1859.1914 - PRZEBUDZENIE NARODOWE

PRZEBUDZENIE NARODOWE ŻYDÓW

W 1859 r. w Ameryce powstało Board Delegates of American

Israelites.
W 1860 r. powstała we Francji organizacja Powszechne
Przymierze Izraelickie (Alliance Israelite Universelle), o programie

społeczno-żydowskim. Początkowo propagowała ona żydowskie

osadnictwo w Palestynie, lecz bardzo szybko opowiedziała się za

asymilacją we Francji i zaciekle zwalczała syjonizm.

W 1861 r. założono pierwsze żydowskie osiedle poza murami miasta Jerozolima -

Miszkenot Szaananim.

W 1861 r. w Polsce, w demonstracjach patriotycznych obok

Polaków brali udział Żydzi pod przywództwem rabina Meiselsa.

W latach 60-tych XIX wieku ludność żydowska Łodzi liczyła

około 30 tys. osób. W rękach żydowskich przemysłowców

znajdowało się przeszło 1/3 fabryk. W tym czasie zaczęły się

rodzić wielkie fabrykanckie fortuny.

W 1862 r. Mojżesz Hess (1812-1875) wydał swoje słynne dzieło

"Rzym i Jerozolima, ostatnia kwestia narodowościowa". Był on

pionierem idei świeckiego osadnictwa żydowskiego w Palestynie

i wierzył, że Francja zwróci Żydom ich ojczyznę i wówczas

nastąpi narodowe wyzwolenie. Był zwolennikiem idei

socjalistycznych Lassallea, ale jednocześnie propagował

syjonizm.

W 1863 r. Jechil Bril rozpoczął w Jerozolimie wydawać pierwsze hebrajskie

czasopismo "Halewanon".

W 1863 r. w Warszawie, Zelig Słonimski rozpoczął wydawać

periodyk literacki "Hacefira". Propagował on idee Haskali w

środowisku żydowskim. Później stał się on najlepszym i

najpoczytniejszym czasopismem hebrajskim.

W 1863 r. wielu Żydów wzięło udział w Powstaniu

Styczniowym Polaków. Rabin Warszawy Dow Ber Meisels trafił

do Cytadeli. Henryk Wohl i Leopold Kronenberg byli doradcami

finansowymi

Rządu

Narodowego.

Po niepowodzeniu narodowowyzwoleńczego powstania,
Polacy zapragnęli uzyskać "wewnętrzną niezależność" dzięki

ekonomicznemu rozwojowi. Rodząca się polska burżuazja

postrzegała Żydów jako obcych, którzy zamykali jej dostęp do
najlepszych stanowisk. W Polsce antysemityzm stał się "sprawą
narodową". Żydów postrzegano na równi z Niemcami, i

podejrzewano ich o współprace z rosyjskimi władzami. Nastroje

antysemityzmu wzrastały na widok żydowskich bankierów i

bogatych przedsiębiorców.

W 1864 r. rabbi Zevi Hirsh Kalisher (1795-1874) założył w

Berlinie pierwsze stowarzyszenie syjonistyczne Centralny Komitet
dla Żydowskiej Kolonizacji Palestyny. Jest on uważany za

pierwszego syjonistę. Skupił on wokół siebie grupę

ortodoksyjnych działaczy i rabinów, takich jak: Israel

Hildesheimer, Goldschmit, dr Rulf (późniejszy współpracownik

Herzla) oraz rabin Elijahu Gutmoechor. Grupa ta sformułowała

narodowy pogląd na sprawę żydowską. Rabbi Kalisher wydał
kilka książek, w tym "Denszat Cijon" ("Poszukiwanie Syjonu").

Określił w niej praktyczny schemat powrotu rozproszonych po

całym świecie Żydów do swojej ojczyzny. Usiłował on zdobyć

poparcie niezbędne do zaszczepienia tej idei.

W 1867 r. w monarchii austro-węgierskiej zatwierdzono

powszechne równouprawnienie Żydów. Równouprawnienie w

sferze wyznania nastąpiło w 1895r.

W 1868 r. na polskich ziemiach istniało 29 odrębnych

elementarnych szkół żydowskich.

