03/03/2011

1

BADANIE ANDROLOGICZNE

BUHAJA I INNYCH

PRZEŻUWACZY

dr hab. Wojciech Niżański

•

BADANIE ANDROLOGICZNE

1. Wywiad
2. Ocena zootechniczno-weterynaryjna
3. Ocena zdrowia
4. Badanie ogólne (status praesens) ze szczególnym uwzględnieniem aparatu

ruchu

5. Szczegółowe badanie andrologiczne

a. Bad zewnętrzne (oglądanie, omacywanie, USG i inne)
b. Bad wewnętrzne (omacywanie, USG, endoskopia i inne)
c. Pobieranie mat do badan dodatkowych-wypłuczyny zeskrobiny
d. Badanie endokrynologiczne
e. Badanie odruchów płciowych
f. Pobieranie i ocena nasienia

6.

Rozpoznanie

7.

Decyzja: przydatny, warunkowo przydatny, nieprzydatny do rozrodu

Plan badania andrologicznego

Pochodzenie,

stres aklimatycyjny

Ocena

Opis zwierzęcia

Wywiad

Wiek i eksploatacja

Płodność,

dotychczasowo odruchy płc

Budowa

Doj płciowa i hodowlana

(6-10 mcy; 18 mcy)

>8 i <2-3 lat-2x/tydz
3-8 lat-3-4x na tydz.

Żywienie ,pielegęgnacja, utrzymanie,

ruch, przbyte choroby, leki

• Właściciel
• Gatunek
• Rasa
• Wiek
• Eksploatacja
• Nr, kolczyk
• Piętno

Opis zwierzęcia

•

Dotychczas przebyte choroby

•

Przebieg odruchów płciowych

•

Eksploatacja

Ponadto

• Aklimatyzacja
• Rodowód
• Księgi zarodowe
Standard

(OSHZ)

, elita

(Ministertswo)

Przodkowie
samice cykl plodnosc
Samce – ocena na pods uzytkowosci potomstwa, płodność
Ncb, nczn, HF, czrwona p, jersey, cherolais, limusin itd…

Pochodzenie

03/03/2011

2

• Na podstawie cech użytkowości potomstwa
• Ocena płodności
• Ocena budowy

Ocena samca

Ocena wstępna potomstwa

(20-50 cieląt) ocenie podlega ich:
• budowa
• ciężar ciała
• zdrowie
• żywotność
• nosicielstwo genów letalnych, semiletalnych,

subwitalnych

Ocena cech użytkowych potomstwa

• metoda córka-matka

porównuje się laktacje córek do matek w ciągu 305 dni; wstępnie rozpoczyna

się od porównania 15, a kończy na 80 parach

• metoda stacjonarna

polega na wycenie wydajności córek buhaja w gospodarstwach

specjalistycznych przy zastosowaniu standardowego żywienia; wycielenia

1.10 do 15.11.- gospodarstwa standardowe; istota polega na ujednoliceniu

warunków środowiska. Przez 305 dni laktacji ocenia się wydajność mleczną i

zawartość tłuszczu w mleku. Ponadto ocenie poddaje się żerność,

wykorzystanie paszy, łatwość porodu i zacielenia, budowę gruczołu

mlekowego,

• metoda córka-córka

ma na celu porównanie buhajów z tego samego zakładu unasienniania po

różnych buhajach. Porównuje się 20-50 córek-pierwiastek w jednym

gospodarstwie; kryterium w trakcie 305 dni laktacji to: skład mleka, łatwość

oddawania mleka.

