelii
Wg N-A, GNT, Paciorek, KKB, Bednarz (ogólne 1,45; 7,42; 8,17; 17,12):
1,23: Odpowiedział: «Jam głos wołającego na pustyni: Prostujcie drogę Pańską, jak powiedział prorok
Izajasz». Iz 40,3 por. Mk 1,3par

2,17 Uczniowie Jego przypomnieli sobie, że napisano: Gorliwość o dom Twój pochłonie Mnie. Ps 69,9

6,31 Ojcowie nasi jedli mannę na pustyni, jak napisano: Dał im do jedzenia chleb z nieba. GNT: Wj 16,15;
Lb 11,7-9; Ne 9,15; N-A: Ps 78,24

6,45 Napisane jest u Proroków: Oni wszyscy będą uczniami Boga. Każdy, kto od Ojca usłyszał i nauczył się,
przyjdzie do Mnie. Iz 54,12 por. 1 Tes 4,9 N-A: Jr 31,33

7, 38 (nie GNT i N-A): Jak rzekło Pismo: Rzeki wody żywej popłyną z jego wnętrza. Ez 47,1-12; Jl 4,18; Za
14,8; Prz 18,4; Iz 58,11

7,42 (nie GNT i N-A) Czyż Pismo nie mówi, że Mesjasz będzie pochodził z potomstwa Dawidowego i z
miasteczka Betlejem?» 2 Sm 7,12; Mi 5,1

8,17 (nie GNT i N-A) Także w waszym Prawie jest napisane, że świadectwo dwóch ludzi jest prawdziwe.
Pwt 17,6; 19,15

10,34 Odpowiedział im Jezus: «Czyż nie napisano w waszym Prawie: Ja rzekłem: Bogami jesteście? Ps 82,6

12,13 Nazajutrz wielki tłum, który przybył na święto, usłyszawszy, że Jezus przybywa do Jerozolimy, wziął
gałązki palmowe i wybiegł Mu naprzeciw. Wołali: Hosanna! Błogosławiony, który przychodzi w imię
Pańskie oraz «Król Izraela!» Ps 118,25-26; król So 3,15; por. Mk 11,9par

12,14-15 A gdy Jezus znalazł osiołka, dosiadł go, jak jest napisane: Nie bój się, Córo Syjońska! Oto Król
twój przychodzi, siedząc na oślęciu. Za 9,9; Iz 35,4; 40,9; So 3,13-15

12,27 (Tylko N-A) Teraz dusza moja doznała lęku i cóż mam powiedzieć? Ojcze, wybaw Mnie od tej
godziny. Nie, właśnie dlatego przyszedłem na tę godzinę. Ps 6,4n; 31,30

12,38 i 12,39n.: Chociaż jednak uczynił On przed nimi tak wielkie znaki, nie uwierzyli w Niego, aby się
spełniło słowo proroka Izajasza, który rzekł: Panie, któż uwierzył naszemu głosowi? A ramię Pańskie komu
zostało objawione? Iz 53,1 Dlatego nie mogli uwierzyć, ponieważ znów rzekł Izajasz: Zaślepił ich oczy i
twardymi uczynił ich serca, żeby nie widzieli oczami oraz nie poznali sercem i nie nawrócili się, ażebym ich
uzdrowił. Tak powiedział Izajasz, ponieważ ujrzał chwałę Jego i o Nim mówił. Iz 6,10; por. Mk 4,12par.

13,18: Nie mówię o was wszystkich. Ja wiem, których wybrałem; lecz [trzeba], aby się wypełniło Pismo:
Kto ze Mną spożywa chleb, ten podniósł na Mnie swoją piętę. Ps 41,10

15,25: Ale to się stało, aby się wypełniło słowo napisane w ich Prawie: Nienawidzili Mnie bez powodu. Ps
35,19; 69,4

19,24 Mówili więc między sobą: «Nie rozdzierajmy jej, ale rzućmy o nią losy, do kogo ma należeć». Tak
miały się wypełnić słowa Pisma: Podzielili między siebie szaty, a los rzucili o moją suknię. To właśnie
uczynili żołnierze. Ps 22,18
19,28 (nie GNT i N-A) Potem Jezus świadom, że już wszystko się dokonało, aby się wypełniło Pismo, rzekł:
«Pragnę». Ps 22,16

19,36 Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Kość jego nie będzie złamana. Wj 12,46; Lb 9,12; Ps
34,20

19,37 I znowu na innym miejscu mówi Pismo: Będą patrzeć na Tego, którego przebili. Za 12,10

Ogólne:
1,45: Filip spotkał Natanaela i powiedział do niego: «Znaleźliśmy Tego, o którym pisał Mojżesz w Prawie i
Prorocy - Jezusa, syna Józefa z Nazaretu».
17,12 Dopóki z nimi byłem, zachowywałem ich w Twoim imieniu, które Mi dałeś, i ustrzegłem ich, a nikt z
nich nie zginął z wyjątkiem syna zatracenia, aby się spełniło Pismo.

6. Ewangelia Jana a synoptycy.
U synoptyków jedna podróż do Jerozolimy u Jana kilka podróży, mało cudów, co najmniej dwuletnia
działalność.
- Wspólne: działalność Jana Chrzciciela, rozmnożenie chleba, oczyszczenie świątyni, chodzenie po wodzie,
niektóre elementy z opisu męki, domaganie się znaku, wyznanie Piotra.
- Podobne ale niekoniecznie: uzdrowienie na odległość sługi lub syna
- Tylko Janowe: wskrzeszenie Łazarza, cud w Kanie, uzdrowienie paralityka przy sadzawce, ślepego od
urodzenia, samarytanka, inny styl życia Jezusa – nie chodzi na uczty do faryzeuszy i jakoś specjalnie z nimi
nie dyskutuje o teologii, dużo częściej Jezus z Jerozolimie – 4 podróże

- Brak u Jana: ewangelii dzieciństwa, kuszenia na pustyni, egzorcyzmów, brak przypowieści, mało o
królestwie Bożym – raczej o Jezusie i o Bogu, kazania na górze, wybrania Dwunastu, wysłania ich na
głoszenie, przemienienia, modlitwy Ojcze nasz, ustanowienia eucharystii.
Jan bliski Markowi, a w opisie męki Łukaszowi, ale nie da się stwierdzić czy w ogóle korzystał z tradycji
synoptycznej, a na pewno nie przepisywał od nich bezpośrednio.

7.

Gatunek literacki, styl, aporie i tekst Ewangelii.

GATUNEK LITERACKI
Ewangelia (gr. bios – życie) – starożytny typ biografii dydaktycznej wzorem starotestamentalne
opowiadania o ludziach sprawiedliwych (np. Józef egipski)
Słowo Ewangelia użył Marek – ale w znaczeniu głoszenie
Mateusz nazywa swoją Księga pochodzenia, jak biografia władcy
Łukasz – uporządkowane logicznie opowiadanie o zdarzeniach, biografia nauczyciela
Jan – świadectwo, biografia nauczyciela

STYL
Proza, ale częściowo też styl poetycki, niewielki zasób słów, terminy powtarzane wielokrotnie, głęboka
teologia. Niewiele hapax legomena, ale dużo wyrazów używanych już w znaczeniu chrześcijańskim, dużo
tez zwrotów charakterystycznych dla Jana: podwójne amen, „zaprawde, zaprawde”, „Ten, Który mnie
posłał”, określenie „Ja Jestem”, konstrukcje z „z” – być z, zrodzić się z, mieć życie wieczne, dać
świadectwo. Używa kilku technik:

•

technika nieporozumienia – Jezus coś mówi, ktoś nie rozumie, więc dogłębnie wyjaśnia,

•

stosowanie słów o podwójnym znaczeniu, wykorzystuje oba sensy

•

ironia – przeciwnicy wyśmiewają Jezusa a na poziomie teologicznym mówią prawdę 19,3

•

dialogi przechodzące w monolog

APORIE (sprzeczności)
- kolejność rozdziałów 5-7 - nie zgadza się miejsce, gdzie przebywa Jezus, więc prawdopodobnie
przełożone rozdziały
- w 3,22 że Jezus udzielał chrztu a w 4,2 że nie chrzcił
- w 14,31 Jezus mówi chodźmy a nie poszli tylko dalej mówił

TREŚĆ

Najważniejsze wydarzenia

1. Prolog

a) Działalność Słowa Przedwiecznego w świecie
b) Wcielenie się Słowa

Część I – Pierwsze objawienie Chrystusa

a) Świadectwo Jana Chrzciciela
b) Powołanie uczniów

Część II - Początek publicznej działalności Jezusa

a) Wesele w Kanie Galilejskiej

Część III – Jezus i główne święta żydowskie:

1. Pierwszy pobyt Jezusa w Jerozolimie
a) Święto Paschy
b) Rozmowa z Nikodemem
c) Spotkanie Jezusa z Samarytanką przy studni Jakubowej
d) Powrót do Galilei

2. Drugi pobyt Jezusa w Jerozolimie
a) Konflikt Jezusa ze starszyzną żydowską
b) Szabat
c) Rozmnożenie chleba

3. Trzeci pobyt Jezusa w Jerozolimie
a) Święto Namiotów
b) Przebaczenie cudzołożnicy
c) Uzdrowienie ślepca

4. Jezus czwarty raz w Jerozolimie
a) Uroczystość Poświęcenia Świątyni

5. Ostatnia droga do Jerozolimy
a) Jezus u Marty i Marii
b) Wskrzeszenie Łazarza
c) Triumfalny wjazd do Jerozolimy

6. Męka i śmierć Jezusa Chrystusa
a) Ostatnia Wieczerza
b) Mowa pożegnalna Jezusa
c) Modlitwa arcykapłańska
d) Uwięzienie Jezusa
e) Sąd Annasza i Kajfasza
f) Trzykrotne zaparcie się Piotra
g) Proces Jezusa przed Piłatem
h) Wyrok i ukrzyżowanie Jezusa
i) Rozdzielenie szat Chrystusa
j) Testament Chrystusa: oddanie Maryji pod opiekę Jana
k) Śmierć Jezusa
l) Przebicie boku Chrystusa – krew i wino
m) Pogrzeb Chrystusa

