1

OCHRONA

OCHRONA

PACJENT

PACJENT

Ó

Ó

W I

W I

PERSONELU MEDYCZNEGO

PERSONELU MEDYCZNEGO

PRZED SZKODLIWYM

PRZED SZKODLIWYM

PROMIENIOWANIEM

PROMIENIOWANIEM

RENTGENOWSKIM

RENTGENOWSKIM

W 1927 r. Mi

W 1927 r. Mi

ę

ę

dzynarodowy

dzynarodowy

Kongres

Kongres

Radiologiczny powo

Radiologiczny powo

ł

ł

a

a

ł

ł

Mi

Mi

ę

ę

dzynarodow

dzynarodow

ą

ą

Komisj

Komisj

ę

ę

Ochrony

Ochrony

Radiologicznej /

Radiologicznej /

Internacinal

Internacinal

Commission

Commission

of

of

Radiological

Radiological

Protection

Protection

ICR

ICR

P

P

/

/

2

DZIENNIK USTAW

DZIENNIK USTAW

Warszawa dnia 25 sierpie

Warszawa dnia 25 sierpie

ń

ń

2005

2005

•

•

Zapobieganie nara

Zapobieganie nara

ż

ż

eniu ludzi i ska

eniu ludzi i ska

ż

ż

eniu

eniu

ś

ś

rodowiska, a w przypadku braku

rodowiska, a w przypadku braku

mo

mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci zapobie

ci zapobie

ż

ż

enia takim sytuacjom

enia takim sytuacjom

–

–

ograniczenie ich skutk

ograniczenie ich skutk

ó

ó

w do poziomu

w do poziomu

tak niskiego, jak tylko jest to rozs

tak niskiego, jak tylko jest to rozs

ą

ą

dnie

dnie

osi

osi

ą

ą

galne, przy uwzgl

galne, przy uwzgl

ę

ę

dnieniu czynnik

dnieniu czynnik

ó

ó

w

w

ekonomicznych, spo

ekonomicznych, spo

ł

ł

ecznych i

ecznych i

zdrowotnych

zdrowotnych

.

.

3

•

•

Warunkiem wykonania badania lub

Warunkiem wykonania badania lub

zabiegu z zastosowaniem

zabiegu z zastosowaniem

promieniowania jonizuj

promieniowania jonizuj

ą

ą

cego jest

cego jest

skierowanie wystawione przez

skierowanie wystawione przez

lekarza kieruj

lekarza kieruj

ą

ą

cego na badanie lub

cego na badanie lub

zabieg.

zabieg.

•

•

Bez skierowania mo

Bez skierowania mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

wykonane badanie z

wykonane badanie z

zastosowaniem promieniowania jonizuj

zastosowaniem promieniowania jonizuj

ą

ą

cego

cego

przeprowadzone w ramach bada

przeprowadzone w ramach bada

ń

ń

przesiewowych lub stomatologicznych (z

przesiewowych lub stomatologicznych (z

wy

wy

ł

ą

ł

ą

czeniem bada

czeniem bada

ń

ń

pantomograficznych

pantomograficznych

) oraz

) oraz

w przypadkach bezpo

w przypadkach bezpo

ś

ś

redniego zagro

redniego zagro

ż

ż

enia

enia

ż

ż

ycia.

ycia.

4

•

•

Skierowanie mo

Skierowanie mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

wystawione po

wystawione po

upewnieniu si

upewnieniu si

ę

ę

,

,

ż

ż

e inne alternatywne i

e inne alternatywne i

nieinwazyjne metody lub wcze

nieinwazyjne metody lub wcze

ś

ś

niej

niej

wykonane badania nie mog

wykonane badania nie mog

ą

ą

dostarczy

dostarczy

ć

ć

niezb

niezb

ę

ę

dnych, analogicznych informacji lub

dnych, analogicznych informacji lub

wynik

wynik

ó

ó

w leczenia.

w leczenia.





Skierowanie w formie pisemnej lub

Skierowanie w formie pisemnej lub

elektronicznej zawiera:

elektronicznej zawiera:





cel i uzasadnienie badania lub

cel i uzasadnienie badania lub

zabiegu

zabiegu





wst

wst

ę

ę

pne rozpoznanie kliniczne

pne rozpoznanie kliniczne





informacje niezb

informacje niezb

ę

ę

dne do

dne do

prawid

prawid

ł

ł

owego przeprowadzenia

owego przeprowadzenia

medycznej

medycznej

procedury

procedury

radiologicznej

radiologicznej





podpis osoby kieruj

podpis osoby kieruj

ą

ą

cej na

cej na

badanie lub zabieg

badanie lub zabieg

5

•

•

Za w

Za w

ł

ł

a

a

ś

ś

ciwe wykonanie bada

ciwe wykonanie bada

ń

ń

i

i

zabieg

zabieg

ó

ó

w oraz za ograniczenie do

w oraz za ograniczenie do

minimum ekspozycji pacjenta na

minimum ekspozycji pacjenta na

promieniowanie jonizuj

promieniowanie jonizuj

ą

ą

ce

ce

odpowiada lekarz, kt

odpowiada lekarz, kt

ó

ó

ry je

ry je

wykonuje lub nadzoruje.

wykonuje lub nadzoruje.