• unasiennienie 200 losowo wybranych krów i

jałówek

• określa się wskaźnik niepowtarzalności

< 60 % - eliminacja z rozrodu

60 % - 70 % - ocena dobra

> 70 % - ocena bardzo dobra

Ocena płodności buhaja

• wygląd ogólny 20 pkt

• głowa 5 pkt

• przód 20 pkt
• środ. partia ciała 15 pkt 100 pkt

• zad 20 pkt
• kończyny 10 pkt

• cechy użytkowości 10 pkt

Ocena budowy buhaja

Ocena zootechniczno-weterynaryjna

pielęgnacja

ruch

utrzymanie

żywienie

Codziennie czyszczenie szczotka, 1x tydz kąpane, suszone; przed kryciem kąpane;
okolica worka napletkowego; okresowe dezynfekcje; 60-90 min ruchu dziennie,
bieżnie, okólniki, światło, przestrzeń, korekcja racic)

Aparat ruchu: różnica impotentia generandi <->
impotentia coeundi

03/03/2011

3

Ocena zdrowia buhaja

IBR-IPV

Bruceloza

Białaczka

Chlamydioza

Kampylobakterioza

Ureaplazmy

Rzęsistnica

Gruźlica

•

ocena tętna, oddechów, temperatury

•

badanie wszystkich narządów z wyjątkiem narządu płciowego

(poźniej)

•

ocena dymorfizmu płciowego (rogi, kl piersiowa, włos, glos,

glowa…)

•

ocena kondycji

•

ocena konstytucji

•

badanie aparatu ruchu (limax, paresis spastica-eliminacja z

hodowli)

•

analiza dotychczasowej profilaktyki i leczenia (antybiot mogą

obniżać płodność-np. streptomyc)

Badanie ogólne

Prawidłowe
ustawienie
kończyn

Postawa
podsiebna
(szablasta)

Postawa
zasiebna

Badanie ogólne - aparat ruchu

Prawidłowe
ustawienie
kończyn

Postawa szpotawa
(beczkowata)

Postawa koślawa

Badanie ogólne - aparat ruchu

Szczegółowe badanie andrologiczne

Badanie zewnętrzne (ogladanie, omacyw, endo US, biopsja inne)
Badanie wewnętrzne (omacyw, endo, US inne)
Pobieranie materiału do badań dodatk.– wypłuczyny, zeskrobiny
Badanie endokrynologiczne
Ocena odruchów płciowych
Pobranie i ocena nasienia

Badanie zewnętrzne narządu płciowego

Oglądanie

Testometria

Tonometria

Biopsja, USG

Omacywanie

03/03/2011

4

Badanie zewnętrzne narządu płciowego

Kolejność:
1. Moszna
2. Jądra,
3. Najądrza
4. Powrozki nas
5. Ww chłonne przyjądrowe
6. Napletek
7. Prącie

Badanie wewnętrzne narządu płciowego

Badanie per rectum

Omacywanie
US
Endoskopia
…

Badanie wewnętrzne narządu płciowego

Kolejność:
1. Kanał moczopłciowy
2. Gr pęcherzykowe
3. Prostata
4. Gr opuszkowo-cewkowe
5. Bańki nasieniowodów

Buhaj

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Oglądanie, omacywanie:
• kształt, wielkość, położenie, symetria,

konsystencja, przesuwalność, tkliwość

• skóra worka mosznowego
• termoregulacja
• temperatura

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Ocena bardzo dobra:
• symetryczny, odpowiedniej wielkości do rasy i wieku,

kształtu butelki, spłaszczony przednio-tylnie

• skóra bez zmian, gładka z drobnymi namarszczkami,

pokryta delikatnym włosem

• ocena termoregulacji (podkurczenie lub opuszczenie

zależnie od temp.)

03/03/2011

5

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Prawidłowy obrys
moszny – jądra
wydłużone

Prawidłowy obrys moszny
– jądra o kształcie
bardziej kulistym

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Worek mosznowy może
być nieco skręcony

Może być wyraźnie
zaznaczone wgłębienie
między ogonami

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Ocena niedostateczna:
• asymetria lub nieprawidłowa wielkość (hydrocoele,

haematocoele, brak jąder, stany zapalne lub

zwyrodnieniowe jąder, przepuklina pachwinowa),

• skóra obrzękła, zraniona, z wykwitami, podniesiona

ciepłota, bolesność, tkliwość, brak namarszczek,

• nieprawidłowa termoregulacja

• UWAGA: asymetrie, powiększenie, zmniejszenie- wynik:

aplazja, hypoplazja, agenezja, atrofia, zapalenie, nowotwor,
rozrost, torbiele, wnetrostwo, przepuklina…