7. Zmartwychwstanie Chrystusa
a) Piotr i Jan nad pustym grobem
b) Ukazanie się Chrystusa Marii Magdalenie
c) Ukazanie się Apostołom i zesłanie Ducha Świętego
d) Ustanowienie Sakramentu Pokuty
e) Objawienie się Chrystusa niewiernemu Tomaszowi
f) Ukazanie się Chrystusa nad Jeziorem Tyberiadzkim
g) Przekazanie Piotrowi władzy w Kościele
h) Zapowiedź męczeńskiej śmierci świętego Piotra i przyszłości świętego Jana

8. Struktura Ewangelii – kryteria i przykłady.
Kryteria literackie:

•

wprowadzenia i zakończenia

•

Inkluzje (2,1-2 i 2,11)

•

Przejścia między perykopami wspominające ruch Jezusa

•

Teksty pomostowe łączące dwa teksty (4,1-3; 2,1-12)

•

Słowa kluczowe

•

Techniki powtórzeń

•

Zmiana gatunku literackiego

Kryteria przestrzenno czasowe:

•

Wzmianki geograficzne i chronologiczne – wspomnienia świąt

•

Techniki dramatyczne

•

Zmiana scen

•

Technika alternatywnych scen – np. wewnątrz i zewnątrz budynku

•

Technika podwójnej sceny – dwie akcje jednocześnie

•

Prawo dualności sceny – w jednym momencie na scenie tylko dwie osoby

•

Technika scen dyptychów – podwajanie scen

•

Tworzenie sekwencji: działanie-dialog-mowa

Kryteria strukturalne:

•

Paralelizm

•

Chiazm

•

Struktura koncentryczna i spiralna

Przy ustalaniu struktury najczęstszy podział na prolog, epilog i dwie główne części: 1-12 Ksiega znaków i
13-20 Księga męki . Kluczowe pojęcie przy podziale to „nadejście godziny”

PRZYKŁADY STRUKTURY EWANGELII JANA
George Mlakuzhyil (chrystrocentryczna) – tę mamy znać szczególnie, resztę pobieżnie
0 Chrystocentryczny wstęp 1,1-2,11
I Księga znaków Jezusa 2,1-12,50
1. Początkowe znaki i spotkania Jezusa (od Kany do Kany) 2,1-4,54
2. Dzieła, znaki i dyskusje Jezusa (podczas świąt żydowskich) 5,1-10,42
3. Kulminacyjny znak i nadejście godziny Jezusa (sekcja pomostowa) 11,1-12,50
II Księga godziny Jezusa 11,1-20,29
3. Kulminacyjny znak i nadejście godziny Jezusa (sekcja pomostowa) 11,1-12,50 3
4. Pożegnanie Jezusa (podczas ostatniej wieczerzy) 13,1-17,26
5. Godzina męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa 18,1-20,29

Z Chrystocentryczna konkluzja 20,30-31
X Dodatek 21,1-25
6. Epilog: Zmartwychwstały Jezus i uczniowie (nad Jeziorem Tyberiadzkim) 21,1-23
Z’ Druga (redakcyjna) konkluzja 21,24-25
Sekcje 1,2, 4 i 5 mają wewnętrzna strukturę chiastyczną, a 3 – paralelną.

Brown (literacko-tematyczna)
Prolog 1,1-18
I Księga znaków 1,19-12,50
1. Początkowe dni objawienia Jezusa (1,19-51 + 2,1-11 – scena pomostowa)
2. Od Kany do Kany 2-4

3. Jezus a główne święta żydowskie 5-10 (wprowadzone przez 4,46-54 – scena pomostowa)
A szabat 5,1-47
B Pascha 6,1-71
C Święto Namiotów 7,1-8,59
po świecie Namiotów 9,1-10,21
D Święto Poświęcenia Świątyni 10,22-39
4. Jezus zmierza w stronę godziny śmierci i chwały 11-12
II Księga chwały 13,1-20,29
1. Ostatnie spotkanie 13-17
2. Aresztowanie, sąd i męka Jezusa 18-19
3. Zmartwychwstanie 20,1-29
Konkluzja 20,30-31
Epilog 21,1-25

C.H. Dodd (narratywno-dyskursywna)
A Wstęp: Prolog (1,1-18) i świadectwo (1,19-51)
B Księga znaków
1. Nowy początek 2,1,4,42
2. Życiodajne słowo 4,46-5,47
3. Chleb życia 6
4. Światło i życie – objawienie i odrzucenie 7-8
5. Osąd dokonywany przez światło 9,1-10,21 + 10,22-39
6. Zwycięstwo życia nad śmiercią 11,1-53
7. Życie poprzez śmierć. Znaczenie krzyża 12,1-36
Epilog księgi znaków 12,37-50
C Księga męki 13-20/21
1. Mowy pożegnalne 13-17 2
2. Narracja o męce 18-20/21

Stanisław Gądecki (chronologiczna, oparta na strukturze: znak i mowa; brak powiązań; dla przykładu 3.
Pascha)
Prolog 1,1-18
Pierwsza Pascha 1,19-5,47
Druga Pascha 6,1-11,57
Trzecia Pascha 12,1-21,25
Mowa do Greków 12,20-50
Mowa do uczniów 13,31-17,26
Znak VIII 18,1-20,10 śmierć i zmartwychwstanie Jezusa
Znak IX 20,11-18 – żywy Jezus
Znak X 20,19-25 – znak dla jedenastu
Znak XI 20,26-29 – znak dla Tomasza
Znak XII 21,1-14 – znak dla siedmiu

B.F. Westcott (objawieniowa; podobnie I. de la Potterie, H. van den Bussche)
Prolog 1,1-18
I Samoobjawienie Chrystusa światu 1,19-12,50
1. Proklamacja 1,19-4,54
2. Konflikt 5,1-12,50
II Samoobjawienie Chrystusa uczniom 13-21
1. Ostatnia posługa miłości 13-17
2. Zwycięstwo nad śmiercią 18-20
3. Epilog 21

Gunnar Østenstad (koncentryczna)
Podział dwuczęściowy:
Prolog 1,1-18
I Księga świadectwa 1,19-10,42
II Księga godziny Jezusa 11,1-21,24
Podział siedmioczęściowy, w centrum część 4:
1. Prezentacja Jezusa, uczniów i głównego tematu rozdz. 1-2
2. Zakres Jezusowego podwójnego zbawczego posługiwania rozdz. 3-4
3. Syn Boży – Chleb życia – Dawca Ducha. Początkowy konflikt z Żydami. 5,1-7,52
4. Jezus Mesjasz, Syn Boży, jedno z Ojcem; Światło i życie świata; objawiony i odrzucony 8,12-12,50
(wszystko dzieje się podczas 1 święta, )
5. Inicjacja uczniów do życia w Duchu. rozdz. 13-17
6. Wywyższenie Króla Żydów 18-19
7. Boża obecność na świecie w ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Jezusie 20-21

Stanisław Mędala (w oparciu o schemat retoryczny) /4 części/ (wprow; narratio; argumentatio; epilog)
1. Wprowadzenie 1,1-2,11 (3 części: 1. Prolog; 2.Fazy; 3. Argumentacja).
2. Uwierzytelnienie tajemnicy Syna Człowieczego – dowodzenie w oparciu o świadectwa i znaki 2,13-10,42
3. Konsekwencje uwielbienia Syna Człowieczego – uwierzytelnienie w oparciu o przykład i świadectwo
Ducha Parakleta we wspólnocie uczniów 13-17.
4. Wywyższenie Syna Człowieczego – godność w poniżeniu zbijanie zarzutów 18,1-19,42
5. Widzenie uwielbionego Syna Człowieczego – peri heautou(Jezus mówi o sobie) uczniów 20,1-29–
świadectwo wierzących
6. Epilogi z dygresją 20,30-21,25 (2 epilogi: 1. Dotyczący faktów; 2. Emocjonalny).

9. Struktura i egzegeza J 1,1-18.
1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo.
2 Ono było na początku u Boga.
3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało.
To, co się stało 4 w Nim, było życiem, a życie było światłością ludzi,
5 a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła.
6 Pojawił się człowiek posłany przez Boga, któremu było na imię Jan.
7 Przyszedł on na świadectwo, aby zaświadczyć o światłości, by wszyscy uwierzyli przez niego.
8 Nie był on światłością, lecz miał zaświadczyć o światłości.
9 Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi.
10 Na świecie było [Słowo], a świat stał się przez Nie, lecz świat Go nie poznał.
11 Przyszło do swojej własności, a swoi Go nie przyjęli.
12 Tym wszystkim zaś, którzy Je przyjęli, dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi, tym, którzy wierzą w

imię Jego -

13 którzy ani z krwi, ani z żądzy ciała, ani z woli męża, ale z Boga się narodzili.
14 A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. I ujrzeliśmy Jego chwałę, chwałę, jaką Jednorodzony

otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy.

15 Jan świadczy o Nim i głośno woła w słowach: «Ten był, o którym powiedziałem: Ten, który po mnie
idzie, przewyższył mnie godnością, gdyż był wcześniej ode mnie».
16 Z Jego pełności wszyscyśmy otrzymali - łaskę po łasce.
17 Podczas gdy Prawo zostało nadane przez Mojżesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa.
18 Boga nikt nigdy nie widział, Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, On objawił.

