2012-12-16

1

„KIM WY JESTEŚCIE

MY BYLIŚMY

CZYM MY JESTEŚMY

WY BĘDZIECIE"

Zdrowie i życie człowieka jako
wartość nadrzędna

Życie jest dobrem najwyższym (Powszechna deklaracja

praw człowieka z 1948 r.)
art. 25

Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej

zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to

wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne

świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na

wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy,

wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny

sposób od niego niezależny.
Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy.

Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie jak i pozamałżeńskie,

korzystają z jednakowej ochrony społecznej.

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej (1991)

art.19 ust. 1

Pacjent ma prawo do:

świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom

wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości

udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z

rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury

ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń;
informacji o swoim stanie zdrowia;
wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń

zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej

informacji;
intymności i poszanowania godności w czasie udzielania

świadczeń zdrowotnych;
umierania w spokoju i godności.

Kodeks etyki lekarskiej –
przyrzeczenie lekarskie

Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza
i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:

obowiązki te sumiennie spełniać;
służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;
według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a
chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość,
poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i
okazując należny im szacunek;
nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci
chorego;
strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy
odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak
postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych;
stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego
wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić.

Przyrzekam to uroczyście!

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 12.

1. Lekarz powinien życzliwie i kulturalnie
traktować pacjentów, szanując ich godność
osobistą, prawo do intymności i prywatności.
2. Relacje między pacjentem, a lekarzem
powinny opierać się na ich wzajemnym
zaufaniu; dlatego pacjent powinien mieć
prawo do wyboru lekarza.

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 13.

1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta
do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji
dotyczących jego zdrowia.
2. Informacja udzielona pacjentowi powinna być
sformułowana w sposób dla niego zrozumiały.
3. Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu
ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych
i leczniczych, i spodziewanych korzyściach związanych
z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach
zastosowania innego postępowania medycznego.

2012-12-16

2

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 15.

1. Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze

wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do

świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić jego

przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca

się pacjentem.
2. W przypadku osoby niepełnoletniej lekarz powinien

starać się uzyskać także jej zgodę, o ile jest ona zdolna do

świadomego wyrażenia tej zgody.
3. Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego

i zapobiegawczego bez zgody pacjenta może być

dopuszczone tylko wyjątkowo w szczególnych przypadkach

zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 16.

1. Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego
zdrowia bądź
o leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie.
Informowanie rodziny lub innych osób powinno być
uzgodnione z chorym.
2. W przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może
udzielić dla dobra chorego, niezbędnych informacji
osobie, co do której jest przekonany, że działa ona
w interesie chorego.

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 17.

W razie niepomyślnej dla chorego prognozy lekarz
powinien poinformować chorego o niej z taktem
i ostrożnością.
Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może
nie zostać choremu przekazana tylko w przypadku,
jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie
spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub
inne niekorzystne dla zdrowia następstwa; jednak na
wyraźne żądanie pacjenta lekarz powinien udzielić
pełnej informacji.

Kodeks etyki lekarskiej –
Poszanowanie praw pacjenta

Art. 19.
Chory w trakcie leczenia ma prawo do korzystania
z opieki rodziny lub przyjaciół a także do
kontaktów z duchownym.
Lekarz powinien odnosić się ze zrozumieniem
do osób bliskich choremu wyrażających wobec
lekarza obawy o zdrowie i życie chorego.

Kodeks etyki lekarskiej – Tajemnica
lekarska

Art. 23.

Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy
lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości
o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez
lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami
zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od
obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej.

Kodeks etyki lekarskiej – Tajemnica
lekarska

Art. 25. Zwolnienie z zachowania tajemnicy

lekarskiej może nastąpić:

gdy pacjent wyrazi na to zgodę,

jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny
zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych
osób, oraz

jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa.

2012-12-16

3

Kodeks etyki lekarskiej – pomoc
chorym w stanach terminalnych

Art. 30.

