Tendencje zmian w handlu detalicznym w Polsce w latach 1997-2003

101

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Roczniki Naukowe

l

tom VII

l

zeszyt 7

Barbara Grzybowska

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

TENDENCJE ZMIAN W HANDLU DETALICZNYM W POLSCE

W LATACH 1997-2003

TRENDS OF CHANGES IN RETAIL TRADE IN POLAND

IN THE YEARS 1997-2003

S³owa klucze: handel detaliczny, sieci sklepów, towary szybko rotuj¹ce (FMCG)

Key words: retail commerce, networks of stores, Fast Moving Consumer Goods (FMCG)

Synopsis. Podmioty handlu detalicznego, podobnie jak i inne jednostki prowadz¹ce rynkow¹ dzia³alnoœæ gospo-

darcz¹, musia³y podj¹æ intensywne dzia³ania dostosowuj¹ce je do zmieniaj¹cych siê potrzeb i oczekiwañ rynku.

Zmiany maj¹ charakter w³asnoœciowy i dokonuj¹ siê równolegle ze zmianami iloœciowymi i jakoœciowymi. Du¿y

wp³yw na obecn¹ strukturê handlu detalicznego maj¹ wielkopowierzchniowe obiekty handlowe, dynamicznie

rozwijane przez przedsiêbiorstwa zagraniczne. Wp³ywaj¹ one zw³aszcza na przemiany jakoœciowe oraz wywo³uj¹

zmiany w strukturze kana³ów dystrybucji artyku³ów konsumpcyjnych. Decyduj¹c¹ rolê w przyœpieszonej ekspansji

sieci zagranicznych w Polsce spe³niaj¹ podmioty funkcjonuj¹ce na rynku artyku³ów czêstego zakupu (FMCG).

Jednoczeœnie roœnie udzia³ obrotów nowoczesnych kana³ów dystrybucji w stosunku do tzw. handlu tradycyjnego.

Wstêp

Procesy globalizacji i liberalizacja polskiej gospodarki spowodowa³y, ¿e handel wewnêtrzny w

Polsce musia³ podj¹æ intensywne dzia³ania dostosowuj¹ce jego funkcje i struktury do nowej

sytuacji. Wyniki dokonuj¹cych siê procesów restrukturyzacji s¹ widoczne. Wœród tendencji,

które œwiadcz¹ o dokonuj¹cych siê zmianach na uwagê zas³uguje m.in. rosn¹ca liczba placówek

wielkopowierzchniowych, czy dynamiczny rozwój sprzeda¿y opartej na technice elektronicznej i

multimedialnej (w 2003 r. obroty polskich sklepów internetowych i organizatorów aukcji osi¹gnê-

³y wartoœæ ok. 700 mln z³) [Sieci ... 2004]. Ponadto doœæ wyraŸny jest wzrost liczby i roli sieci

sklepów, które tworz¹ zarówno du¿e, jak i ma³e przedsiêbiorstwa handlowe. Jest to niew¹tpliwie

jedna z form sprostania nowym wyzwaniom w handlu prowadz¹ca jednoczeœnie do koncentracji

sprzeda¿y. Procesy koncentracji s¹ czêsto po³¹czone z nap³ywem zachodniego kapita³u. W sytu-

acji polskiej gospodarki, której warunki – co podkreœlaj¹ Grzybek i KuŸniar [2004] – s¹ traktowane

jako sprzyjaj¹ce przyci¹ganiu kapita³u na nowe inwestycje w handlu, ju¿ widoczne s¹ doœæ

dynamiczne zmiany w tym zakresie. Zwi¹zane s¹ one g³ównie z szybkim i systematycznym

wzrostem udzia³u firm globalnych, szczególnie w handlu ¿ywnoœci¹.

Zmiany w handlu s¹ wynikiem wielu zjawisk i procesów. Z jednej strony s¹ one m.in.

efektem os³abienia dynamiki popytu wewnêtrznego po 1999 r., konsolidacji kapita³owej i kon-

centracji w gospodarce, w tym i w handlu, czy przygotowania i wejœcia do Unii Europejskiej

[Sieci...2004], natomiast z drugiej s¹ determinowane czynnikami ukierunkowuj¹cymi i nasilaj¹-

cymi konkurencjê. S³omiñska [2001] podkreœla, ¿e czynniki te maj¹ charakter zewnêtrzny (np.

zmiany w modelach konsumpcji, w zachowaniach i preferencjach nabywców), jak równie¿ we-

wnêtrzny (np. zasoby, kompetencje i preferencje zarz¹du). Z badañ IRWiK [K³osiewicz-Górecka

102

B. Grzybowska

2003a] dotycz¹cych zmian konkurencyjnoœci krajowych przedsiêbiorstw handlowych wynika,

¿e udzia³ firm wskazuj¹cych na nasilenie siê konkurencji rynkowej w 2002 r. (w porównaniu do

2001 r.) wynosi³ 62,4%, natomiast w 2000 r. (w porównaniu do 1999 r.) by³ nieco wy¿szy – 67,5%.