STRUKTURA
R. Alan Culpepper,

The Pivot of John's Prologue

, NTS 27,1 (1980-81, s. 1-31.)

A ww. 1-2 Słowo z Bogiem

A’ w. 18 Słowo z Bogiem

B w. 3 Przez Słowo stało się – stworzenie

B’ w. 17 Przez Słowo stało się - łaska i prawda

C ww. 4-5 To, co otrzymaliśmy od Słowa –
życie

C’ w. 16 To, co otrzymaliśmy od Słowa – łaska

D ww. 6-8 Jan posłany, by świadczyć

D’ w. 15 Świadectwo Jana

E ww. 9-10 Wcielenie i odpowiedź świata

E’ w. 14 Wcielenie i odpowiedź wspólnoty

F w. 11 Słowo i Jego własność

F’ w. 13 Słowo i Jego własność

G w. 12a Ci, którzy przyjęli Słowo

G’ w. 12c Ci, którzy wierzą w Słowo

H w. 12b dało im moc stania się dziećmi Bożymi

Od p.dr Urbanek:
Najczęstsze czasowniki w prologu to „być” eimi i stawać się ginomai. Pierwszy opisuje stan i relacje, drugi
wydarzenia i funkcje.
Związki pomiędzy częściami. A i A’ omawiają relację między Bogiem i Słowem.
A wskazuje na status i wieczność Słowa, A’ na Jego rolę jako objawiciela Ojca.
Part. pr. w A’ podkreśla, że Słowo nie tylko „było”, ale jest zawsze. A’ jest jednocześnie wstępem do
Ewangelii, która jest zapisem objawienia.

W elementach B, B’ i C i C’ pojawia się temat relacji i roli Słowa do wszystkiego, do stworzenia, a
szczególnie ludzi. Logos jest pośrednikiem stworzenia i objawienia (B i B’).
W pierwszej części prologu występuje motyw światła i życia, w drugiej – łaski i prawdy. Oba są darami
Logosu dla ludzi. Temat świadectwa w prologu związany jest wyłącznie z osobą Jana.

Część D mówi o jego posłaniu przez Boga i celu misji, D’ zaś przekazuje treść świadectwa (wskazując na
różnice między nim a Jezusem), które trwa we wspólnocie. W. 9 i 14 mówią o wcieleniu, choć innym
językiem: przyjście światła i Słowo stało się ciałem. Odpowiedzią świata jest odrzucenie, wyrażone przez
„nie poznał”, wspólnota poprzez wiarę kontemplowała chwałę Syna Bożego.

W F Słowo zostało nieprzyjęte przez swoich. W F’ pojawiają się narodzeni z Boga, którzy w ten sposób
należą do Niego.
Ich postawę wobec Logosu opisują paralelne treściowo części G i G’: wierzyć i przyjąć to tu synonimy.
Centralna część H ma za podmiot Słowo, które sprawia przemianę egzystencjalną wierzących. Stają się oni
dziećmi Bożymi.

Dla Culpeppera celem wcielenia jest ukonstytuowanie się nowej wspólnoty – dzieci Bożych. Centrum
prologu to stwierdzenie, że celem przyjścia Logosu na świat i przyniesienie światła i życia było, by ludzie
którzy w Niego uwierzyli, stali się dziećmi Bożymi.

EGZEGEZA
Na początku – odniesienie do bereszit z Rdz, ale też preegzystencja bez początku, pełnia istnienia jako Bóg
– pierwszeństwo czasowe Logosu
U Boga – do Boga, zwrócenie ku, dynamiczna żywa relacja, ale to dwie różne osoby w relacji, różność od
Boga
Było Bogiem – równość z Bogiem
Logos – „słowo, zdanie, wypowiedź” -samo słowo dla Greków wiąże się z uniwersalizmem działania i
rozumem porządkującym świat. Dla Jana inny sens logosu, zbliżony do Filona z Aleksandrii – Logos to
dzieło i obraz Boga, model świata, zrodzony z Boga- chociaż u Filona sam nie jest Bogiem i nie jest
osobowy. Dla Jana źródłem jest też ST – tam słowo to samoistna istota duchowa, gdy wychodzi z ust, to
samo zaczyna istnieć, ma moc (np. błogosławieństwo daje łaskę i nie można go odwołać). Słowo hebrajskie

oznacza również to orędzie, przesłanie, wydarzenie. Zwłaszcza słowo Boże ma moc – stwarza, powołuje
ludzi, jest skuteczne, trwa w historii, zbawia, walczy ze złem, daje życie. W Mdr słowo jest
upersonifikowane jako wojownik. Słowo Boże wciela się w słowo ludzkie. Ale w ST to słowo Boże nie jest
osobą.
Drugie znaczenie Logosu to Mądrość z ksiąg sapiencjalnych. Personifikacja Mądrości z Prz i Syr – powstała
przed stworzeniem, mieszka wśród ludzi, daje życie, pochodzi od Boga.
Użyto słowa Logos a nie Mądrość, gdyż ona była rodzaju żeńskiego, przedstawiana jako kobieta i
utożsamiana z Prawem.
Wszystko przez nie się stało – udział Logosu w dziele stworzenia oraz w dziele Objawienia – to akcentuje
Ewangelia, wszystko żyje i istnieje w Nim. Otwarło dostęp do innej rzeczywistości – udzieliło Boskiego
życia.
Było życiem – Jan rzadko mówi o życiu biologicznym, to raczej życie Boże, Bóg ma je sam z siebie,
udzielił je też Jezusowi, mieć życie = mieć życie wieczne. Życie jest w Słowie, stało się i zawsze jest, jest
ofiarowywane ludziom. Logos jest pośrednikiem życia dla ludzi, i doczesnego i Bożego.
Światłość – antyteza światłość – ciemność, dualizm. Ciemność to strefa śmierci i Złego, światłość to sfera
życia i Boga. Światłość z ciemności świeci – cały czas, stała cecha. Jest prawdziwa – często określenia
Jezusa zawierają słowo prawdziwy.
Ciemność nie ogarnęła – nie zwyciężyła, nie przemogła, ale też nie zrozumiała, nie poznała
Jan posłany przez Boga- jedyny człowiek tak określony w Ewangelii, jego zadaniem jest nie tyle chrzcić
(jak u synoptyków) a świadczyć – świadectwo to ważny temat w Ewangelii
Swoi nie przyjęli – albo wszyscy ludzie albo Żydzi
Świat nie poznał, odrzucił – u Jana sens neutralny lub często negatywny
Wierzyć – przyjąć i mieć życie z Boga
w 14.: pierwsze zdanie: Słowo zamieszkało - fakt
drugie – oglądaliśmy Jego chwałę - subiektywne doświadczenie wiary
trzecie – Jednorodzony ma od Ojca chwałę, jest pełen łaski i prawdy – fakt
ten werset mówi, że Jezus jest nową świątynią – miejscem spotkania z Bogiem, błogosławieństwem, tak jak
słowo Boga mieszkało w namiocie spotkania tak teraz Słowo rozbiło namiot wśród ludzi,nowym miejscem
spotkania Boga z człowiekiem jest Jezus – to też przy słowach Jezusa „zburzcie tę światynie”. Jezus też jest
miejscem chwały, która przejawia się z znakach i jego działalności oraz śmierci.
Ciało - to co należy do ziemi, przemijalne, kruche, ale nie złe, przełamało dystans człowieka do Boga
pełen łaski i prawdy – pełnia objawienia w Jezusie, wcielenie jest większe od łaski ST, dotychczas
objawienie przez Prawo, teraz Jezus. Łaska i prawda to jest rzecz - objawienie
Boga nikt nigdy nie widział – tak jak w ST nie można widzieć Boga, ale Jezus jest w łonie Ojca cały czas,
także w czasie pobytu na ziemi.

10. Struktura i egzegeza J 18,1-27
2. Struktura J 18,1-27
A - POJMANIE W OGRODZIE
a 1-3 wstęp: podanie miejsca i zebranie się bohaterów
b 4-6 konfrontacja z przeciwnikami – dialog o tożsamości Jezusa
a’ 7-11 dialog dotyczący uczniów
Temat główny – niezwykła (boska?) godność Chrystusa (upadek na „Ja jestem” – raczej potwierdzenie
tożsamości niż nawiązanie do Jahwe, mało prawdopodobne że upadli).
Nie utraciłem żadnego z tych których mi dałeś – cytat z modlitwy arcykapłańskiej, wypełnia się nie tylko
słowo z ST ale i NT, utracenie fizyczne lecz i duchowe – nie utracili wiary
Tylko u Jana napisane że w ogrodzie
B - PRZESŁUCHANIE U ANNASZA – nie sprawował już urzędu ale bardzo wpływowy, pyta o naukę i
uczniów
wstęp 13-16 podwójna scena
na zewnątrz – Piotr 17-18 i drugi uczeń, strażnicy

wewnątrz – Jezus przed Annaszem
a 19 - arcykapłan
b 20-21 – wypowiedzi Jezusa
c 22 – policzkowanie – odrzucenie objawienia które przyniósł Jezus przez arcykapłana, przywódcę
religijnego
b’ 23 - wypowiedzi Jezusa
a’ 24 arcykapłan
na zewnątrz – Piotr 25-27 grzeje się i wypiera – nie jest jeszcze pasterzem – bo sam nie przechodzi przez
bramę, wypiera się, Piotr mówi „nie jestem” a Jezus „ja jestem”
Głównym tematem jest nauka i uczniowie – objawienie przyniesione przez Jezusa. Jest On odrzucony
zarówno przez świat, co podkreśla scena centralna, a nawet przez własnego ucznia.

