PRZEBUDZENIE NARODOWE śYDÓW

W 1859 r. w Ameryce powstało Board Delegates

of American Israelites.

W 1859 r. 126 żydowskich ochotników pomogło

Garibaldiemu w zjednoczeniu Włoch. W owym
czasie we Włoszech żyło 30 tys. śydów.

W 1860 r. powstała we Francji organizacja

Powszechne Przymierze Izraelickie (Alliance
Israelite Universelle), o programie społeczno-
żydowskim. Początkowo propagowała ona
żydowskie osadnictwo w Palestynie, lecz bardzo
szybko opowiedziała się za asymilacją we Francji i
zaciekle zwalczała syjonizm. Powstaniu organizacji
dopomagał żydowski adwokat Adolphe Cremieux.

W 1860 r. Alexander Zederbaum rozpoczął

wydawanie pierwszego hebrajskiego periodyku w
Rosji - "Hameilitz".

W 1860 r. w Nowym Jorku (USA) działało

aktywnie 17 synagog.

W 1860 r. podczas hiszpańsko-marokańskiej

wojny wybuchły antyżydowskie rozruchy w mieście
Tetuan. Zginęło 400 śydów, a wiele osób uciekło
do Gibraltaru.

W 1861 r. założono pierwsze żydowskie osiedle poza murami

miasta Jerozolima - Miszkenot Szaananim.

W 1861 r. w Polsce, w demonstracjach

patriotycznych obok Polaków brali udział śydzi pod
przywództwem rabina Meiselsa.
W latach 60-tych XIX wieku ludność żydowska
Łodzi liczyła około 30 tys. osób. W rękach
żydowskich przemysłowców znajdowało się
przeszło 1/3 fabryk. W tym czasie zaczęły się
rodzić wielkie fabrykanckie fortuny.
W 1861 r. Rosja równouprawniła śydów.

W 1861 r. Adolph Frank odkrył potas i opracował

technologię przemysłową w Niemczech.
W 1861 r. Johann Philip Reiss (1834-1874)
zaprezentował telefon na konferencji fizyków w
Giessen w Niemczech. Niestety, brak funduszy
uniemożliwił wdrożenie tego wynalazku.

W 1861 r. podczas wojny domowej w Stanach

Zjednoczonych (1861-1865) około 10-12 tys.
śydów walczyło po stronie Konfederacji, a 15-20
tys. śydów po stronie Unii. Walczyło 9 żydowskich
generałów, 21 pułkowników, 40 majorów i 205
kapitanów. Jefferson Davis uczynił senatora Judah
Benjamina Sekretarzem Stanu Konfederacji. Dawid
Yulee wszedł w skład Senatu Konfederacji.

W 1862 r. Mojżesz Hess (1812-1875) wydał

swoje słynne dzieło "Rzym i Jerozolima, ostatnia
kwestia narodowościowa". Był on pionierem idei
świeckiego osadnictwa żydowskiego w Palestynie i
wierzył, że Francja zwróci śydom ich ojczyznę i
wówczas nastąpi narodowe wyzwolenie. Był
zwolennikiem idei socjalistycznych Lassallea, ale
jednocześnie propagował syjonizm.

W latach 1862-1893 w Jemenie narodził się ruch

mesjański skupiony wokół fałszywego Mesjasza, Judy ben
Shalom.

W 1863 r. Jechil Bril rozpoczął w Jerozolimie wydawać pierwsze

hebrajskie czasopismo "Halewanon".

W 1863 r. w Warszawie, Zelig Słonimski

rozpoczął wydawać periodyk literacki "Hacefira".
Propagował on idee Haskali w środowisku
żydowskim. Później stał się on najlepszym i
najpoczytniejszym czasopismem hebrajskim.

W 1863 r. wielu śydów wzięło udział w Powstaniu

Styczniowym Polaków. Rabin Warszawy Dow Ber
Meisels trafił do Cytadeli. Henryk Wohl i Leopold
Kronenberg byli doradcami finansowymi Rządu
Narodowego.
Po niepowodzeniu narodowowyzwoleńczego
powstania, Polacy zapragnęli uzyskać "wewnętrzną
niezależność" dzięki ekonomicznemu rozwojowi.
Rodząca się polska burżuazja postrzegała śydów
jako obcych, którzy zamykali jej dostęp do
najlepszych stanowisk. W Polsce antysemityzm
stał się "sprawą narodową". śydów postrzegano na
równi z Niemcami, i podejrzewano ich o
współprace z rosyjskimi władzami. Nastroje
antysemityzmu wzrastały na widok żydowskich
bankierów i bogatych przedsiębiorców.

W 1864 r. rabbi Zevi Hirsch Kalisher (1795-1874)

założył w Berlinie pierwsze stowarzyszenie
syjonistyczne Centralny Komitet dla śydowskiej
Kolonizacji Palestyny. Jest on uważany za
pierwszego syjonistę. Skupił on wokół siebie grupę
ortodoksyjnych działaczy i rabinów, takich jak:
Israel Hildesheimer, Goldschmit, dr Rulf
(późniejszy współpracownik Herzla) oraz rabin
Elijahu Gutmoechor. Grupa ta sformułowała
narodowy pogląd na sprawę żydowską. Rabbi
Kalisher wydał kilka książek, w tym "Denszat
Cijon" ("Poszukiwanie Syjonu"). Określił w niej
praktyczny schemat powrotu rozproszonych po
całym świecie śydów do swojej ojczyzny. Usiłował
on zdobyć poparcie niezbędne do zaszczepienia tej
idei.

W 1865 r. prezydentem Stanów Zjednoczonych

został Abraham Lincoln (1809-1865). Był to
pierwszy prezydent USA, który zwrócił uwagę na
problemy społeczności żydowskiej w Ameryce.

W 1866 r. Szwajcaria przyznała

równouprawnienie śydom.

W 1867 r. w monarchii austro-węgierskiej

zatwierdzono powszechne równouprawnienie
śydów. Równouprawnienie w sferze wyznania
nastąpiło w 1895r.

W 1867 r. Karol Marx wydał swoje dzieło

"Kapitał". Był on śydem, który przeszedł na
chrześcijaństwo, a następnie został komunistą.
Pod jego wpływem wielu śydów uznało socjalizm
oraz komunizm za najlepsze lekarstwo dla
poprawy położenia narodowego.

W 1868 r. na polskich ziemiach istniało 29

odrębnych elementarnych szkół żydowskich.

Od 1869 r. w Wiedniu zaczęto wydawać

żydowskie czasopismo "Haszachar" ("Przedświt").
Jego głównym redaktorem był Perec Smolenskij
(1842-1885), który przez odnowienie języka i
kultury hebrajskiej chciał zespolić śydów z kulturą
europejską i postępem ludzkości. Stopniowo
skłaniał się do koncepcji oparcia narodu na
ojczyźnie w Palestynie. Zgromadził on wokół siebie
grupę najlepszych ówczesnych pisarzy:
Brandstaettera, J.L. Goroona, L.L. Pereca,

Fryszmana, Jehalaala i innych.

W 1869 r. otworzono Kanał Sueski. Budowę

prowadził przez 10 lat Ferdynand de Lessepse.
Była to najkrótsza morska droga z Europy do
wschodniego wybrzeża Afryki, Dalekiego Wschodu
i Australii. Od tego momentu widzimy większe
zaangażowanie się Brytyjczyków na Bliskim
Wschodzie. Kanał Sueski stwarzał im możliwość
połączenia z sobą daleko rozrzuconych posiadłości.

W 1870 r. śydzi z francuskiej organizacji Alliance Israelite

Universelle wykupili w Palestynie mały obszar ziemi (nazwany
Mikwat Israel), na którym założyli szkołę rolniczą. Dyrektorem
szkoły został Charles Nettner. Tutaj przybywali śydzi z Europy
Środkowej i Wschodniej, zwłaszcza z terenów Rosji. Było to
ukoronowaniem marzeń rabina Kalishera.
Francuski magnat, baron Edmond de Rothschild (z żydowskiego
rodu bankierów) finansował osadnictwo rolnicze. Rothschild
pomagał osadom Yaakov i Rishon Lezion oraz wsparł założenie osad
Ekron i Rosh Pina. Rothschild założył PICA (The Palestine Jewish
Colonization Association). Na wsparcie osadnictwa przekazał ponad
50 mln USD, oraz dodatkowo wiele milionów na rozwój przemysłu.
W tym czasie w Jerozolimie mieszkało już około 14 tys. śydów i
wkrótce stali się większością w mieście.

W 1870 r. J.K. Buchner rozpoczął wydawanie

pierwszej gazety jidysz w Stanach Zjednoczonych
- "Di Yiddshe Zeitung".

W 1870 r. rabini Nathan Adler i Lionel Cahn

założyli w Londynie (Anglia) Zjednoczoną
Synagogę.

W 1870 r. Wiktor Emanuel oficjalnie zlikwidował

getto żydowskie w Rzymie. W ten sposób upadł
system gett w Europie.

W 1871 r. w Rumunii i Galicji wybuchły okrutne

prześladowania śydów. 270 tys. śydów
rumuńskich żyło bez ochrony prawnej, gdyż
konstytucja określała ich jako "element obcy".
Podczas pogromów nikt i nic ich nie chroniło.
W 1871 r. w Odessie przez 3 dni trwały
pogromy ludności żydowskiej.

W 1871 r. Anglia przyznała prawa obywatelskie

śydom. W Niemczech konstytucja wprowadziła
zasadę swobody wyznania.

W 1871 r. wybudowano pierwszą synagogę w

San Diego (California, USA) - Adath Jeshurun.
Fundatorem był Louis Rose.
W 1871 r. Henry Berenstein rozpoczął
wydawanie pierwszej hebrajskiej gazety w Stanach
Zjednoczonych - "Hatzofe B'Eretz Chadasha".

W 1872 r. Gershon Bleichroeder utworzył w

Niemczech sieć bankowych firm. Wszystkie jego
dzieci przeszły na chrześcijaństwo.

W 1872 r. w Berlinie (Niemcy) otworzono

centrum naukowych studiów nad judaizmem
połączone z uczelnią rabiniczną. Fundatorem był
Ludwig Philipsson. Nauczali Abraham Geiger, David
Cassel (historia) i Israel Lewy (krytyk Talmudu).

W 1873 r. Dr. Isaac Meyer Wise założył w

Cincinnati (USA) reformatorski ruch Union of
American Hebrew Congregations.

W 1873 r. żydowski adwokat Adolphe Cremieux

przeprowadził rozmowy z szachem Persji Nasr-ed-Din,
którego przekonał do słuszności praw śydów. Shah
wyraził zgodę na żydowską edukację i zmniejszył
ekonomiczne ograniczenia śydów.