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Małe jądra stale wysoko
podciągnięte (hipoplazja
lub atrofia)

Jednostronna
hipoplazja lub atrofia

Badanie zewnętrzne – worek mosznowy

Przepuklina
mosznowa

Wnętrostwo
jednostronne

Badanie zewnętrzne – jądra

• oglądanie: położenie, wielkość, kształt, symetria
• omacywanie: wielkość, kształt, konsystencja,

przesuwalność względem osłonek, tkliwość

• testometria, tonometria, biopsja

03/03/2011

6

Badanie zewnętrzne – jądra

Sprowadzenie jąder do
najniższego poziomu w
mosznie dla oceny
symetryczności

Skręcenie worka
mosznowego o 180
stopni ułatwia ocenę
symetryczności

NIE!

Badanie zewnętrzne – jądra

Omacywanie jąder i
najądrzy-określenie
konsystencji i ewentualnie
anomalii anatomicznych
(wrodzone, nabyte)

Przesuwanie jąder –
ustalenie obecności
lub braku zrostów
między osłonkami

Badanie zewnętrzne – jądra

Ocena bardzo dobra:
• wielkość jaja gęsiego, podłużne, wypukło-owalne,

bardziej na margo liber, położenie pionowe, równolegle

do siebie, symetryczne - dopuszczalna asymetria do 1

cm, lewe większe od prawego

• przesuwalne względem osłonek
• Niebolesne
• elastyczne, tęgo-elastyczne, sprężyste; starsze - tęgie

Badanie zewnętrzne – jądra

Ocena niedostateczna:
• okrągłe, cylindryczne, bulwiaste, położenie skośne,

horyzontalne, skrzyżowane, skręcone wokół długiej osi,

asymetria większa niż 1 cm

• nieprzesuwalne względem osłonek ( zrosty)
• bolesne, tkliwe
• miękkie ( niedorozwój), twarde ( zwłóknienie,

przewlekłe stany zapalne, zanik), trzeszczenia,

fluktuacje

Badanie zewnętrzne – jądra

Testometria

Testometria

Mierzenie cyrklem lub testometrem:

• długość - odległość między biegunami - 10-12 cm,

• grubość - odległość między krawędziami- 7-10,5 cm,

• szerokość - odległość między powierzchniami - 6 -10,5 cm,

• obwód - taśmą krawiecką na równiku jąder

• objętość - w wiaderku z podziałką litrową

03/03/2011

7

Testometria

Odwód moszny-centymetr; objetość-wiaderko

wiek buhaja obwód moszny objętość moszny

(lata)

bdb ndst bdb ndst

1 32,5cm < 27cm 1,35 l < 0,8 l

1-1,5 >34,5 cm < 29 cm >1,6 l < 1 l

1,5-2 >36 cm < 30 cm > 1,75 l < 1,1 l

2-2,5 >37,5 cm <32 cm > 1,95 l < 1,2 l

>3 >39,5 cm < 33 cm > 2 l < 1,3 l

Badanie zewnętrzne – najądrza

• dostępność

• kształt, wielkość, symetria

• tkliwość

• konsystencja

Badanie zewnętrzne – najądrza

Ocena bardzo dobra:

• Głowy najądrzy:

dostępne omacywaniem, na górnym biegunie w formie czapeczki, słabo
wyczuwalne, tęgie lub tęgo-elastyczne, gładkie, symetryczne, niebolesne

•

Trzony najądrzy:

grubość źdźbła słomy (0,5-1,5cm), cienkie, elastyczne taśmy, słabo
wyczuwalne, symetryczne, niebolesne

• Ogony najądrzy

:

najlepiej wyczuwalne, tęgo-elastyczne, symetryczne, odgraniczone od
tkanki jądrowej, wielkości gołębiego jaja, przesuwalne, niebolesne

