Elektrostymulacja metodą Hufschmidta –elektryczna stymulacja mięśni

spastycznych (porażonych kurczowo) i ich antagonistów tzw. podwójnymi

impulsami elektrycznymi o przebiegu prostokątnym. Metoda Hufschmidta polega na

stymulacji mięśnia spastycznego krótkim impulsem, który wywołuje skurcz,

następnie bardzo krótkie rozluźnienie. Na rozluźniony mięsień spastyczny stosuje się

następny impuls na mięsień antagonistyczny, w ten sposób uzyskuje się jego skurcz

i eliminuje się opór mięśnia spastycznie porażonego. Powtarzające się pobudzenia

stymulują rytmiczne ruchy wywołane przez dwa przeciwdziałające sobie mięśnie, co

w pewnym stopniu normalizuje grę mięśniową. Do elektrostymulacji metodą

Hufschmidta potrzebne są 2 obwody, z czego jeden musi mieć opóźnienie

w wyzwoleniu impulsu w stosunku do pierwszego o 100-300 ms. Czas trwania

impulsu wynosi: 0,2-0,5 ms. Zabieg wykonuje się co drugi dzień po maksimum 20

minut z użyciem płaskich, małych elektrod przyłożonych bezpośrednio na punkty

ruchowe stymulowanych mięśni.

Ultradźwięki

Langevin, pracując aparatem ultradźwiękowym, stwierdził w 1917 roku, Ze

małe ryby i drobną faunę morską można zabić energią ultradźwięków. W 10 lat po

odkryciu Langevina przystąpiono do systematycznego opracowania zjawisk

biologicznych zachodzących pod wpływem ultradźwięków w ustroju zwierzęcym, a

także bakterii i wirusów.

1

Od około 70 lat wykorzystuje się ultradźwięki w

medycynie, a obecnie powszechnie stosuje się je w leczeniu i diagnostyce. Pod

pojęciem leczenia ultradźwiękami generalnie rozumie się zastosowanie

ultradźwięków o wysokiej częstotliwości w zakresie MHz (megaherców).

2

Ultradźwiękami nazywa się drgania mechaniczne o częstotliwości

przekraczającej granicę słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie znajdują

najczęściej zastosowanie ultradźwięki o częstotliwości 800, 1000 i 2400 KHz.

3

1

Majewski Cz. Ultradźwięki w fizykoterapii w Fizykoterapia ogólna i kliniczna pod red. J. Jankowiaka
PZWL W-wa 1968 str. 226

2

Radandt R. R. Ultradźwięki o niskiej częstotliwości w leczeniu ran w Rehabilitacja Medyczna 2002 tom 6 nr 3 str.
13

3

Mika T. Fizykoterapia PZWL W-wa 1993 str. 338

Do wytwarzania ultradźwięków wykorzystuje się odwrotny efekt piezoelektryczny,

występujący w kryształach. Niektóre kryształy pod wpływem napięcia elektrycznego

zmieniają nieznacznie swój kształt. Zjawiska piezoelektryczne występują również w

kryształach tworzących kość oraz w niektórych innych strukturach krystalicznych

tkanek (płynnych kryształach), np. w błonach komórkowych. Pozwala to

przypuszczać, że pole elektryczne także w ten sposób może wpłynąć na czynności

fizjologiczne. Fala ultradźwiękowa trafiająca na tkanki częściowo przenika w ich

głąb i jest pochłonięta, częściowo ulega odbiciu i rozproszeniu.

4

Leczenie ultradźwiękami zalicza się często do elektroterapii, choć metoda ta nie ma

nic wspólnego z elektrycznością, a fale dźwiękowe, w odróżnieniu od typowej

poprzecznej fali elektromagnetycznej, ma wyłącznie charakter podłużny i rozchodzi

się jedynie w określonym ośrodku.

5

Działanie biologiczne ultradźwięków.