Ponadto, wed³ug cytowanych badañ, nasilenie zjawiska konkurencji rynkowej czêœciej do-

strzega³y firmy handlu detalicznego (w 2000 r. – 70,7%, w 2002 r. – 64,3%) ni¿ hurtowego

(odpowiednio 57,9 i 57,4%).

Zmiany liczebnoœci i powierzchni sprzeda¿owej sklepów detalicznych

Dynamiczny rozwój handlu detalicznego w Polsce jest wynikiem procesów restrukturyza-

cyjnych i prywatyzacyjnych dokonuj¹cych siê pod wp³ywem wymagañ rynkowych. Obecna

struktura w³asnoœciowa rodzimego handlu detalicznego jest zbli¿ona do handlu krajów o rozwi-

niêtej gospodarce rynkowej [K³osiewicz, S³omiñska 1998].

Zmiany w³asnoœciowe dokonywa³y siê równolegle ze zmianami iloœciowymi. Liczba skle-

pów detalicznych ogó³em w Polsce w latach 1997-2003 wynosi³a od 424,4 tys. szt. w 1997 r. do

450,4 tys. szt. w 2002 r. (tab. 1). Najwiêksz¹ dynamikê wzrostu (w porównaniu do 1997 r.)

odnotowano w 1998 r. – o 6,5% oraz w 1999 i 2002 r. – o 6,1% (rys. 1). W 2003 r. sieæ detaliczna

liczy³a ok. 448 tys. sklepów, co stanowi³o w porównaniu z rokiem poprzednim spadek o 0,6%.

Zadecydowa³o o tym w g³ównej mierze ograniczanie liczby sieci sklepów spó³dzielczych. Nato-

miast tendencje wzrostowe, to g³ównie efekt zwiêkszania liczby osób fizycznych prowadz¹-

cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹ [Rynek ... 2004].

Charakterystyczn¹ cech¹ polskiego handlu detalicznego jest dominuj¹cy udzia³ sklepów

ma³ych (do 50 m

2

powierzchni sprzeda¿owej). W 2003 r. ich udzia³ w liczbie sklepów ogó³em

wyniós³ ponad 92% [Rynek ... 2004]. Jednak analiza zmian powierzchni sprzeda¿owej sklepów

detalicznych wskazuje na doœæ znaczne jej przyrosty. Wzros³a ona bowiem z 22 540 tys. m

2

w

1997 r. do 33 900 tys. m

2

w 2003 r., co w odniesieniu do liczby sklepów ogó³em oznacza wzrost

z 53,1 do 75,7 m

2

, tj. o blisko 43% (tab. 1). Na przyrost powierzchni sprzeda¿owej sklepów

ogó³em w kraju z³o¿y³y siê zmiany, jakie zachodzi³y w grupie sklepów bêd¹cych przede wszystkim

w³asnoœci¹ zagraniczn¹, mimo ¿e stanowi¹ one niespe³na 1% ogólnej liczby sklepów w kraju (tab.

1). Œrednia wielkoœæ sklepu ogó³em wzros³a w analizowanym okresie o 50,4%, a w³asnoœci zagra-

nicznej ponad 7-krotnie (rys. 1). Zwraca uwagê znaczna ró¿nica w wielkoœci przeciêtnego sklepu

w³asnoœci krajowej i zagranicznej. W 2003 r. œrednia powierzchnia sprzeda¿owa sklepu z udzia³em

kapita³u zagranicznego wynosi³a blisko 872 m

2

i by³a prawie 13-krotnie wy¿sza od powierzchni

3

0

0

2

-

7

9

9

1

h

c

a

t

a

l

w

e

c

s

l

o

P

w

e

n

z

c

il

a

t

e

d

y

p

e

l

k

S

.

1

a

l

e

b

a

T

e

i

n

e

i

n

l

ó

g

e

z

c

z

s

y

W

h

c

a

t

a

l

w

h

c

y

n

z

c

il

a

t

e

d

h

c

a

p

e

l

k

s

o

e

n

a

d

e

z

s

j

e

i

n

¿

a

W

7

9

9

1

8

9

9

1

9

9

9

1

0

0

0

2

1

0

0

2

2

0

0

2

3

0

0

2

:

m

y

t

w

,]

.

s

y

t[

m

e

³

ó

g

o

w

ó

p

e

l

k

s

a

b

z

c

i

L

4

,

4

2

4

8

,

1

5

4

2

,

0

5

4

0

,

2

3

4

3

,

9

4

4

4

,

0

5

4

9

,

7

4

4

m

e

³

a

ti

p

a

k

z

y

p

e

l

k

s

m

y

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

].

s

y

t[

a

b

z

c

il

m

e

³

ó

g

o

w

ó

p

e

l

k

s

%

3

,

1

0

3

,

0

7

,

1

6

3

,

0

5

,

2

6

5

,

0

0

,

3

9

6

,

0

3

,

3

2

7

,

0

5

,

3

8

7

,

0

1

,

4

1

9

,

0

w

ó

p

e

l

k

s

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

P

m

.

s

y

t[

2

:

m

y

t

w

]