W 1873 r. baron Maurice de Hirsch przekazał 1

mln franków dla Alliance Israelite Universelle, na
rzecz rozwoju systemu edukacji żydowskiej. Baron
Hirsch był zamożnym bankierem i filantropą,
wspierał edukację rolniczą żydowskich imigrantów
w Eretz Israel.

W 1874 r. Szwajcaria przyznała prawa

obywatelskie śydom.

W 1874 r. w Rosji objęto śydów powszechnym

obowiązkiem pełnienia służby wojskowej. Miało to
na celu pełną asymilację śydów.

W 1875 r. Wielka Brytania nabyła prawie 50%

udziałów w Kanale Sueskim od kedywa (wicekróla)
Egiptu za 4 mln funtów. Pieniądze były pożyczone
od barona Rothschilda. Od tego momentu Wielka
Brytania sprawowała nad Kanałem kontrolę i miała
pewną dominację na Bliskim Wschodzie.

W 1875 r. Marcus Siegfried wynalazł w

Niemczech pierwszy pojazd napędzany benzyną.

W 1875 r. otworzono uczelnię rabiniczną w

Cincinnati (USA) - Hebrew Union College.
Fundatorem uczelni był Isaac Meir Wise. Była to
trzecia nowoczesna uczelnia rabiniczna na świecie.

W 1876 r. Abraham Goldfaden otworzył w Nowym

Jorku (USA) teatr jidysz.

W 1876 r. żydowscy imigranci utworzyli w

Panamie pierwszą kongregację - Kol Shearith
Israel.

Za twórcę żydowskiego socjalizmu uważa się

Arona Szmula Libermana, który w 1877 r.
rozpoczął w Wiedniu wydawać w języku
hebrajskim czasopismo socjalistyczne "Haemat"
("Prawda").

1878 r. był kulminacyjnym momentem w dyskusji

nad równouprawnieniem śydów. Odbył się wtedy
Kongres w Berlinie. Delegacji angielskiej
przewodniczył premier Wielkiej Brytanii, Disraeli
Benjamin (śyd). 13 czerwca 1878 r. na Berlińskiej
Konferencji Narodów wydano proklamację
pociechy dla śydów. Chrześcijańskie narody
Europy ułaskawiły śydów do pewnych przywilejów
względem Palestyny.
Od tego momentu Bóg posyłał "rybitwów",
ażeby przez przynętę Syjonizmu przyprowadzili
Izraelitów do Palestyny, im obiecanej ziemi. Od
tego czasu Bóg stopniowo usuwał zaślepienie
Izraela. W tym samym momencie dr Delitzsch
wydał i zaczął rozpowszechniać w języku
hebrajskim Nowy Testament, który zaczął usuwać
ich niewiarę, ignorancję i zaślepienie względem
Mesjasza.

W 1878 r. Abraham Geiger został wybrany

rabinem Breslau (Wrocław). Ufundował tam
żydowskie seminarium teologiczne, pierwsze
reformowane seminarium rabiniczne w Centralnej
Europie. Abraham Geiger inspirował żydowski ruch
reform religijnych.

W 1879 r. w Europie pojawił się nowy

antysemityzm, odwołujący się do domniemanej
biologicznej niższości śydów, których
przedstawiano jako obcy i szkodliwy czynnik
chorobotwórczy w organizmie Europy. Adolph

Stoecker założył w Niemczech Chrześcijańsko-
Socjalistyczną Unię Pracy, która między innymi
wzywała do bojkotu żydowskiego biznessu. W ten
sposób w Europie narodził się nowoczesny
antysemityzm. Wówczas to William Marr napisał
książkę "Zwycięstwo Judaizmu nad Niemcami".

W 1879 r. śydzi z francuskiej organizacji Alliance Israelite

Universelle wykupili w Palestynie, koło Jaffy mały obszar ziemi, na
którym założyli kolonię Petach Tikvah (pol. Drzwi nadziei).
Mordechai Diskin (1844-1914) pomogł założyć tutaj pierwszą
nowoczesną szkołę religijną Nezah Israel.

W 1880 r. na świecie żyło około 7 milionów 700

tysięcy śydów, z czego 90% z nich żyło w Europie,
głównie we wschodniej jej części. W samym
mieście Warszawa żyło więcej śydów niż w całej
Wielkiej Brytanii lub Francji. Poza Europą
największe skupiska śydów znajdowały się w
świecie muzułmańskim, w Persji, Maroku i
Jemenie. Społeczności żydowskie na pozostałych
kontynentach były znacznie rozproszone, za
wyjątkiem Nowego Jorku, gdzie mieszkało 80
tysięcy śydów.

W 1880 r. do Palestyny przybyła pierwsza fala żydowskich

imigrantów z Jemenu.
W 1880 r. w Palestynie żyło 40 tysięcy śydów obok 500 tysięcy
muzułmanów.

W Europie Wschodniej żydowski poeta Jehuda

Lejb Gordon (1830-1892) pisał opowiadania
drastycznie eksponujące arogancję i korupcję
rabinów i niesprawiedliwości prawa rabinicznego.
Wywołało to poważne konflikty pomiędzy rabinami
i zsekularyzowanymi rzecznikami Haskali. Dewizą
Gordona było: "bądź człowiekiem na ulicy, a
śydem w domu". Był przeciwnikiem osiedlania się
w Palestynie, a ratunek dla śydów rosyjskich
widział w osiedlaniu się w Europie zachodniej.
Uważał, że wybawienie może nadejść tylko po
wyzwoleniu duchowym. Pod wpływem tych prądów
oświeceniowych, liczni śydzi asymilowali się i
przechodzili na chrześcijaństwo.
W odpowiedzi na proces emancypacji śydzi
zaczęli poszukiwać nowych form wyrażenia
religijności odpowiadających potrzebom nowej
epoki. Reformy były zapoczątkowywane w małych
kongregacjach, czasem wspieranych przez władze

świeckie. Nowe idee pojawiły się początkowo w
reformie liturgii, niż w teologii lub prawie. Na
początku XIX wieku toczono dysputy i spory nad
zagadnieniem języka modlitwy, wprowadzeniem
kazań i muzyki, skróceniem nabożeństw i
modyfikacją obyczajów wiernych. Dopiero później
reforma wkroczyła na grunt teologii i tradycji. W
tej nowo zaistniałej sytuacji tradycjonaliści
pozostali w mniejszości. Dawne wzory
postępowania przestały pociągać młode żydowskie
pokolenie, które zapragnęło zostać zwykłymi
Europejczykami. Nowe idee formułowały się w
różnych prądach, od skrajnie konserwatywnych po
skrajnie liberalne. Po stronie skrajnego
konserwatyzmu teologicznego stał rabin Samson
Rafael Hirsch (1808-1888). Wyznaniem wiary
Hirscha było przekonanie o natchnionym i
autorytatywnym charakterze Biblii, Talmudu i
prawa rabinicznego. Odstąpienie od niego choćby
na krok oznaczało otwarcie drzwi przed całkowitą
przemianą judaizmu. Uważał, że reformy
potrzebują śydzi, a nie judaizm. Po stronie
skrajnego liberalizmu stali rabin Samuel Holdheim
(1806-1860) oraz rabin Abraham Geiger (1810-
1874). Holdheim uważał, że zmiana okoliczności
narzuca konieczność wprowadzenia zmian w
zakresie prawa rabinicznego. W swoich reformach
posunął się on tak daleko, że przesunął
nabożeństwa szabatowe w Berlinie na niedzielę.
Zrezygnował z obchodzenia niektórych świąt i
akceptował małżeństwa mieszane. Liczyła się dla
niego wiara i etyka judaizmu, nie zaś obrządki i
tradycja. Podobnie uważał Abraham Geiger, dla
którego wiele obrządków (np. obrzezanie) było
obcych dla współczesnej wrażliwości i życia.
Ważna była dla niego etyczna sfera wiary, nie zaś
rytuały tradycji judaistycznej. Po stronie
arcykonserwatywnego modernizmu stał Zechariasz
Frankl (1801-1875). Był on zaciekłym wrogiem
tego, co określał jako "negatywną reformę
prowadzącą do całkowitego rozmycia judaizmu".
Można go uznać za przysłowiowego "ojca"
judaizmu konserwatywnego. Ta nowa postać
tradycjonalizmu otrzymała bardzo szybko nazwę
"ortodoksji".
W celu rozpowszechnienia reformy
organizowano specjalne konferencje rabinów.
Zakładano również nowego typu uczelnie

rabiniczne nawiązujące do osiągnięć
współczesnych badań nad judaizmem. Po okresie
konfliktów wewnętrznych i niepewności co do
kierunku rozwoju, nowe ruchy religijne śydów
przybrały postać trzech głównych ugrupowań:
liberalną (reformowany, czyli radykalnie
reformatorski), konserwatywną ("judaizm
historyzujący", umiarkowanie reformatorski) oraz
ortodoksyjną (radykalnie konserwatywny).
Reformy zapoczątkowane w Europie znalazły
żyzny grunt w Ameryce, gdzie nie istniały
ograniczenia hamujące ich rozwój. Około 1880
roku w Ameryce dominował wśród śydów judaizm
reformowany. Późniejsze fale imigracji z Europy
wzmocniły pozycję tradycjonalistów i doprowadziły
do powstania specyficznego amerykańskiego
judaizmu konserwatywnego (wywodził się on z
europejskiego "judaizmu historyzującego").

Od 1880 r. rozpoczęło się przymusowe osiedlenie

śydów rosyjskich na ziemiach polskich, a w jego
wyniku wzrost nastrojów nieprzychylnych wobec
śydów - to wszystko spowodowało rozpoczęcie
masowej emigracji do Stanów Zjednoczonych,
która trwała aż do końca I wojny światowej.
W latach 1881-1884 doszło do serii 223
pogromów śydów w Rosji. Pretekstem był udział
śydówki Hesi Helfman w zamachu na cara
Aleksandra II (13 marca 1881 r.). Agitacja
wmówiła chłopstwu i mieszczaństwu rosyjskiemu,
że za zamachem kryją się śydzi. Całą Rosję zalała
fala pogromów żydowskich. W ponad 100
miejscowościach doszło do mordowania, gwałtów i
rabunków na śydach. Później, oskarżono samych
śydów, że byli sprawcami tych pogromów przez
swój "religijny fanatyzm" i przebiegły lichwiarski
wyzysk ludności. Propagadorem pogromów był
rosyjski minister spraw wewnętrznych Ignatiew,
oddziałami dowodził generał Drenbien.
Wprowadzono wtedy ograniczenia prawne w
zawieraniu małżeństw i osiedlaniu się w Rosji
śydów, musieli płacić większe podatki niż inne
narodowości i objęci zostali obowiązkiem służby
wojskowej, od której mogli się wykupić jedynie
bardzo bogaci. Przy równoczesnym upadku
manufaktur rzemieślniczych, wprowadzeniu
ograniczeń w handlu wódką, wobec monopolizacji
przez państwo produkcji spirytusu, oraz przy

względnie dużym przyroście naturalnym -
społeczność żydowska bardzo zbiedniała, o
biedocie żydowskiej mówiono, że "żyje
powietrzem".

