1

Mgr Jolanta Sadek

Klatka piersiowa thorax

Kościec klatki piersiowej ma budowę kostno-chrzęstną.
Klatka piersiowa zawiera i ochrania główne narządy oddechowe i narządy krążenia.
W skład klatki piersiowej wchodzą kręgi piersiowe, żebra i mostek, licznymi połączeniami
związane z sobą w jedną całość.

Żebra (costae)
Są to sprężyste listewki częściowo kostne, a częściowo chrzęstne, które z tyłu obustronnie
odchodzą od powierzchni bocznych kręgów piersiowych i następnie bocznie wypukłym
łukiem ograniczają jamę klatki piersiowej.
U człowieka występuje w zasadzie dwanaście par żeber, liczba ta może się jednak zwiększać
z powodu występowania żeber szyjnych lub lędźwiowych; czasami następuje redukcja żeber
i liczba ich zmniejsza się do jedenastu.
Wyróżnia się:
­

Żebra prawdziwe (costae verae) - siedem górnych par połączonych z przodu
obustronnie z mostkiem;

­

Żebra rzekome (costae spuriae), pięć par, które tylko pośrednio łączą się z mostkiem,
lub też kończą się swobodnie.

­

Żebra rzekome: ósme, dziewiąte i dziesiąte łączą się z wyżej położonym żebrem i razem
z siódmym tworzą łuk żebrowy (arcus costalis) prawy i lewy.
Dwa ostatnie, a czasem i dziesiąte, nie łączą się ani z innymi żebrami, ani też z sobą i
kończą się swobodnie między mięśniami brzucha, nosząc nazwę żeber wolnych (costae
fluitantes/fluctuantes).

2

Budowa żebra:
A. dłuższa, tylna część kostna = kość żebrowa
B. krótsza, przednia część chrzestna = chrząstka żebrowa

1. koniec kręgosłupowy, czyli koniec tylny,
2. trzon
3. koniec mostkowy, czyli przedni,

A.
1. Koniec tylny

 Na końcu tylnym znajduje się głowa żebra (caput costae, zgrubienie częściowo pokryte

chrząstką – powierzchnią stawową.
Od drugiego do dziesiątego żebra powierzchnia stawowa (facies articularis capitis
costae) podzielona jest poziomo przebiegającym grzebieniem głowy (crista capitis) na
dwie części odpowiadające powierzchniom stawowym trzonów kręgów piersiowych.
Powierzchnia górna jest mniejsza niż dolna. Powierzchnie stawowe łączą głowy z
dołkami żebrowymi trzonów kręgów.

 Głowę oddziela od trzonu zwężenie – szyjka (collum costae), wyraźniejsza na górnych

żebrach niż na dolnych.
Na jej górnej powierzchni biegnie podłużnie grzebień szyjki żebra (crista colli costae),
do którego przyczepia się więzadło żebrowo-poprzeczne górne. Grzebień nie występuje
na pierwszych i ostatnich żebrach.

 Na bocznym końcu szyjki, nieco ku tyłowi i dołowi, wystaje guzek żebra (tuberculum

costae); ma on niewielką, pokrytą chrząstką powierzchnię stawową guzka żebra (facies
articularis tuberculi costae), która łączy żebra z powierzchnią stawową wyrostka
poprzecznego odpowiedniego kręgu piersiowego.
Na guzku, bardziej bocznie od powierzchni stawowej, przyczepia się więzadło żebrowo-
poprzeczne boczne.
Guzek żebra jest najwydatniejszy na pierwszych żebrach, brak go natomiast na żebrach
jedenastym i dwunastym, a czasem również na dziesiątym.

2. Trzon żebra (corpus costae) -

cienki,

spłaszczony,

 powierzchnia zewnętrzna

:

wypukła

,

gładka

,

górnych żeber jest silnie skierowana ku

górze; powierzchnia zewnętrzna środkowych żeber na ogół ustawiona jest pionowo,
dolnych - bardziej ku dołowi



bocznie od guzka tworzy tępy kąt (angulus costae), skierowany ku tyłowi i dołowi.
Na pierwszym żebrze znajduje się tuż przy guzku, na następnych żebrach odsuwa
się coraz bardziej na bok, na środkowych żebrach i najsilniej rozwinięty, natomiast
brak go na obu ostatnich.