0

4

5

2

2

1

5

4

4

2

7

3

7

4

2

4

3

9

6

2

8

9

7

0

3

6

9

0

3

3

0

0

9

3

3

m

e

³

a

ti

p

a

k

z

y

p

e

l

k

s

m

y

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

m

.

s

y

t[

m

e

³

ó

g

o

.

w

o

p

2

]

m

e

³

ó

g

o

.

w

o

p

%

8

9

4

2

,

2

0

1

9

7

,

3

6

9

2

1

2

,

5

4

6

7

1

5

,

6

9

0

6

2

5

,

8

9

6

7

2

4

,

8

3

7

5

3

5

,

0

1

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

a

i

n

d

e

r

Œ

m

[

u

p

e

l

k

s

]

2

:

m

y

t

w

,

1

,

3

5

1

,

4

5

9

,

4

5

3

,

2

6

5

,

8

6

5

,

3

7

7

,

5

7

m

e

³

a

ti

p

a

k

z

y

p

e

l

k

s

m

y

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

m

[

.

w

o

p

a

i

n

d

e

r

œ

2

]

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

j

e

i

n

d

e

r

œ

%

5

,

3

8

3

2

,

2

2

7

4

,

9

4

5

2

,

5

1

0

1

1

,

1

1

5

2

,

0

3

9

9

,

2

9

5

0

,

1

5

9

8

,

8

0

8

1

,

1

7

1

1

8

,

4

8

7

0

,

8

6

0

1

4

,

6

7

8

9

,

7

5

1

1

.

S

U

G

h

c

y

n

a

d

e

i

w

a

t

s

d

o

p

a

n

e

n

s

a

³

w

e

i

n

a

w

o

c

a

r

p

o

:

o

³

d

ó

r



Tendencje zmian w handlu detalicznym w Polsce w latach 1997-2003

103

sklepu w³asnoœci krajowej (68,3 m

2

). Potwierdza to tezê, ¿e

to przede wszystkim wielkopowierzchniowe obiekty han-

dlowe (WOH), dynamicznie rozwijane przez przedsiêbior-

stwa zagraniczne, wp³ywaj¹ na przemiany jakoœciowe w

sieci sklepowej w Polsce. K³osiewicz-Górecka [2003b]

dodaje, ¿e wywo³uj¹ one zmiany w strukturze kana³ów

dystrybucji artyku³ów konsumpcyjnych, zwyczajach za-

kupowych ludnoœci i wymiarze konkurencji w handlu.

Zmiany dokonuj¹ce siê w handlu detalicznym doty-

cz¹ tak¿e struktury bran¿owej sklepów, która dostosowu-

je siê do wymagañ konsumentów. Polacy kupuj¹ wiêcej

artyku³ów przemys³owych (nie¿ywnoœciowych), a rela-

tywnie coraz mniej ¿ywnoœci. Jest to tendencja charakte-

rystyczna dla spo³eczeñstw rozwiniêtych. Œwiadczy o tym

równie¿ niski udzia³ (ok. 39%) sklepów spo¿ywczych w

ogólnej liczbie sklepów (rys. 2). W strukturze spo¿yw-

czych sklepów detalicznych najwy¿szy udzia³ (83-84%)

zajmuj¹ sklepy ogólnospo¿ywcze (tab. 2). W latach 1997-

2003 ich liczba wzros³a nieznacznie z 140,8 do 145,0 tys.,

tj. o 3,0%. Kolejne miejsce w strukturze sklepów spo¿yw-

czych zajmuj¹ sklepy miêsne, których udzia³ w analizowa-

























OLF]EDVNOHSyZRJyáHP
SRZLHU]FKQLDVNOHSyZRJyáHP
OLF]EDVNOHSyZ]NDSLWDáHP]DJUDQLF]Q\P
SRZLHU]FKQLDVNOHSyZ]NDSLWDáHP]DJUDQLF]Q\P

'\QDPLND>@

      

      













      

6NOHS\VSR \ZF]H

3R]RVWDáHVNOHS\

8G]LDá>@

Rysunek 1. Dynamika zmian liczby oraz powierzchni sprze-

da¿owej sklepów detalicznych w Polsce w latach 1997-2003

(1997=100%)

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

Rysunek 2.

Struktura

sklepów

detalicznych w

Polsce w latach

1997-2003

wed³ug

specjalizacji [%]

ród³o:

opracowanie

w³asne na

podstawie danych

GUS.

30

02-

79

91

hc

at

al

wij

ca

zil

aj

ce

ps

gu³

de

w

ec

sl

o

P

w

ez

c

wy

¿o

ps

yp

el

k

S.