11. Struktura i egzegeza J 18,28-19,16.
Struktura J 18,28-19,16a.
A na zewnątrz - Piłat i Żydzi - pierwszy dialog 18,28-32 (wzmianka o Passze i śmierci Jezusa)
B wewnątrz - Piłat i Jezus – godność królewska Jezusa 18,33-38
C na zewnątrz - Piłat i Żydzi - Barabasz 18,38-40
D (?) koronacja 19,1-3
C’ na zewnątrz - Piłat i Żydzi - Ecce homo 19,4-7
B’ wewnątrz - Piłat i Jezus - władza Piłata 19,8-12
A’ na zewnątrz - Piłat i Żydzi - Oto wasz król 19,13-16. (wzmianka o Passze i śmierci Jezusa)
Scena centralna mimo że miała miejsce wewnątrz, jest jakby publiczna. Jej struktura:
a w. 1 ubiczowanie
b w. 2 wręczenie insygniów królewskich
b’ w. 3a hołd dla Króla żydowskiego
a w. 3b policzkowanie.
Zatem a i a’ wskazują na fizyczne znieważenia, b i b’ teologicznie pokazują, że chodzi o uznanie Jezusa za
króla. Królewskość Jezusa to główny temat. Inny możliwy to Jezus jako sędzia (18,13 – posadził na
trybunale). Poruszanie się Piłata zewnątrz/wewnątrz wskazuje na konieczność wyboru, na brak rozwiązań
pośrednich w kwestii stosunku do Jezusa.
Nie wiadomo gdzie odbywa się koronacja – to wskazuje aspekt uniwersalny ukoronowania, podkreślenie
płaszcza purpurowego – hołd królewski, nie pisze czy ściągnięty – może również na krzyżu
Podanie się za króla – uzurpowanie władzy królewskiej karane śmiercią
„Czy jesteś królem Żydowskim” -Trzy rodzaje słowa król: normalnie król, przywódca bandy, król w sensie
duchowym
Ubiczować i uwolnić - ostrzeżenie
Piłat kilka razy poświadcza niewinność Jezusa
Konflikt Piłata z Żydami
Nie jest pewne że Żydzi nie mogli sami zabić (kamienowania)
„Oprócz cezara nie mamy króla”- antyteza słów wypowiadanych przez arcykapłanów w czasie paschy że
poza Bogiem nie ma króla
„Oto człowiek” – kilka teologicznych znaczeń, odniesienie do faktu wcielenia, tytułu Syn człowieczy
wiązanego właśnie z wywyższeniem na krzyżu, określenie to jeszcze tylko raz w Biblii odnośnie Saula –
więc Jezus jest wypełnieniem misji królewskiej której Saul nie był w stanie spełnić
Żydzi żądają skazania wg ich Prawa – bo uczynił się Synem Bożym
Jezus ukazuje iluzję władzy Piłata – że kto inny nad tym wszystkim panuje
„Skąd Ty jesteś” – dla Piłata zwykłe pytanie, ale teologiczne znaczenie – jest z wysoka, nie z tego świata –
motyw pochodzenia od Ojca
„odtąd usiłował Go uwolnić” – czyli Piłat odkrył niewinność i jakieś głębsze znaczenie, ale sam nie ma
władzy żeby móc uwolnić Jezusa – kolejna parodia władzy
Piłat wyprowadził Jezusa i zasiadł na trybunale – można tłumaczyć zasiadł albo posadził Jezusa – może
władza sędziowska
Wydał na ukrzyżowanie Żydom, bo oni się domagali – ale praktycznie wyrok wykonują Rzymianie
Wyrok wykonywany zaraz po ogłoszeniu.
Chce podkreślić godność Jezusa, Jego władzę nad sytuacją i światem

12. Struktura i egzegeza J 19,17-42
Struktura J 19,16b-37.
GOLGOTA
ukrzyżowanie 16b-18
napis na krzyżu 19-22
szaty i tunika Jezusa 23-24
Matka i umiłowany uczeń 25-27
śmierć Jezusa 28-30
krew i woda 31-37
Tematem jest utworzenie nowej mesjańskiej wspólnoty (25-27 – niewiasta Syjon i doskonały uczeń). 4
kobiety są w opozycji do 4 żołnierzy
Dzień przygotowania czyli piątek, zdejmowano ciała przed szabatem bo to wielkie święto, chociaż
rzymianie pozostawiali na krzyżu bo pozbawienie pochówka też jest karą, powiązanie śmierci z paschą.
Jan bardzo podkreśla rozdzielenie szat, tunika – symbol godności kapłańskiej lub jedności Kościoła
Cztery kobiety kontrastują z czterema żołnierzami
Matka Jezusa – obecna przy początku znaków w Kanie i teraz na końcu, przekazanie Maryi uczniowi –
tworzenie nowego ludu Bożego, tworzenie Kościoła, nowa relacja.
Podkreślone że Jezus do końca jest świadomy i że wszystko jest doprowadzone do końca o doskonałe –
dokonało się dokładnie jak zapowiadało Pismo
Przebicie boku- wiele interpretacji – krew znakiem śmierci, woda życia i ducha, potem sakramenty,
odniesienie do pisma, Jan widzi tu zachowanie integralności cielesnej, nawiązanie do Baranka paschalnego,
i do Ps 34 – jako niewinnie cierpiący sprawiedliwy,
Będą patrzeć na tego którego przebili – cały fragment mówi że będą boleć nad nim, czyli Bóg zapowiada
poprawę tych, którzy zabili, wylanie ducha pobożności, będą patrzeć i plakać, patrząc dzieki Duchowi
Bożemu będą mogli pojąć zbawczy sens śmierci Jezusa. Miejsce czaszki – może kształt czaszki
Oddał Ducha – 1 sens jako śmierć, ale też 2 jako przekazanie Ducha Świętego
POGRZEB
Józef był sprawiedliwy. Ciało wydawano rodzinie, lub uczniom.
Przychodzi też Nikodem, który przynosi mirrę i aloes (32 kg) – wyjątkowość i godność pochówku. Jan
pisze, że pogrzebali Jezusa stosownie z żydowskimi formami grzebania – ale nie było jednego sposobu
grzebania. Jezus jest owinięty płótnem dwa razy dłuższym od ciała, zawiązywano ręce i nogi, chustka na
twarzy. Ewangelista podkreśla, że jest to wyłączne miejsce Jezusa (nowy grób).
Ogólna struktura J 18,1-19,42. Jakie wnioski teologicznie z niej płyną?
1. Przedstaw i uzasadnij ogólną strukturę J 18,1-19,42. Jakie wnioski teologicznie z niej płyną?
Miejsca i czas: ogród oliwny - wieczorem, u Annasza, u Kajfasza, pretorium: dziedziniec Piłata i przed
Piłatem – rano w dzień przygotowania Paschy, godzina szósta, golgota – był tam ogród
A wprowadzenie: pojmanie w ogrodzie 18,1-11
B przesłuchanie przed Annaszem 18,12-27
C proces przed Piłatem pretorium18,28-19,16a
B’ Golgota 19,16b-37
A’ epilog: pogrzeb w ogrodzie 19,38-42
Paralele miedzy A i A’ – ogród, uczniowie („starzy/nowi”). B Jezus – prawdziwy arcykapłan jest sądzony
przez Kajfasza; obecny umiłowany uczeń (18,13-27), B’ Jako prawdziwy arcykapłan Jezus jak Izaak niesie
drewno swej ofiary; umiłowany uczeń obecny (19,17-30). Centralne jest przesłuchanie przez Piłata.
Osoby: Jezus, uczniowie, Piotr, Judasz, Piłat, Żydzi, Barabasz, kobiety, żołnierze, umiłowany uczeń,
Maryja, Józef i Nikodem

13. Obraz Boga Ojca w czwartej Ewangelii.
RELACJA OJCIEC – SYN 5, 19-40
Tekst ten można rozumieć jako przypowieść o synu, który terminuje u ojca i uczy się zawodu (chociaż duże
litery wskazują, że Jezus mówił o sobie a nie jakimś tam synu). Trzy części tej przypowieści:
- od strony negatywnej – syn nie może uczynić nic sam, czego nie czyni ojciec i czego nie zobaczył
- od strony pozytywnej – cokolwiek ojciec czyni syn czyni podobnie
- wyjaśnienie skąd się to bierze – ponieważ ojciec kocha syna i pokazuje mu wszystko
Dalsza część to wyjaśnienie tej przypowieści w odniesieniu do Jezusa i Boga.

EGZEGEZA
Pierwsza część – negatywna. Wyrażenie „ nie sam od siebie” – u Jana oznacza zależność od kogoś innego,
jakieś przesłanie od innej osoby – w ST formuła prorocka a u Jezusa – działa wg tego co widzi u Ojca – to
wskazuje na konieczność jedności i relacji Syna z Ojcem – naprawde nie może działać bez jedności z Ojcem
Druga część pozytywna – wskazuje na nieograniczone działanie Syna – może dokładnie robić to samo
Ojciec miłuje Syna – o tej miłości 3 razy w Ewangelii, relacja dwóch podmiotów różnych i różnych,
komunia z Ojcem podczas ziemskiego życia Jezusa.
Jezus ma władzę nad życiem i śmiercią – jak tylko Bóg, ożywia tych których chce- suwerenność działania.
Jezus sądzi – Bóg nie sądzi ale przekazał sąd Synowi, ale w innym miejscu że Jezus nie przyszedł na świat
potępiać, przychodzi by rozstrzygnąć
Odbiera cześć tak jak Bóg. Ta cześć dla Syna wynika stąd że posłany jest u Żydów utożsamiany z
posyłającym czyli Bogiem. Z drugiej strony ta cześć jest równa więc też jest Bogiem. Ojciec otacza Go
chwałą.
Człowiek ma słuchać słów Jezusa i wierzyć Bogu – wtedy życie wieczne.
Syn tak jak Ojciec ma życie w sobie, czyli jest niezależny w swej egzystencji. Przekazuje je też ludziom
jako pośrednik.
Syn sądzi bo jest Synem Człowieczym z Dn – reprezentant i przywódca ludu lub symbol całego narodu, w
Dn władzę sądzenia mają święci Najwyższego, natomiast Syn Człowieczy Sądzi w apokryfach - 1 Henocha.
Czasem interpretacje, że Jezus może sądzić dlatego, że stał się człowiekiem – raczej błędne.
Obraz Boga

•

Często określany „Ojciec” 120 razy, prawie imię własne, ale Ojciec Jezusa a nie uczniów – tylko raz.
Tylko Jezus określany jako Syn Boży. Liczne nawiązania do relacji Ojca z Synem.