Podstawowe zalecenia dotycz

Podstawowe zalecenia dotycz

ą

ą

ce sposob

ce sposob

ó

ó

w

w

zmniejszania dawki poch

zmniejszania dawki poch

ł

ł

anianej przez

anianej przez

chorego

chorego

:

:





technika

technika





kratki

kratki

przeciwrozproszeniowe

przeciwrozproszeniowe





ograniczenie wi

ograniczenie wi

ą

ą

zki

zki





os

os

ł

ł

ony

ony





filtracja

filtracja





radiografia w projekcji tylno

radiografia w projekcji tylno

-

-

przedniej(P

przedniej(P

-

-

A)

A)





receptory obrazu

receptory obrazu





zdj

zdj

ę

ę

cia powtarzane

cia powtarzane

6

•

•

Za przestrzeganie wymaga

Za przestrzeganie wymaga

ń

ń

bezpiecze

bezpiecze

ń

ń

stwa j

stwa j

ą

ą

drowego i

drowego i

ochrony radiologicznej

ochrony radiologicznej

odpowiedzialny jest kierownik

odpowiedzialny jest kierownik

jednostki organizacyjnej

jednostki organizacyjnej

wykonuj

wykonuj

ą

ą

cej dzia

cej dzia

ł

ł

alno

alno

ść

ść

zwi

zwi

ą

ą

zan

zan

ą

ą

z nara

z nara

ż

ż

eniem.

eniem.

•

•

W jednostce organizacyjnej, wykonuj

W jednostce organizacyjnej, wykonuj

ą

ą

cej

cej

dzia

dzia

ł

ł

alno

alno

ść

ść

wymagaj

wymagaj

ą

ą

c

c

ą

ą

zezwolenia,

zezwolenia,

wewn

wewn

ę

ę

trzny nadz

trzny nadz

ó

ó

r nad przestrzeganiem

r nad przestrzeganiem

wymaga

wymaga

ń

ń

bezpiecze

bezpiecze

ń

ń

stwa j

stwa j

ą

ą

drowego i

drowego i

ochrony radiologicznej sprawuje osoba,

ochrony radiologicznej sprawuje osoba,

kt

kt

ó

ó

ra posiada uprawnienia inspektora

ra posiada uprawnienia inspektora

ochrony radiologicznej.

ochrony radiologicznej.

7

•

•

Pracownik mo

Pracownik mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

zatrudniony w

zatrudniony w

warunkach nara

warunkach nara

ż

ż

enia po orzeczeniu

enia po orzeczeniu

braku przeciwwskaza

braku przeciwwskaza

ń

ń

do takiego

do takiego

zatrudnienia wydanym przez lekarza

zatrudnienia wydanym przez lekarza

posiadaj

posiadaj

ą

ą

cego odpowiednie

cego odpowiednie

kwalifikacje, zwanego dalej

kwalifikacje, zwanego dalej

„

„

uprawnionym lekarzem

uprawnionym lekarzem

”

”

.

.

Stosowanie promieniowania

Stosowanie promieniowania

jonizuj

jonizuj

ą

ą

cego w celach

cego w celach

medycznych obejmuje:

medycznych obejmuje:

8

•

•

ekspozycj

ekspozycj

ę

ę

pacjent

pacjent

ó

ó

w wynikaj

w wynikaj

ą

ą

c

c

ą

ą

z bada

z bada

ń

ń

lekarskich i leczenia, w tym r

lekarskich i leczenia, w tym r

ó

ó

wnie

wnie

ż

ż

bada

bada

ń

ń

wst

wst

ę

ę

pnych i okresowych

pnych i okresowych

•

•

ekspozycj

ekspozycj

ę

ę

os

os

ó

ó

b poddanych przesiewowym

b poddanych przesiewowym

badaniom radiologicznym

badaniom radiologicznym

•

•

ekspozycj

ekspozycj

ę

ę

zdrowych os

zdrowych os

ó

ó

b lub pacjent

b lub pacjent

ó

ó

w

w

uczestnicz

uczestnicz

ą

ą

cych w eksperymentach medycznych

cych w eksperymentach medycznych

•

•

ekspozycj

ekspozycj

ę

ę

os

os

ó

ó

b w trakcie bada

b w trakcie bada

ń

ń

w celach

w celach

prawno

prawno

-

-

medycznych

medycznych

•

•

ekspozycj

ekspozycj

ę

ę

os

os

ó

ó

b, kt

b, kt

ó

ó

re

re

ś

ś

wiadomie i z w

wiadomie i z w

ł

ł

asnej

asnej

woli udzielaj

woli udzielaj

ą

ą

pomocy pacjentom i opiekuj

pomocy pacjentom i opiekuj

ą

ą

si

si

ę

ę

nimi.

nimi.