2

al

eb

aT

ei

nei

nl

óg

ez

cz

sy

W

at

aL

79

918

99

19

99

10

00

21

00

22

00

23

00

2

.s

yt%

.s

yt%

.s

yt%

.s

yt%

.s

yt%

.s

yt%

.s

yt%

:

myt

w,

me³

óg

o

ez

c

wy

¿o

ps

yp

elk

S

ez

c

wy

¿o

ps

onl

óg

o

–

en

wy

zr

a

w-

o

wo

co

wo

–

en

sêi

m

–

en

byr

–

eik

sr

akt

sai

c-

oz

cin

ra

kei

p

–

i

my

wol

oh

okl

ai

maj

op

an

z

–

5,

96

1

8,

04

1

5,

6

3,

41

5,

1

5,

3

8,

2

0,

00

1

1,

38

8,

3

4,

8

9,

0

1,

2

7,

1

3,

77

1

2,

74

1

9,

6

1,

51

6,

1

8,

3

7,

2

0,

00

1

0,

38

9,

3

5,

8

9,

0

1,

2

5,

1

0,

77

1

4,

74

1

0,

7

9,

41

6,

1

6,

3

5,

2

0,

00

1

3,

38

9,

3

4,

8

9,

0

1,

2

4,

1

5,

07

1

3,

24

1

7,

6 0,41

5,

1

7,

3

4,

2

0,

00

1

4,

38

9,

3

2,

8

9,

0

2,

2

4,

1

9,

37

1

9,

54

1

3,

5

7,

41

6,

1

1,

4

3,

2

0,

00

1

9,

38

0,

3

5,

8

9,

0

4,

2

3,

1

8,

37

1

2,

54

1

3,

5 0,51

6,

1

4,

4

3,

2

0,

00

1

6,

38

1,

3

7,

8

9,

0

5,

2

3,

1

1,

47

1

0,

54

1

4,

5 4,51

6,

1

3,

4

5,

2

0,

00

1

3,

38

1,

3

8,

8

9,

0

5,

2

4,

1

.

S

U

G

hc

yn

ad

ei

wat

sd

op

an

en

sa³

w

ein

a

wo

car

po

:o³

dór



104

B. Grzybowska

nym okresie tak¿e by³ stabilny i wynosi³ 8,4-8,8%. Liczba sklepów miêsnych w analizowanych

latach równie¿ nieznacznie wzros³a (o blisko 8%). W sektorze artyku³ów ¿ywnoœciowych liczba

sklepów wzros³a tak¿e w bran¿y piekarniczo-ciastkarskiej (o blisko 23%) i rybnej (o ok. 7%). Ich

udzia³ w strukturze sklepów spo¿ywczych by³ jednak nieznaczny i wynosi³ odpowiednio od 2,1

do 2,5% oraz œrednio ok. 1,0%. W dwóch pozosta³ych bran¿ach, a mianowicie owocowo-

warzywnej i z alkoholami, liczba sklepów mala³a. W 1997 r. by³o w Polsce 6,5 tys. sklepów

owocowo-warzywnych, podczas gdy w 2003 r. ju¿ tylko 5,4 tys. (spadek o ok. 17%). Liczba

sklepów z alkoholami zmniejszy³a siê w analizowanym okresie o 0,3 tys., tj. o blisko 11%.

Jak podaje Maleszyk [2004] rozwój sklepów ogólnospo¿ywczych i niektórych wyspecjali-

zowanych ¿ywnoœciowych jest generalnie wynikiem podejmowanych przez nie dzia³añ restruk-

turyzacyjnych. Polegaj¹ one g³ównie na rozszerzaniu i pog³êbianiu oferty asortymentowej,

poszukiwaniu w³asnych wyró¿ników oferty i oryginalnych strategii asortymentowych, wyko-

rzystywaniu lokalnych cech rynku czy wreszcie na naœladownictwie sieci zagranicznych w

zakresie strategii asortymentowo-us³ugowych zwi¹zanych z profilem rynków lokalnych.

Wielkopowierzchniowe formy handlu detalicznego

Wed³ug klasyfikacji GUS wielkopowierzchniowe obiekty handlowe to przede wszystkim: hi-

permarkety, supermarkety, domy towarowe oraz domy handlowe. Poszczególne formy handlu

charakteryzuje zró¿nicowana dynamika rozwoju (tab. 3). W 2001 r. odnotowano gwa³towny, pra-

wie 2-krotny wzrost liczby hipermarketów (z 99 do 190 jednostek). W kolejnych latach ich liczba

równie¿ ros³a, jednak wyraŸnie spowolni³o siê tempo tego wzrostu (np. w 2002 r. o blisko 14% w

stosunku do 2001 r., natomiast w 2003 r. przewy¿sza³a liczbê z 2002 r. o niespe³na 36%). Wynika to

m.in. z faktu, ¿e poszczególne formy handlu detalicznego posiadaj¹ swój cykl ¿ycia na rynku,

który ulega skracaniu [Ka³¹¿na-Drewiñska, Iwankiewicz-Rak, 1999]. Jak podkreœla K³osiewicz-

Górecka [2003b] w ostatnim okresie sieci handlowe maj¹ce hipermarkety zintensyfikowa³y dzia³a-

nia w kierunku wzmocnienia przedsiêbiorstwa na rynku, m.in. przez: lepsze wykorzystanie poten-

cja³u rzeczowego i kadry zarz¹dzaj¹cej, racjonalizacjê oferty asortymentowej, doskonalenie logistyki

dostaw towarów, poprawê organizacji sprzeda¿y, a tak¿e procesy konsolidacyjne (np. przejêcie

sieci hipermarketów Hit przez Tesco). Sieæ hipermarketów zdominowana jest przez kapita³ zagra-

h

c

a

t

a

l

w

e

c

s

l

o

P

w

h

c

y

w

o

l

d

n

a

h

w

ó

t

k

e

i

b

o

h

c

y

w

o

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

o

k

l

e

i

w

i

c

e

i

s

w

y

n

a

i

m

Z

.