W latach 80-tych XIX wieku na polskie ziemie

napłynęła ze wschodu fala śydów rosyjskich. Było
to związane z porgomami w Okręgu Moskiewskim.

W 1881 r. doszło do pogromu śydów w

Warszawie. Podczas mszy w katolickie święto
Bożego Narodzenia, doszło do zamieszania i
wybuchu paniki wśród ludzi (zginęło 20 śydów).
Oskarżono o to jednego z śydów i cała nienawiść
została wyładowana w przeciągu następnych
trzech dni. W pogromie zamordowano 12 śydów.
Straty materialne oszacowano na 1 mln rubli.
Policja interweniowała dopiero trzeciego dnia
zamieszek.

W latach 1881-1914 przeszło 2,75 miliona śydów

opuściło Europę, większość z nich kierowała się do
Ameryki. 85% emigrantów udało się do USA,
tworząc tam jedną z najliczniejszych społeczności
imigracyjnych. Ich napływ zbiegł się z rozwojem
przemysłu, co sprawiło, że przybysze osiedlali się
w wielkich miastach, pracując na ogół w
fabrykach.

Część z nich przybyła do Palestyny. Była to tzw. pierwsza aliya

(dosłownie: "wstąpienie" - tak śydzi mówią o powrocie do ojczyzny
swoich ojców). Od roku 1881 baron Lionel de Rothschild (śyd, od
1858 r. członek brytyjskiego parlamentu) poprzez anonimową firmę
"Znanego dobroczyńcy" popierał materialnie nowo tworzone
żydowskie kolonie w Palestynie.
W latach 1881-1903 trwała pierwsza aliya, w której około 25
tys. śydów z całego świata osiedliło się w Palestynie. Byli to głównie
uciekinierzy przed rosyjskimi pogromami. Uzyskiwali oni dużą
pomoc ze strony bogatych śydów z zachodniej Europy oraz z
Ameryki, którzy wykupywali ziemię i dawali środki na jej
zagospodarowanie.

Po 1881 r. zaczęły powstawać niewielkie grupy

"Miłośników Syjonu" (hebr. "Howewei Zion").
Stopniowo jednoczyły się one w jeden ruch "Miłość
Syjonu" (hebr. "Hibat Zion"). Pierwsza studencka
organizacja "Biluim" podjęła nawet próbę emigracji
do Erec Israel. Jednym z założycieli ruchu
"Miłośników Syjonu" był ortodoksyjny rabin

Samuel Mohilever z Rosji. Gorąco popierał
żydowskie osadnictwo w Erec Israel. Ruch
"Miłośników Syjonu" zyskał również poparcie
rabbina Hermana Zvi Schapira z Niemiec. Popierał
on rewolucyjne idee i opowiadał się za żydowskim
osadnictwem w Palestynie.
W ruchu "Miłość Syjonu" (hebr. "Hibat Zion")
doszło jednak do wewnętrznych sporów pomiędzy
świeckimi i religijnymi członkami. W wyniku tego,
żydowskie osiedla w Palestynie znalazły się w
trudnej sytuacji. Aszer Ginzberg (1856-1927)
objechał Palestynę nauczając, że na razie nie
można utworzyć państwa żydowskiego. Był on
zwolennikiem rozwijania kilku osad i uczynienia z
Palestyny duchowego centrum judaizmu, skąd
miałoby nadejść odrodzenie narodu żydowskiego w
diasporze. Założył on tzw. "kulturowy syjonizm",
który stał się alternatywą dla "syjonizmu
politycznego". Syjonizm kulturowy podkreślał
pojęcie "żydowskości" i łączył świadomość własnej
kultury z akceptacją innych kultur.

W maju 1882 r. w Rosji ogłoszono tzw. prawa

Majowe, które prześladowały i wypędzały śydów z
domów w Rosji, Polsce, Rumunii i Galicji. W Rosji
wybuchły inspirowane przez policję pogromy
śydów. Na Podolu zginęło 40 śydów, 170 zostało
rannych. Zniszczono 1250 żydowskich domostw.
Prześladowania objęły ponad 15 tys. osób. W ten
sposób carat zręcznie odwrócił uwagę publiczną od
problemów wewnętrznych.
W następnych latach zakazano w Rosji śydom
nabywać ziemię, uczyć się w gimnazjach i na
uniwersytetach, oraz wprowadzono strefę
osiadłości, poza którą nie wolno im było mieszkać,
a w tej strefie ograniczono specjalnie zarobki.
Nastąpiło silne ograniczenie praw dla śydów.
Zawód prawnika stał się dla śydów niedostępny.
Odebrano im prawa wyborcze do samorządów
miejskich i ziemskich. W latach 90-tych wysiedlono
wszystkich żydowskich kupców, rzemieślników, a
nawet żołnierzy z guberni moskiewskiej.

W 1882 r. powstał w Charkowie i Odessie

studencki ruch Młodzież Syjonu, który głosił
program narodowego oswobodzenia śydów przez
utworzenie żydowskiego państwa w Palestynie.

W 1882 r. rabbi Nathan Zevi Finkel otworzył w

Slobodce na Litwie jesziwę. Przebywało w niej
średnio około 300 studentów.

W 1882 r. w Niemczech odbył się pierwszy

międzynarodowy kongres antysemicki w Dreźnie.
Antysemicką Chrześcijańską Partię Socjalistyczną
założył protestancki pastor Adolf Stocker.
Antysemici znaleźli się w niemieckim parlamencie.
Publikowane antysemickie książki rozprowadzano
po innych krajach.
W 1882 r. na Węgrzech oskarżono śydów o
popełnianie mordów rytualnych.

Pod koniec XIX wieku wielu śydów, przeważnie

skutkiem prześladowań, emigrowało z ziem
polskich do Wiednia, Berlina, Francji i Ameryki. Ci,
którzy nie mogli opłacić podróży zamorskiej,
sprzedawali się agentom i odbywali bezpłatnie
podróż w zamian za wieloletnią niewolniczą pracę
w Ameryce. Tracili oni swoją jedność i łączność
wspólnot kahalnych, i skupiali się teraz wokół
ruchów, które zrodziły się wcześniej, a teraz
zyskiwały nowych licznych zwolenników. Jednym z
takich ruchów był chasydyzm, który mocno
rozwijał się w Ameryce.

W 1882 r. w Stanach Zjednoczonych powstała

pierwsza żydowska socjalistyczna organizacja
Propaganda Verein.

W owym czasie wpływ Haskali powodował, że

pisano w jidysz a nie w hebrajskim. Dzięki temu
drukowane książki mogły być czytane przez
większość śydów. Język jidysz był powszechnie
znany, natomiast hebrajski pozostawał językiem
świętym, przeznaczonym do liturgii w synagodze.
Wynikiem tego był rozkwit literatury żydowskiej w
języku jidysz w drugiej połowie XIX wieku.
Punktem szczytowym było pisarstwo Szolema
Alejchema (1859-1916), Mendele Mojchera
Sforima (1836-1917), Izaaka Lejba Pereca (1852-
1915) i Szaloma Asza (1881-1957). Publikowano
zbiory żydowskich pieśni, anegdot i dowcipów.

W 1882 r. Leon Pinsker (1812-1891) zaczął głosić

pociechę pomiędzy śydami. Opublikował on
artykuł pod tytułem "Autoemancypacja" ("Auto-
Emancipation"). Opisał on sytuację śydów ze

Wschodu, którzy doszli do przekonania, że
emancypacja nie przyjdzie "z zewnątrz", a
czekanie w nadziei, że otrzyma się ją w darze,
było dla nich upokarzające i pozbawione godności.
Była to jego odpowiedź na pogromy z 1881r., a
zarazem radykalna odmowa asymilacji śydów w
europejskich narodach. Rodzący się ruch
syjonistyczny stanowił odpowiedź na odmowę
akceptacji śydów wyrażającą się w
antysemityzmie. Pinsker (Judah Lejb) odegrał
czołową rolę w ruchu "Miłość Syjonu" (hebr.
"Chibat Cijon"). Szybko do Pinskera przyłączyli się
Lilienblum, Levanda, Ruelf i inni.
W 1882 r. Edmund Menahem Eisler wydał na
Słowacji swoją książkę "Ein Zukunftsbild".
Przedstawił w niej swoją wizję żydowskiego
państwa, z hebrajskim jako językiem narodowym.
Głosił on ideę nowoczesnego eksodusu z Europy,
aby uniknąć konsekwencji narastającego
antysemityzmu. Eisler napisał swoją książkę 17 lat
przed Herzlem.

W 1882 r. do Paryża przyjechał Samuel

Mohylewer, najpierw rabin w Radomiu, później w
Białymstoku. Zdołał on namówić barona Edmunda
Rotschilda, aby zgodził się sfinansować pierwszy
plan żydowskiej kolonizacji w Palestynie.

W 1882 r. w Palestynie powstały żydowskie kolonie: śydzi

rumuńscy osiedlili się obok Safadu (Rosh Pina - 130 rumuńskich
śydów) i obok Hajfy (Zichron Jaakow), natomiast śydzi rosyjscy z
Charkowa założyli Rishon Le-Zion (10 rodzin). Ci żydowscy
pionierzy byli zjednoczeni przez wspólne hasło: "Domie Jakuba
powstań, a pójdziemy" (po hebrajsku: Beit Jaakow, lechu
wenelech). Od początkowych liter tego hasła powstał skrót "Bilu",
który stał się nazwą ruchu osadników.
Osadnicy z ruchu Bilu napotykali na liczne trudności i musieli
walczyć z malarią, napadami Beduinów i wrogością innych
żydowskich osadników, którzy do tej pory żyli głównie z tzw.
"chałłuki", czyli datków od światowego żydowstwa. Nie podobał się
im ruch Bilu, w którym powstały osady rolnicze, mające na celu
osiągnąć pełną samowystarczalność w Palestynie. Z drwiną
przezywano ich "bejły". Nowe osady przetrwały tylko dzięki
interwencji finansowej Barona Edmonda de Rothschilda. Baronowi
podobało się podejście pionierów z Bilu, dla których bardzo ważnymi
były osiągane wyniki gospodarcze. W ten sposób żydowscy osadnicy
zbierali doświadczenie, które miało zaowocować po latach. Baron
Rotschild równocześnie finansował osady powstające pod jego

patronatem. Te ostatnie jednak najbardziej liczyły na datki z jego
strony, niż na własne wyniki gospodarcze. Na tym podłożu
powstawały konflikty między ortodoksami a pionierami.