Żebro jest w trzech kierunkach zakrzywione
 biegnąc od kręgosłupa ku mostkowi zatacza łuk skierowany wypukłością bocznie;

promień tej krzywizny jest różny, z tyłu mniejszy, bocznie i z przodu większy
(krzywizna płaszczyzny) .

3

 skręcenie wzdłuż żebra (krzywizna obrotu).
 Lekkie esowate skręcenie lekko w stosunku do płaszczyzny poziomej. Patrząc z

boku na żebro ułożone na płaszczyźnie widzimy, że część tylna unosi się nad
powierzchnię podpory (krzywizna brzegu),

 Powierzchnia wewnętrzna: wklęsła i gładka,

­

w pobliżu dolnego brzegu biegnie bruzda żebra (sulcus costae) dla naczyń i nerwów
międzyżebrowych; rozpoczyna się przy guzku żebra, z tyłu jest najgłębsza i gubi się
stopniowo do przodu.
Na pierwszych i ostatnich żebrach nie ma bruzdy lub jest tylko bardzo słabo
zaznaczona.
Bruzda biegnie między przyczepami mięśni międzyżebrowych.

 Brzeg górny, gruby i zaokrąglony, przyczep mięśni międzyżebrowych.
 Brzeg dolny jest cienki, przyczep mięśni międzyżebrowych.

3. Koniec przedni kości żebrowej jest nieco poszerzony i kończy się chropowatą, wgłębioną

powierzchnią do połączenia z chrząstką żebrową.

B.
Chrząstki żebrowe (cartilagines costales): zbudowane z chrząstki szklistej tworzą z żebrami
kostnymi wklęsły ku górze łuk silniej zaznaczony na żebrach od V w dół.
Przyśrodkowy, mostkowy koniec chrząstki żeber prawdziwych jest zwężony.
Chrząstki żeber prawdziwych dochodzą do mostka pod kątem otwartym ku dołowi.
Mostkowy koniec chrząstki żeber przytwierdzonych jest zaostrzony.
Chrząstki tych żeber łączą się ze sobą pod ostrym kątem tworząc łuk żebrowy.

4

Odrębności:
Żebra krańcowe, tj. dwa pierwsze żebra i dwa ostatnie mają wiele cech odrębnych.



Żebro I jest krótsze, szersze i bardziej wygięte niż pozostałe żebra. Ma powierzchnię
górną i dolną. Kąt i guzek tego żebra leżą na tym samym poziomie.



Żebro II ma powierzchnię górno-boczną i dolno-przyśrodkową. Powierzchnia żebra
jest ustawiona w położeniu pośrednim w stosunku do żebra I i leżących niżej żeber.



Żebra XI i XII są krótsze, słabiej rozwinięte, nie mają bruzd, guzka żebra, kąta
żebrowego.

Struktura.



Żebra zbudowane są z silnie unaczynionej istoty gąbczastej, która zawiera szpik
czerwony i pokryta jest cienką warstwą istoty zbitej.

Mostek (sternum)



Jest nieparzystą, spłaszczoną kością, stanowi część środkową przedniej ściany klatki
piersiowej.



Jego górny koniec dźwiga obojczyki, brzegi boczne łączą się z chrząstkami
pierwszych siedmiu, a czasem ośmiu par żeber.

Mostek jest ustawiony nieco skośnie, od góry ku dołowi oraz od tyłu do przodu i leży na
wysokości od drugiego lub trzeciego do dziewiątego lub dziesiątego kręgu piersiowego.
Kształt mostka porównywano do krótkiego greckiego miecza, stąd też trzy jego części
składowe otrzymały nazwy:

1. część górna, najszersza – rękojeść manubrium sterni
2. część środkowa, najdłuższa – trzon corpus sterni
3. dolna, najsłabiej rozwiniętą, - wyrostek mieczykowaty processus xiphoideus.

Te trzy części mostka łączą się warstwą chrząstki, wskutek czego zachowują w stosunku do
siebie pewien stopień ruchomości.