3

a

l

e

b

a

T

3

0

0

2

-

9

9

9

1

e

i

n

e

i

n

l

ó

g

e

z

c

z

s

y

W

9

9

9

1

0

0

0

2

1

0

0

2

2

0

0

2

3

0

0

2

y

t

e

k

r

a

m

r

e

p

i

H

a

b

z

c

i

L

m

[

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

a

i

n

d

e

r

Œ

2

]

]

%

[

j

e

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

i

c

œ

o

n

s

a

³

w

³

a

i

z

d

U

3

9

4

0

2

8

-

9

9

2

0

6

6

6

,

2

6

0

9

1

0

5

7

7

6

,

1

8

6

1

2

5

4

4

7

3

,

7

7

3

9

2

5

3

4

7

9

,

1

8

y

t

e

k

r

a

m

r

e

p

u

S

a

b

z

c

i

L

m

[

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

a

i

n

d

e

r

Œ

2

]

]

%

[

jj

e

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

i

c

œ

o

n

s

a

³

w

³

a

i

z

d

U

7

0

4

1

6

3

7

7

,

8

3

2

0

6

1

7

6

6

3

,

4

4

9

3

7

1

9

6

6

4

,

5

4

3

6

8

1

1

9

6

7

,

0

5

3

4

0

2

2

2

7

7

,

9

4

e

w

o

r

a

w

o

t

y

m

o

D

a

b

z

c

i

L

m

[

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

a

i

n

d

e

r

Œ

2

]

]

%

[

j

e

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

i

c

œ

o

n

s

a

³

w

³

a

i

z

d

U

6

4

1

6

0

9

4

9

,

2

3

5

3

1

1

6

5

4

6

,

2

3

7

3

1

2

4

1

4

7

,

0

3

6

0

1

7

2

5

4

9

,

7

1

2

0

1

9

6

2

4

7

,

5

1

e

w

o

l

d

n

a

h

y

m

o

D

a

b

z

c

i

L

m

[

a

w

o

¿

a

d

e

z

r

p

s

a

i

n

h

c

z

r

e

i

w

o

p

a

i

n

d

e

r

Œ

2

]

]

%

[

j

e

n

z

c

i

n

a

r

g

a

z

i

c

œ

o

n

s

a

³

w

³

a

i

z

d

U

8

5

5

6

6

9

3

,

8

1

0

0

5

9

6

9

8

,

4

1

0

1

5

7

9

9

2

,

0

1

9

9

4

9

7

9

2

,

8

1

7

1

5

5

9

9

2

,

4

2

.

S

U

G

h

c

y

n

a

d

e

i

w

a

t

s

d

o

p

a

n

e

n

s

a

³

w

e

i

n

a

w

o

c

a

r

p

o

:

o

³

d

ó

r



Tendencje zmian w handlu detalicznym w Polsce w latach 1997-2003

105

niczny, którego udzia³ w 2003 r. wynosi³ blisko 82% (tab. 3). Pocz¹wszy od 1999 r. ka¿dego roku

powstaje œrednio ok. 30 nowych. W 1998 r. by³o ich 16, natomiast w 2003 r. na terenie Polski

funkcjonowa³ 186 zagranicznych hipermarketów [Zachodni ... 2004].

W latach 1999-2003 odnotowano systematyczny wzrost liczby i œredniej powierzchni sprze-

da¿owej supermarketów. W 2003 r. tego typu jednostek by³o o 45,2% wiêcej ni¿ w 1999 r. i o

blisko 10% wiêcej ni¿ w 2002 r. Podobnie jak w przypadku hipermarketów widoczne jest malej¹-

ce tempo wzrostu ich liczby. Œrednia powierzchnia sprzeda¿owa oscylowa³a w granicach od 667

do 739 m

2

. Dynamiczny rozwój supermarketów przez zagraniczne sieci handlowe sprawi³, ¿e

blisko po³owa z nich to jednostki z udzia³em kapita³u zagranicznego.

Wed³ug szacunków analityków Pricewaterhouse Coopers [Handel ... 2003/2004] w najbli¿-

szych latach zachodnie sieci hiper- i supermarketów bêd¹ opanowywaæ coraz wiêksz¹ czêœæ

polskiego rynku. Do koñca 2005 r. bêd¹ mia³y ok. 18% udzia³ w sprzeda¿y (realny jest wrêcz 40%

udzia³). Dzia³ania inwestycyjne bêd¹ raczej zmierzaæ w kierunku tworzenia mniejszych sklepów

samoobs³ugowych w mniejszych miastach, co wynika g³ównie z du¿ego nasycenia rynku han-

dlu detalicznego w du¿ych aglomeracjach miejskich. Natomiast nowe, wielkie centra handlowe,

które równie¿ bêd¹ powstawaæ, bêd¹ musia³y zaspokajaæ tak¿e potrzeby klientów zwi¹zane ze

spêdzaniem wolnego czasu, z rozrywk¹ i rekreacj¹. Stagnacjê wykazuj¹ domu towarowe, któ-

rych liczba w 2003 r. by³a ni¿sza w porównaniu do 1999 r. o ok. 30%. Zdaniem K³osiewicz-