W 1883 r. M.L.Lilienblum (1843-1910) wydał

broszurę "Odrodzenie narodu żydowskiego w
świętym kraju swych ojców". Był on zwolennikiem
Haskali, a jednocześnie propagatorem syjonizmu.

W 1883 r. we Lwowie powstała pierwsza

żydowska organizacja nacjonalistyczna. Uważali
oni, że konflikty pomiędzy śydami a nie-śydami
skończą się dopiero wtedy, gdy większość narodu
żydowskiego zamieszka we własnym państwie w
Palestynie. Działali w kierunku przesiedlenia
najbiedniejszej części ludności żydowskiej do
Palestyny. Była to w przeważającej części ludność
wiejska, co w przyszłości ułatwiło jej asymilację w
warunkach życia w Palestynie.

W 1884 r. Bułgaria wprowadziła ustawodawstwo

antyżydowskie. Wielu śydów emigrowało do
Anatolii w Turcji.
W 1884 r. W Bułgarii rozpoczęto wydawać
pierwszą gazetę w języku ladino - "La Alborada".

W 1884 r. Herman Aron (1845-1913) wynalazł w

Niemczech licznik energii elektrycznej. Był również
pionierem w bezprzewodowym telegrafie.

W 1885 r. w Palestynie powstała kolonia Gedara. Została ona

założona dzięki wsparciu materialnemu i duchowemu mieszkającego
już w Palestynie śyda, Jechwela Michaela Pinesa.

Od 1885 r. Nathan Birnbaum (1864-1937) zaczął

wydawać własną gazetę "Selbst-Emancipation".
Nawoływał on do odnalezienia własnej żydowskiej
tożsamości. W 1890 r. ukuł pojęcie "syjonizmu",
aby w ten sposób odróżnić nowy ruch od ogólnych
żydowskich dążeń i filantropijnych zabiegów.

W 1885 r. pierwszym żydowskim paarem został

Lord Nathaniel Meyer Rothschild. Po długiej walce
uzyskał prawo zasiadania w Izbie Lordów.
W 1885 r. Samuel Montagu został wybrany do
angielskiego parlamentu, w którym przebywał
przez 15 lat. Lord Montagu był zamożnym
żydowskim bankierem i filantropą. Współpracował
przy tworzeniu systemu metrycznego (Weights

and Measures Act).

W 1886 r. Dr. Sabato Morais założył w Nowym

Jorku (USA) uczelnię rabiniczną Jewish Theological
Seminary. Była to tradycyjna, konserwatywna i
ortodoksyjna uczelnia rabiniczna.
W 1886 r. w Nowym Jorku (USA) otworzono
uczelnię talmudyczną Jeshiwa Etz Chaim. Była to
pierwsza jesziwa w Stanach Zjednoczonych
zajmująca się wyłącznie studiami Talmudu.

W 1886 r. w St. Petersburgu rozpoczęto wydawać

pierwszą hebrajską gazetę w Rosji - "Ha-Yom".

W 1887 r. lord Samuel Montagu ufundował

ortodoksyjną synagogę Federation, w Anglii.
W 1887 r. rabbi Sabato Morais otworzył w
Philadelphii (USA) uczelnię rabiniczną Jewish
Theological Seminary Association. Uczelnia stała
się centrum duchowym i edukacyjnym judaizmu
konserwatywnego. W 1902 r. Seminarium zostało
zreorganizowane pod nazwą Jewish Theological
Seminary.

W 1887 r. Teodor Fritzsch założył w Niemczech

wydawnictwo Hammer Publishing House,
specjalizujące się w książkach antysemickich.

W 1888 r. w Stanach Zjednoczonych powstało

żydowskie wydawnictwo Jewish Publication Society
of America (JPS). Wydano setki pozycji literackich
Graetza, Dubnowa, Barona ("History of the Jews")
i Ginsburga ("Legends of the Jews"). Innymi
publikowanymi autorami byli: Israel Zangwill, Leo
Baeck, Cecil Roth, Jacob R. Marcus, oraz Louis
Finkelstein.

W 1889 r. śydzi uzyskali oficjalne prawo

mieszkania w trzech miastach Finlandii: Helsinki,
Turku i Vyborg. W Finlandii żyło około 1 tys.
śydów.

W 1889 r. rozpoczęło się żydowskie osadnictwo w

Argentynie. W Buenos Aires osiedliło się 366
śydów. Ideę osadnictwa w Argentynie popierał
Baron de Hirsch.

W 1889 r. Asher Ginsberg (1856-1927) założył

elitarne żydowskie stowarzyszenie Bnei Mosze
(Synowie Mojżesza). Jego działacze dbali o wysoki

poziom moralności narodu żydowskiego i starali się
być kapłanami, wodzami śydów. Założyli w Rosji i
w Palestynie liczne szkoły, w tym szkołę dla
dziewcząt w Jaffie. Założyli także kolonię żydowską
Rechowot w Palestynie. Stowarzyszenie rozwiązało
się w 1896 r.

Już w 1889 r. w koloniach żydowskich w Palestynie mieszkało

około 4 tysiące śydów. Oprócz tego mieszkali tam wcześniejsi
śydzi, w liczbie 45 tysięcy. Stanowili razem 8% ogółu ludności
Palestyny.

W 1891 roku ks. William E.Blackstone przedstawił

prezydentowi Stanów Zjednoczonych, Benjaminowi
Harrisowi, petycję nawołującą do
międzynarodowej konferencji "w celu rozważenia
roszczeń Izraelitów do Palestyny jako ich
starożytnej ojczyzny". Między innym czytamy w
niej: "Dlaczego ponownie nie oddać im Palestyny?
Według Boskiego rozmieszczenia narodów jest to
ich dom - nieprzenośna własność, z której zostali
wypędzeni siłą..." Petycja została podpisana przez
wiele wpływowych osobistości, łącznie z Johnem D.
Rockefellerem.

W 1891 r. Baron de Hirsch założył Jewish Colonial

Association. De Hirsch zdeponował na koncie
organizacji 2 mln funtów, celem wsparcia
osadnictwa rolniczego śydów z Rosji i Europy
Wschodniej. Osadnictwo miano realizować w
różnych krajach na całym świecie. Ideę poparli
Rothschild, Cassel i Goldsmid.

W 1891 r. władce carskie w Rosji przymusowo

przesiedliły śydów (14 tys. rodzin) z Petersburga i
okolic Moskwy do kilku guberni zachodnich i
południowych (między innymi na ziemie polskie).
Carat próbował się posłużyć rosyjskimi śydami w
celu rusyfikacji ziem polskich. Zabroniono przy
tym śydom nabywać ziemię i ograniczono dostęp
do szkół. Nakazy i zakazy stopniowo tworzyły
getto ekonomiczno-polityczne.
W 1892 r. carskie władze w Rosji zamknęły
słynną Volozhin Jeshiva. Rabbi Berlin i jego rodzina
zostali wygnani.

W 1892 r. na terenach polskich powstała Polska

Partia Socjalistyczna. Potem większe znaczenie
zaczęła odgrywać Socjaldemokracja Królestwa

Polskiego i Litwy (SDKPiL, lata 1893-1900) i
Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji
(SDPRR, 1898r.). Środowiska socjalistyczne głosiły
idee rewolucji światowej, obiecując nie tylko
zniesienie różnic klasowych, ale także zakończenie
konfliktów o charakterze narodowościowym.
Niektórzy śydzi zaangażowali się w tą działalność
w ruchu robotniczym - Róża Luksemburg (1871-
1919), Jan Tyszka (Leon Jogiches, 1867-1919),
Paweł Akselrod (1850-1928) i Lejb Bronsztejn
(Lew Trocki, 1879-1940).

W 1892 r. hebrajski pisarz Elhanan Lewinsky

(1857-1910) napisał w Rosji syjonistyczną
opowieść "Podróż do Ziemi Izraela w 2040 roku".
Popierał on rosyjskich syjonistów.

W 1892 r. Dawid Schwartz wynalazł na Węgrzech

sterowiec. Podczas próby lotu zginął w wypadku.
Jego patent posłużył do stworzenia niemieckiego
Zeppelina.

W 1892 r. władze carskie na ziemiach polskich

podjudziły strajkujących robotników w Łodzi, i
przemieniły strajk w zamieszki antyżydowskie. Do
Łodzi przybywali okoliczni polscy chłopi, aby
ukarać śydów za działania wrogie Kościołowi
Katolickiemu.
Zajścia ta położyły kres nadziejom śydów na
asymilację w polskim społeczeństwie. Coraz
większą popularnością cieszyły się organizacje
syjonistyczne i socjalistyczne.

W 1892 r. w Stanach Zjednoczonych powstała

żydowska organizacja robotnicza Arbeiter Bing.
Organizacja zajmowała się działalnością socjalną,
szkołami i cmentarzami.

W 1893 r. w Galicji (polskie ziemie pod zaborem

austriackim) wzrosły nastroje antyżydowskie.
śydzi zostali potraktowani jako "kozioł ofiarny" na
wszystkich liniach napięć społecznych - w
konfliktach narodowych i religijnych pomiędzy
Polakami, Rusinami i Austriakami, katolikami,
prawosławnymi i unitami.
W tych warunkach obradował w 1893 r. kongres
katolicki, który skutecznie podgrzał antyżydowskie
nastroje w Galicji. Twierdzono, że śydzi rozpijają
polskich chłopów, a żydowscy lichwiarze

doprowadzają ich do bankructwa. Rzekomo śydzi
czynili to współdziałając z austriackimi władzami.
W ten sposób walkę narodowościowo-polityczną
skupiono na śydach, których poświęcono.

W 1893 r. w Krakowie (ziemie polskie, zabór

austriacki) powstała nacjonalistyczna
Ogólnoaustriacka śydowska Partia Narodowa.
Wraz z innymi grupami nacjonalistów żydowskich
dążyli do uzyskania równouprawnienia z innymi
narodami w Galicji i w całym cesarstwie
Habsburgów. Dodatkowo zadali narodowej
autonomii.

W 1893 r. Hannah Salomon (1858-1942) założyła

w USA Narodową Radę śydowskich Kobiet (The
National Council of Jewish Women). W 1904 r.
rada przekształciła się Międzynarodową Radę
śydowskich Kobiet.