Lekarz powinien dołożyć wszelkich starań,
aby zapewnić choremu humanitarną opiekę
terminalną i godne warunki umierania.
Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia
chorych w stanach terminalnych
i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość
kończącego się życia.

Kodeks etyki lekarskiej – pomoc
chorym w stanach terminalnych

Art. 32.

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma
obowiązku podejmowania i prowadzenia
reanimacji lub uporczywej terapii
i stosowania środków nadzwyczajnych.
2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy
do lekarza i jest związana z oceną szans
leczniczych.

A psycholog?

Psycholog w kontakcie z chorym
i umierającym pacjentem powinien go
przede wszystkim:

uważnie słuchać
nie dawać mu obietnic bez pokrycia
nie pocieszać go w sposób zdawkowy
nie mówić mu, jak ma postępować,
ani jakich dokonać wyborów

Transplantacja

przeszczepianie
to metoda leczenia, polegająca na
wyrównywaniu ubytku w organizmie
człowieka przez operacyjne przeniesienie:

tkanki np. skóry, szpiku kostnego
narządu np. nerki, wątroby

lub umieszczenie w jego organizmie

martwego substratu (sztuczna zastawka
serca)

Transplantacja

Pobieranie

narządów od:

Pobieranie

narządów od:

dawców

martwych

dawców

martwych

dawców

żywych

dawców

żywych

2012-12-16

4

Transplantacja

Pobieranie

narządów od:

Pobieranie

narządów od:

dawców

martwych

dawców

martwych

dawców

żywych

dawców

żywych

Pobieranie narządów od dawców
martwych

Napotyka się tu na

problem zgody, który zazwyczaj

rozwiązuje się na 3 sposoby:

pełna swoboda podjęcia decyzji przez potencjalnego

dawcę (czy po śmierci można jego ciało wykorzystać

do pobierania narządów?) –

zgoda za życia

zgoda domniemana – eksplantacja jest możliwa, jeśli

za swojego życia potencjalny dawca nie wyraził

sprzeciwu przeciwko pobraniu narządów z jego

organizmu po jego śmierci
zgoda medyczna – o pobraniu narządów decydują

wyłącznie względy medyczne, a nie wola dawcy, czy

rodziny

Ustawa transplantacyjna, 1995

Art. 5. 1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok

ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba

zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu – zasada zgody

domniemanej
Art. 6. 1. Sprzeciw wyraża się w formie:

1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie

komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;

2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny

podpis;

3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej

dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.

można cofnąć sprzeciw w każdym czasie i miejscu w formie

pisemnej lub ustnej poprzez oświadczenie złożone w obecności co

najmniej 2 świadków

Art. 9. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do

przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu

trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu

(śmierci mózgu).
Rozpoznanie śmierci mózgu opiera się na stwierdzeniu

nieodwracalnej utraty jego funkcji. Postępowanie

kwalifikacyjne jest dwuetapowe.

Etap I: wysunięcie podejrzenia śmierci pnia mózgu.
Etap II: wykonanie badań potwierdzających śmierci pnia

mózgowego.
Spełnienie wszystkich wymogów etapu I warunkuje przejście

do etapu II.

Etap I obejmuje dokonanie u chorych
następujących stwierdzeń i wykluczeń:

1. Stwierdzenia:

chory jest w śpiączce,
sztucznie wentylowany,
rozpoznano przyczynę śpiączki,
wykazano strukturalne uszkodzenie mózgu,
uszkodzenie strukturalne mózgu jest
nieodwracalne wobec wyczerpania możliwości
terapeutycznych i upływu czasu.

Etap I obejmuje dokonanie u chorych
następujących stwierdzeń i wykluczeń:

2. Wykluczenia:

chorych zatrutych i pod wpływem niektórych środków
farmakologicznych (narkotyki, neuroleptyki, środki
nasenne, usypiające, zwiotczające mięśnie poprzecznie
prążkowane),
w stanie hipotermii wywołanej przyczynami
zewnętrznymi, z zaburzeniami metabolicznymi
i endokrynologicznymi,
z drgawkami,
noworodki donoszone poniżej 7 dnia życia.