Od 1869 r. w Wiedniu zaczęto wydawać żydowskie czasopismo

"Haszachar" ("Przedświt"). Jego głównym redaktorem był Perec

Smolenskij (1842-1885), który przez odnowienie języka i kultury

hebrajskiej chciał zespolić Żydów z kulturą europejską i

postępem ludzkości. Stopniowo skłaniał się do koncepcji oparcia

narodu na ojczyźnie w Palestynie. Zgromadził on wokół siebie

grupę najlepszych ówczesnych pisarzy: Brandstaettera, J.L.

Goroona, L.L. Pereca, Fryszmana, Jehalaala i innych.

W 1869 r. otworzono Kanał Sueski. Budowę prowadził przez 10

lat Ferdynand de Lessepse. Była to najkrótsza morska droga z

Europy do wschodniego wybrzeża Afryki, Dalekiego Wschodu i

Australii. Od tego momentu widzimy większe zaangażowanie się

Brytyjczyków na Bliskim Wschodzie. Kanał Sueski stwarzał im

możliwość połączenia z sobą daleko rozrzuconych posiadłości.

W 1870 r. Żydzi z francuskiej organizacji Alliance Israelite Universelle wykupili w

Palestynie mały obszar ziemi, na którym założyli szkołę rolniczą. Dyrektorem szkoły

został Charles Nettner. Francuski magnat, baron Edmond de Rothschild (z

żydowskiego rodu bankierów) finansował osadnictwo rolnicze. Tę wysepkę w

morzu arabskim nazwano Mikwat Israel. Tutaj przybywali Żydzi z Europy

Środkowej i Wschodniej, zwłaszcza z terenów Rosji. Było to ukoronowaniem marzeń

rabina

Kalishera.

W tym czasie w Jerozolimie mieszkało już około 14 tys. Żydów i wkrótce stali się

większością w mieście.

W 1871 r. w Rumunii i Galicji wybuchły okrutne

prześladowania Żydów. 270 tys. Żydów rumuńskich żyło bez
ochrony prawnej, gdyż konstytucja określała ich jako "element
obcy". Podczas pogromów nikt i nic ich nie chroniło.

W 1871 r. w Odessie przez 3 dni trwały pogromy ludności

żydowskiej.

W 1871 r. Anglia przyznała prawa obywatelskie Żydom. W

Niemczech konstytucja wprowadziła zasadę swobody wyznania.

W 1874 r. Szwajcaria przyznała prawa obywatelskie Żydom.

W 1874 r. w Rosji objęto Żydów powszechnym obowiązkiem

pełnienia służby wojskowej.

W 1875 r. Wielka Brytania nabyła prawie 50% udziałów w

Kanale Sueskim od kedywa (wicekróla) Egiptu za 4 mln funtów.

Pieniądze były pożyczone od barona Rothschilda. Od tego

momentu Wielka Brytania sprawowała nad Kanałem kontrolę i

miała pewną dominację na Bliskim Wschodzie.

Za twórcę żydowskiego socjalizmu uważa się Arona Szmula

Libermana, który w 1877 r. rozpoczął w Wiedniu wydawać w
języku hebrajskim czasopismo socjalistyczne "Haemat" ("Prawda").

1878 r. był kulminacyjnym momentem w dyskusji nad

równouprawnieniem Żydów. Odbył się wtedy Kongres w

Berlinie. Delegacji angielskiej przewodniczył premier Wielkiej

Brytanii, Disraeli Benjamin (Żyd). 13 czerwca 1878 r. na

Berlińskiej Konferencji Narodów wydano proklamację pociechy

dla Żydów. Chrześcijańskie narody Europy ułaskawiły Żydów

do pewnych przywilejów względem Palestyny.
Od tego momentu Bóg posyłał "rybitwów", ażeby przez

przynętę Syjonizmu przyprowadzili Izraelitów do Palestyny, im

obiecanej ziemi. Od tego czasu Bóg stopniowo usuwał

zaślepienie Izraela. W tym samym momencie dr Delitzsch wydał
i zaczął rozpowszechniać w języku hebrajskim Nowy Testament,

który zaczął usuwać ich niewiarę, ignorancję i zaślepienie

względem Mesjasza.

W 1879 r. w Europie pojawił się nowy antysemityzm,

odwołujący się do domniemanej biologicznej niższości Żydów,

których przedstawiano jako obcy i szkodliwy czynnik

chorobotwórczy w organizmie Europy.