Rękojeść



Jest mniej więcej kształtu czworokątnego, szersza i grubsza u góry, zwęża się ku
dołowi.



Powierzchnia przednia jest nieco wypukła, gładka i służy za miejsce przyczepu części
mostkowej mięśnia piersiowego większego i mięśnia mostkowo-obojczykowo-
sutkowego



Powierzchnia tylna jest nieco wklęsła i gładka, przyczepiają się do niej mięśnie
mostkowo-gnykowy i mostkowo-tarczowy.



Na brzegu górnym, najgrubszym, leży pośrodku płytkie wcięcie szyjne (incisura
jugularis), bocznie od niego, obustronnie znajduje się owalne zagłębienie, mniej
więcej siodełkowato zakrzywione i pokryte chrząstką włóknistą - wcięcie
obojczykowe (incisura clavicularis) służy do stawowego połączenia z końcem
mostkowym obojczyka.



Ku dołowi od niego na brzegach bocznych rękojeści, w najszerszym jej miejscu leży
podłużne, chropawe pole - wcięcie żebrowe (incisura costalis) do połączenia z

5

chrząstką pierwszego żebra, a poniżej małe pólko, które z podobnym w górnym kącie
trzonu tworzy wcięcie do połączenia z chrząstką drugiego żebra.

Trzon



Jest dłuższy, węższy i cieńszy niż rękojeść.

 Powierzchnia przednia: trzy poprzecznie biegnące tępe kresy, ciągnące się od brzegu

do brzegu kości na poziomie wcięć żebrowych trzeciego, czwartego i piątego, które
dzielą trzon na cztery odcinki odpowiadające rozwojowo czterem segmentom, jakie
spostrzegamy u zwierząt.



Bocznie, na powierzchni przedniej z obu stron przyczepia się

,

tak samo jak na

rękojeści, część mostkowa mięśnia piersiowego większego.

 Powierzchnia tylna jest równa; biegną po niej również trzy poprzeczne kresy, ale

znacznie słabiej zaznaczone niż poprzednie. Do jej dolnej części z boku przyczepia się
mięsień poprzeczny klatki piersiowej.



Brzeg górny łączy się z rękojeścią mostka. W tym miejscu rękojeść i trzon ustawione
są względem siebie pod kątem otwartym ku tyłowi, tzw. kątem mostka (angulus
sterni), który zaznacza się między rękojeścią a trzonem na powierzchni przedniej
mostka jako tępa, poprzecznie biegnąca wyniosłość.
Jest ona przeważnie wyczuwalna, a często nawet widoczna i według niej określamy
położenie drugiego żebra.
Gdy zachowana jest chrząstka między rękojeścią a trzonem, kąt mostka podczas
wdechu spłaszcza się, a podczas wydechu zaostrza i staje się bardziej wyczuwalny.



Brzeg dolny jest wąski i łączy się z wyrostkiem mieczykowatym.



Brzeg boczny w swym końcu górnym ma z obu stron powierzchnię, która z podobną
powierzchnią na rękojeści tworzy wgłębienie dla chrząstki drugiego żebra.



Poniżej znajdują się dalsze cztery wcięcia żebrowe o powierzchniach gładkich i
pokrytych chrząstką szklistą do połączenia z chrząstkami trzeciego, czwartego,
piątego i szóstego żebra.



Wcięcie dla żebra siódmego znajduje się przeważnie częściowo na trzonie mostka,
częściowo na wyrostku mieczykowatym.

Wyrostek mieczykowaty



stanowi najmniejszą część mostka, cienki, wydłużony, bardzo zmienny pod względem
wielkości i kształtu; często na końcu dwudzielny lub przebity przez otwór.



Do powierzchni przedniej z obu stron przyczepia się więzadło żebrowo-mieczykowe i
mała część mięśnia prostego brzucha;



Powierzchnia tylna jest miejscem przyczepu części włókien przepony i mięśnia
poprzecznego klatki piersiowej dolnego końca przyczepia się kresa biała.