2012-12-16

5

Etap II obejmuje…

2-krotne wykonanie przez ordynatora oddziału/kliniki w odstępach 3-
godzinnych następujących badań potwierdzających:

nieobecność odruchów pniowych,
bezdech.
Badanie odruchów pniowych wykazuje

brak reakcji źrenic na światło,
brak odruchu rogówkowego,
brak ruchów gałek ocznych spontanicznych, brak ruchów gałek ocznych
przy próbie kalorycznej,
brak jakichkolwiek reakcji ruchowych na bodziec bólowy w zakresie
unerwienia nerwów czaszkowych,
brak odruchów wymiotnych i kaszlowych,
brak odruchu oczno-mózgowego.

Badanie bezdechu wykazuje brak reaktywności ośrodka oddechowego.

Ustawa transplantacyjna

Nakłada obowiązek sprawdzenia, czy zmarły
figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów
Nie nakłada obowiązku prowadzenia
rozmowy z rodziną zmarłego w celu
uzyskania od niej zgody na pobranie narządu

Prowadzenie takich rozmów wynika
ze względów moralnych, a nie prawnych

Transplantacja

Religia katolicka nie zabrania, a wręcz sprzyja idei
oddawania narządów po śmierci – Jan Paweł II
wskazywał, że

oddanie własnych narządów po

śmierci jest wyrazem miłości bliźniego
Zagrożenia moralne związane z pobieraniem
narządów od dawców martwych

niebezpieczeństwo świadomego przyspieszenia czyjejś
śmierci przez lekarza, aby uzyskać potrzebny narząd
rodzina biorcy może modlić się o znalezienie dawcy,
a więc aby ktoś umarł

Transplantacja

Pobieranie

narządów od:

Pobieranie

narządów od:

dawców

martwych

dawców

martwych

dawców

żywych

dawców

żywych

Komórki, tkanki lub narządy mogą być pobierane od
żywego dawcy w celu przeszczepienia innej osobie, przy
zachowaniu następujących warunków:

1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej,

rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka oraz

na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne

względy osobiste; nie dotyczy to jednak pobierania

szpiku kostnego, tkanek czy krwi, które można pobrać

na rzecz osób obcych

2) pobranie zostało poprzedzone niezbędnymi

badaniami lekarskimi ustalającymi, czy ryzyko

zabiegu nie wykracza poza przewidywane granice

dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie

upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy

3) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody

szczegółowo, pisemnie poinformowany o:

rodzaju zabiegu,

ryzyku związanym z tym zabiegiem,
dających się przewidzieć następstwach dla jego stanu
zdrowia w przyszłości

przez lekarza wykonującego zabieg oraz przez innego
lekarza niebiorącego bezpośredniego udziału w
pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek lub
narządu;

2012-12-16

6

4) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do czynności

prawnych i wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną
zgodę na pobranie komórek, tkanek lub narządu w celu ich
przeszczepienia określonemu biorcy; wymóg określenia
biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub innej
regenerującej się komórki i tkanki;

5) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody

uprzedzony o skutkach dla biorcy wynikających z
wycofania zgody na pobranie komórek, tkanek lub
narządu, związanych z ostatnią fazą przygotowania biorcy
do dokonania ich przeszczepienia;

6) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku

związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub
narządu oraz o możliwych następstwach pobrania dla
stanu zdrowia dawcy,
a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek
lub narządu od tego dawcy;
wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie przeszczepu od
określonego dawcy nie dotyczy szpiku lub innych
regenerujących się komórek i tkanek.