•

Określany „ Ten Który Mnie posłał”

•

Niewiele o naturze Boga: prawdomówny, sprawiedliwy, Jego słowa są prawdą, ma życie w sobie,
żyje i działa

•

Wobec Syna Jest dawcą darów potrzebnych Jezusowi w misji oraz ostatecznym źródłem czynów i
słów, nieustannie towarzyszy Synowi, kocha Go, nie ma przed Nim tajemnic i otacza chwałą, jest
większy od Syna , zna Syna, dał Mu władze nad ludzi, dał wszystko w Jego rece, obdarzył Duchem,
dał władze ożywiania i sądzenia, wysłuchuje Syna, dał świadectwo o Synu, naznaczył Go pieczęcia –
uwierzytelnił, wzajemnie zamieszkują w sobie Syn i Ojciec

•

Wobec ludzi Umiłował świat, dla nieposłusznych jest Boży gniew, Jego wolą jest zbawienie i życie
wieczne ludzi, dał ludziom chleb z nieba, miłuje uczniów, uczci tych którzy uwierzą Synowi, pośle
Ducha Parakleta.

14. Chrystologia czwartej Ewangelii.
Tytuły Chrystologiczne
Słowo, Jednorodzony Bóg, Jednorodzony Syn, Święty Boga, Baranek Boży, Jezus Chrystus, Mesjasz,
Prorok który miał przyjść, Syn, Syn Boży, Syn Człowieczy, Król Izraela, Król Żydowski, Rabbi,
Nauczyciel, Pan i Bóg, Pan, określenie Jezusa JA JESTEM, Oblubieniec, Zbawiciel Świata,
Metaforyczne: chleb Boży, chleb Życia, światłość świata, brama owiec, Dobry Pasterz, zmartwychwstanie i
życie, droga prawda życie, prawdziwy krzew winny,
Tożsamość Jezusa
Jest u Boga i jest Bogiem, jest z wysoka, z nieba, nie z tego świata, pochodzi i przyszedł od Boga i wraca do
Niego, zawsze jest z łączności z Bogiem, ma wyjątkowe poznanie, miłuje Ojca, czyni to co się Bogu
podoba, Jego nauka pochodzi od Ojca, objawia Boga i otacza go chwałą, kontakt z Jezusem umożliwia
kontakt z Bogiem, objawił swoją chwałę, ma władzę sądzenia, ale nie przyszedł aby sądzić ale zbawić i dać
życie wieczne, nie odrzuci tych co do Niego przyjdą. Zna swoje owce, woła je, prowadzi, jednoczy, oddaje
za nie życie. Tak jak Ojciec jest dawcą Ducha, chrzci Nim, przekazuje słowem i obiecuje jako Parakleta.
Uwielbienie i wywyższenie Jezusa ma się dokonać w czasie Jego śmierci. Gładzi grzech świata. Przyjdzie
do uczniów wraz z Ojcem, pragnie ich zjednoczenia z Bogiem.

15. Pneumatologia czwartej Ewangelii.
Niewiele tekstów, zstępuje na Jezusa z widzialnej postaci objawia Janowi, że Jezus jest tym, który ma
Ducha i chrzci Duchem. Sprawca nowego życia – trzeba się narodzic z wody i Ducha, Ducha udziela i Jezus
i Ojciec, jest motorem kultu, ożywia, daje życie, Jego przyjście powiązane ze śmiercią i
zmartwychwstaniem Jezusa.
Jest pięć obietnic Parakleta:

1. Będzie dany na zawsze, jest Duchem prawdy, pochodzi od Ojca, jest znany uczniom, ale świat Go

nie zna – nie ma z Nim relacji

2. Będzie Parakletem – Kimś wzywanym na pomoc, będzie ich uczył i przypominał co Jezus

powiedział

3. Jezus pośle Ducha, będzie świadczył
4. Aspekt sądowniczy, przekona świat o grzechu, sprawiedliwości i sądzie
5. Doprowadzi do całej prawdy przez zrozumienie i pogłębienie nauki Jezusa

Jezus oddał Ducha na krzyżu czyli można rozumieć że przekazał Ducha zakładając Kościół – 2 sensy.
Udzielił Ducha uczniom, gdy tchnął na nich po zmartwychwstaniu – tak jak przy stworzeniu.

16. Eklezjologia czwartej Ewangelii.
1. Pierwszeństwo Piotra - Piotr przewodnikiem wspólnoty uczniów (np. odpowiada w imieniu wszystkich na
pytanie skierowane do dwunastu - "czy i wy chcecie odejść").
2. Tunika Jezusa znakiem jedności Kościoła.
3. Podstawa Kościoła - otrzymanie Ducha Świętego.
4. Kościół jako Matka (Maryja pod krzyżem).
5. Symbole Kościoła: owczarnia, krzew winny, posłuszeństwo Jezusowi (pójście za Jego głosem), 3,29 –
Oblubienica.

17.

Pierwszy List Jana – czas powstania, autor, adresaci, cel, gatunek literacki, struktura, związki z
Ewangelią.
Czas napisania – Poruszona w tym liście problematyka nie występuje jeszcze w Ewangelii Jana, jest
bardziej rozwinięta i nowa. Dotyczy spraw, które pojawiły się już po jej redakcji, jak na przykład:
wystąpienie pewnych grup chrześcijan z Kościoła, błędy chrystologiczne itp. Pomiędzy napisaniem
Ewangelii w latach 100-110 i 1 J musiało więc upłynąć trochę czasu. Św. POLIKARP, biskup Smyrny cytuje
1 J około 135 r. List więc musiał być znacznie wcześniej napisany. Określenie jednak dokładnej daty nie jest
możliwe.
Autor - Autor nie podaje swego imienia, lecz prawdopodobnie jest nim autor Ewangelii Jana. Autor
twierdzi, że osobiście znał Jezusa (1,1-4). Fragment Muratoriego identyfikuje autora Listu z autorem
czwartej Ewangelii i nazywa go uczniem (nie apostołem). Według tradycyjnego poglądu autorem jest Jan
Ewangelista, który sporządził List w Efezie w podeszłym wieku. Większość współczesnych biblistów jest
zgodna, że wszystkie trzy Listy Jana mogły wyjść spod ręki tego samego autora, ale traktuje się to jedynie
jako prawdopodobną hipotezę. Pewne wątpliwości, co do wspólnego pochodzenia tych Listów były
zgłaszane we wczesnym Kościele. Euzebiusz, Hieronim i Ambroży dopuszczali możliwość, że 2. i 3. List
mogły wyjść spod ręki innego autora o tym samym imieniu. Przy czym dla Euzebiusza było rzeczą
oczywistą, że autorem 1. Listu Jana jest Jan Ewangelista. Zgoda na wspólne autorstwo czwartej Ewangelii
oraz 1. Listu Jana jest już wśród biblistów znacznie mniejsza. Przy porównywaniu stylu oraz przekazu
teologicznego Ewangelii Jana z Listami Jana, drugi i trzeci List nawet nie są brane pod uwagę, ze względu
na ich krótkość uniemożliwiającą takie porównania.
Adresaci - Trudno jest umiejscowić adresatów listu. List był przeznaczony prawdopodobnie do grupy
Kościołów, znajdujących się być może w Azji Mniejszej i chociaż Jan nie był ich założycielem, to
interesował się ich działalnością. Ich adresatami byli chrześcijanie, nawróceni z judaizmu, mówiący
po grecku. Autor chce ich zapewnić, że znajdują się na drodze zbawienia, rozbudzić wiarę oraz przestrzec
przed fałszywymi prorokami, którzy głosili gnostycyzm. Treść Listu jest bowiem skierowana przeciwko
tezom gnostyków, którzy głosili, iż ten, kto posiada wiedzę (gnoza), otrzymuje zbawienie. Ich zdaniem
poznanie jest ważniejsze niż miłość. Autor podkreśla, że miłość jest ważniejsza od poznania. Autor
kwestionuje również doketyzm. Autor jako kryterium rozpoznawcze przed tego typu herezjami podaje
uznawanie faktu, że Chrystus przyszedł w ciele.