Ultradźwięki wywołują w ustroju ludzkim wiele zmian spowodowanych

działaniem ich energii. Zmiany te można podzielić na miejscowe – pierwotne, oraz

ogólne – wtórne.

- zmiany miejscowe występują w tkankach w chwili nadźwiękawiania i związane są

bezpośrednio z działaniem energii ultradźwięków, wywołującej wiele zmian

fizycznych i chemicznych ograniczonych do miejsca ich oddziaływania. Zmiany te

są wynikiem:

•

Działania mechanicznego – spowodowane jest ono wahaniem ciśnień w

przebiegu fali ultradźwiękowej, a uzyskane zmiany zależą od częstotliwości

ultradźwięków.

6

Oddziaływanie mechaniczne opisuje się jako:

*kawitację

*wibrowanie akustyczne
*mikromasaż

7

•

Działania cieplnego (termicznego) – powstaje w wyniku wytworzonego w

4

Łazowski J. Podstawy fizykoterapii Wyd. AWF W-wa 2002 str. 263

5

Kahn J. Elektroterapia – zasady i zastosowanie Wyd Lek. W-wa wyd. II str. 13

6

Mika T. Fizykoterapia PZWL W-wa 1993 str. 345 - 348

7

Jaśkiewicz J., Welon K., Pawlak H. Praktyczny poradnik fizykoterapii cz.II w Problemy uzdrowiskowe zeszyt 5 – 6
(223/224) 1986 Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej str. 21

tkankach ciepła, którego rozproszenie jest uzależnione od rodzaju tkanki.

Stopień przegrzania zależy od dawki natężenia ultradźwięków, czasu

nadźwiękawiania oraz właściwości fizycznych tkanki: najsilniej przegrzewa

się tkanka nerwowa, następnie mięśniowa a najsłabiej tłuszczowa.

Największe przegrzanie występuje w pobliżu granicznych niejednorodnych

struktur tkankowych.

•

Działania fizykochemicznego – wspomnieć tu należy o wpływie

ultradźwięków na koloidy tkankowe, a mianowicie: na przyspieszenie

rozpadu białek, o wpływie na przemianą białek ze stanu żelu z zol oraz o

zwiększeniu ich przewodności elektrycznej. Zachodzące pod wpływem UD

reakcje chemiczne polegają w większości na utlenianiu. Nasilenie zmian

fizykochemicznych zachodzących w tkankach pod wpływem ultradźwięków

zależy przede wszystkim od ich natężenia, a dopiero w następnej kolejności

od czasu, rodzaju nadźwiękawianej tkanki i innych parametrów zabiegu.

- zmiany ogólne (wtórne) – działanie ultradźwięków obejmuje cały organizm, np.

nadźwiękawianie okolic korzeni, splotów czy też zwojów nerwowych pozwala

drogą odruchową otrzymać zmiany w odległych narządach i układach ustroju.

Podstawę leczniczego działania energii ultradźwiękowej stanowią następujące

czynniki:

- wzmożenie przepuszczalności błon komórkowych

- usprawnienie oddychania tkankowego i pobudzenie przemiany materii komórek

- zmiany w strukturze koloidów tkankowych i ich uwodnienie

- zmiana odczynu tkanek w kierunku zasadowym

Działanie w/w czynników powoduje następujące skutki:

- działanie przeciwbólowe

- zmniejszenie napięcia mięśni

- powstawanie związków aktywnych biologicznie

- wpływ na enzymy ustrojowe

- rozszerzenie naczyń krwionośnych

- hamowanie układu współczulnego

- hamowanie procesów zapalnych

- przyspieszenie wchłaniania tkankowego

- wyzwalanie substancji histaminopodobnych w ilościach aktywnych biologicznie

8

Dawkowanie

Intensywnośc pola ultradźwiękowego określa się gęstością mocy, tj. w wartościach

przypadających na 1cm

2

. Wyróżniamy dawki: słabe od 0,05 do 0,5 W/cm

2

średnie od 0,5 do 1,5 W/cm

2

mocne od 1,5 do 2,0 W/cm

2

Dawki powyżej 10 W/cm

2

powodują zniszczenie tkanek.