Góreckiej [2003b] poszukuj¹ one strategii, która ustabilizowa³aby ich spadaj¹c¹ pozycjê na

rynku. Czêœæ z nich zmierza w kierunku domów handlowych, inne próbuj¹ podnieœæ standard

obs³ugi i skoncentrowaæ siê na sprzeda¿y artyku³ów znanych, cenionych marek i zaspokajaæ

potrzeby konsumentów z wy¿szych grup dochodowych. Cech¹ charakterystyczn¹ domów

towarowych jest wycofywanie siê kapita³u zagranicznego z tej formy handlu detalicznego,

bowiem udzia³ w³asnoœci zagranicznej zmniejszy³ siê 32,9% w 1999 r. do 15,7% w 2003 r.

Sytuacjê domów handlowych w Polsce mo¿na uznaæ za ustabilizowan¹, zarówno ze wzglê-

du na przemiany iloœciowe, jak i jakoœciowe. Ich liczba waha³a siê w analizowanym okresie od

500 do 558, a œrednia powierzchnia sprzeda¿owa od 966 do 997 m

2

.

Mimo rozwoju sieci obiektów wielkopowierzchniowych nie obserwuje siê, aby znacznie

ogranicza³y one liczebnoœæ sklepów nale¿¹cych do drobnych kupców, np. w 2004 r. (w stosun-

ku do 2003 r.) liczba ma³ych sklepów spo¿ywczych spad³a zaledwie o 1% [www.gfk.pl]. Jednak

jak wynika z badañ K³osiewicz-Góreckiej [2003a] a¿ 95,8% badanych firm handlowych nega-

tywnie odczu³o otwarcie hiper- lub supermarketu. Wymiernym efektem tych opinii by³o przede

wszystkim obni¿enie zysków oraz utrata klientów. Najbardziej dotkliwie odczu³y to najmniejsze

firmy (87,2%) oraz oferuj¹ce artyku³y ¿ywnoœciowe (90,7%). Z drugiej jednak strony badania

CBOS [Zachowania ... 2002] wskazuj¹, ¿e Polacy w dalszym ci¹gu kupuj¹ artyku³y spo¿ywcze

przede wszystkim w ma³ych sklepach, w których towar podaje sprzedawca (opiniê tak¹ wyrazi-

³o 62% ankietowanych konsumentów). Rozwój sieci centrów handlowych nie mia³ tak¿e istot-

nego wp³ywu na czêstoœæ zakupów ¿ywnoœci w takich sklepach. Równie¿ najczêœciej w ma³ych

sklepach kupowane s¹ œrodki czystoœci (44%) oraz odzie¿, bielizna i kosmetyki (37%). Jak

podaje Mi¹czyñski [2005] (cyt. wyniki badañ firmy analitycznej ACNielsen) zakupy wy³¹cznie

w hipermarketach robi zaledwie co tylko trzeci Polak, natomiast tylko w takich sklepach kupuje

co drugi Wêgier oraz niemal trzy czwarte Czechów i S³owaków.

Sieci detaliczne sektora FMCG

Decyduj¹c¹ rolê w przyœpieszonej ekspansji sieci zagranicznych w Polsce spe³niaj¹ dyna-

micznie rozwijaj¹ce siê sieci funkcjonuj¹ce na rynku artyku³ów ¿ywnoœciowych i nie¿ywno-

œciowych czêstego zakupu, okreœlanych równie¿ jako szybko zbywalne (FMCG).W 2004 r.

ponad 1700 sklepów FMCG, o 300 wiêcej ni¿ np. w 2002 r., nale¿a³o do zagranicznych detalistów

[Zachodni ... 2004].

W Polsce w sektorze FMCG dzia³a blisko 60% wszystkich sklepów [Sieci ... 2004]. Efektem

106

B. Grzybowska

tego jest ewolucja modelu han-

dlu w Polsce. Udzia³ tzw. handlu

tradycyjnego (obejmuj¹cego

kupców niezale¿nych) w obro-

tach towarami szybko rotuj¹cymi

zmniejszy³ siê z 84% w 1998 r. do

64% (tab. 4). Nast¹pi³o to w wyni-

ku nieco ponad 2-krotnego wzro-

stu udzia³u obrotów nowocze-

snych kana³ów dystrybucji

(hipermarkety, supermarkety, skle-

py dyskontowe). Pozycja handlu

tradycyjnego, chocia¿ w dalszym

ci¹gu silna, to jednak rokrocznie

traci w wartoœciowych udzia³ach

w sprzeda¿y w stosunku do no-

woczesnych kana³ów.