Cel – w Kościele janowym pojawił się kryzys związany z głosicielami fałszywej nauki – możliwie gnoza.
Fałszywi nauczyciele zaprzeczają mesjańskiej godności Jezusa, że jest Synem Bożym i wcieleniu. Jego
pośrednictwo jest im niepotrzebne – oni znają Boga. Też błędy moralne – bo mówili, że znają Boga i nie
mają grzechu a nie zachowywali przykazań. Ale celem też jest umocnienie prawdziwej wiary, wyjaśnienie
nieporozumień
Gatunek literacki - List Jana zdradza cechy - paradoksalnie - będąc listem nie jest tylko listem. W
odróżnieniu od wszystkich listów starożytności grecko-rzymskiej i pozostałych listów Nowego Testamentu -
z wyjątkiem Listu do Hebrajczyków - Pierwszy List Janowy nie ma ani nadawcy, ani adresata, nie wiadomo,
kto go napisał i do kogo jest skierowany. Określenia "dzieci" lub "umiłowani" są zbyt ogólne, aby myśleć o
konkretnych adresatach. Nie znajdujemy tam również oczekiwanych pozdrowień na początku i na końcu
listu. Bardzo przypomina zbiór pouczeń i wskazań dla kogoś, kto jakby zaczynał od nowa, niejako narodził
się na nowo. Dlatego przypuszcza się - mocno udokumentowana hipoteza egzegetyczna - że List jest jakby
homilią dla tych, którzy zostali świeżo ochrzczeni. Wiele wyrażeń odnosi się do liturgii chrztu
Struktura:
R. Law zaproponował podział listu na następujące części:
•

Prolog 1,1-4

•

Pierwszy cykl (1,5-2,28)

•

Drugi cykl (2,29-4,6)

•

Trzeci cykl (4,7-5,21)

Każda z tych części ma trzy wspólne tematy: sprawiedliwość, miłość, wiara
Związki z Ewangelią - Styl, w jakim autor rozpoczyna list, wskazuje na jego związek z czwartą Ewangelią.
Poruszona jednak w tym liście problematyka nie występuje jeszcze w Ewangelii Jana, jest bardziej
rozwinięta i nowa. Dotyczy spraw, które pojawiły się już po jej redakcji, jak na przykład: wystąpienie
pewnych grup chrześcijan z Kościoła, błędy chrystologiczne itp. Pewne wątki wiążące obie księgi:

•

dualizm świata

•

miłość do Boga, do braci

•

syn – dzieci Boże

•

1J 4,9 ~ J 3,16

•

w Ew. Paraklet - Duch Św.

•

1J 2,1 – Paraklet, Rzecznik – Jezusowego

•

eschatologia zrealizowana – kto wierzy ma życie wieczne

•

w 1J też jest Prolog – J – o Wcieleniu; 1J - świadkowie Wcielenia

•

J – rozejście Kościoła i Synagogi

•

1J problemy wewnątrzkościelne:

•

kryzys w Kościele

•

błędy chrystologiczne

•

odrzucenie Mesjasza, Syna Bożego, Wcielenia (secesjoniści) – znają Boga, nie potrzebują
Jezusa, mają Ducha, gardzą przykazaniami, są bezgrzeszni – określeni jako Antychryst. Oni
są powodem napisania

18. Obraz Boga Ojca, Chrystusa i Ducha Świętego w 1J.
Obraz Boga
Bóg Ojciec jest Bogiem prawdziwym, wierny, sprawiedliwy, wszechmocnym, tym który wszystko wie, ale
którego nikt nie widział. Objawił się przez Jezusa. Posłał Jezusa, aby dać wszystkim życie, Kto miłuje braci
jest z nim zjednoczony i Bóg w nim przebywa. Dziećmi Bożymi są wierni, o ile są związani z Bogiem. Jest
miłością. Jest Ojcem Jezusa.
Obraz Jezusa Chrystusa
W centrum nauczania listu. To Ten, Którego autor listu widział i dotykał – motyw świadectwa. Jest Słowem
życia. Jest podkreślona Jego Boskość, także akt wcielenia. Jest Słowem Ojca, jest zrodzony z Ojca,
pozostaje z Ojcem w doskonałej jedności, gdyż jest prawdziwym Bogiem. Przyszedł na świat, by zniszczyć
działa diabła i dać nam życie. Jego krew oczyszcza świat z grzechów. Jest sprawiedliwy jak Bóg, bez
grzechu. Jest zbawicielem świata. W niebie wstawia się za ludźmi u Boga. Z Jego powtórnym przyjściem
jest związany sąd. Obdarzył wiernych zdolnością poznania Ojca, przez Niego możemy trwać w Bogu. Oddał

za nas życie, wziął na siebie grzechy. Jest zbawicielem całego świata. Wstawia się za ludźmi u Boga, by
odpuścił grzechy.
Obraz Ducha Świętego
Jest Duchem prawdy, Prawdą. Został dany wierzącym, by udzielać światła a Jego namaszczenie uwalnia od
błędów. Pozwala odróżniać Ducha Bożego od ducha antychrysta. Daje świadectwo Synowi Bożemu, a
wiernych utwierdza w przekonaniu, że są związani z Bogiem.

19. Życie chrześcijańskie wg 1 J.
Główne tu wiara i miłość. Skierowany do wierzących temu przeciwstawia wiarę prawdziwą fałszywej
Wiara
Wiara to decyzja angażująca całe życie człowieka. To poddanie się Bogu i temu co mówią jego świadkowie.
Wiara jest związana z poznaniem – życie wg przykazań jest wyrazem poznania Boga. Ci którzy poznali
Boga nie grzeszą.
Prawda
Stanowi owoc działania Ducha Bożego. W życiu człowieka objawia się to w zachowywaniu przykazań.
Prawda to chodzenie w światłości a nie jakiś legalizm.
Miłość
Pochodzi od Boga, który jest miłością. Ponieważ jest uczestnictwem w Trójcy, powinna być na wzór miłości
Chrystusa ukierunkowana ku Ojcu i bliźnim. Najważniejszym owocem miłości jest stworzenie więzi z
Bogiem. Jest przekazana człowiekowi przez działanie Ducha Świętego. Sprawia że zachowywanie
przykazań nie jest trudne. Wierny ma naśladować Boga, ma postępować jak On – wzorem jest Jezus. Nie
chodzi o uczuciowe pojęcie miłości, ale na działaniu Chrystusa w człowieku, na owocowaniu w człowieku
Jego ofiary. Podstawowym wyrazem miłości jest miłość do braci – słowem i czynem. Przejawia się też w
ufności oraz braku obawy przed sądem -> nie z przekonania o bezgrzeszności ale złożenie nadziei w Bogu.
Grzech, który prowadzi do śmierci to niewiara – kontynuacja myśli z Ewangelii – grzechem jest odrzucenie
Jezusa i niewiara.

20. Drugi i Trzeci List Jana - czas powstania, autor, adresaci, cel, gatunek literacki, struktura, orędzie.
Czas napisania
Dokładne określenie czasu napisania 2 J i 3 J nie jest możliwe. Pewną wskazówką jest w 2 J 7 wzmianka o
konfliktach wewnątrz wspólnoty, o których wspomina już 1 J 4, 2. Konflikty zatem jeszcze trwają, ale nie
oznacza to, że 2 J powstał bezpośrednio po 1 J, gdyż konflikty mogły się przez dłuższy okres czasu
utrzymywać. Natomiast niczego nie można powiedzieć o czasie napisania 3 J, gdyż jest on bardzo osobisty i
nie nawiązuje bezpośrednio do żadnego pisma Janowego.
Autor
2 J i 3 J mają podobny formularz i język. Poza tym autor określa się w nich tak samo jako ο πρεσβυτερος
‘prezbiter, starszy’. Spostrzeżenia te sugerują, że autorem obydwu listów jest ta sama osoba. Jest to
konkretna osoba, znana adresatom, za czym przemawiają szczegóły listy. Określenie ο πρεσβυτερος
‘prezbiter, starszy’ wskazuje, że autor jest postacią wybitną i jako kontynuator tradycji apostolskiej cieszy
się dużym autorytetem w Kościele. Ma władzę napominania i udzielania nagany, rozstrzyga spory w
Kościołach lokalnych. Kim on był w rzeczywistości, trudno dziś powiedzieć. Mógł to być sam Jan
Ewangelista, Jan Prezbiter, o którym wspomina PAPIASZ lub ktoś ze szkoły Janowej.
Adresaci
Drugi List św. Jana jest skierowany do εκλεκτη κυρια ‘Wybranej Pani’. Jest określenie wspólnoty
kościelnej, gdyż chrześcijanie są „wybranymi” (por. 1 P 1, 1; Ap 17, 4). Gmina jest nazwana κυρια ‘Pani’,
ponieważ przez to, że została wybrana przez Chrystusa „Pana” (Κυριος), ma udział w Jego panowaniu.
Ekle-zjologiczne znaczenie adresu potwierdza w. 13: „Dzieci twej Wybranej Siostry ślą ci pozdrowienia”.
Adresatów nie pozdrawia tylko sam autor, lecz siostrzany Kościół. Pomiędzy tymi Kościołami istniały
dobre, przyjazne relacje. Autor pragnie wspólnotę odwiedzić i osobiście omówić z nią wszystkie problemy.
Ostrzega jednocześnie przed głosicielami błędnych nauk.
Trzeci List św. Jana jest adresowany do konkretnej osoby, a mianowicie do bliżej nieznanego Gaiusa, do
którego autor zwraca się: αγαπητε, ‘umiłowany’ (ww. 2. 5. 11). Gaius jest chrześcijaninem, „dzieckiem
autora (w. 4), tzn. został przez niego nawrócony i ochrzczony. Jan chwali gościnność i wzorowe życie
chrześcijańskie Gaiusa i pragnie mu pomóc w sporze z Diotrefesem. Trzecią osobą wymienioną w liście jest
Demetrius, który pełni prawdopodobnie rolę po-średnika w tym konflikcie.