W 1879 r. Żydzi z francuskiej organizacji Alliance Israelite Universelle wykupili w

Palestynie, koło Jaffy mały obszar ziemi, na którym założyli kolonię Petach Tikvah

(pol. Drzwi nadziei). Próba się nie udała.

W 1880 r. na świecie żyło około 7 milionów 700 tysięcy Żydów,

z czego 90% z nich żyło w Europie, głównie we wschodniej jej

części. W samym mieście Warszawa żyło więcej Żydów niż w

całej Wielkiej Brytanii lub Francji. Poza Europą największe

skupiska Żydów znajdowały się w świecie muzułmańskim, w

Persji, Maroku i Jemenie. Społeczności żydowskie na pozostałych

kontynentach były znacznie rozproszone, za wyjątkiem Nowego

Jorku, gdzie mieszkało 80 tysięcy Żydów.

W 1880 r. do Palestyny przybyła pierwsza fala żydowskich imigrantów z Jemenu.

W 1880 r. w Palestynie żyło 40 tysięcy Żydów obok 500 tysięcy muzułmanów.

W Europie Wschodniej żydowski poeta Jehuda Lejb Gordon

(1830-1892) pisał opowiadania drastycznie eksponujące arogancję
i korupcję rabinów i niesprawiedliwości prawa rabinicznego.

Wywołało to poważne konflikty pomiędzy rabinami i
zsekularyzowanymi rzecznikami Haskali. Dewizą Gordona było:
"bądź człowiekiem na ulicy, a Żydem w domu". Był przeciwnikiem

osiedlania się w Palestynie, a ratunek dla Żydów rosyjskich

widział w osiedlaniu się w Europie zachodniej. Uważał, że

wybawienie może nadejść tylko po wyzwoleniu duchowym. Pod

wpływem tych prądów oświeceniowych, liczni Żydzi

asymilowali się i przechodzili na chrześcijaństwo.
W odpowiedzi na proces emancypacji Żydzi zaczęli poszukiwać

nowych form wyrażenia religijności odpowiadających potrzebom

nowej epoki. Reformy były zapoczątkowywane w małych

kongregacjach, czasem wspieranych przez władze świeckie.

Nowe idee pojawiły się początkowo w reformie liturgii, niż w

teologii lub prawie. Na początku XIX wieku toczono dysputy i

spory nad zagadnieniem języka modlitwy, wprowadzeniem

kazań i muzyki, skróceniem nabożeństw i modyfikacją

obyczajów wiernych. Dopiero później reforma wkroczyła na

grunt teologii i tradycji. W tej nowo zaistniałej sytuacji

tradycjonaliści pozostali w mniejszości. Dawne wzory

postępowania przestały pociągać młode żydowskie pokolenie,

które zapragnęło zostać zwykłymi Europejczykami. Nowe idee

formułowały się w różnych prądach, od skrajnie
konserwatywnych po skrajnie liberalne. Po stronie skrajnego
konserwatyzmu teologicznego stał rabin Samson Raphael Hirsch

(1808-1888). Wyznaniem wiary Hirsha było przekonanie o
natchnionym i autorytatywnym charakterze Biblii, Talmudu i
prawa rabinicznego. Odstąpienie od niego choćby na krok
oznaczało otwarcie drzwi przed całkowitą przemianą judaizmu.

Uważał, że reformy potrzebują Żydzi, a nie judaizm. Po stronie
skrajnego liberalizmu stali rabin Samuel Holdheim (1806-1860) oraz

rabin Abraham Geiger (1810-1874). Holdheim uważał, że zmiana

okoliczności narzuca konieczność wprowadzenia zmian w

zakresie prawa rabinicznego. W swoich reformach posunął się on

tak daleko, że przesunął nabożeństwa szabatowe w Berlinie na

niedzielę. Zrezygnował z obchodzenia niektórych świąt i

akceptował małżeństwa mieszane. Liczyła się dla niego wiara i
etyka judaizmu, nie zaś obrządki i tradycja. Podobnie uważał

Abraham Geiger, dla którego wiele obrządków (np. obrzezanie)

było obcych dla współczesnej wrażliwości i życia. Ważna była
dla niego etyczna sfera wiary, nie zaś rytuały tradycji
judaistycznej. Po stronie arcykonserwatywnego modernizmu stał

Zechariasz Frankl (1801-1875). Był on zaciekłym wrogiem tego,
co określał jako "negatywną reformę prowadzącą do całkowitego
rozmycia judaizmu". Można go uznać za przysłowiowego "ojca"
judaizmu konserwatywnego. Ta nowa postać tradycjonalizmu
otrzymała bardzo szybko nazwę "ortodoksji".

