1

Pozycje i role społeczne

Kim jestem ?

• studentem
• Polakiem
• synem swoich rodziców
• kolegą
• wysokim blondynem
• kierowcą
• właścicielem psa
• mężczyzną
• kibicem Legii
• posiadaczem FCE

• członkiem KNE
• ministrantem
• zawodnikiem
• klientem sklepu
• obywatelem
• fanem Dody
• wnukiem
• wolontariuszem WOŚP
• chłopakiem Ewy
• katolikiem

Pozycja społeczna (status)

wyróżnione i nazwane w danej kulturze

typowe miejsce w społeczeństwie,

(które zajmować może wiele różnych osób)

mąż, żona, ojciec, dziecko, pacjent, dyrektor,

ksiądz, pracownik, trener,policjant, polityk

Rola społeczna

związany z daną pozycją
zbiór praw i obowiązków,
wiążący wykonawcę
(niezależnie od jego cech osobistych)

Pozycja

społeczna

Rola

prawa obowiązki

3 elementy konstrukcji roli

• zachowania nakazane

• zachowania zakazane

• margines swobody

Każda pozycja -

zakłada istnienie innych pozycji

Każda rola – zakłada istnienie innych ról

rola matki

–

role dzieci

rola dowódcy –

role podkomendnych

rola nauczyciela –

role uczniów

pary ról

2

Stosunek społeczny

określony normami

schemat oczekiwanych interakcji

między partnerami

zajmującymi pewne pozycje społeczne

i pełniącymi związane z nimi role

Stosunek społeczny

• relacje między pozycjami i związanymi z nimi

rolami

• nie między osobami je zajmującymi

Przykłady stosunków społecznych

• profesor – student

• mąż – żona

• szef – podwładny

• kupujący – sprzedawca

• proboszcz – parafianin

• pacjent - lekarz

• przyjaciel - przyjaciel

Stosunek społeczny

• opiera się na wielości interakcji

– powtarzalnych

– regularnych

– regulowanych

• między tymi samymi partnerami

Typowa dynamika relacji międzyludzkich

• Komplikowanie się aktywności ludzkiej

• Upraszczanie się aktywności ludzkiej

Instytucjonalizacja stosunku społecznego

Rozpad stosunku społecznego

Megatypy stosunków społecznych

[wg Ch.H.Cooleya]

•

w zbiorowościach pierwotnych:

–

rodzina

–

grupa rówieśnicza

–

grupa sąsiedzka

•

w grupach wtórnych:

–

środowisko zawodowe

–

dobrowolne stowarzyszenie

–

partia polityczna

–

organizacja gospodarcza

Stosunki pierwotne

Stosunki wtórne

3

Właściwości stosunków pierwotnych

• Intymność, nieformalność
• Osobiste rozpoznawanie się przez partnerów
• Bezpośredniość interakcji (face-to-face)
• Autoteliczność motywacji
• Szeroki zakres działań i interakcji
• Spontaniczność i znaczna swoboda zachowań
• Silna identyfikacja z partnerami
• Dopuszczalność wyrażania emocji

Właściwości stosunków wtórnych

• Oficjalność, formalność
• Anonimowość
• Instrumentalny charakter motywacji
• Wysoka specjalizacja
• Wąski zakres tematyczny działań i interakcji
• Rygorystyczna regulacja normatywna
• Słabsza identyfikacja z partnerami
• Powściągliwość emocjonalna

Ewolucja życia społecznego

od

pierwotnych, wspólnotowych relacji

w społecznościach tradycyjnych

ku

relacjom wtórnym, organizacyjnym

w społeczeństwach

uprzemysłowionych i zurbanizowanych

Jak powstaje małżeństwo ?

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 1 „podryw”

– zainteresowanie drugą osobą

– ustalanie czy partner jest wolny

– szukanie pretekstu do pierwszego kontaktu

– zwrócenie na siebie uwagi partnera

– granie roli kogoś spontanicznego, nieformalnego

– usiłowanie przejścia do interakcji powtarzalnej

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 2 „chodzenie ze sobą”

– najpierw spotkania sporadyczne

– potem regularne, rutynowe

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 3 „powiedz, że mnie kochasz”

– coraz więcej symbolicznych i realnych oznak

intymności

– manifestowanie bliskości i ekskluzywności

wzajemnych relacji

– gesty – znaki związania (tie-signs)

4

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 4: „weź mnie takiego, jakim jestem”

– partnerzy dowiadują się coraz więcej o sobie

• nie tylko o zaletach, również o słabościach

– ta wiedza staje się zobowiązaniem do tajemnicy,

wzajemnej lojalności – wzmacnia więź

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 5: „zrób mi przysługę”

– pomaganie sobie w różnych sytuacjach

– solidarne występowanie przeciw kłopotom

– branie coraz większej ilości wzajemnych

zobowiązań

Etapy instytucjonalizacji związku małżeńskiego

• Faza 6: „stanowimy jedność”

– powstanie trwałej pary

– sformalizowanie i zalegalizowanie wzajemnych

zobowiązań poprzez małżeństwo

Rodzaje pozycji/ról społecznych

• Przypisane:

– poprzez urodzenie

(kobieta,Polak)

– z biologicznej konieczności

(dziecko,staruszek)

– przez odebranie podmiotowości

(więzień, zakładnik)

• Osiągane

– poprzez własne decyzje i starania

(robotnik, urzędnik, profesor, adwokat, finansista)

Wraz z rozwojem społecznym wzrasta udział pozycji osiąganych

Podczas dorastania i socjalizacji

jednostka uczy się

• jakie posiada statusy

• jakie role są z nimi powiązane

• jakie są ich relacje z innymi statusami

proces uczenia się ma charakter ciągły