W latach 1894-1898 liczba potrzebujących

wsparcia w zaborze rosyjskim wzrosła prawie o
jedną trzecią. Działalność dobroczynna gmin
bardzo prędko osiągnęła granice swoich
możliwości. Biedni śydzi dostawali zapomogi na
religijne święta, aby mogli je obchodzić w
odpowiedni sposób. Niezamożne panny dostawały
posag. Dodatkową pomoc udzielano podczas
srogich zim, lub w przypadku chorób i wypadków.
System pomocy nie był jednak wystarczający.
Nawet zaangażowanie się pojedynczych bogatych
śydów niewiele pomagało. Z czasem, stopniowo
zaczęły powstawać chewry chasydzkiego
proletariatu (towarzystwa, spółdzielnie i
stowarzyszenia), które organizowały wzajemną
pomoc i samopomoc. Ważną rolę odgrywały kasy
pożyczkowe spółdzielni rzemieślniczych i drobnych
kupców. Najważniejszą organizacją było
Towarzystwo Wspierania Rzemiosła i Rolnictwa
wśród śydów w Rosji (od 1921 r. nazwane
"Obszczerstwo Razprostranienija Truda" - ORT).

W latach 1894-1906 wybuchła tzw. "sprawa

Dreyfusa". Alfred Dreyfus (śyd) był kapitanem w
Ministerstwie Wojny armii francuskiej. W 1894r.
oskarżono go o szpiegostwo na rzecz Niemiec, a
po wyroku sądu wojennego zesłano go do
francuskiej kolonii karnej na wyspie Diabła, w
Gujanie Francuskiej. Gdy później wyszło, że był

niewinny, fakt ten został zatajony przez wyższe
władze wojskowe Francji. Dreyfus został
ostatecznie oczyszczony z zarzutów i w 1906 r.
przywrócony do swego stopnia oficerskiego. Był to
jednak wyraźny znak dla śydów, że nigdy nie
zdołają się zasymilować z chrześcijanami, i zawsze
będą odrębni narodowo od nich.

W 1895 r. zawiązał się w Bukareszcie, stolicy

Rumunii, Sojusz Antysemicki. Wstąpiło do niego
wielu wpływowych Rumunów, w tym członkowie
rządu. Celem tej tajnej organizacji było wyparcie
śydów z życia gospodarczego i przyspieszenie ich
emigracji. Posługiwano się w tym celu
bezwzględną agitacją religijną, podjudzając
antagonizmy wyznaniowe i narodowościowe.

W 1895 r. w Bostonie (USA) powstała pierwsza

żydowska organizacja dobroczynna - Federation of
Jewish Charities.

W 1896 r. Abraham Cahan rozpoczął wydawanie

w Nowym Jorku (USA) gazety jidish - "Jewish Daily
Forward".

Po wstrząsie wywołanym przez proces Dreyfusa,

w 1896 r. wiedeński pisarz i publicysta Theodor
Herzl (1860-1904) opublikował artykuł pod
tytułem "Państwo żydowskie" ("Der Judenstaat").
Bez głębszej znajomości wcześniejszego ruchu
syjonistycznego, przekonał on wszystkich, że
właśnie znaleziono rozwiązanie "kwestii
żydowskiej", co doprowadziło do narodzenia się
ruchu politycznego Syjonizmu, zachęcającego
Izraelitów do powrotu do Palestyny. Herzl widział
rozwiązanie problemu żydowskiego tylko poprzez
utworzenie odrębnego państwa żydowskiego na
Ziemi Izraela. Przedstawił on plan autonomicznego
państwa żydowskiego pod feudalnym
zwierzchnictwem państwa tureckiego.
Idea syjonizmu znalazła wielki oddźwięk w
żydowskich masach emigrantów uciekających
przed pogromami z Rosji. Będący między nimi
socjaliści, widzieli w tej idei szansę stworzenia
państwa żydowskiego wolnego od dominacji religii,
eksploatacji ekonomicznej i przekleństwa
antysemityzmu. Natomiast w zachodniej Europie,
Syjonizm nie znajdywał większego posłuchu.
Program Herzla odrzucili żydowscy filantropi,

baron Maurice de Hirsch i Rotszyldowie.

W 1896 r. rabbi Joseph Hurwitz założył uczelnię

rabiniczną w Nowardok na Białorusi. Studiowano
tam Kabałę i popierano ascetyzm.

W 1896 r. Otto Lilienthal wynalazł w Niemczech

maszynę wznoszącą się w powietrze. Zginął w
wypadku przy próbie lotu.

W 1896 r. w Stanach Zjednoczonych powstała

pierwsza żydowska organizacja weteranów
wojennych - Hebrew Union Veterans Organization.

W 1897 r. rabbi Isaac Elhanan otworzył w Nowym

Jorku (USA) ortodoksyjną uczelnię rabiniczną.
Później otworzono przy niej świecki żydowski
uniwersytet i uczelnię medyczną.

W 1897 r. Teodor Herzl rozpoczął wydawać w

Wiedniu (Austria) pierwszą gazetę syjonistyczną
"Die Welt" ("Świat"). Gazeta propagowała ideę
syjonizmu i sprzeciwiała się antysemityzmowi.
Razem z Herzlem redagowali ją Martin Buber i
Nahum Sokolow.

W sierpniu 1897 r. odbył się pierwszy

międzynarodowy Kongres Syjonistyczny w Bazylei,
z udziałem 200 delegatów. Zorganizowali go
Teodor Herzl i Max Nordau. Kongres skupił wielu
zwolenników poglądów Teodora Herzla. Powstała
Światowa Organizacja Syjonistyczna w celu
prowadzenia akcji osiedleńczej w Palestynie.
Podczas I Kongresu Syjonistów uchwalono
"Program Bazylejski". Obiecano narodowi
żydowskiemu utworzenie ojczyzny w Palestynie.
Dokonano wyboru flagi i hymnu państwowego w
celu prowadzenia akcji osiedleńczej w ojczyźnie
śydów w Palestynie. Od tego momentu delegacje
gmin żydowskich z całego świata rozpoczęły
praktyczne działania, pobudzające masy żydowskie
do emigracji. Poczyniono także starania, które
miały na celu przekonać mocarstwa europejskie,
by poparły ideę stworzenia państwa żydowskiego
na Ziemi Izraela, która wówczas znajdowała się
pod panowaniem tureckim. Rozszerzono również
pomoc dla istniejących w tym kraju żydowskich
osad rolniczych, co stało się zachętą do dalszej
imigracji.

Tak więc w miejsce dotychczasowego biernego
oczekiwania na nadejście Mesjasza, który miałby
ponownie zaprowadzić naród żydowski do
legendarnej Ziemi Obiecanej - kraju dobrobytu i
wiecznej szczęśliwości - część elit żydowskich
wzięła sprawy zorganizowania swego narodowego
państwa we własne ręce.

W 1897 r. w Wilnie powstał Ogólnożydowski

Związek Robotniczy Litwy, Polski i Rosji
("Algemajner jidiszer Arbeterbund"), zwany w
skrócie Bund. W ten sposób Wilno stało się
centrum żydowskiego ruchu socjalistycznego. Z
tutejszego seminarium rabinackiego,
popularyzującego idee oświecenia (Haskali), wyszli
między innymi socjaliści Aron Samuel Libermann i
Aaron Zundelewicz. Do żydowskiego środowiska
robotniczego przemawiano w jidysz. Stopniowo
Bund przekształcił się w masową żydowską
organizację o charakterze robotniczym.
Nie przypadkiem organizacja syjonistyczna i
Bund powstały w tym samym roku. Obie
wyciągnęły radykalne wnioski z XIX-wiecznego
kryzysu żydowskiej tożsamości, i doszły do
przekonania, że jedynym wyjściem jest aktywne
działanie w celu osiągnięcia zbawienia. Socjalizm i
syjonizm były żydowską odpowiedzią na brak
nadejścia Mesjasza. Mimo wszelkich różnic celów i
dróg, wspólny punkt wyjścia ("żydowska nędza")
umożliwiał skrajnym orientacjom współpracę w
różnych kwestiach.
Bardzo szybko pojawiły się różnice poglądów w
ruchu syjonistycznym. Zachodnioeuropejscy
syjoniści z Herzlem na czele uważali za
najważniejszą pracę polityczną, dyplomatyczne
rokowania i zabezpieczenie przez międzynarodowe
prawo istnienia żydowskiego państwa, leżącego
niekoniecznie w Palestynie. Natomiast śydzi ze
wschodniej Europy za najważniejszą uważali
szybką i praktyczną pomoc dla biednej i
zagrożonej żydowskiej ludności, która mieszkała
oraz przybywała do Palestyny. To zasiedlanie ziemi
palestyńskiej miało się przerodzić w przyszły ustrój
sprawiedliwości społecznej. Centrum ruchu
osiedlania śydów mógł być dla nich wyłącznie Erec
Israel. Zwracali przy tym uwagę, na konieczność
niesienie pomocy ludności żydowskiej mieszkającej
we wschodniej Europie.

Pod koniec XIX w. w państwie carskim mieszkała

połowa światowej populacji śydów. Według spisu
ludności z 1897 r., w Imperium Rosyjskim żyło 5,2
miliona śydów, z czego w strefach osiedlenia 4,9
miliona. W samym tylko Królestwie Kongresowym
mieszkało 1,3 miliona śydów, czyli 14 % ludności.
Pod koniec XIX wieku liczba ludności żydowskiej w
Łodzi zbliżyła się do 100 tys. osób. Na ziemiach
polskich liczba ludności żydowskiej wzrosła od
początku stulecia ośmiokrotnie, wzrost ten byłby
jeszcze większy gdyby nie nasilająca się od 1881
r. emigracja zamorska. Handel stawał się wówczas
najważniejszym źródłem dochodów śydów,
podczas gdy jeszcze sto lat wcześniej wyprzedzało
go rzemiosło. Szczególnie mocno kontrolowali
handel zbożem, futrami i skora. Zaczynali przy
tym dominować nieliczni wielcy przedsiębiorcy
handlowi. Duże znaczenie mieli bankierzy, skupieni
głownie w Warszawie. W mniejszych miastach
funkcjonowali liczni właściciele kantorów i
kredytodawcy, którzy byli jednak ubodzy i nie
mieli większych wpływów. Rzemieślnicy cierpieli
niedostatek. Miasto Łódź zaczęło odgrywać coraz
większą rolę gospodarczą i finansową. śydzi
zatrudniali w tutejszych zakładach głownie śydów.
Przedsiębiorcy żydowscy ściśle powiązali się z
żydowskim kapitałem bankowym i handlowym,
dzięki czemu mogli pokryć olbrzymie
zapotrzebowanie na pieniądz, którego brakowało
większości śydów w dobie uprzemysłowienia.
Największym żydowskim przedsiębiorcą w Łodzi
był Poznański, który działał w przemyśle
tekstylnym. W przemyśle cukrowniczym działali
Epstein, Kronenberg i inne rody z Warszawy. W
transporcie kolejowym działali Polakow i Bloch.
Pomimo tego, ubożenie żydowskich mas
postępowało w zastraszającym tempie. Pod koniec
stulecia ponad 50 % ludności żydowskiej
pozostawało bez stałego zatrudnienia.
Największemu powiększeniu uległa gmina
warszawska. Stolica była centrum ruchu
asymilatorskiego. Współcześni doskonale
orientowali się, że Warszawa jest miastem wielkich
kontrastów, Obok potężnej, mieszkającej w
pałacach finansjery, w strasznej ciasnocie
gnieździły się rzesze chasydów. Utrzymywali oni
około 200 własnych domów modlitwy,

prowadzonych przez wyznawców wszystkich
możliwych dynastii chasydzkich. Najbardziej
wpływowy był Gerer Rebe, Icchak Majer Alter z
Góry Kalwarii, rezydujący przy ulicy Chmielnej.
Licznych zwolenników miały też inne dwory, m.in.
pochodzące od Icchaka z Warki, Izraela z Kozienic,
Icchaka z Przysuchy i Mendla z Kocka.
Warszawskim rabinatem kierowali jednak
misnagedzi, chętnie zawierający kompromisy z
wpływowymi cały czas w Dozorze Bóżniczym
postępowcami. śydowskie społeczeństwo
Warszawy było mocno zróżnicowane pod
względem majątkowym, większość z nich
pracowało w handlu oraz rzemiośle.