W celu rozpowszechnienia reformy organizowano specjalne
konferencje rabinów. Zakładano również nowego typu uczelnie
rabiniczne nawiązujące do osiągnięć współczesnych badań nad
judaizmem. Po okresie konfliktów wewnętrznych i niepewności co

do kierunku rozwoju, nowe ruchy religijne Żydów przybrały
postać trzech głównych ugrupowań: liberalną (reformowany,
czyli radykalnie reformatorski), konserwatywną ("judaizm
historyzujący", umiarkowanie reformatorski) oraz ortodoksyjną

(radykalnie

konserwatywny).

Reformy zapoczątkowane w Europie znalazły żyzny grunt w

Ameryce, gdzie nie istniały ograniczenia hamujące ich rozwój.
Około 1880 roku w Ameryce dominował wśród Żydów judaizm
reformowany. Późniejsze fale imigracji z Europy wzmocniły
pozycję tradycjonalistów i doprowadziły do powstania
specyficznego amerykańskiego judaizmu konserwatywnego
(wywodził się on z europejskiego "judaizmu historyzującego").

Od 1880 r. rozpoczęło się przymusowe osiedlenie Żydów

rosyjskich na ziemiach polskich, a w jego wyniku wzrost

nastrojów nieprzychylnych wobec Żydów - to wszystko

spowodowało rozpoczęcie masowej emigracji do Stanów

Zjednoczonych, która trwała aż do końca I wojny światowej.

W latach 1881-1884 doszło do serii pogromów Żydów w Rosji.

Pretekstem był udział Żydówki Hesi Helfman w zamachu na

cara Aleksandra II (13 marca 1881 r.). Agitacja wmówiła

chłopstwu i mieszczaństwu rosyjskiemu, że za zamachem kryją

się Żydzi. Całą Rosję zalała fala pogromów żydowskich. W

ponad 100 miejscowościach doszło do mordowania, gwałtów i

rabunków na Żydach. Później, oskarżono samych Żydów, że byli
sprawcami tych pogromów przez swój "religijny fanatyzm" i

przebiegły

lichwiarski

wyzysk

ludności.

Wprowadzono wtedy ograniczenia prawne w zawieraniu

małżeństw i osiedlaniu się w Rosji Żydów, musieli płacić większe

podatki niż inne narodowości i objęci zostali obowiązkiem służby

wojskowej, od której mogli się wykupić jedynie bardzo bogaci.

Przy równoczesnym upadku manufaktur rzemieślniczych,

wprowadzeniu ograniczeń w handlu wódką, wobec

monopolizacji przez państwo produkcji spirytusu, oraz przy

względnie dużym przyroście naturalnym - społeczność

żydowska bardzo zbiedniała, o biedocie żydowskiej mówiono, że
"żyje powietrzem".

W latach 80-tych XIX wieku na polskie ziemie napłynęła ze

wschodu fala Żydów rosyjskich.

Było to związane z porgomami

w Okręgu Moskiewskim.

W 1881 r. doszło do pogromu Żydów w Warszawie. Podczas

mszy w katolickie święto Bożego Narodzenia, doszło do

zamieszania i wybuchu paniki wśród ludzi (zginęło 20 osób).

Oskarżono o to jednego z Żydów i cała nienawiść została

wyładowana w przeciągu następnych trzech dni. Policja

interweniowała dopiero trzeciego dnia zamieszek.

W latach 1881-1914 przeszło 2,75 miliona Żydów opuściło

Europę, większość z nich kierowała się do Ameryki. 85%

emigrantów udało się do USA, tworząc tam jedną z

najliczniejszych społeczności imigracyjnych. Ich napływ zbiegł

się z rozwojem przemysłu, co sprawiło, że przybysze osiedlali się

w wielkich miastach, pracując na ogół w fabrykach.

Część z nich przybyła do Palestyny. Była to tzw. pierwsza aliya (dosłownie:

"wstąpienie" - tak Żydzi mówią o powrocie do ojczyzny swoich ojców). Od roku 1881

baron Lionel de Rothschild (Żyd, od 1858 r. członek brytyjskiego parlamentu)
poprzez anonimową firmę "Znanego dobroczyńcy" popierał materialnie nowo

tworzone

żydowskie

kolonie

w

Palestynie.