Czas zabiegów jest znacznie zróżnicowany w zależności od wskazań, sposobu oraz

metody nadźwiękawiania. Dla celów praktycznych przyjmuje się następujący podział

czasów zabiegu:

- krótki – 1-3 min

- średni – 4-9 min

- długi – 10 i więcej min

Przenikanie UD w głąb tkanek jest odwrotnie proporcjonalne do pochłaniania – im

słabsze pochłanianie, tym głębsze przenikanie. Ponadto im większa częstotliwość

fali ultradźwiękowej, tym łatwiej jest ona pochłaniana. Drgania w zakresie

częstotliwości 800 kHz do 1 MHz przenikaja tkanki do głębokości około 7 cm, a

przy częstotliwości 2,4 MHz – 2 cm.

9

Celem stosowania ultradźwięków jest:

- przestrojenie układu nerwowego autonomicznego w wyniku prowadzenia zabiegów

wg. schematu neuroterapeutycznego

- poprawa ukrwienia obwodowego w wyniku nadźwiękawiania segmentarnego

- korzystny wpływ na kręgosłupopochodne strefy zaburzeń

8

Mika T. Fizykoterapia PZWL W-wa 1993 str. 345 - 348

9

Łazowski J. Podstawy fizykoterapii Wyd. AWF W-wa 2002 str. 263

- wyłączenie segmentowych stref odruchowych

- poprawa przemiany materii nadmiernie napiętych mięsni oraz mięsni nieczynnych i

przykurczonych

- rozluźnienie zrostów i ograniczeń ruchomości w zakresie torebek stawowych

- działanie przeciwbólowe

10

Wskazania i przeciwskazania do stosowania UD.

Ultradźwięki stosuje się w leczeniu wielu chorób.

Przeciwwskazania obejmują:

- nowotwory i stany po ich operacyjnym usunięciu

- ciążę

- czynne procesy gruźlicze

- skazy krwotoczne

- niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca

- wszczepienie sztucznego rozrusznika serca

- zaburzenia ukrwienia obwodowego

- zakrzepowe zapalenie żył

- ostre procesy zapalne i stany gorączkowe

- ciężki stan ogólny i wyniszczenie

- nie zakończony wzrost kości

- stany po terapii rentgenowskiej

- obecność w tkankach metalowych ciał obcych

- nerwicę wegetatywną znacznego stopnia

- nerwobóle nie wyjaśnionego pochodzenia

11

Przeciwwskazania w stosowaniu ultradźwięków w rzs.

- obrzęki stawowe – leczenie można rozpocząć dopiero po ich cofnięciu się

- okresy zaostrzenia rzs

- towarzyszące schorzenia gorączkowe

10

Winklerowa J., Welon K., Pawlak H. Praktyczny poradnik fizjoterapii cz. II w Problemy uzdrowiskowe zeszyt 5 – 6
(223/224) 1986 Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej str. 21

11

Mika T. Fizykoterapia PZWL W-wa 1993 str. 350 - 352

- bardzo złe samopoczucie chorego

- równoczesne stosowanie rentgenoterapii

- przed przeprowadzaniem sanacji ognisk zapalnych

- choroby mięśnia sercowego

12

Wykonanie zabiegu: przed zabiegiem powinno się określić częstotliwość drgań

(przeważnie 800 kHz), dawkę (zwykle 0,4 W/cm

2

– 1,5 W/cm

2

), rodzaj (nagłe lub

impulsowe), wielkość powierzchni i czas zabiegu (5 – 10 min).

13

J. Kahn podaje

następujące parametry dawek stosowanych w ultrasonoterapii w reumatyzmie:

nadźwiękowanie miejscowe i na odpowiednie odcinki kręgosłupa, dawka 0,8-3

W/cm

2

, czas 5 – 15 min, liczba zabiegów w serii 10 – 30.