Problemy etyczne - dobro

Biorca otrzymuje
od dawcy

dobro

fizyczne –
zdrowie, życie

Dawna otrzymuje
od biorcy

dobro

moralne –
świadomość, że
jego akt donacji
uratował komuś
życie lub zdrowie

Problemy etyczne

Tyrania daru – darowany organ może się stać dużym
brzemieniem dla sumienia biorcy, czyli silnym
poczuciem obowiązku odwdzięczenia się dawcy
i jednocześnie dużym poczuciem niemożności
odwzajemnienia się za ten dar
Może nie dojść do takiej sytuacji, gdy między dawcą
i biorcą istnieje silna więź emocjonalna wynikająca np.
z więzi rodzinnych lub przyjacielskich – wtedy dar
może jeszcze umocnić te więzi

Problemy etyczne

U biorcy może pojawić się problem z
tym, że z jego powodu drugi człowiek
został okaleczony, a dawca faktycznie
doświadcza zła fizycznego w postaci
okaleczenia

Zło fizyczne

dawcy

Dobro

fizyczne biorcy

Dobro

moralne dawcy

Zł0 moralne

biorcy

2012-12-16

7

Problemy moralne

Lekarz jest współtwórcą zła fizycznego u dawcy (okalecza)
i dobra fizycznego u biorcy (ratuje życie)
Biorcą jest dziecko – silna presja społeczna wobec
rodziców/rodzeństwa, aby zostali dawcami – należy dbać
o swobodę wyrażenia zgody, nie wolno ich piętnować za
odmowę!!!!!!!!!
Granice wolności dysponowania swoim zdrowiem i życiem:

Stanowisko liberalistyczne – ciało jest własnością człowieka
i może z nim zrobić co chce
Problem komercjalizacji ludzkich narządów (Art. 21
Konwencji bioetycznej z 1996r. – ciało ludzkie lub jego część
nie mogą stanowić źródła zysku)

Ból

Ma charakter cielesny
Jest umiejscowiony w określonym miejscu naszego
ciała
Uzmysławia naszą bezsilność, biedę, niedostatek,
spadek sił, starzenie się
Jest ostrzeżeniem dla organizmu
Jest przypomnieniem o naszej śmiertelności

Cierpienie

Nie ma wyraźnego umiejscowienia w ciele
Jest kategorią ogólną i abstrakcyjną
Dotyczy ciała i psychiki człowieka – systemu wartości i

planów na przyszłość
Może nie wiązać się z fizycznym bólem
Victor Frankl (psychologia egzystencjalna)

człowiek uczy się znosić cierpienie i dzięki temu nabywa

zdolności, wzrasta i dojrzewa oraz osiąga wewnętrzną

wolność;
cierpienie jest wpisane w ludzką egzystencję, żyjemy bowiem

tez dlatego, żeby cierpieć
bez cierpienia nie byłoby radości

Cierpienie

Jest wyrazem bezsilności człowieka
Nie da się go uśmierzyć środkami farmakologicznymi,
można je przeżyć całym sobą – emocjonalnie i
poznawczo
Bez przeżycia trudnych emocji każde kolejne
traumatyczne zdarzenie będzie wywoływało większe
cierpienie – błędem psychologicznym jest
spowodowanie za wszelką cenę, aby człowiek stał się
osobą radosną, szczęśliwą

2012-12-16

8

Hospicjum

Specjalistyczny ośrodek opiekuńczy nad
ludźmi umierającymi, którego zadaniem
jest zapewnić komfort i godność w obliczu
umierania i śmierci
Hospicjum nawiązuje do symboliki,
że umieranie jest podróżą i wędrówką,
w której ostatnim przystankiem dla
umierającego jest troskliwa opieka
i stworzenie warunków umierania

Karta Hospicjum (1992)

1.

W hospicjum jest stosowane leczenie objawowe
nastawione na usunięcie lub ograniczenie przykrych
symptomów somatycznych (wymioty, zaparcia,
duszność, ból itd.) oraz trudności psychiczne
(osamotnienie, bezradność, lęk przed umieraniem,
bólem, o los najbliższych)

Czas na rozmowę – o umieraniu
Inicjatywa powinna wyjść od chorego
Łagodzenie bólu

Karta Hospicjum (1992)

2.