Obydwa listy są świadectwem życia pierwotnego Kościoła, ukazują jego pro-blemy i troskę o zachowanie
czystości wiary, której zagrażają wędrowni misjo-narze.
Cel
Drugi List św. Jana: List zaleca miłość braterską i przestrzega przed „zwodzicielami", „którzy nie uznają,
że Jezus Chrystus przyszedł w ciele ludzkim" (werset 7).
Trzeci List św. Jana: List podkreśla znaczenie miłości, jako istotę życia chrześcijańskiego, przestrzega
przed fałszywymi nauczycielami, być może chodzi tu o pierwszych zwolenników gnostycyzmu.
Gatunek Literacki
Drugi List św. Jana: list.
Trzeci List św. Jana: Jest to raczej osobista kartka niż list. Zaadresowany jest do „umiłowanego Gajusa".

Struktura
Podział – jednakowy schemat listów

2 List
Wstęp 1-3
Radość z dzieci 4
Miłość wzajemna 5-6
Zwodziciele 7
Uważajcie na siebie 8-9
Nie przyjmować zwodzicieli 10-11
Zakończenie 12-13

3 List
Wstęp 1-2
Radość z dziecka 3-4
Miłość wzajemna 5-8
Zwodziciel 9-10
Uważaj na siebie 11
Przyjąć brata 12
Zakończenie 13-15

Orędzie
Centralnym pojęciem teologicznym w 2 i 3 J jest αληθεια ‘prawda’. W pierw-szych czterech wersach 2 J
występuje aż pięć razy. Prawda oznacza tu rzeczywistość Boga, który jest obecny we wspólnocie i w niej
działa. Prawda ma także aspekt etyczny: realizuje się bowiem praktycznie w miłości do drugich (2 J 4-6). W
ten sposób miłość jest sprawdzianem prawdy: kto spełnia przykazanie miłości, żyje w prawdzie. Pojęcie
prawdy pojawia się także w 3 J, ale jej treści nie da się tu uściślić. Autor stwierdza tylko, że Gaius żyje w
prawdzie i w miłości, o czym świadczy jego gościnność wobec wędrownych misjonarzy.

21. Autor, adresaci, cel, sposoby interpretacji Apokalipsy
Autor
O autorze Apokalipsy czytamy w księdze, że ma imię Jan (1, 1.4.9; 22,8) i że nazywa się prorokiem (1,3;
22,9), nie przedstawia się natomiast nigdzie jako jeden z Dwunastu. Dawna tradycja, sięgająca II w.,
identyfikowała go z apostołem Janem, autorem czwartej Ewangelii (Justyn, Ireneusz, Klemens
Aleksandryjski, Tertulian, Kanon Muratoriego, Hipolit Rzymski). Równocześnie jednak, w III w., zaczęto
podważać to twierdzenie (kapłan Kajus w Rzymie, Dionizy Aleksandryjski), w IV w. natomiast część
tradycji wschodniej - Cyryl Jerozolimski, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Teodoret - zaprzeczyła
nawet kanoniczności księgi. Tradycja zachodnia - w ogólności - uznawała autorstwo Apokalipsy Jana.
Problem autorstwa pozostaje otwarty. Niewątpliwie, jest wiele zbieżności słownych i doktrynalnych między
Apokalipsą i czwartą Ewangelią. I tak dostrzega się w Ewangelii upodobanie w alegorii i symbolizmie, w
obydwu księgach spotyka się te same porównania: woda żywa, pasterz, baranek, manna, są też wspólne
tematy charakterystyczne: świadectwo, Chrystus jako Słowo Boga. Ale istnieją też rozbieżności - i to
większe - widoczne w słownictwie i stylu, a przede wszystkim w teologii. I tak brak w Ap takich kluczo-
wych słów, jak: światłość, ciemności, prawda, miłość, świat w znaczeniu pejoratywnym (Ap mówi wtedy o
mieszkańcach ziemi, które to wyrażenie wzięte jest z ST). A jeżeli Chrystus nazwany jest Barankiem, to w
obydwu księgach różne są wyrazy greckie: w Ewangelii ἀμνός, w Apokalipsie ἀρνίον. Doktryna zaś o
Duchu Świętym w Apokalipsie jest lekko zaznaczona, podczas gdy w Ewangelii zajmuje ona wiele miejsca,
zwłaszcza, podczas przemówienia Chrystusa na ostatniej wieczerzy. Różna jest eschatologia w obydwu
dziełach. Apokalipsa pełna jest oczekiwania powrotu Chrystusa. Syn Człowieczy jest chwalebnym
Chrystusem, który wróci przy końcu czasów, aby odbyć sąd nad bezbożnymi, antychryst zaś jest potęgą
polityczną sprzeciwiającą się powstawaniu królestwa Bożego. Ewangelia zaś i listy ukazują Chrystusa, który
już jest obecny i mieszka w sercach wierzących. Syn Człowieczy jest Chrystusem wywyższonym przez

zmartwychwstanie, który już dokonał sądu nad światem, gdyż oddzielił wiernych od pozostałych ludzi.
Pierwsi przyjęli Boży plan zbawczy, drudzy go odrzucili. Antychryst lub jego przedstawiciele wykazują złą
działalność poprzez głoszenie fałszywych nauk o Chrystusie. Duch Święty natomiast, który mieszka w
duszach, urzeczywistnia już królestwo Boże pośród ludzi. Tak więc problem autorstwa Apokalipsy staje
wobec dylematu: albo należy podtrzymywać autentyczność czwartej Ewangelii, a Apokalipsę uznać za
dzieło ucznia Jana Apostoła, albo też na odwrót. Jeśli natomiast uzna się istnienie tzw. szkoły Janowej w
Efezie, powstałej po r. 70 i działającej w końcu I w., wówczas podobieństwa i rozbieżności widoczne w
księgach Janowych łatwiej dadzą się wytłumaczyć tożsamością tradycji Apostoła i różnorodnością jej ujęć
redakcyjnych przez uczestników szkoły. Hipoteza szkoły pomaga również uznać za naturalne skazanie Jana
na banicję na wyspę Patmos przez Domicjana (ok. r. 95). Mimo to nie można nic pewnego i przekony-
wającego powiedzieć o autorze Apokalipsy.
Adresaci

•

dwie grupy adresatów:

•

bliższa – wymienieni w listach członkowie Kościołów w Azji – znajdujących się pod opieką Jana,
który znał je osobiście, gdyby liczbę 7 traktować symbolicznie jako całość, wtedy adresatami
wszystkie Kościoły Azji

•

dalsza – chrześcijanie całego Kościoła wszystkich czasów

Cel
– wzbudzenie wierności wierze, także w obliczu prześladowań, ukazanie Boga jako rządzącego losem
świata, wrogość cesarstwa ukazana jako bunt złego świata przeciw Bogu Stwórcy który i tak zwycięży
Sposoby interpretacji

•

wizja dziejów Kościoła – millenaryzm

•

historyczna – współczesny autorowi obraz Kościoła

•

eschatologiczna – zapowiedź końca świata

•

teologia historii – czasy ostateczne, rozpoczęte w dziele Wcielenia

22. Język, symbolika, struktura, gatunek literacki Apokalipsy.
Język
Ap jest symboliczny, dużo symboliki żydowskie (kolory, liczby)j i nawiązań do ST i apokryfów . To słaba
greka, pełna błędów gramatycznych i składniowych. Duża róznica z Ewangelia i listami – tam język prosty
ale poprawny. Masa aluzji i obrazów z ST ale żadnego cytatu dosłownego.
Symbolika
Symbole – żeby opowiedzieć rzeczywistość, którą trudno opisać. Jedna rzecz może mieć w jednym miejscu
sens dosłowny, w innym symboliczny (Słońce „się zaćmi” i Słońcem jest Chrystus). Jeden symbol może
mieć wiele znaczeń (s. poliwalentne) – np. Kobieta. - czytamy z kontekstu. Ale i jedna rzeczywistość może
być określana przez kilka symboli.
Kilka grup:

•

kosmiczne – słońce, księżyc, gwiazdy, niebo, ziemia, morze...

•

teriomorficzne – zwierzęta (istoty żyjące), Baranek, smok, koń

•

chromatyczne – kolory np. biały – sprawiedliwość, niewinność, męczeństwo; zielony – śmierć;
czerwony – wojna, krew; czarny – lęk, ucisk

•

arytmetyczne – liczby np. 2-świadectwo; 3,5- ograniczoność; 4-powszechnosć; 6-niedoskonałość; 7-
pełnia; 10-całość sił, czasu – przemijalna; 12-pozytywna całość rzeczywistości; 1000-
długowieczność

•

antropomorficzne – kobieta, miasto, przedmioty – pieczęć, klucz, ubranie; relacje między ludźmi

Struktura

•

Prolog

•

Wizja 7 świeczników

•

Listy do 7 Kościołów

•

Wizja 7 pieczęci

•

Wizja 7 trąb

•

Wizja Niewiasty

•

Wizja 7 czas

•

Wizja Nierządnicy

•

Wizja Oblubienicy

•

Epilog

Prorok chce przede wszystkim akcentować i interpretować teraźniejszość, chce zapewnić o obecności
Chrystusa w Kościele, nie chodzi tu o przedstawienie historii świata czy jego końca. Myśl przewodnia – to
Bóg wszystkim kieruje- nawet kataklizmami które nawiedzą świat.
Gatunek literacki
Gatunek literacki est mieszany. Apokaliptyczny gatunek literacki wziął się właśnie z tej księgi z nazwy –
apokalipsa = objawienie W utworach apokaliptycznych podkreśla się Bożą transcendencję, mamy różne
wizje kosmologiczne, podział czasu na okresy – obecny i przyszły, dualizm, pesymistyczna wizja historii,
upodobanie do liczb, wiarę w życie pozagrobowe, mowę o piekle raju, wędrówki po światach, aniołowie
tłumaczą proroctwa, , zmartwychwstaniu, sądzie, dualizmy, pseudonimie. Księga odczytywana we
wspólnocie i z jej czytaniem przychodzi błogosławieństwo – akcent liturgiczny.
Apokalipsa jest kolejnym etapem rozwoju proroctwa, Wywodzi się z literatury mądrościowej.