14

Fonoforeza

Zastosowanie ultradźwięków jako czynnika ułatwiającego wchłanianie nazywa się

fonoforezą lub soroforezą. Poprzez wprowadzanie leku do substancji sprzęgającej

głowicę zabiegową ze skórą można uzyskać swoisty efekt terapeutyczny,

wzmagający działanie ultradźwięków.

15

Ultradźwięki zostały zastosowane jako środek pomocniczy w przezskórnym

stosowaniu sterydów już w 1954 r, kiedy to Fellinger i Schmidt Wykazali, że mogą

one przenosić hydrokortyzon przez beznaczyniową warstwę skóry w efektywnym

leczeniu zmian gośćcowych ręki.

16

Od tego czasu liczne badania dowiodły, że UD są

ogólnie rzecz biorąc, bezpieczne, bez ujemnych (długo lub krótkoterminowych)

efektów ubocznych.

Miejscowe podawanie leków zmniejsza ryzyko i niedogodności terapii dożylnej,

ogranicza wątrobową eliminację leku, zmniejsza ryzyko przedawkowania lub

12

Winklerowa J., Welon K., Pawlak H. Praktyczny poradnik fizjoterapii cz. II w Problemy uzdrowiskowe zeszyt 5 – 6
(223/224) 1986 Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej str. 24

13

Zimmermann – Górska I. Choroby reumatyczne PZWL W-wa 1989 str. 55

14

Kahn J. Elektroterapia – zasady i zastosowanie Wyd. Lek. W-wa wyd. II str. 81

15

Czernicki J. i wsp. Ocena wyników leczenia fizykalnego chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów

kolanowych jonoforezą z dikeofenakiem w Fizjoterapia 1999, tom 7, nr.3 str. 16

16

Byl N.N. Zastosowanie ultradźwięków jako metody wspomagającej przezskórne podawanie leków: fonoforeza
(część druga) w Rehabilitacja Medyczna 1997 tom 1 nr.2 str. 69

podania za niskiej dawki, pozwala na łatwe zakończenie leku (np., przez usunięcie

leku ze skóry), umożliwia zastosowanie miejscowe i ogólne.

Przypuszcza się, że przenikanie przez skórę odbywa się drogą dyfuzji biernej.

Stosowanie środków wspomagających podawanie leków przedskórnych ma na celu

ułatwienie dyfuzji poprzez zmianę właściwości warstwy rogowej skóry.

Wspomagająco na przenikanie zewnętrznie stosowanych leków mają zarówno cechy

termiczne, jak i nietermiczne fal dźwiękowych.

Leki podawane z zastosowaniem fonoforezy podzielić można na trzy grupy:

1. środki znieczulające (np. lignokaina)

2. środki drażniące (substancje takie jak mentol, wywołujące odczyn zapalny skóry

w celu zmniejszenia bólu raczej przez pobudzanie niż hamowanie skórnych

receptorów czuciowych)

3. środki przeciwzapalne, takie jak leki niesteroidowe (np. salicylany) lub steroidowe

(np. hydrokortyzon, deksametazon)

Ogrzanie ultradźwiękami podnosi energię kinetyczną cząsteczek leku oraz

cząsteczek błony komórkowej, działa rozszerzająco na drogi przenikania, takie jak

mieszki włosowe i gruczoły potowe oraz zwiększa ukrwienie w miejscu działania.

Zarówno termiczne, jak i nietermiczne działanie ultradźwięków zwiększa

przepuszczalność komórkową. Mechaniczne działanie fali dźwiękowej również

ułatwia dyfuzję leku powodując oscylację komórek, zmieniając potencjał

spoczynkowy błony komórkowej oraz potencjalnie naruszając błonę komórkową

niektórych komórek.

17

Diatermia krótkofalowa.