Struktura



Mostek zbudowany jest z istoty gąbczastej, która zawiera szpik czerwony i pokryta
jest cienką warstwą istoty zbitej. Jest ona najgrubsza w górnej części rękojeści.

6

Połączenia.



Mostek łączy się z obu stron z obojczykiem i z górnymi siedmioma lub rzadziej,
ośmioma chrząstkami żebrowymi.

Połączenia żeber i mostka
Klatka piersiowa jest bardzo sprężysta, Sprężystość tę zawdzięcza budowie z poszczególnych
pierścieni żebrowych, składających się z części kostnych i chrzestnych, oraz ruchomym
połączeniom ich przednich i tylnych końców.

Istnieje tu pięć grup połączeń:
1. połączenia żeber z kręgosłupem,
2. połączenia żeber z mostkiem,
3. połączenia żeber kostnych z chrząstkami żebrowymi,
4. połączenia chrząstek żebrowych ze sobą,
5. połączenia poszczególnych części mostka ze sobą.

1. połączenia żeber z kręgosłupem.

Żebra połączone są ruchomo z kręgami piersiowymi stawami żebrowo-kręgowymi
(articulationes costovertebrales) - każde żebro łączy się w dwóch punktach; głowa
żebra porusza się w dołkach żebrowych trzonów, a równocześnie guzek żebra obraca
się w dołku żebrowym wyrostków poprzecznych. Pod względem mechanicznym oba
połączenia każdego żebra tworzą jeden staw.

2 rodzaje połączeń:

 Stawy głów żebrowych (articulationes capitum costarum).

­ Utworzone przez powierzchnie stawowe głów żeber I-VII i odpowiadające im

dołki żebrowe kręgów.

­

Powierzchnie stawowe pokryte są przeważnie chrząstką włóknistą, czasem
szklistą.

7

­

Żebra I, XI i XII są połączone tylko z jednym odpowiadającym im kręgiem,
pozostałe żebra z dwoma sąsiednimi kręgami.

­

Staw od wewnątrz jest wzmocniony przez więzadło śródstawowe głowy żebra
(lig. capitis costae intraarticulare), które jest rozpięte między grzebieniem
głowy żebra a krążkiem międzykręgowym. Stawy I, XI i XII żebra nie mają tego
więzadła.

­

Ponadto cienką torebkę stawową wzmacnia od przodu więzadło promieniste
głowy żebra (lig. capitis costae radiatum).

 Stawy żebrowo-poprzeczne (articulationes costotransversariae)

­

Występują tylko na dziesięciu górnych żebrach - ostatnie dwa żebra mają tylko
stawy głów żeber

­

Powierzchnie stawowe są utworzone przez powierzchnie stawowe guzków żeber
i dołki żebrowe wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych.

­

Brzegi powierzchni stawowych, pokrytych chrząstką szklistą, złączone są w
każdym stawie torebką stawową – cienką, wiotką

­

Torebki stawowe wzmocnione są kilkoma wiązadłami żebrowo-poprzecznymi
(ligg. costotransversariae), rozpiętymi między szyjką żebra a wyrostkami
poprzecznymi, leżącymi wyżej lub na tym samym poziomie, oraz więzadłem
guzka żebra (lig. tuberculi costae), biegnącym od wyrostka poprzecznego kręgu
do guzka żebra.

2. połączenia żeber z mostkiem

­

Siedem górnych (prawdziwych) żeber łączy się z mostkiem.

­

Końce przednie chrząstek przylegają bezpośrednio do wcięć żebrowych mostka.

­

Chrząstka pierwszego żebra w większości przypadków zlewa z mostkiem,
wytwarzając chrząstkozrost mostkowo-żebrowy (synchondrosis sternocostales).

­

Chrząstki od drugiego do siódmego (czasem ósmego) żebra łączą się z mostkiem za
pomocą prawdziwych stawów, z jamą i torebką stawową. Są to stawy mostkowo-
żebrowe (articulationes sternocostales).

­

Podobnie jak w stawach głów żebrowych, również tutaj cienka torebka stawowa
wzmocniona jest więzadłem promienistym, a więzadło śródstawowe intraarticulare
wzmacnia połączenie obu końców stawowych; poza tym specjalne pasma łączą
chrząstki żebrowe z wyrostkiem mieczykowatym jako więzadła żebrowo-
mieczykowe.