W 1897 r. Marcus Samuel Bearstead założył w

Londynie (Anglia) firmę przemysłowo-handlową
zajmującą się paliwami - "Shell" Transport and
Trading Company Ltd.

W sierpniu 1898 r. odbył się w Bazylei drugi

międzynarodowy Kongres Syjonistyczny.

W 1898 r. poczas wojny amerykańsko-

hiszpańskiej w US Army służyło 5 tys. śydów.

W 1898 r. w Stanach Zjednoczonych powstała

Union of Orthodox Jewish Congregations of
America. Jest to największa organizacja
ortodoksyjnej synagogi w USA.

Pod koniec XIX wieku jedynie Rosja i Rumunia

odmawiały w Europie równych praw śydom.

W 1898 r. w 33 różnych miejscowościach Galicji

Zachodniej wybuchły rozruchy antyżydowskie
spowodowane przez agitację Stronnictwa
Ludowego, kierowanego przez księdza Stanisława
Stojałowskiego.

W 1899 r. w Czechach oskarżono śyda, Leopolda

Hilsnera, o mord rytualny, żeby wykorzystać krew
podczas święta Pesach. Sąd skazał Hilsnera na
śmierć. Wyrok następnie zamieniono na karę
dożywotniego pozbawienia wolności. W 1918 r.
Hilsnera ostatecznie ułaskawiono. (W 1961 r. brat
zamordowanej dziewczyny przyznał się do
morderstwa, gdyż nie chciał płacić na jej posag)
W latach 1867-1914 w monarchii austro-
węgierskiej odbyło się dwanaście procesów o mord

rytualny. Tylko jeden zakończył się orzeczeniem
winy.

W sierpniu 1899 r. odbył się w Bazylei III

Kongres Syjonistyczny.

W 1899 r. Teodor Herzl założył w Anglii bank

śydowski Trust Kolonialny (Jewish Colonial Trust).
Było to finansowe ramię Światowej Organizacji
Syjonistycznej. Gromadził on wielkie środki
finansowe od śydów na całym świecie, które były
przekazywane na wsparcie kolonizacji w
Palestynie. Działalność finansową rozpoczęły w
1902 r. z kapitałem początkowym 2 milonów
funtów sztyrlingów. Pierwszym prezesem
śydowskiego Trustu Kolonialnego został David
Wolffsohn. Trust przekształcono w 1902 r. w
Anglo-Eretz-Israel Company Ltd., z utworzonym
później obok Bankiem Anglo-Eretz-Israel Company
Limited, przekształcony później w Bank Państwa
Izrael (Bank Leumi le-Israel).

Podczas wojny burskiej (1899-1902) w

Południowej Afryce żyło około 25 tys. śydów.
Największe skupiska znajdowały się w Pretorii,
Durbanie i Johannesburgu.

W 1900 r. śydzi po raz pierwszy mogli wystawić

swojego kandydata na posła w wyborach do
austriackiego parlamentu.

W 1900 r. w USA było milion śydów, a do 1914 r.

przybyło jeszcze 1,3 miliona. Nowy Jork z
milionem żydowskich mieszkańców był
zdecydowanie największym skupiskiem śydów na
świecie.

W 1901 r. w Niemczech powstało Stowarzyszenie

Pomocy Niemieckim śydom (Hilsvereinder
Deutschen Juden). Celem działalności była pomoc
żydowskim imigrantom ze Wschodniej Europy w
imigracji do Niemiec.

W latach 1901-1905 Dr. Isadore Singer

opracował "Encyklopedię śydowską" w Filadelfii
(USA).

W 1901 r. Theodore Herzl spotkał się z Sułtanem

Imperium Otomańskiego. Rozmowy dotyczyły utworzenia
państwa żydowskiego w Palestynie, zakończyły się jednak

porażką.

W 1901 r. na V Kongresie Syjonistycznym w

Bazylei (Szwajcaria) powstał śydowski Fundusz
Narodowy (Keren Kajemet LeIsrael- NFJ), który
gromadził środki na zakup ziemi oraz zalesianie
Palestyny.

Pod koniec XIX wieku dzięki wysiłkom takich ludzi, jak Eliezer ben

Yehuda (1857-1922), miało miejsce wielkie odrodzenie hebrajskiego
jako języka mówionego. Stworzono nowe formy wyrazowe, by
dostosować język do nowoczesnego życia i terminologii. Rozpoczęto
pisanie tekstów naukowych i czasopism (w tym tygodnika "Hacwi")
w języku "iwrit" (nowoczesny hebrajski).
W 1902 r. w Jerozolimie było już 10 żydowskich rodzin
mówiących po hebrajsku. Stopniowo odradzał się umarły język
hebrajski, aż stał się językiem całego społeczeństwa.

W 1902 r. powstała w Wilnie syjonistyczna

organizacja Mizrachi. Syjonizm miał obronić
jedność narodu żydowskiego przed upadkiem
wiary, emancypacją i asymilacją. Wierzono, że
jeśli śydzi sami rozpoczną powrót do Erec Israel to
Bóg im pomoże. Jednym z założycieli Mizrachi był
rabbi Isaac Jacob Reines (1839-1915).

W 1902 r. rosyjscy śydzi utworzyli w Stanach

Zjednoczonych Stowarzyszenie Pomocy
Hebrajskim Imigrantom.

W latach 1902-1914 Światowa Organizacja Syjonistyczna

utworzyła 29 osad żydowskich w Palestynie.
W 1903 r. w żydowskiej osadzie Hovevei Zion w Palestynie,
rozpoczął swoją działalność Aharon David Gordon (1856-1922).
Prowadził on badania naukowe nad nowoczesnymi metodami upraw
rolniczych, wprowadzając ruch syjonistyczny w Syjonie w nową
zaawansowaną erę.

W 1903 r. w Rosji carska policja dostarczyła

antysemitom nowych argumentów do wszczęcia
kampanii nienawiści przeciwko śydom.
Opublikowano rzekome Protokoły Mędrców Syjonu.
Wybuchła rzeź w Kiszyniowie, w której zginęło 47
śydów. Zniszczono 700 domów. W następnych
pogromach zginęło ponad 500 śydów. Pogromy w
Rosji trwały do 1907 r. Wtedy wielu Izraelitów
uciekło z Rosji do Palestyny i Ameryki. W latach
1903-1907 500 tys. śydów opuściło Rosję. 90% z

nich udało się do Stanów Zjednoczonych.

W 1903 r. w Londynie (Wielka Brytania) odbył się

Kongres Socjal-Demokratów. Od kongresu odłączył
się Bund. Włodzimierz Lenin stanął na czele
Bolszewików (większość), a George Plekhanov
stanął na czele Menszewików (mniejszość).
Menszewicy zrzeszali licznych śydów, w tym Julius
Martov, Rafael Abramowitz (Rein), i Fiodor Ilyich
Dan (Gurvich).
W 1903 r. Lenin napisał w rosyjskiej gazecie
"Iskra": "żydowska kwestia może być rozwiązana
w jedyny sposób: asymilacja lub getto... Idea
żydowskiej przynależności państwowej stoi w
sprzeczności z interesem żydowskiego
proletariatu."

W 1903 r., w Wielkiej Brytanii, minister

(sekretarz kolonialny) Joseph Chamberlain,
zaproponował Ugandę, jako teren do utworzenia
żydowskiego państwa.

W latach 1903-1905 trwał spór w łonie ruchu

syjonistycznego w sprawie "Planu Ugandy".
Syjoniści z zachodniej Europy byli za przyjęciem
tego planu, lecz śydzi ze Wschodu nie wyrażali na
to zgody. W toku sporu, syjoniści
wschodnioeuropejscy zdobyli sobie równe prawa.
Postanowiono, że krajem Syjonu może być tylko
Palestyna. Kongres syjonistyczny zdecydowanie
odrzucił brytyjska propozycję, argumentując, że
ojczyzna śydów znajduje się w Palestynie.
Menachem Usyszkin (1863-1941) zaproponował
połączenie obu spornych orientacji syjonizmu w
jeden kierunek "syntetyczny", i to on stał się
dominującym. Reprezentantem syjonizmu
"syntetycznego" był Chaim Weizmann (1874-
1952).
Asher Ginsberg (1856-1927), zwany Ahad
Ha'am, był centralną osobą w kulturze Syjonizmu.
Dokonał on syntezy pomiędzy judaizmem i
europejską filozofią. Stworzył on podstawy dla
syjonizmu duchowego. Wskazywał na kraj
przodków jako przyszłe centrum duchowe
diaspory. Zajmował negatywne stanowisko do
wszelkich przemian rewolucyjnych. Stąd też wziął
się jego sceptyczny stosunek do rych Herzla.

Ginsberg wydawał do 1903 r. hebrajski periodyk
"Hasheloach".

W 1904 r. Theodor Herzl spotkał się z papieżem

Piusem X, przedstawiając ideę Syjonizmu. Papież
zdecydowania odrzucił pomysł, że Jerozolima może
znajdować się w żydowskich rękach.

W latach 1904-1913 do Palestyny przybyła druga fala emigracji

żydowskiej. W tej drugiej aliyi przeważali zwolennicy
socjalistyczno-syjonistycznych ideologii z Europy Wschodniej, którzy
po klęsce rewolucji w 1905 r. i po kolejnej fali pogromów,
pochwycili teraz ideę państwa żydowskiego stworzoną przez Herzla.
W drugiej aliyi do Palestyny przybyło około 40 tys. śydów. Owi
pionierzy (hebr. "chalucim") zakładali wspólnoty rolnicze,
rekultywowali błota Hula, Pustynię Judzką i nadmorski pas wydm.
Założyli nadmorskie miasto Tel Awiw i sieć małych osad rolniczych,
do których obrony przed rosnącą agresją Arabów zorganizowali
uzbrojone grupy samoobrony (Haszomer).
W 1905 r. w Herzliya otworzono pierwszą szkołę hebrajską.