Ochrona radiologiczna pracownik

Ochrona radiologiczna pracownik

ó

ó

w:

w:

Os

Os

ł

ł

ony sta

ony sta

ł

ł

e:

e:

ś

ś

ciany, stropy, drzwi,

ciany, stropy, drzwi,

sterownia

sterownia

Os

Os

ł

ł

ony ruchome: parawany

ony ruchome: parawany

Os

Os

ł

ł

ony osobiste: fartuchy, okulary,

ony osobiste: fartuchy, okulary,

r

r

ę

ę

kawice, os

kawice, os

ł

ł

ona tarczycy

ona tarczycy

9

Shields

Shields





Ochrona radiologiczna pracownik

Ochrona radiologiczna pracownik

ó

ó

w:

w:

•

•

kontrola dawek

kontrola dawek

-

-

dawkomierze

dawkomierze

•

•

kontrola dozymetryczna

kontrola dozymetryczna

ś

ś

rodowiska

rodowiska

pracy

pracy

•

•

kontrola lekarska

kontrola lekarska

-

-

grupa A dawka

grupa A dawka

6mSv

6mSv

•

•

-

-

grupa B dawka

grupa B dawka

1mSv

1mSv

10

•

•

Zaliczenie pracownik

Zaliczenie pracownik

ó

ó

w

w

zatrudnionych w warunkach

zatrudnionych w warunkach

nara

nara

ż

ż

enia do kategorii A lub B

enia do kategorii A lub B

dokonuje kierownik jednostki

dokonuje kierownik jednostki

organizacyjnej w zale

organizacyjnej w zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od

ci od

przewidywanego poziomu nara

przewidywanego poziomu nara

ż

ż

enia

enia

tych pracownik

tych pracownik

ó

ó

w.

w.

Skutki dzia

Skutki dzia

ł

ł

ania promieniowania na

ania promieniowania na

poziomie molekularnym i

poziomie molekularnym i

subkom

subkom

ó

ó

rkowym

rkowym

-

dotyczągł

ównie DNA i mitochondriów, są

związane gł

ównie z zaburzeniem struktury

elektronowej DNA (od nieprawidł

owego tworzenia

biał

ek do ś

mierci komórki) i tworzeniem wolnych

rodników

11

Skutki promieniowania na poziomie

Skutki promieniowania na poziomie

kom

kom

ó

ó

rkowym

rkowym

•

•

Wra

Wra

ż

ż

liwo

liwo

ś

ć

ś

ć

kom

kom

ó

ó

rek na promieniowanie jest

rek na promieniowanie jest

wprost proporcjonalna do ich aktywno

wprost proporcjonalna do ich aktywno

ś

ś

ci

ci

proliferacyjnej

proliferacyjnej

a odwrotnie proporcjonalna do

a odwrotnie proporcjonalna do

stopnia ich

stopnia ich

zr

zr

ó

ó

znicowania

znicowania

•

•

Efektem mo

Efektem mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

op

op

ó

ó

ź

ź

nione przechodzenie do

nione przechodzenie do

kolejnej fazy podzia

kolejnej fazy podzia

ł

ł

u kom

u kom

ó

ó

rki i powstanie

rki i powstanie

aberracji chromosomalnych

aberracji chromosomalnych

Skutki napromieniowania zarodka

Skutki napromieniowania zarodka

i p

i p

ł

ł

odu

odu

•

•

Napromieniowanie zapł

odnionego jaja przed

zagnież

dż

eniem sięw jamie macicy doprowadza do

jego obumarcia
Inne moż

liwe skutki to: nieprawidł

owe zagnież

dż

enie

prowadzą

ce do poronienia, ciąż

y pozamacicznej,

dysfunkcji ł

oż

yska lub wad rozwojowych

12

Skutki napromieniowania zarodka

Skutki napromieniowania zarodka

i p

i p

ł

ł

odu

odu

•

•

Napromieniowanie mię

dzy 2 a 6 tygodniem ciąż

y

(nasilona organogeneza) prowadzi do powstania
licznych wad rozwojowych będących przyczyną
ś

mierci okoł

oporodowej

Napromieniowanie po okresie organogenezy- ryzyko
wystąpienia wad rozwojowych jest znacznie
mniejsze,roś

nie ryzyko wystąpienia defektów

genetycznych i nowotworów





Zabrania si

Zabrania si

ę

ę

wykonywania bada

wykonywania bada

ń

ń

fotofluorograficznych

fotofluorograficznych

u os

u os

ó

ó

b poni

b poni

ż

ż

ej 16

ej 16

roku

roku

ż

ż

ycia

ycia

,

,

wykonywanie

wykonywanie

bada

bada

ń

ń

rentgenowskich u tych os

rentgenowskich u tych os

ó

ó

b wymaga:

b wymaga:





-

-

urz

urz

ą

ą

dze

dze

ń

ń

z 6

z 6

-

-

pulsowym generatorem

pulsowym generatorem





-

-

unieruchomienia

unieruchomienia





Stosowania os

Stosowania os

ł

ł

on na gonady i gruczo

on na gonady i gruczo

ł

ł

y

y

sutkowe

sutkowe

13





Zabiegi z zakresu radiologii interwencyjnej

Zabiegi z zakresu radiologii interwencyjnej

u kobiet w ci

u kobiet w ci

ąż

ąż

y mog

y mog

ą

ą

by

by

ć

ć

wykonywane

wykonywane

dla ratowania zdrowia i

dla ratowania zdrowia i

ż

ż

ycia matki, je

ycia matki, je

ż

ż

eli

eli

nie dotycz

nie dotycz

ą

ą

okolicy miednicy ma

okolicy miednicy ma

ł

ł

ej i

ej i

brzucha (w bezpo

brzucha (w bezpo

ś

ś

rednim s

rednim s

ą

ą

siedztwie

siedztwie

p

p

ł

ł

odu). W przypadku gdy dosz

odu). W przypadku gdy dosz

ł

ł

o do

o do

napromieniowania zarodka lub p

napromieniowania zarodka lub p

ł

ł

odu

odu

bezpo

bezpo

ś

ś

redni

redni

ą

ą

wi

wi

ą

ą

zk

zk

ą

ą

promieniowania,

promieniowania,

fizyk medyczny dokonuje obliczenia

fizyk medyczny dokonuje obliczenia

dawki dla zarodka lub p

dawki dla zarodka lub p

ł

ł

odu.

odu.

Typy odczyn

Typy odczyn

ó

ó

w popromiennych w

w popromiennych w

tkankach:

tkankach:

•

•

odczyn wczesny (ostry)

odczyn wczesny (ostry)

–

–

pojawia si

pojawia si

ę

ę

w

w

ci

ci

ą

ą

gu 2

gu 2

-

-

4 tygodni (do 90 dni) i dotyczy

4 tygodni (do 90 dni) i dotyczy

tkanek typu H, objawy zale

tkanek typu H, objawy zale

żą

ż

ą

od wielko

od wielko

ś

ś

ci

ci

poch

poch

ł

ł

oni

oni

ę

ę

tej dawki i s

tej dawki i s

ą

ą

to najcz

to najcz

ęś

ęś

ciej:

ciej:

zesp

zesp

ó

ó

ł

ł

jelitowy: wymioty, brak

jelitowy: wymioty, brak

ł

ł

aknienia,

aknienia,

biegunka,

biegunka,

•

•

Uszkodzenie uk

Uszkodzenie uk

ł

ł

adu krwiotw

adu krwiotw

ó

ó

rczego

rczego

•

•

utrata w

utrata w

ł

ł

os

os

ó

ó

w, wybroczyny

w, wybroczyny

14

Typy odczyn

Typy odczyn

ó

ó

w popromiennych w

w popromiennych w

tkankach:

tkankach:

•

•

•

•

odczyn p

odczyn p

ó

ó

ź

ź

ny

ny

–

–

pojawia si

pojawia si

ę

ę

od kilku miesi

od kilku miesi

ę

ę

cy do

cy do

kilku lat i dotyczy tkanek typu F, najcz

kilku lat i dotyczy tkanek typu F, najcz

ę

ś

ę

ś

ciej s

ciej s

ą

ą

to: za

to: za

ć

ć

ma, z

ma, z

ł

ł

uszczenie lub zw

uszczenie lub zw

ł

ł

ó

ó

knienia sk

knienia sk

ó

ó

ry,

ry,

zw

zw

ł

ł

ó

ó

knienia lub przetoki jelitowe, martwica

knienia lub przetoki jelitowe, martwica

m

m

ó

ó

zgu i rdzenia, demielinizacja nerw

zgu i rdzenia, demielinizacja nerw

ó

ó

w

w

obwodowych, zapalenie p

obwodowych, zapalenie p

ł

ł

uc i osierdzia,

uc i osierdzia,

zw

zw

ł

ł

ó

ó

knienia k

knienia k

ł

ę

ł

ę

bk

bk

ó

ó

w nerkowych, zapalenie lub

w nerkowych, zapalenie lub

owrzodzenie p

owrzodzenie p

ę

ę

cherza

cherza

moczowego

moczowego