23. Apokaliptyka. Przykłady biblijne i pozabiblijne.
W utworach apokaliptycznych podkreśla się Bożą transcendencję, mamy różne wizje kosmologiczne,
podział czasu na okresy – obecny i przyszły, dualizm, pesymistyczna wizja historii, upodobanie do liczb,
wiarę w życie pozagrobowe, mowę o piekle raju, wędrówki po światach, aniołowie tłumaczą proroctwa, ,
zmartwychwstaniu, sądzie, dualizmy, pseudonimie.
Apokalipsa jest kolejnym etapem rozwoju proroctwa, Jest refleksją nad światem stojącym u progu
przemiany. Wywodzi się z literatury mądrościowej.
Nurt apokaliptyczny wiąże się też z kryzysami, z prześladowaniami Żydów, z oczekiwaniami na Dzień
Pański oraz definitywne przeobrażenie świata.
W dużej mierze jest to nurt pozakanoniczny

Biblijne apokalipsy:

•

Księga Daniela

•

Fragment Izajasza

•

Fragmenty Ezachiela i Zachariasza

•

W NT mowa eschatologiczna Jezusa i 1 i 2Tm

Apokryficzne Apokalipsy

•

Księga Jubileuszów

opisana w niej historii obejmująca okres od stworzenia świata aż po wejście Izraelitów do Ziemi
Obiecanej podzielona jest na jubileusze i tygodnie.
Nazywana jest Małą Genesis. Powinna nosić nazwę Apokalipsy Mojżesza, gdyż całe dzieło ujęte jest
w formę objawienia udzielonego Mojżeszowi na Górze Synaj, w którym wódz narodu izraelskiego
ogląda całą historię świata oraz otrzymuje przepisy Prawa, wprowadzone w życie dopiero w okresie
późnego judaizmu.

•

Drabina Jakuba

•

4 Ezdrasza (Apokalipsa Ezdrasza)

•

księga Henoha

•

Pozostałe słowa Jeremiasza O wydarzeniach po zburzeniu Jerozolimy

•

Apokalipsa Eliasza

•

Apokalipsa Sofoniasza

•

2 Barucha

•

Księgi Sybilińskie 12 ksiąg z różnych czasów i środowisk (I p.Chry – VII)

•

Apokalipsa Pawła

•

Piotra apostoła

24. Obraz Boga Ojca i Ducha Świętego w Apokalipsie.
Bóg
– zasiadający na tronie!!! – podkreślenie władzy,
Ten który jest i był i przychodzi – jedność z ST – Jestem Który Jestem, (ho On – Będący) – zbawcza
Obecność
podkreślenie transcendencji, Alfa i Omega, Początek i Koniec, Pierwszy i Ostatni
Król i Sędzia (Ps 103,19; 9,8) - wizja tronu Bożego z Iz i Ez, potężny, panuje nad wydarzeniami,
wszechmocny – to ma być podstawą ufności wiernych że zawsze ich wybawi, gwarancją bezpieczeństwa,
nikt nie jest w stanie oprzeć się sądowi Bożemu, ani przeszkodzić wprowadzeniu Jego sprawiedliwości,
wino Jego zapalczywości zniszczy występnych. W odnowionej Jerozolimie znow będzie „Bogiem z nami” a
zbawieni Jego ludem
Wieczny – zakres czasowy – był zawsze - Kres stworzenia – Pan całej historii
Nieśmiertelny, Zbawca, Pantokrator
Duch Święty
- siedem duchów – Osoba Ducha Św. w pełni Darów i boskości; ew. symbol Bożej Obecności
Duch związany z Bogiem, Chrystusem i Kościołem; działa w zgromadzeniu liturgicznym
prorokowanie w Duchu Św.
Duch „mówi do kościołów”
„Oblubienica i Duch mówi Przyjdź”
duch proroctwa – jedyna Księga, która mówi o swoim natchnieniu (słowo natchnione – tchnie Bogiem)

25.

Chrystologia Apokalipsy.

Chrystologia Apokalipsy jest kluczowym tematem. Jest to bowiem objawienie Jezusa Chrystusa.

Odpowiada temu spora liczba studiów, tak generalnych, jak skupionych na poszczególnych motywach, od
kluczowego miana Baranka po wątki uzupełniające.

Apokalipsa przedstawia chrystologię obrazowo, a nie pojęciowo. Tak jak przy przedstawianiu Boga,

Apokalipsa operuje zarówno imionami i określeniami, jak i narracją, przedstawiając Chrystusa w działaniu.
Inaczej niż Ewangelie, a podobnie jak listy Pawłowe, skupia się na Chrystusie, niebiańskim Panie i Zbawcy.

Apokalipsa używa jednak imienia Jezus, które przypomina o okresie życia ziemskiego. Odwołuje się

do śmierci i krwi Jezusa oraz ich zbawczego znaczenia, do odkupienia. Odwołuje się do zmartwychwstania.
Jezus jako wierny świadek stanowi wzór dla świadków. Sam jednak staje się przedmiotem wiary i
świadectwa.

W samej apokalipsie występuje Chrystus niebiański. Choć podobny do postaci ludzkiej, opisywany

jest za pomocą symboli wskazujących na cechy ponadludzkie, bielą włosów przypomina wręcz
Przedwiecznego Boga. Gdy jest widziany, jawi się raczej jako anielski niż ludzki, może być zresztą
porównany do anioła. Nie jest jednak pozaziemski, gdyż zwraca się do swoich Kościołów i proroka; objawia
im siebie i losy świata, nawiązuje z nimi więź.

Już na początku księgi Jezus jest nazywany Mesjaszem, czyli Chrystusem. Stanowi to pomost dla

chrystologii całego NT, która widzi Jezusa Zmartwychwstałego jako wypełniającego proroctwa Bożego
wysłannika, który przyjdzie w czasach ostatecznych. Miano Syna Człowieczego nawiązuje do postaci
mesjańskiej czasów ostatecznych z Księgi Daniela. W samej Apokalipsie jego podstawowe imię to Baranek
(jako Chrystus 7 razy, jako Baranek 28 razy).

Symbol Baranka pokazuje Chrystusa jako łagodnego, zabitego i złożonego w ofierze za ludzi, ale

zarazem potężnego i tryumfującego; odpowiada to podwójnej jego symbolice biblijnej ii pobiblijnej.
Baranek okazuje się lwem i zwycięskim jeźdźcem. Taki jego obraz wspiera chrześcijan stojących w obliczu
prześladowań. Apokalipsa oczekuje więc zwycięstwa Chrystusa w mesjańskiej wojnie z ziemskimi i

ponadziemskimi potęgami, jak też Jego królowania w czasach ostatecznych. Zwycięski Chrystus pokonał
śmierć i zapewni życie swoim wiernym.

Chrystus jawi się w Apokalipsie jako boski. Okazuje się Bożym Słowem, Bożym Synem, królem i

Panem. Nosi Boskie miana: Święty, Prawdziwy. Aluzje do boskości można też odkryć w strukturze księgi.

Najbardziej charakterystyczne jest planowe przedstawienie Chrystusa za pomocą obrazów

zastosowanych tez do samego Boga. W ten sposób znający biblijną monoteistyczną wizję Boga odbiorca
księgi odkrywa Jego boskość. Chrystologia należy do nauki o Bogu. Natomiast Bóg Ojciec i Chrystus
zachowują osobową odrębność i własne role.

Bóg jest Alfą i Omegą, początkiem i końcem – i tak samo Chrystus. Dzieli więc z Bogiem

wieczystość i ponadczasowość; dlatego jest też początkiem stworzenia. Tron Boga okazuje się tronem Boga
i Baranka. Uczestniczy więc w absolutnej władzy Boga.

Dotyczy to dalszych sytuacji. Po hołdzie istot niebieskich dla Boga w rozdziale czwartym następuje

w hołd dla Baranka w rozdziale piątym. Kult kieruje się do Baranka jak do Boga. Bóg jest przychodzącym i
Chrystus siedem razy oznajmia, że przychodzi. Bóg jest sędzią i Chrystus też będzie sądzić. Jak Bóg żyje na
wieki.

26. Nauka o Kościele w Apokalipsie.
Dwa wymiary Kościoła
– ziemski, historyczny, konkretny – np. siedem kościołów do których są pisane listy, wspólnoty wierzących
mające własne problemy, wady przewinienia, prześladowania itp.
Zapowiada prześladowania, wzmacnia wytrwałość, Jezus zna problemy i jest blisko Kościołów ziemskich,
umacnia je w prześladowaniach. Królestwo Boże i współkrólowanie wiernych z Jezusem zaczęło się już tu
na ziemi. Kościół ma za zadanie świadczyć o sądzie i Chrystusie
- Kościół niebieski –wspólnota zbawionych, istnieje równolegle z ziemskim Kościołem i jest mocno z nim
związany. Dziecię rodzone przez Niewiastę to Nowy Izrael Kościół. Symbolem jest Nowa Jerozolima –
duchowa jednocząca nowy ud Boży. Kościół niebieski bierze udział w nieustannej niebieskiej liturgii,
chwali Baranka, zanosi modły. Jest oblubienicą Baranka. Podkreślona przynależność do Chrystusa –
symbolizowana przez naznaczenie pieczęcią. Wspólnota zbawionych – opłukali szaty we krwi Baranka
Z niebieskiego Kościoła wypływa zdrój łaski – źródło wody żywej. Duch i oblubienica mówią przyjdź –
zachęta Kościoła niebieskiego dla ziemskiego