Ocena niedostateczna:

• Głowy najądrzy:

asymetria, zgrubienia, powiększenie, niewyczuwalne, obecność zrostów,
konsystencji miękkiej lub twardej, bolesne

• Trzony najądrzy:

asymetria, zgrubienia, zrosty, bolesność

• Ogony najądrzy:

niewyczuwalne, asymetria, konsystencji twardej lub miękkiej, obecność
zrostów, tkliwość, bolesność

UWAGA: asymetrie, powiększenie, zmniejszenie- wynik: aplazja, hypoplazja,
agenezja, atrofia, zapalenie, nowotwor, rozrost, torbiele, wnetrostwo,
przepuklina…

Badanie zewnętrzne – najądrza

Ocena bardzo dobra:

• Nasieniowody - niewyczuwalne przez skórę

• Powrózki nasienne - grubości palca, kciuka,

symetryczne, uwarstwione

(w osłonce),

niebolesne

Badanie zewnętrzne – powrózki
nasienne i nasieniowody

•Nasieniowody - wyczuwalne przez skórę, zgrubienia,
zrosty, bolesność

• Powrózki nasienne - asymetryczne, niewyczuwalne
uwarstwienie, zrosty, przepukliny, zmiany pozapalne,
bolesność, żylaki plexus pampiniformis, , krwiaki,
trzeszczenie

Badanie zewnętrzne – powrózki
nasienne i nasieniowody

03/03/2011

8

• Ocena bardzo dobra - obecne w szypułach jąder,
wielkości orzecha laskowego, przesuwalne, niebolesne

• Ocena niedostateczna - powiększone, bolesne,
nieprzesuwalne, obecne zrosty

Badanie zewnętrzne – węzły chłonne
przyjądrowe

Ocena bardzo dobra:

• ostium praeputiale blisko powłok brzusznych

• włosy wokół ujścia nie dłuższe niż 3-4 cm,

• brak wypływów, ciagłośc bl śluzowej, bez wykwitów

• można swobodnie wprowadzić do ujścia dwa palce, u
Zebu - obwisłość worka napletkowego

Badanie zewnętrzne – worek napletkowy

Ocena niedostateczna:

• wypływy z worka napletkowego

• wykwity, zrosty, rany, utrata ciągłości

• zwężenie ujścia worka napletkowego -stulejka (phimosis)

• zbyt szerokie ujście worka napletkowego
(prolapsus praeputii, zejście proc.zap.)

Badanie zewnętrzne – worek napletkowy

Ocena bardzo dobra

•glans penis-na dłoń poniżej moszny, niebolesne

•dolny pokład zgięcia esowatego - na dłoń powyzej
worka mosznowego - na grubość kciuka (młode) lub 2
palców (starsze)

• prącie badanie- skok lub na

zwierzęciu stojacym-grubość 2

palce,dlugość wyprost 1 m

błona śluzowa gładka, różowa,

niezmieniona

Badanie zewnętrzne – prącie

Ocena niedostateczna:

• dolny pokład zgięcia esowatego powiększony, tkliwy, wyczuwalne
zgrubienia

• błona śluzowa chropowata, obecność wykwitów, nadżerek,
przekrwień, wybroczyn,

stanów zapalnych, zranień,

zmiana zabarwienia

Wyraźna asymetria, brak c jamistego,

wypadniecie, dystrofia m cofaczy

Badanie zewnętrzne – prącie

Badanie wewnętrzne per rectum

03/03/2011

9

Badanie wewnętrzne per rectum

Ocena bardzo dobra:

•Gruczoły pęcherzykowe - na granicy j. brzusznej i miednicznej,
długość 6-15 cm, szerokości 3-4 cm, grubość 2-3 cm , młodsze -
szerokość i grubość kciuka, przesuwalne, niebolesne, elastyczne