W grupie najwiêkszych skle-

pów z sektora FMCG pod wzglê-

dem wartoœci sprzeda¿y przewa-

¿aj¹ hipermarkety (Tesco,

Auchan, Real i Carrefour), ale s¹

te¿ sieci supermarketów (Inter-

marche, Champion) oraz sieci

sklepów dyskontowych (Bie-

dronka – tab. 5). Pod wzglêdem

przychodów netto ze sprzeda¿y,

najwiêkszych 10 sieci detalicz-

nych nale¿y zatem do przedsiê-

biorstw z kapita³em zagranicz-

nym. Zarazem s¹ to wy³¹cznie

sieci nale¿¹ce do tzw. nowocze-

snych kana³ów dystrybucji.

Z analizy sieci sklepów deta-

licznych pod wzglêdem liczby pla-

cówek wynika, ¿e w pierwszej

dziesi¹tce jest 8 sieci z kapita³em

polskim i dwie sieci przedsiê-

biorstw zagranicznych (tab. 6).

Najliczniejsz¹ jest sieæ sklepów

ABC (blisko 1 800), któr¹ zaledwie

w ci¹gu kilkunastu miesiêcy (od

koñca 2002 r.) zorganizowa³a firma

Eurocash Sp. z o.o., wyodrêbnio-

na z portugalskiego koncernu Je-

ronimo Martins. Zbli¿on¹ liczbê

sklepów posiada Polska Sieæ Han-

dlowa Lewiatan (blisko 1600 pla-

cówek). Obecnie jest to najwiêk-

sza sieæ franszyzowa, posiadaj¹ca

130 produktów marki Lewiatan.

o

k

b

y

z

s

i

m

a

r

a

w

o

t

u

l

d

n

a

h

w

w

ó

t

o

r

b

o

³

a

i

z

d

o

P

.

4

a

l

e

b

a

T

)

%

w

–

-

G

C

M

F

(

i

m

y

c

¹

j

u

t

o

r

e

i

n

e

i

n

l

ó

g

e

z

c

z

s

y

W

8

9

9

1

9

9

9

1

0

0

0

2

1

0

0

2

2

0

0

2

3

0

0

2

y

n

j

y

c

y

d

a

rt

l

e

d

n

a

H

y

³

a

n

a

k

e

n

s

e

z

c

o

w

o

N

ij

c

u

b

y

rt

s

y

d

4

8

6

1

8

7

2

2

4

7

6

2

1

7

9

2

8

6

2

3

4

6

6

3

.

a

i

n

o

l

o

P

K

f

G

a

z

]

4

0

0

2

[

a

k

r

a

d

o

p

s

o

G

s

s

o

B

:

o

³

d

ó

r



wó

pel

ks

yb

zci

l

me

dêl

gz

w

do

p

G

C

MF

ez

rot

ke

s

w.r

30

02

w

ec

sl

o

P

w

en

zci

lat

ed

ic

ei

s

ez

sk

êi

wj

a

N.

6

al

eb

aT

æei

SC

B

Aa

ksl

o

P

æei

S

a

wol

dn

a

H

nat

ai

we

L

ak

ba

¯4

3

æei

S-

dei

B

ak

no

r

pel

k

S

zs

a

Na

ksl

o

P

æei

S

a

wol

dn

a

H

.

D.

L

air

eg

or

D

ar

ut

a

N

ke

zs

or

Gt

re

bl

A

æœ

on

sa³

Wh

sa

cor

u

E

.p

S

o.

o

z

Pi

KZ

49'

nat

ai

we

L

A

S

gni

dlo

H

ak

ba

¯

ak

slo

P

A

S

ta

ba

R

ezr

o

mo

P

A

S

o

min

or

eJ

snit

ra

M

.b

yrt

sy

D

æei

S

ak

slo

P

a

wol

dn

a

H

pel

k

S

zs

a

N

nat

ai

we

L

lat

ed

A

S

gni

dlo

H

ati

blo

P

.o.

o

z.

p

S

z.

p

S

ke

zs

or

G

ap

ur

G(

o.

o

)

A

S

od

ar

odl

E

dlo

h

A

ak

slo

P

.o.

o

z.

p

S

ab

zci

L

wó

pel

ks

18

7

17

95

10

61

19

092

776

631

330

136

036

61

.4

00

2

akr

ad

op

so

G

ss

o

B:

o³

dór



y¿

ad

ez

rp

s

ez

wó

do

hc

yz

rp

me

dêl

gz

w

do

p

G

C

MF

ez

rot

ke

s

w.r

30

02

w

ec

sl

o

P

w

en

zci

lat

ed

ic

ei

s

ez

sk

êi

wj

a

N.

5

al

eb

aT

]³

z

dl

m[

ott

en

æei

Sa

kn

or

dei

Bo

cs

eTn

ah

cu

Al

ae

Rr

uof

err

a

Ct

na

e

Gc

rel

ce

L.

Ee

hc

ra

mr

et

nIa

vo

nr

ep

y

Hn

oi

p

ma

h

C

æœ

on

sa³

W

o

min

or

eJ

snit

ra

M

.b

yrt

sy

D

oc

se

T

ak

sl

o

P

na

hc

u

A

ak

sl

o

P

ort

e

M

G

A

ru

of

err

a

C

ak

sl

o

P

ap

ur

G

oni

sa

C

cr

elc

eL

.