Fizjolog francuski d’Arsonval jako pierwszy zastosował promieniowanie

elektromagnetyczne (pem) do celów leczniczych w latach osiemdziesiątych XIX w.

Stopniowe ulepszanie techniczne urządzeń spowodowało po kilkunastu latach

uzyskanie generatorów pem o częstotliwości drgań wielokrotnie przekraczających

17

Byl N.N. Zastosowanie ultradźwięków jako metody wspomagającej przezskórne podawanie leków: fonoforeza
(część pierwsza) w Rehabilitacja Medyczna 1997 tom 1 nr.1 str. 71 - 76

stosowanie w d’arsonwalizacji

18

.

Tabela nr Promieniowanie elektromagnetyczne diatermii używane w

fizykoterapii.

Pasmo PEM

Długość fali

Częstotliwość

Energia fotonu

(eV)

Prądy d”Arsonvala

od 600 do

1000 m

od 300 do 500

kHz

do 10 ‾

12

Diatermia

długofalowa

od 60 do 500

m

od 5MHz do 0,6

MHz

do 10 ‾

9

Diatermia

krótkofalowa

11,05 oraz

22,1

27,1 oraz 13,6

MHz

do 10 ‾

6

Diatermia

mikrofalowa

decymetrowa

69 cm

32,8 cm

434 MHz

915 MHz

ok. 10 ‾

5

Diatermia

mikrofalowa

centymetrowa

12,6cm

12,4 cm

2,38 GHz

2,43 GHz

ok. 10 ‾

4

Źródło: Łazowski J. Podstawy fizykoterapii, wyd. AWF W-w 2002r., str. 61

Diatermia krótkofalowa stosowana jest z powodzeniem w fizykoterapii od ponad

70 lat. Możliwość wytworzenia ciepła głęboko w tkankach, gdzie nie dociera

promieniowanie podczerwone i inne rodzaje powierzchniowego stosowania ciepła

sprawiła, że diatermię od początku wykorzystywano w leczeniu chorób mięśni

szkieletowych i stawów, a więc stawów, których leczenie obejmuje zwiększenie

przepływu krwi i inne zmiany związane z przegrzaniem tkanek

19

.

Działanie drgań elektromagnetycznych na tkanki ustroju.

W zależności od rodzaju metody leczniczej, oddziaływają one na ustrój w postaci:

•

prądu wielkiej częstotliwości – diatermia chirurgiczna – im większy opór tym

tkanki, tym więcej wydzielanego ciepła (koagulacja)

18

Łazowski J. Podstawy fizykoterapii, Wydawnictwo AWF, W-w 2002 , str.60

19

Kahn J. Elektroterapia – zasady i zastosowanie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,W-wa wyd. II str.15

•

pola elektrycznego wielkiej częstotliwości – metoda kondensatorowa diatermii

– polaryzacja elektronowa, jonowa i orientacyjna

•

pola magnetycznego wielkiej częstotliwości – metoda indukcyjna diatermii,

Terapuls

•

pola elektromagnetycznego, czyli fal elektromagnetycznych

20

.

Przez swoiste działanie diatermii rozumiemy działanie na tkanki energii pem

przed jej konwersją na ciepło, czyli działanie właściwościami elektromagnetycznymi

(działanie to zwane jest także przed – lub poza – termicznym).Osobnym efektem

działania diatermii są efekty termiczne, przy czym bardzo trudno oddzielić działanie

swoiste i termiczne pem. Ciągle nie jest wystarczająco udokumentowana jego

wartość lecznicza. Przypuszcza się, że pem diatermii może oddziaływać na stan

elektromagnetyczny po obu stronach półprzezroczystych błon, zwłaszcza w

komórkach nerwowych. W wyniku zmian biofizycznych i biochemicznych

właściwości mikrostruktur mogłyby powodować zmiany równowagi czynnościowej

w komórkach. Przypuszcza się również, że takie zmiany mogą aktywować

spowolniałe procesy obronne i regeneracyjne. W ten sposób można by tłumaczyć

kliniczne skutki promieniowania diatermii, gdyby nie fakt, że procesy termiczne

działają podobnie i wystarczają do wytłumaczenia efektów klinicznych. Być może

informatyczne procesy wewnątrztkankowe przebiegają z wykorzystanie kwantów

energii takiej wielkości, jakie dostarcza pem diatermii, i w ten sposób mogły być