­

Więzadła w postaci szerokich i cienkich pasm biegną rozbieżnie z powierzchni
przedniej i tylnej mostkowych końców chrząstek żebrowych na mostek. Częściowo

8

krzyżują się na mostku i splatają z więzadłami strony przeciwległej. W ten sposób
mostek z obu stron jest pokryty błoną, tzw. błoną mostka (membrana sterni),
przednią i tylną.

­

Błona mostka tylna jest specjalnie mocna, tak że w przypadkach poprzecznych złamań
mostka nie pęka tak jak przednia, lecz chroni przed niebezpiecznym
przemieszczeniem złamanych końców do klatki piersiowej

3. połączenia żeber kostnych z chrząstkami żebrowymi

­

Żebra kostne przechodzą bezpośrednio w chrząstki na swych przednich końcach.

­

Przednie końce żeber kostnych zakończone są owalnymi, pionowo ustawionymi
wgłębieniami o porowatej powierzchni, z którymi łączą się ściśle chrząstki żebrowe.

­

Połączenie to jest bardzo mocne, ponieważ najmniejsze, mikroskopowe części
powierzchni stycznych wnikają jedne w drugie.

­

Trwałość tego połączenia wzmaga się jeszcze dzięki temu, że okostna żebra kostnego
przechodzi bezpośrednio w ochrzęstną chrząstki żebrowej. Dlatego też oderwanie się
chrząstki od kości zdarza się bardzo rzadko.

4. połączenia chrząstek żebrowych ze sobą

­

Przylegające do siebie brzegi chrząstek szóstego, siódmego i ósmego żebra z reguły
łączą się stawami międzychrząstkowymi (articulationes interchondrales).
W połowie przypadków również piąta chrząstka żebrowa łączy się stawowo z szóstą,
a często (w 25%) także chrząstka dziewiątego żebra z ósmym.

Staw taki zawiera małą jamkę stawową, a ochrzęstna ma rolę torebki stawowej.

­

Błony międzyżebrowe zewnętrzne, będące w ścisłym związku z mięśniami
międzyżebrowymi, mogą uchodzić za więzadła wzmacniające stawy
międzychrząstkowe.

­

Koniec przedni dziesiątej chrząstki żebrowej połączony jest z dziewiątą chrząstką
luźnymi pasmami więzadłowymi. a żebrom jedenastemu i dwunastemu brak tego
połączenia.

5. połączenia poszczególnych części mostka ze sobą.

Trzy części mostka — rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowaty również u dorosłego
przeważnie nie są połączone z sobą kostnie, lecz mniej lub bardziej ruchomo za
pomocą chrząstki.
Są to chrząstkozrosty mostkowe (synchondroses sternales).
Powierzchnie końcowe trzech łączących się ze sobą części pokryte są warstwą
chrząstki szklistej, a między nimi znajduje się płytka chrząstki włóknistej.
W górnym połączeniu mostkowym (synchondrosis/ symphysis manubriosternalis)
między rękojeścią a trzonem grubość całej masy chrzestnej (obu warstw szklistych i
płytki włóknistej) wynosi ok. 6 mm.
Dolne połączenie mostkowe (synchondrosis xiphosternalis), między trzonem a
wyrostkiem mieczykowatym, podobne jest na ogół do górnego, tylko w
przeciwieństwie do niego kościozrost występuje tu bardzo często, szczególnie od 50
lat wzwyż. Natomiast bardzo rzadko wytwarza się połączenie stawowe.

9

Klatka piersiowa (thorax) jako całość.

­

Kształt ściętego u szczytu stożka, spłaszczonego nieco w osi strzałkowej.

­

Najwęższa jest w części górnej, gdzie znajduje się jej wierzchołek z otworem górnym
klatki piersiowej.

­

Najszersza u podstawy, czyli na wysokości otworu dolnego.

­

Ściany klatki piersiowej są mniej lub bardziej wypukłe.
Wyróżniamy:



Ścianę przednią.
Ściana przednia, utworzona przez mostek i chrząstki żeber jest najkrótsza, ustawiona
pochyło, tak że rękojeść mostka leży bliżej kręgosłupa niż wyrostek mieczykowaty.