W latach 1881-1903 trwała pierwsza aliya, w której około 25 tys. Żydów z całego
świata osiedliło się w Palestynie. Byli to głównie uciekinierzy przed rosyjskimi

pogromami. Uzyskiwali oni dużą pomoc ze strony bogatych Żydów z zachodniej

Europy oraz z Ameryki, którzy wykupywali ziemię i dawali środki na jej

zagospodarowanie.

Po 1881 r. zaczęły powstawać niewielkie grupy "Miłośników

Syjonu" (hebr. "Chowewe Cijon"). Stopniowo jednoczyły się one w
jeden ruch "Miłość Syjonu" (hebr. "Chibat Cijon"). Pierwsza
studencka organizacja "Biluim" podjęła nawet próbę emigracji do

Erec

Israel.

W ruchu "Miłość Syjonu" (hebr. "Chibat Cijon") doszło jednak do

wewnętrznych sporów pomiędzy świeckimi i religijnymi

członkami. W wyniku tego, żydowskie osiedla w Palestynie

znalazły się w trudnej sytuacji. Aszer Ginzberg (1856-1927)

objechał Palestynę nauczając, że na razie nie można utworzyć

państwa żydowskiego. Był on zwolennikiem rozwijania kilku
osad i uczynienia z Palestyny duchowego centrum judaizmu,

skąd miałoby nadejść odrodzenie narodu żydowskiego w
diasporze. Założył on tzw. "kulturowy syjonizm", który stał się
alternatywą dla "syjonizmu politycznego". Syjonizm kulturowy
podkreślał pojęcie "żydowskości" i łączył świadomość własnej

kultury z akceptacją innych kultur.

W maju 1882 r. w Rosji ogłoszono tzw. prawa Majowe, które

prześladowały i wypędzały Żydów z domów w Rosji, Polsce,

Rumunii i Galicji. W Rosji wybuchły inspirowane przez policję

pogromy Żydów. W ten sposób carat zręcznie odwrócił uwagę

publiczną

od

problemów

wewnętrznych.

W następnych latach zakazano w Rosji Żydom nabywać

ziemię, uczyć się w gimnazjach i na uniwersytetach, oraz

wprowadzono strefę osiadłości, poza którą nie wolno im było

mieszkać, a w tej strefie ograniczono specjalnie zarobki.

Nastąpiło silne ograniczenie praw dla Żydów. Zawód prawnika

stał się dla Żydów niedostępny. Odebrano im prawa wyborcze

do samorządów miejskich i ziemskich. W latach 90-tych

wysiedlono wszystkich żydowskich kupców, rzemieślników, a

nawet żołnierzy z guberni moskiewskiej.

W 1882 r. powstał w Charkowie i Odessie studencki ruch

Młodzież Syjonu, który głosił program narodowego

oswobodzenia Żydów przez utworzenie żydowskiego państwa

w Palestynie.

W 1882 r. w Niemczech odbył się pierwszy międzynarodowy

kongres antysemicki w Dreźnie. Antysemicką Chrześcijańską Partię
Socjalistyczną założył protestancki pastor Adolf Stocker.

Antysemici znaleźli się w niemieckim parlamencie. Publikowane

antysemickie książki rozprowadzano po innych krajach.

W 1882 r. na Węgrzech oskarżono Żydów o popełnianie
mordów rytualnych.

Pod koniec XIX wieku wielu Żydów, przeważnie skutkiem

prześladowań, emigrowało z ziem polskich do Wiednia, Berlina,

Francji i Ameryki. Ci, którzy nie mogli opłacić podróży

zamorskiej, sprzedawali się agentom i odbywali bezpłatnie

podróż w zamian za wieloletnią niewolniczą pracę w Ameryce.
Tracili oni swoją jedność i łączność wspólnot kahalnych, i skupiali

się teraz wokół ruchów, które zrodziły się wcześniej, a teraz

zyskiwały nowych licznych zwolenników. Jednym z takich
ruchów był chasydyzm, który mocno rozwijał się w Ameryce.