uzupełniane ich niedobory. Jest to jednak tylko przypuszczenie

21

. Zdolność ciepła do

uśmierzania bólu, rozluźniania mięśni szkieletowych i zwiększania przepływu krwi

wymywającej z przegrzanego obszaru produkty przemiany materii spowodowała, że

diatermia stała się bezpieczną, wygodną i skuteczną metodą leczenia

22

.

Wskazania do stosowania diatermii krótkofalowej Schliephake ujął

następująco:

20

Mika T. Fizjoterapia str. 280-281

21

Łazowski J. Podstawy fizykoterapii, Wydawnictwo AWF, W-w 2002 , str.62-63

22

Kahn J. Elektroterapia – zasady i zastosowanie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,W-wa wyd. II str.15

•

wszystkie choroby zapalne i ropne, szczególnie wywołane przez paciorkowce,

•

choroby polegające na niedostatecznym ukrwieniu,

•

wszystkie postacie gośćca,

•

zaburzenia wydzielania dokrewnego,

•

wszystkie pozostałe choroby, w których ciepło stanowi czynnik leczniczy.

Przeciwwskazania stanowią: gruźlica, nowotwory, ciąża, krwawienia, zapalenia

ropne, ropnie

23

.

Działanie biologiczne diatermii krótkofalowej.

Działanie dkf opiera się na wpływie ciepła na tkanki ustroju, przy czym w

odróżnieniu od innych metod ciepłolecznictwa, jest to ciepło wytworzone wewnątrz

tkanek – endogenne. Do najważniejszych skutków tak wytworzonego ciepła

zaliczamy:

•

rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zwiększenie ich przepuszczalności,

•

zwiększenie przepływu krwi tętniczej,

•

przyspieszenie procesów wchłaniania tkankowego,

•

przyspieszenie komórkowej przemiany materii,

•

wzrost liczby leukocytów w tkankach przegrzanych,

•

obniżenie pobudliwości nerwowo – mięśniowej,

•

działanie przeciwbólowe,

•

obniżenie napięcia mięśni

24

.

Dawkowanie diatermii krótkofalowej.

Dawkowanie oparte jest na doznaniach cieplnych chorego poddanego

diatermii. Wyróżnia się cztery grupy:

•

dawka I – atermiczna – nieco niższa od granicy odczuwania ciepła,

•

dawka II – oligotermiczna – powodująca odczucie bardzo łagodnego ciepła,

•

dawka III – termiczna – przy której chory odczuwa przyjemnie wyrażone

23

Ciepliński S. Elektrolecznictwo w Fizykoterapia ogólna i kliniczna pod red. J. Jankowiaka, PZWL W-wa 1968r. str.
215-216

24

Mika T. Fizjoterapia str. 280-281 Mika T. Fizjoterapia str. 301

ciepło,

•

dawka IV – hipertermiczna – przy której chory odczuwa silne ciepło, jednak

bez nieprzyjemnych, bolesnych wrażeń

25

.

Chorobach reumatycznych stosuje się zwykle dawki średnie (termiczne) o

długości fali od 10 – 30 m, przez 15 – 20 minut, co dzień lub co drugi dzień.

Na jedną serię stosuje się 10 – 20 zabiegów. Przerwa pomiędzy seriami

zabiegów trwa zwykle około kilku tygodni

26

.

25

Mika T. Fizjoterapia str. 280-281 Mika T. Fizjoterapia str. 302

26

Sadowska – Wróblewska M. Przewlekłe choroby reumatyczne, PZWL W-wa 1988r str. 215