Chorego należy traktować podmiotowo – jako osobę,
a nie jednostkę chorobową

Prawo do podtrzymywania nadziei
Prawo do stałej opieki i pielęgnacji
Prawo do umierania w prawdzie o stanie zdrowia,
Prawo do uwolnienia od bólu
Prawo do uszanowania ciała po śmierci

Karta Hospicjum (1992)

3.

Rodzina powinna być aktywnie włączona do opieki
nad chorym – pozwala oswoić się ze śmiercią

4.

Opieka powinna być objęta rodzina w czasie choroby,
śmierci i po śmierci

5.

Śmierć powinna być godna – pełne przeżywanie
ostatnich dni

6.

Opieka hospicyjna powinna mieć charakter ciągły –
towarzyszenie choremu aż do końca

7.

Personel hospicjum ma być dostępny w każdej chwili
dla umierającego i jego rodziny

Karta Hospicjum (1992)

Człowiek powinien umierać

w otoczeniu miłości,

akceptacji i nadziei

okazywanych przez rodzinę

i personel hospicjum

2012-12-16

9

Zasady etyczne w opiece
nad umierającymi

Wczuć się w stan psychiczny umierającego i starać
się go zrozumieć.
Nie dopuścić do rozmyślań chorego o przyczynach
swego krytycznego stanu.
Kontrolować swoje postępowanie wobec chorego.
Zachować rytm codziennych czynności
pielęgnacyjnych, aby chory nie odniósł wrażenia,
że został już „skreślony".

Zasady etyczne w opiece
nad umierającymi

Czynności pielęgnacyjne wykonywać szczególnie
troskliwie.
Nieść ulgę w cierpieniach somatycznych
szczególnie bólu.
Czuwać przy chorym umierającym stwarzając
atmosferę serdeczności.
Wykonywanymi czynnościami i zachowaniem
dajmy odczuć choremu, że cały czas przy nim
jesteśmy.

Elisabeth Kubler – Ross

wyryte na ścianach obozu w Majdanku

motyle odczytane jako symbol uwolnienia od cierpienia,

ciężaru trosk

I etap - nie przyjęcie prawdy przez
pacjenta i osobę towarzyszącą

Poznanie przez chorego rozpoznania to wyrok
wywołujący wstrząs psychiczny.
Chory reaguje zaprzeczeniem i iluzją dobrego
samopoczucia.
Pojawiają się myśli i wypowiedzi „Mnie nie może
spotkać coś podobnego, to nie dotyczy mnie, to
niemożliwe ....„
Reakcja ta pomaga uśmierzyć doznany wstrząs i jest
typowa dla osób, które o chorobie dowiedziały się
nagle, nie były przygotowane na takie rozpoznanie.

I etap – izolacja uczuciowa

Pojawia się izolacja uczuciowa
Chory o swoim zdrowiu, chorobie, śmierci,
nieśmiertelności rozmawia tak jakby jego to nie
dotyczyła.
Staje z boku swojego przeznaczenia.
Podobny wstrząs psychiczny udziela się jego bliskim.

II etap - wzburzenie emocjonalne,
bunt

To okres, w którym chory nie dopuszcza do siebie
prawdy.
Targany jest falą zmiennych uczuć, wpada w złość,
gniew
Stawiane pytanie „dlaczego właśnie mnie musiało się
to przytrafić" należy traktować jako uczucie cierpienia,
udręki, strachu.
Nie sposób znaleźć na to pytanie odpowiedzi.

2012-12-16

10

III etap - przetarg o życie

To dla chorego czas nadziei, że za ofiarowanie siebie
całego Bogu odroczy ostateczny kres.
Chce odroczyć wyrok o ważne wydarzenie w rodzinie,
chociaż o jeden dzień.
To najbardziej przejmujący z okresów umierania,
odbywa się bowiem w ciszy myśli, a transakcji
dokonuje się z „SIŁAMI WYŻSZYMI".
Jest to walka o nadzieję, krzyk o nadzieję, której nie
ma.