Wpływ haskali powodował, że pisano w jidysz a nie w

hebrajskim. Dzięki temu drukowane książki mogły być czytane
przez większość Żydów. Język jidysz był powszechnie znany,

natomiast hebrajski pozostawał językiem świętym,

przeznaczonym do liturgii w synagodze. Wynikiem tego był

rozkwit literatury żydowskiej w języku jidysz w drugiej połowie

XIX wieku. Punktem szczytowym było pisarstwo Szolema

Alejchema (1859-1916), Mendele Mojchera Sforima (1836-1917),

Izaaka Lejba Pereca (1852-1915) i Szaloma Asza (1881-1957).

Publikowano zbiory żydowskich pieśni, anegdot i dowcipów.

W 1882 r. Leon Pinsker (1812-1891) zaczął głosić pociechę

pomiędzy Żydami. Opublikował on artykuł pod tytułem
"Autoemancypacja" ("Auto-Emancipation"). Opisał on sytuację

Żydów ze Wschodu, którzy doszli do przekonania, że
emancypacja nie przyjdzie "z zewnątrz", a czekanie w nadziei, że

otrzyma się ją w darze, było dla nich upokarzające i pozbawione

godności. Była to jego odpowiedź na pogromy z 1881r., a

zarazem radykalna odmowa asymilacji Żydów w europejskich

narodach. Rodzący się ruch syjonistyczny stanowił odpowiedź

na odmowę akceptacji Żydów wyrażającą się w antysemityzmie.
Pinsker (Judah Lejb) odegrał czołową rolę w ruchu "Miłość

Syjonu" (hebr. "Chibat Cijon"). Szybko do Pinskera przyłączyli się

Lilienblum, Levanda, Ruelf i inni.

W 1882 r. do Paryża przyjechał Samuel Mohylewer, najpierw

rabin w Radomiu, później w Białymstoku. Zdołał on namówić

barona Edmunda Rotschilda, aby zgodził się sfinansować

pierwszy plan żydowskiej kolonizacji w Palestynie.

W 1882 r. w Palestynie powstały żydowskie kolonie: Żydzi rumuńscy osiedlili się

obok Safadu (Rosz Pina) i obok Hajfy (Zichron Jaakow), natomiast Żydzi rosyjscy z

Charkowa założyli Rishon Le-Zion. Ci żydowscy pionierzy byli zjednoczeni przez
wspólne hasło: "Domie Jakuba powstań, a pójdziemy" (po hebrajsku: Beit Jaakow, lechu
wenelech). Od początkowych liter tego hasła powstał skrót "Bilu", który stał się nazwą

ruchu

osadników.

Osadnicy z ruchu Bilu napotykali na liczne trudności i musieli walczyć z malarią,

napadami Beduinów i wrogością innych żydowskich osadników, którzy do tej pory
żyli głównie z tzw. "chałłuki", czyli datków od światowego żydowstwa. Nie podobał
się im ruch Bilu, w którym powstały osady rolnicze, mające na celu osiągnąć pełną
samowystarczalność w Palestynie. Z drwiną przezywano ich "bejły". Nowe osady

przetrwały tylko dzięki interwencji finansowej Barona Edmonda de Rothschilda.
Baronowi podobało się podejście pionierów z Bilu, dla których bardzo ważnymi były

osiągane wyniki gospodarcze. W ten sposób żydowscy osadnicy zbierali

doświadczenie, które miało zaowocować po latach. Baron Rotschild równocześnie

finansował osady powstające pod jego patronatem. Te ostatnie jednak najbardziej

liczyły na datki z jego strony, niż na własne wyniki gospodarcze. Na tym podłożu

powstawały konflikty między ortodoksami a pionierami.

W 1883 r. M.L.Lilienblum (1843-1910) wydał broszurę

"Odrodzenie narodu żydowskiego w świętym kraju swych ojców". Był
on zwolennikiem Haskali, a jednocześnie propagatorem

syjonizmu.

W 1883 r. we Lwowie powstała pierwsza żydowska organizacja

nacjonalistyczna. Uważali oni, że konflikty pomiędzy Żydami a

nie-Żydami skończą się dopiero wtedy, gdy większość narodu

żydowskiego zamieszka we własnym państwie w Palestynie.

Działali w kierunku przesiedlenia najbiedniejszej części ludności

żydowskiej do Palestyny. Była to w przeważającej części ludność

wiejska, co w przyszłości ułatwiło jej asymilację w warunkach

życia w Palestynie.