W 1905 r. Leo Baeck opublikował "Esencję

Judaizmu", w której zawarł narodowe i duchowe
aspekty judaizmu.

W 1905 r. żydowscy socjaliści wzięli liczny udział

w rewolucji w Rosji. Nastąpił wówczas upadek
potęgi monarchii carów.
Wielu żydowskich intelektualistów wiązało swoje
nadzieje z rewolucją, że dopomoże ona w
poprawie warunków narodowych śydów w Rosji.
Powstał wtedy w Wilnie (Litwa) Związek na rzecz
Uzyskania Pełni Praw Narodu śydowskiego w Rosji,
grupujący różne liberalne grupy. Na czele stanął
Maxim Vinaver. Gdy uzyskano prawa wyborcze, na
pierwszy plan wysunęły się zadania narodowej
autonomii i powstanie wszechżydowskiego
zgromadzenia narodowego. śydzi otrzymali prawo
uczestniczenia w pierwszych wyborach do Dumy.
Po wyborach do Dumy w 1906 r., organizacja
rozpadła się. Na ostatniej konwencji nastąpił silny
spór z syjonistami, których reprezentował
Wladimir Jabotinsky i Simon Dubnow.
Pomimo tego, nastroje antyżydowskie w Rosji
silnie narastały. Podczas rewolucji doszło do
pogromów ludności żydowskiej. W kwietniu 1905
r. w pogromie w Białymstoku zginęło 15 śydów. W
październiku doszło do 50 większych pogromów w
całej Rosji, podczas których setki śydów zginęły, a

tysiące zostały ranne. Zniszczono 50 tys.
żydowskich domów oraz sklepów. Okres ten
nazwano "czarnym tygodniem" w historii
rosyjskich śydów.
Pogromy w Rosji dały nowy impuls dla imigracji.
W ciągu jednego roku z Rosji wyjechało 200 tys.
śydów, kierujących się na zachód i do Palestyny.

Podczas walk rewolucyjnych w Łodzi w 1905 r.,

żydowscy robotnicy stanęli na barykadach razem z
polskimi robotnikami. Stopień zaangażowania się
śydów w ruchu robotniczym można zauważyć w
fakcie, że liczba ofiar żydowskich przewyższała
liczbę ofiar polskich.

W 1905 r. w Mińsku (Rosja) powstała żydowska

partia robotnicza Robotnicy Syjonu ("Poalej
Syjon"). Była to socjalistyczna partia
syjonistyczna, której teoretykiem był marksista
Ber Borochow (1881-1917). śydowscy socjaliści
spostrzegali syjonizm jako odmianę burżuazyjnego
nacjonalizmu. Borochow mówił, że w odrodzonym
Syjonie walka klas będzie nadal prowadzona, a
sojusznikiem żydowskiej klasy robotniczej będzie
arabski proletariat. Jego ideologia była syntezą
pomiędzy żydowskim nacjonalizmem a
marksizmem.

W 1905 r. na V Kongresie Syjonistycznym

uzgodniono ostatecznie, że "Ziemią Obiecaną" dla
narodu żydowskiego będzie Palestyna.

W 1906 r. powstała marksistowsko-

socjaldemokratyczna śydowska Socjalistyczna
Partia Robotnicza, która znajdowała się pod silnym
wpływem rosyjskich działaczy rewolucyjnych.
śSPR walczyła o rozwiązanie "kwestii narodowej"
w diasporze poprzez uzyskanie terytorialnej
autonomii. Pragnęli odnowy instytucji
samorządowych, takich jak kahały i sejm, dlatego
nazywano ich "sejmistami".
W 1906r. powstała żydowska Partia Ludowa,
wyrażająca pragnienie uzyskania narodowej
autonomii i uznania śydów za mniejszość
narodową kraju, w którym pragnęli żyć.

W 1906 r. w USA powstał Amerykański Komitet

śydowski (American Jewish Committee, AJC),
najstarsza z amerykańskich organizacji

społecznych. Został założony w reakcji na serię
pogromów w Rosji carskiej. Przez wiele lat była to
po prostu rada około pięćdziesięciu działaczy,
nagłaśniających problemy polityczno-społeczne
kongregacji żydowskich. Jego celem była ochrona
praw wszystkich śydów na świecie i niesienie
pomocy ofiarom prześladowań. Jednym z
założycieli AJC był rabbi Cyrus Adler (1863-1940),
który również założył Stowarzyszenie Historyczne
śydów Ameryki. Pozostałymi fundatorami byli:
Louis Marshall i Jacob H. Schiff.

W 1906 r. w Jaffie została założona pierwsza Hebrajska Szkoła

Wyższa. W Jerozolimie otworzono Szkołę Sztuk i Rysunków Bezalel.
Fundatorem był Boris Schatz (1867-1932). W szkole ponad tysiąc
studentów zgłębiało architekturę, malarstwo i sztukę.
Od 1906 r. największe wpływy w Palestynie posiadał syjonista
Ben Gurion, który zwalczał marksistowską walkę klas.

W 1906 r. Wasserman (1866-1925) opracował w

Niemczech test do wykrywania syfilisu.

W 1907 r. Albert Abraham Michelson otrzymał

Nagrodę Nobla z dziedziny fizyki. Nagrodę
otrzymał za skonstruowanie precyzyjnej aparatury
optycznej (m.in. interferometrów) oraz dokonane
przy jej użyciu badania w dziedzinie spektroskopii i
metrologii. Wyniki jego badań stały się
doświadczalną podstawą teorii względności.

Różnorodne przejawy aktywności politycznej

śydów, potwierdzają wzrost świadomości
wspólnych interesów politycznych wszystkich
śydów. Osiągnięto polityczną mobilizację licznych
odłamów żydowskiego społeczeństwa.
W Stanach Zjednoczonych Adolph Ochs (1858-
1935) wydawał wówczas znaną liberalną gazetę
"The New York Times", z której uczynił najlepszą
gazetę w USA. Od 1935 r. gazeta zarządzana
przez rodzinę Sulzbergerów.
Alfred Stieglitz (1864-1946) wydawał w USA
znany magazyn fotograficzny "The Camera".

W 1907 r. rabbi Stephen Samuel Wise (1874-

1949) założył w Nowym Jorku (USA) Wolną
Synagogę. Opowiadał się za wolnym dostępem do
pulpitu w synagodze.

W 1907 r. w Rumunii wybuchło powstanie

chłopskie. Antysemicka agitacja skierowała gniew
chłopów przeciwko śydom, których oskarżono o
sprowadzenie głodu i nędzy.

W 1907 r. w Palestynie żyło 80 tys. śydów, z czego 45 tys. w

Jerozolimie, 8 tys. w Jaffie, 8 tys. w Safedzie, 2 tys. w Hajfie, 2 tys.
w Tyberiadzie i 1 tys. w Hebronie. Dodatkowo 14 tys. śydów żyło w
ponad 30 wioskach.
W 1907 r. grupa żydowskich osadników z osady Sajera w Galilei,
założył organizację samoobrony Bar Giora. W dwa lata później
została zreorganizowana w HaShomer.

W 1908 r. odbyła się w Czerniowcach w Rosji,

światowa konferencja jidysz, zorganizowana przez
Natana Birnbauma. Język jidysz przeżywał swój
renesans. Coraz więcej śydów w Polsce i Rosji
uświadamiało sobie, że są jednym narodem. W
tym samym czasie, na zachodzie, większość
śydów zaprzeczała temu i silnie asymilowała się.

W 1908 r. Alfred P. Shultz wydał w Stanach

Zjednoczonych antysemicką rasistowską książkę
"Race or Mongrel".

W 1908 r. Turcja nadała śydom prawa polityczne.

W latach 1908-1909 do Palestyny przybyła druga fala (po ruchu

Bilu z 1882 r.) żydowskich osadników z Rosji. Przybywali oni pod
wspólnym hasłem "Kibusz Haawoda" ("Zdobyć pracę") i z wielką
energią zabrali się do zakładania nowych kolonii. Równocześnie do
Palestyny przybywała druga fala żydowskich imigrantów z Jemenu
(1908-1914). Organizacja Syjonistów pomogła im w osiedlaniu się
w żydowskich koloniach.
W 1908 r. założono Urząd Rozwoju Palestyńskiej Ziemi (Palestine
Land Development Authority), później znany jako Urząd Rozwoju
Ziemi Izraela. Na jego czele stanęli Otto Warburg i Arthur Ruppin, z
sekretarzem dr Jakubem Thonem. Kampania pomagała przy
założeniu osad Nahalal, Tel Yosef, Ein Harod i pierwszego kibbutzu
Degania. Wiele pracy włożono w rekultywację Równiny Sharon i
osuszenie Doliny Hula.
W 1908 r. w Palestynie rozpoczęto wydawanie
encyklopedycznego słownika hebrajskiego "Thesaurus totius
hebraitatis". Przy jego tworzeniu pracował Eliezer Ben Yehuda
Perlman (1858-1922).

W latach 1909-1910 polscy nacjonaliści ogłosili

bojkot żydowskich towarów.

W 1909 r. śydzi założyli na wydmach na północ od Jaffy nową

osadę, której rok później nadano nazwę Tel Aviv. Początkowo osada

liczyła zaledwie 60 domów. Cała operacja była przeprowadzona przy
finansowym wsparciu Jewish National Fund. Pierwszym burmistrzem
Tel Avivu (lata 1911-1936) był Meir Dizengoff.
W 1909 r. w Palestynie powstał pierwszy żydowski kibuc
Degania, w Galilei. Jednym z fundatorów kibbutzu był Aaron David
Gordon (1856-1922). Zapoczątkował on ruch kibutzowy.
Stopniowo przybywało osadników, i już wkrótce 40 tysięcy
śydów gospodarowało na wykupionych od Arabów ziemiach.
W 1909 r. powstała w Sejera w Dolnej Galilei żydowska
organizacja samoobrony Ha-Shomer. W jej skład najczęściej
wchodzili zdeterminowani żydowscy emigranci z Rosji. Założycielami
Ha-Shomer byli: Itzhak ben Zvi, Israel Giladi, Israel Shochat i
Aleksander Zeid. W następnych latach oddziały Ha-Shomer
tworzono w wielu żydowskich osadach. Ha-Shomer działała
aktywnie do 1920 r., kiedy została wcielona do Hagany.