IV etap - przygnębienie, nadzieja

Zawodzą metafizyczne targi.
Chory zaczyna rozumieć swój stan.
Rodzi się nadzieja i zwątpienie.

Nadzieja nie jest wynikiem poprawy stanu zdrowia, ale
przechodzeniem życia w śmierć.
Pozostaje rozpacz przybierająca postać depresji..

Depresja może objawiać się dwojako:

odczuciem poniesionej straty, bezradności, niemożności
powrotu do zdrowia, bezsilnością,
poczuciem zagrożenia życia, żalem za utratą bliskich, żalem za
utraconym światem.

Żegnając się ze światem chory przygotowuje się do przyjścia śmierci.

V etap - pogodzenie się
z rzeczywistością i pożegnanie

Chory pogodzony ze swoim losem czuje się zmęczony i słaby.
Gotowy jest do przyjęcia śmierci, wolny od rozpaczy,
rezygnacji, bezradności, gniewu.
Krąg jego zainteresowań światem zewnętrznym zawęża się.
Bardziej skoncentrowany jest na „tu i teraz".
Zbliżająca się śmierć nie jest już silnym stresorem.
Na ograniczenia wynikające z choroby reaguje słabo.
Niektórzy chorzy odczuwają silną potrzebę mówienia,
planowania, wyrażania ostatniej woli, co do uroczystości
pogrzebowej, miejsca pochówku, pomnika.
Na tym etapie bardzo dużego wsparcia potrzebują bliscy
chorego.

Karta Praw Człowieka Umierającego
wg A. Barbus

1.

Mam prawo do traktowania mnie jak człowieka
aż do śmierci.

2.

Mam prawo do zachowania nadziei bez względu
na zmiany jakim może ona podlegać.

3.

Mam prawo do opieki osób, które potrafią
zachować nadzieję bez względu na zmiany,
jakim mogłaby ona podlegać.

4.

Mam prawo do wyrażania uczuć i emocji
związanych ze zbliżającą się śmiercią w swój
własny sposób.

Karta Praw Człowieka Umierającego
wg A. Barbus

5.

Mam prawo do uczestnictwa w podejmowaniu
decyzji dotyczących opieki nade mną.

6.

Mam prawo oczekiwać ciągłej lekarskiej i
pielęgniarskiej uwagi, nawet wówczas, gdy cele
„lecznicze" będą musiały być zastąpione celami
„pielęgnacyjnymi".

7.

Mam prawo do umierania w odosobnieniu (ale
nie samotnie).

8.

Mam prawo do uwolnienia od bólu.

2012-12-16

11

9.

Mam prawo do rzetelnych odpowiedzi na moje
pytania.

10.

Mam prawo nie być oszukiwanym.

11.

Mam prawo do wspomagania mojej rodziny
i wspomagania mnie przez nią w
zaakceptowaniu mojej śmierci.

12.

Mam prawo do umierania w spokoju i godności.

13.

Mam prawo do zachowania własnej tożsamości
i swobody moich decyzji, które mogą być
sprzeczne z przekonaniami innych.

Karta Praw Człowieka Umierającego
wg A. Barbus

14.

Mam prawo do poszerzenia moich przeżyć

religijnych i duchowych oraz do dyskusji o nich

bez względu na to, co myślą inni.

15.

Mam prawo oczekiwać, że po śmierci będzie

uszanowana świętość ciała ludzkiego.

16.

Mam prawo do opieki ze strony ludzi

spolegliwych, wrażliwych, z przygotowaniem

zawodowym, którzy będą starali się zrozumieć

moje potrzeby i będą w stanie znaleźć choć

odrobinę zadowolenia z tego, że pomogli mi

stanąć twarzą w twarz ze śmiercią.

Karta Praw Człowieka Umierającego
wg A. Barbus