W 1885 r. w Palestynie powstała kolonia Gedara. Została ona założona dzięki

wsparciu materialnemu i duchowemu mieszkającego już w Palestynie Żyda,

Jechwela Michaela Pinesa.

Od 1885 r. Nathan Birnbaum (1864-1937) zaczął wydawać

własną gazetę "Selbst-Emancipation". Nawoływał on do

odnalezienia

własnej

żydowskiej

tożsamości.

W 1890 r. ukuł pojęcie "syjonizmu", aby w ten sposób odróżnić

nowy ruch od ogólnych żydowskich dążeń i filantropijnych

zabiegów.

18 lutego 1887 r. w Płońsku na ziemiach polskich (woj.

warszawskie) urodził się Dawid Josef Gryń (Dawid Ben Gurion).

W 1889 r. Asher Ginsberg (1856-1927) założył elitarne

żydowskie stowarzyszenie Bnei Mosze (Synowie Mojżesza). Jego

działacze dbali o wysoki poziom moralności narodu

żydowskiego i starali się być kapłanami, wodzami Żydów.

Założyli w Rosji i w Palestynie liczne szkoły, w tym szkołę dla

dziewcząt w Jaffie. Założyli także kolonię żydowską Rechowot w

Palestynie. Stowarzyszenie rozwiązało się w 1896 r.

Już w 1889 r. w koloniach żydowskich w Palestynie mieszkało około 4 tysiące

Żydów. Oprócz tego mieszkali tam wcześniejsi Żydzi, w liczbie 45 tysięcy. Stanowili

razem 8% ogółu ludności Palestyny.

W 1891 roku ks. William E.Blackstone przedstawił

prezydentowi Stanów Zjednoczonych, Benjaminowi Harrisowi,
petycję nawołującą do międzynarodowej konferencji "w celu
rozważenia roszczeń Izraelitów do Palestyny jako ich starożytnej
ojczyzny". Między innym czytamy w niej: "Dlaczego ponownie nie
oddać im Palestyny? Według Boskiego rozmieszczenia narodów jest to
ich dom - nieprzenośna własność, z której zostali wypędzeni siłą..."

Petycja została podpisana przez wiele wpływowych osobistości,

łącznie z Johnem D.Rockefellerem.

W 1891 r. władce carskie w Rosji przymusowo przesiedliły

Żydów z Petersburga i okolic Moskwy do kilku guberni

zachodnich i południowych (między innymi na ziemie polskie).

Carat próbował się posłużyć rosyjskimi Żydami w celu

rusyfikacji ziem polskich. Zabroniono przy tym Żydom nabywać

ziemię i ograniczono dostęp do szkół. Nakazy i zakazy

stopniowo tworzyły getto ekonomiczno-polityczne.

W 1892 r. na terenach polskich powstała Polska Partia

Socjalistyczna. Potem większe znaczenie zaczęła odgrywać
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL, lata 1893-
1900) i Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (SDPRR, 1898r.).

Środowiska socjalistyczne głosiły idee rewolucji światowej,

obiecując nie tylko zniesienie różnic klasowych, ale także

zakończenie konfliktów o charakterze narodowościowym.

Niektórzy Żydzi zaangażowali się w tą działalność w ruchu

robotniczym - Róża Luksemburg (1871-1919), Jan Tyszka (Leon

Jogiches, 1867-1919), Paweł Akselrod (1850-1928) i Lejb

Bronsztejn (Lew Trocki, 1879-1940).

W 1892 r. władze carskie na ziemiach polskich podjudziły

strajkujących robotników w Łodzi, i przemieniły strajk w

zamieszki antyżydowskie. Do Łodzi przybywali okoliczni polscy

chłopi, aby ukarać Żydów za działania wrogie Kościołowi

Katolickiemu.

Zajścia ta położyły kres nadziejom Żydów na asymilację w

polskim społeczeństwie. Coraz większą popularnością cieszyły

się organizacje syjonistyczne i socjalistyczne.

W 1893 r. w Galicji (polskie ziemie pod zaborem austriackim)

wzrosły nastroje antyżydowskie. Żydzi zostali potraktowani jako
"kozioł ofiarny" na wszystkich liniach napięć społecznych - w

konfliktach narodowych i religijnych pomiędzy Polakami,

Rusinami i Austriakami, katolikami, prawosławnymi i unitami.