•Prostata trzon - obrączka długości 1,5 cm i szerokości 3-4 cm,
niebolesna

•Gruczoły opuszkowo-cewkowe - niewyczuwalne

•Bańki nasieniowodów- spoczywają na pęcherzu moczowym, grubość
malego palca, długości 12-15 cm, symetryczne, niebolesne,
nasieniowody źdźbło słomy

Ocena niedostateczna:

•Bańki nasieniowodów- asymetria, powiększenie, niewyczuwalne, tkliwość,
bolesność, zrosty

•Gruczoły pęcherzykowe

-

powiększone lub niewyczuwalne, bolesne, tkliwe,

asymetryczne, nieelastyczne, twarde, nieprzesuwalne

•Prostata

-

powiększenie, obrzęk, bolesność, parcie na mocz i kał

Badanie wewnętrzne per rectum

Tryk i kozioł

Badanie zewnętrzne

Ocena bardzo dobra:
• Moszna – nieowłosiona, wełna-meryno, wlos szerstny-rasy

prymitywne, nisko zawieszona, kształ butelki spłaszczonej

przednio-tylnie

• Jądra -podłużnie owalne, nieznaczna asymetria, przesuwalne,

niebolesne, elastyczne

wymiary jądra: długość 10 cm

szerokość 4-5 cm
wysokość 5-6 cm

• Ogony najądrzy - wyczuwalne, tęgo-elastyczne, symetryczne
• Długa głowa najądrza

Badanie zewnętrzne

• Worek napletkowy - ujście szerokości palca, wstaje na 1,5 cm,

dłuższy włos, elastyczne

• Prącie - błona śluzowa bez wykwitów, różowa, ampułkowato

rozszerzone, cewka moczowa przechodzi w wyrostek cewkowy
ok. 3-4 cm (u kozła w kształcie litery S), glans penis
buławkowaty, spłaszczony grzb-brzusznie

długość prącia – 30-35 cm (część wolna)

Badania dodatkowe

Zeskrobiny i wypłuczyny z worka napletkowego
w kierunku :
• Kampylobakteriozy (ch. mętwikowej)

• Trichomonadozy (ch. rzęsistkowa)

03/03/2011

10

Kampylobakterioza

(buhaj podklinicznie, krowa niepłodność, późne ronienia 4-7 mc)

1.

Pobranie

wypłuczyn płynem fizjologicznym z worka napletkowego-część

praktyczna, wlewniki z litera „C”, masaż 5 min i lewarowanie-

>pobrany z worka napletkowego płyn mętny

2.

Odwirowanie

wypłuczyn (3 min., 3500 obrotów)

3.

Obserwacja

sedymentu w mikroskopie kontrast-faza: charakterystyczne

drobnoustroje kształtu litery S, spiralne

4. Umieszczenie sedymentu w próbówce

pożywce

Bartleta-skosy (

warunki mikroaerofilne

)

5.

Inkubowanie

przez 72h w 36°C

6.

Obserwacja

7.

Diagnostyka

bioch. na podłożach stałych

• Patogenne dla Bo:
C. foetus foetus, C. foetus intestinalis

Trichomonadoza

(samce slabe objawy, krowy niepłodność, pyometra-zielona rp, ronienie 1-4 mc)

•

Materiał zeskrobiny (gruszka +rurka szklana)

lub odlewany 5 ml z 70 ml

pobranego z materiału na Kampylobakterioze
Część praktyczna->zeskrobiny, spłukanie do probówki z literą T

•

Kroplę pobranego materiału

ocenia

się mikroskopowo pod małym

powiększeniem, jeżeli stwierdzi się obecność pierwotniaków bada się pod

dużym powiększeniem x400 i przykryciem, 20 pól widzenia

•

Dodatnio – pierwotniaki-potwierdzenie

•

Ujemnie-pożywka diagnostyczna

(oparta na pożywce Riecka) 24 h 37oC

•

Jeśli ujemnie

oglądamy przez 3 dni po 20 i 3 dalsze dni

w 30 polach widzenia

•

Ujemnie-wolny

•

Badanie

: przed aukcją, bazy kontumacyjne, stacje

unasienniania