 Tylną

Ścianę tylną tworzy odcinek piersiowy kręgosłupa i tylne części żeber. Kręgosłup
wpukla się głęboko w jamę klatki piersiowej, nadając jej na przekroju poprzecznym
kształt nerkowaty.
Od strony zewnętrznej, między uwypuklonymi do tyłu żebrami a wciętym do przodu
kręgosłupem, tworzą się parzyste bruzdy grzbietowe (sulci dorsales) i żebrowo-
kręgowe (sulci costovertebrales), w których znajdują się mięśnie pasma
przyśrodkowego i bocznego prostownika grzbietu.
Od strony wewnętrznej klatki piersiowej, po obu stronach kręgosłupa, leżą głębokie
bruzdy płucne (sulci pulmonares).

 Dwie ściany boczne.

Ściany boczne są najdłuższe, tworzą je przednie części żeber kostnych, między
którymi znajdują się przestrzenie międzyżebrowe (spatia intercostalia).
Są one najszersze na granicy kostno-chrzęstnej żeber.



Ściany ograniczają przestrzeń - jamę klatki piersiowej (cavum thoracis), stanowiącą
osłonę dla znajdujących się wewnątrz narządów - serca, płuc i wątroby.



Klatka piersiowa ma dwa otwory: górny i dolny.

10

­

Otwór górny klatki piersiowej (apertura thoracis superior), kształtu
nerkowatego, jest ograniczony trzonem pierwszego kręgu piersiowego, pierwszą
parą żeber i górnym brzegiem rękojeści mostka. Płaszczyzna otworu jest
skierowana ku przodowi i dołowi pod kątem około 30°, tak że wcięcie szyjne
rękojeści mostka leży na poziomie granicy między II i III kręgiem piersiowym.

­

Otwór dolny klatki piersiowej (apertura thoracis inferior), jest znacznie większy
niż górny i ma kształt bardziej nieregularny. Ograniczają go XII kręg piersiowy,
ostatnia para żeber, łuki żebrowe obu stron stykające się pod kątem około 70° oraz
wyrostek mieczykowaty mostka.



Kąt zawarty między łukami żeber - kąt podmostkowy (angulus infrasternalis).

Klatka piersiowa wykazuje różnice płciowe - u kobiet jest krótsza wskutek mniej spadzistego
przebiegu żeber i krótszego mostka, a jej otwór dolny jest szerszy niż u mężczyzn.
Zależnie od typu konstytucjonalnego klatka piersiowa może być płaska lub wysklepiona,
dłuższa lub krótsza, o większej lub mniejszej objętości.
Wykazuje również zmiany po przebytych stanach chorobowych (krzywica).

Klatka piersiowa bierze udział w oddychaniu.

W czasie wdechu się unosi, a w fazie wydechu - opada.
Na ruchy oddechowe klatki piersiowej składają się:

o ruchy obrotowe i ślizgowe żeber w stawach żebrowo-kręgowych,
o

elastyczne odgięcia chrząstek żebrowych,

o ruchy unoszenia i wysuwania do przodu mostka
o

ruchy prostowania odcinka piersiowego kręgosłupa

W wyniku opisanych ruchów, podczas wdechu klatka piersiowa zwiększa swój wymiar
strzałkowy i czołowy.
Unoszenie klatki piersiowej w fazie wdechu i pozycji stojącej powodują odpowiednie
mięśnie oddechowe, natomiast na jej opadanie w fazie wydechu wpływa siła grawitacji
(ciężkości klatki piersiowej), sprężystość chrząstek żebrowych oraz działanie mięśni
wydechowych.

Piśmiennictwo
1. Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I, PZWL 2004
2. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
3. Krechowiecki A. – Zarys anatomii człowieka. PZWL 2009
4. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, 2004
5. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I i II
6. Sinelnikov: Atlas of human anatomy, vol.I
7. Tixa S: Atlas anatomii palpacyjnej, tom I
8. Gray H: Anatomy of the Human Body