E

ak

sl

o

P

MTI

dl

oh

A

ak

sl

o

P

ru

of

err

a

C

ak

sl

o

P

¿a

de

zr

p

S2

,49

,34

,38

,25

,24

,24

,13

,13

,13

,1

.4

00

2

akr

ad

op

so

G

ss

o

B:

o³

dór



Tendencje zmian w handlu detalicznym w Polsce w latach 1997-2003

107

W dalszej kolejnoœci nale¿y wskazaæ na sieci sklepów: ¯abka (1160), Sieæ 34 (909) oraz sieæ

dyskontów Biedronka (772).

Podsumowanie

Nowe warunki gospodarowania, które powsta³y na skutek procesu transformacji polskiej

gospodarki, wymusi³y na przedsiêbiorstwach potrzebê dostosowywania siê do innej, nowej rze-

czywistoœci. Dotyczy to tak¿e podmiotów zajmuj¹cych siê handlem, w tym zw³aszcza jednostek

handlu detalicznego. W wyniku procesów restrukturyzacji i prywatyzacji w kraju osi¹gniêto

strukturê w³asnoœciow¹ charakterystyczn¹ dla handlu krajów o rozwiniêtej gospodarce rynkowej

– nast¹pi³a prawie pe³na prywatyzacja jednostek handlu detalicznego (99,7% jednostek nale¿y do

sektora prywatnego). Roœnie liczba sklepów detalicznych, chocia¿ tempo wzrostu w kolejnych

latach maleje. Jednak w dalszym ci¹gu charakterystyczn¹ cech¹ polskiego handlu jest jego znacz-

ne rozdrobnienie. Doœæ dynamicznie roœnie liczba sklepów z udzia³em kapita³u zagranicznego,

których powierzchnia sprzeda¿owa prawie 13-krotnie przewy¿sza powierzchniê sklepu w³asnoœci

krajowej. WyraŸnym przejawem ekspansji kapita³u zagranicznego jest dynamiczny rozwój wielko-

powierzchniowych obiektów handlowych. Sieci zagraniczne odgrywaj¹ te¿ znacz¹c¹ rolê na ryn-

ku artyku³ów ¿ywnoœciowych i nie¿ywnoœciowych czêstego zakupu (FMCG).

Literatura

Grzybek M., KuŸniar W. 2004: Handel detaliczny ¿ywnoœci¹ w woj. podkarpackim wobec integracji z Uni¹

Europejsk¹. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, nr 1015.

Handel detaliczny i dobra konsumpcyjne. Strategie sukcesu w Rosji oraz Europie Œrodkowej i Wschodniej ze szczegól-

nym uwzglêdnieniem Polski. 2003/2004. Pricewaterhouse Coopers,[ www.pwc.com.pl].

Handel detaliczny w Polsce – spadek ogólnej liczby punktów sprzeda¿y. Warszawa, 10.03.05. [www.gfk.pl].

Ka³¹¿na-Drewiñska U., Iwankiewicz-Rak B. 1999: Marketing w handlu. Wyd. AE, Wroc³aw.

K³osiewicz U., S³omiñska B. 1998: Rynek artyku³ów spo¿ywczych w Polsce. IRWiK, Warszawa.

K³osiewicz-Górecka U. 2003a: Zmiany konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw handlowych. Handel Wewnêtrzny, nr 2.

K³osiewicz-Górecka U. 2003b: Zmiany w handlu detalicznym w Polsce w latach 1998-2002. Handel Wewnêtrzny,

nr 6.

Maleszyk E. 2004: Przyspieszona ekspansja zagranicznych sieci handlu ¿ywnoœci¹ na rynek polski. Handel We-

wnêtrzny, nr 1.

Mi¹czyñski P. 2005: Polacy nie lubi¹ hipermarketów? www. gospodarka.gazeta.pl

Roczniki Statystyczne RP. 1997-2003. GUS, Warszawa.

Rynek wewnêtrzny w 2003 r. 2004. GUS, Warszawa.

Sieci sklepów w Polsce. 2004: Boss Gospodarka, nr 7.

Zachodni wiatr. 2004. Handel z dnia 21.01.2004.

Zachowania konsumenckie – gdzie robimy zakupy. Komunikat z badañ. 2002: CBOS, Warszawa.

Summary

Units of retail trade similarly to other enterprises, had to undertake intensive activities which adjust them to

changing needs and expectations of market. Changes are in ownership as well as in quantity and quality et retail

trade. Great influence on structure of retail trade have big area commercial stores which are dynamically

developed by foreign enterprises. They cause changes in quality and structure of distribution channels of consump-

tion articles. Decisive role in expansion of foreign network of stores have units which operate on FMCG market.

Adres do korespondencji:

dr Barbara Grzybowska

Katedra Ekonomiki Przedsiêbiorstw

Wydzia³ Nauk Ekonomicznych

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

ul. Oczapowskiego 4

10-957 Olszyn

e-mail: [e-mail]