Na przełomie XIX i XX wieku liczni żydowscy

emigranci przybywali z Galicji na Węgry. Pomagali
oni węgierskiej szlachcie tworzyć nowoczesne
rolnictwo i rozwijać interesy finansowe. Bogaci
kupcy współdziałali z żydowskimi kupcami z
Wiednia i Frankfurtu. Stopniowo, najbogatsi
węgierscy śydzi gromadzili się w Budapeszcie. W
1910 r. śydzi stanowili tam 25 % ludności.
Powstała burżuazyjna elita finansjery, niezależna
od arystokracji. Niektórzy śydzi zdobyli w
Budapeszcie nawet szlachectwo, fotel
deputowanego lub tytuł barona. A najbogatsi
spośród nich, przenosili się dalej, do Wiednia.

W 1910 r. z Ukrainy wypędzono 1.200

żydowskich rodzin.

W 1910 r. Werner Sombart opublikował w

Niemczech rozprawę naukową o złym kapitaliźmie
i działalności żydowskiej z tym związanej.

W 1910 r. w Stanach Zjednoczonych założono

pierwszą szkołę jidysz.

W 1910 r. Kazimierz Funk odkrył witaminy w

Lister Institute w Londynie (Wielka Brytania).

W 1911 r. w Galicji działało 103 związków i 13

organizacji młodzieżowych syjonistów,
zrzeszających 10 tys. członków.

W 1911 r. w Rosji, w Kijowie, oskarżono śyda

(Mendela Beillisa) o zamordowanie
chrześcijańskiego chłopca, by użyć jego krwi do

produkcji macy. Po długim procesie i licznych
incydentach, sąd przysięgłych uniewinnił Mednela.
Pogromy ogarnęły jednak prawie całą Rosję. W
Drohobyczu w Galicji zabito 28 śydów. W tym
okresie wypędzono i przesiedlono dziesiątki tysięcy
ludzi. W antyżydowskich zajściach wsławiły się
tzw. "czarne sotnie".

W 1911 r. w Paryżu zawiązała się tajna arabska

organizacja nazwana al-Fatah (Młodzież Arabska).
W ten sposób budziła się arabska świadomość
narodowa, budowana głównie na opozycji wobec
obecności śydów w Palestynie.

W 1912 r. wmurowano w Hajfie kamień węgielny pod budynek

żydowskiego ośrodka naukowego Technion. Miał on na celu
kształcenie nowych kadr naukowych i technicznych dla Palestyny.
Uniwersytet został uruchomiony dzięki znaczącej pomocy finansowej
od śydów z Niemiec, Rosji i Stanów Zjednoczonych. Po długich
sporach uznano hebrajski jako język wykładowy na uczelni (1913
r.).

W 1912 r. w niemieckim parlamencie (Reichstag)

na 100 posłów 12 było śydami.

W 1913 r. w USA powstała żydowska kobieca

organizacja Hadasa. Założyła ją węgierska
żydówka Henrietta Szold (1860-1945).
Koncentrowała ona swoje wysiłki na stworzeniu w
Palestynie wzorowego systemu opieki zdrowotnej.
W okresie nazizmu w Europie, Hadasa uratowała
wiele żydowskich dzieci i liczną młodzież.

W 1912 r. w Katowicach połączyli się

przedstawiciele ortodoksji i kierunków chasydzkich
przeciwko syjonizmowi. Powstało Aqudas Israel
("Zjednoczenie Izraela"). Uważali oni, że
przedwczesne utworzenie żydowskiego państwa
przez świecki ruch będzie bluźnierstwem wobec
Boga. Jednym z liderów Aqudas Israel był rabbi
Hayim Ozer Grodzenski (1863-1940).

W 1912 r. w Rosji utworzono Biuro Polityczne,

które utrzymywało stałą łączność z żydowskimi
posłami do Dumy. Obok niego działało biuro
informacyjne, zbierające pełną dokumentację o
warunkach życia śydów na terenie imperium
rosyjskiego. W oparciu o te dane, posłowie
występowali z apelami do władz i do rady

ministrów. Było to niezwykle ważne w obliczu
toczących się działań wojennych i licznych
wystąpień antyżydowskich.

W 1913 r. Solomon Schechter (1847-1915)

założył w USA Zjednoczoną Synagogę Ameryki.
Schechter był twórcą amerykańskiego ruchu
konserwatywnego. Założył w Nowym Jorku Jewish
Theological Seminary. Schechter napisał między
innymi "Nauka w Judaizmie", "Midreshet Hagadol
to Genesis" i "Różne aspekty Rabinicznej Teologii".

W 1913 r. w Chicago (USA) powstała żydowska

organizacja B'nai B'rith, zajmująca się walką o
prawa śydów w Stanach Zjednoczonych.

W 1913 r. założono w Tel Awiwie pierwszą żydowską szkołę

techniczną.
W 1913 r. powstał socjalistyczno-syjonistyczny ruch Ha-Shomer
ha-Za'ir. Podczas trzeciej aliyii do ruchu należało 600 członków.

W 1914 r. w Palestynie istniały już 43 żydowskie kolonie rolnicze, z

czego 14 było kibutzami. W następnych latach (1914-1943)
żydowskie kolonie w Palestynie objęły 40 tysięcy hektarów i liczyły
12 tysięcy ludzi.

W 1914 r. żydowski imigrant z Rosji Meyer

London został wybrany do Kongresu Stanów
Zjednoczonych. Był on socjalistą.

W okresie od 1864 r. do 1914 r. liczba ludności

żydowskiej w Warszawie (zabór rosyjski) wzrosła o
264 tys., dochodząc do liczby 337 tys. ludzi (38 %
mieszkańców miasta). Warszawa była wówczas
największym polskim miastem, dobrze
rozwijającym się gospodarczo i kulturalnie.
Tylko 33 % warszawskich śydów przyznawało
się do żydowskiej religii. W owym czasie w
Cesarstwie Rosyjskim wysokie stanowiska w
administracji i armii były zamknięte dla katolików.
Dlatego wielu śydów przechodziło na
protestantyzm, a później, chcąc się stopić ze
społeczeństwem polskim, przechodziło na
katolicyzm. Warszawa była duchowym centrum
ruchu na rzecz asymilacji śydów, chociaż niewielu
decydowało się na tą drogę. Przez cały czas jedna
trzecia śydów Warszawy było chasydami.

W okresie od 1890 r. do 1914 r. Rosję opuściło

ponad milion śydów. Impulsem do podjęcia decyzji

o emigracji była rosnąca nędza. Pragnęli uciec z
"okowów getta" i stworzyć sobie nową
egzystencję. Kierowali się do różnych krajów
całego świata. Przeważająca część udawała się do
Stanów Zjednoczonych.
W latach 1881-1914 do Stanów Zjednoczonych
przyjechało ponad 2 miliony śydów. Stopniowo
punkt ciężkości żydowskiego życia całkowicie
przesunął się z Europy do USA.
W Stanach Zjednoczonych śydzi często
spotykali się z sympatią chrześcijańskich
środowisk, zwłaszcza z kręgów protestanckich i
nowo powstałych grup badaczy Pisma Świętego.
Religijna różnorodność Ameryki i szczególne
umiłowanie śydów ze Starego Testamentu przez
licznych chrześcijan, łagodziło antysemityzm i
stwarzało przychylne warunki do żydowskiego
osadnictwa.
Pierwsze pokolenie żydowskich emigrantów w
USA znalazło zatrudnienie głownie w przemyśle
tekstylnym i drobnym handlu. Drugie pokolenie
mogło już otworzyć własny interes lub zatrudniać
się na stanowiskach umysłowych, a więc lepiej
płatnych. Stopniowo także, coraz więcej śydów
zaczynało pracować jako adwokaci, sędziowie,
lekarze i stomatolodzy. Wielu z śydów w Ameryce
ulegało całkowitej asymilacji, większość jednak
pozostawała wierna "żydowskości". Coraz większe
uznanie zdobywali sobie syjoniści, przy czym w
USA nie była to tęsknota za powrotem do
Palestyny, lecz bardziej niesienie pomocy dla
śydów wyjeżdżających z Europy Wschodniej do
nowo tworzonych osiedli w Erec Israel. W tym
sensie wręcz obowiązkiem amerykańskiego śyda
było bycie syjonistą.

W 1914 r. Jesse Lasky i Samuel Goldfish

(Goldwyn) założyli w Hollywood (USA) pierwszą
korporację ruchomych obrazów.

Na początku XX wieku w Rumunii żyło około 300

tys. śydów, czyli 4 % ludności. Do Rumunii
przybywali liczni żydowscy uchodźcy z Rosji i
Galicji, uciekający często przed służbą wojskową.
Większość z nich osiedlała się w Mołdawii.

W 1914 r. w monarchii austro-węgierskiej żyło

900 tys. śydów, stanowiąc 5 % mieszkańców.

W 1914 r. władze rosyjskie zakazały używania

języka jidysz.

- I wojna światowa -

1 sierpnia 1914 r. rozpoczęła się I wojna

światowa (1914-1918). W walkach wzięło udział
65 milionów żołnierzy, w tym 1,5 miliona było
śydami. USA miały 250 tys. żydowskich żołnierzy,
w tym 10 tys. oficerów. Wielka Brytania 10 tys.
żołnierzy, w tym 1,3 tys. oficerów. Francja 55 tys.
żołnierzy, w tym 14 generałów. Niemcy 100 tys.
żołnierzy, w tym 2 tys. oficerów. Austro-Węgry
320 tys. żołnierzy, w tym 8 generałów. Rosja
ponad 350 tys. żołnierzy.
Wraz z wybuchem wojny rozpoczęły się
prześladowania śydów, w większości dokonywane
przez żołnierzy ruskich, polskich i rumuńskich.
Zginęło ogółem 120 tysięcy śydów na wszystkich
frontach wojny.

W 1914 r., wraz z wybuchem I wojny światowej,

większość terenów rosyjskiej strefy osadnictwa
żydowskiego znalazła się w obrębie toczonych
działań wojennych. Carat obawiał się współpracy
śydów z wrogiem. Setki tysięcy śydów uciekało
przed wojną, która oznaczała rabunek i inkwizycje
mienia. Sytuację wykorzystywały antyżydowskie
kręgi w sztabie generalnym, który rozpowszechniał
pogłoski, jakoby śydzi szpiegowali dla Niemiec i
Austro-Węgier. Doszło do licznych pogromów
śydów, a administracja carska rozpoczęła
przymusową deportację ludności żydowskiej do
stref osiedlenia, nie objętych jeszcze wojną.
Wojska rosyjskie dla osłony atakujących żołnierzy
często pędziły przed sobą bezbronnych śydów.
Podczas I wojny światowej, rosyjska
administracja na ziemiach polskich podejrzewała
śydów o współprace z niemieckimi wojskami.

W 1914 r. W Stanach Zjednoczonych powstał

Komitet Pomocy Amerykańskim śydom.
Fundatorami byli ortodoksyjni liderzy, między
innymi: Jacob H. Schiff, Louis Marshall i Felix
Warburg. Podczas wojny pomocą objęli także
śydów europejskich, przekazując na ten cel 15
mln USD.

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.