W tych warunkach obradował w 1893 r. kongres katolicki,

który skutecznie podgrzał antyżydowskie nastroje w Galicji.

Twierdzono, że Żydzi rozpijają polskich chłopów, a żydowscy

lichwiarze doprowadzają ich do bankructwa. Rzekomo Żydzi

czynili to współdziałając z austriackimi władzami. W ten sposób

walkę narodowościowo-polityczną skupiono na Żydach, których

poświęcono.

W 1893 r. w Krakowie (ziemie polskie, zabór austriacki)

powstała nacjonalistyczna Ogólnoaustriacka Żydowska Partia
Narodowa. Wraz z innymi grupami nacjonalistów żydowskich

dążyli do uzyskania równouprawnienia z innymi narodami w

Galicji i w całym cesarstwie Habsburgów. Dodatkowo zadali

narodowej autonomii.

W latach 1894-1898 liczba potrzebujących wsparcia w zaborze

rosyjskim wzrosła prawie o jedną trzecią. Działalność

dobroczynna gmin bardzo prędko osiągnęła granice swoich

możliwości. Biedni Żydzi dostawali zapomogi na religijne święta,

aby mogli je obchodzić w odpowiedni sposób. Niezamożne

panny dostawały posag. Dodatkową pomoc udzielano podczas

srogich zim, lub w przypadku chorób i wypadków. System

pomocy nie był jednak wystarczający. Nawet zaangażowanie się

pojedynczych bogatych Żydów niewiele pomagało. Z czasem,

stopniowo zaczęły powstawać chewry chasydzkiego proletariatu

(towarzystwa, spółdzielnie i stowarzyszenia), które

organizowały wzajemną pomoc i samopomoc. Ważną rolę

odgrywały kasy pożyczkowe spółdzielni rzemieślniczych i

drobnych kupców. Najważniejszą organizacją było Towarzystwo

Wspierania Rzemiosła i Rolnictwa wśród Żydów w Rosji (od
1921 r. nazwane "Obszczerstwo Razprostranienija Truda" - ORT).

W latach 1894-1906 wybuchła tzw. "sprawa Dreyfusa". Alfred

Dreyfus (Żyd) był kapitanem w Ministerstwie Wojny armii

francuskiej. W 1894r. oskarżono go o szpiegostwo na rzecz

Niemiec, a po wyroku sądu wojennego zesłano go do francuskiej

kolonii karnej na wyspie Diabła, w Gujanie Francuskiej. Gdy

później wyszło, że był niewinny, fakt ten został zatajony przez

wyższe władze wojskowe Francji. Dreyfus został ostatecznie

oczyszczony z zarzutów i w 1906 r. przywrócony do swego

stopnia oficerskiego. Był to jednak wyraźny znak dla Żydów, że

nigdy nie zdołają się zasymilować z chrześcijanami, i zawsze

będą odrębni narodowo od nich.

W 1895 r. zawiązał się w Bukareszcie, stolicy Rumunii, Sojusz

Antysemicki. Wstąpiło do niego wielu wpływowych Rumunów,

w tym członkowie rządu. Celem tej tajnej organizacji było

wyparcie Żydów z życia gospodarczego i przyspieszenie ich

emigracji. Posługiwano się w tym celu bezwzględną agitacją

religijną, podjudzając antagonizmy wyznaniowe i

narodowościowe.

Po wstrząsie wywołanym przez proces Dreyfusa, w 1896 r.

wiedeński pisarz i publicysta Theodor Herzl (1860-1904)
opublikował artykuł pod tytułem "Państwo żydowskie" ("Der
Judenstaat"). Bez głębszej znajomości wcześniejszego ruchu

syjonistycznego, przekonał on wszystkich, że właśnie znaleziono
rozwiązanie "kwestii żydowskiej", co doprowadziło do narodzenia

się ruchu politycznego Syjonizmu, zachęcającego Izraelitów do

powrotu do Palestyny. Herzl widział rozwiązanie problemu

żydowskiego tylko poprzez utworzenie odrębnego państwa

żydowskiego na Ziemi Izraela. Przedstawił on plan

autonomicznego państwa żydowskiego pod feudalnym

zwierzchnictwem

państwa

tureckiego.

Idea syjonizmu znalazła wielki oddźwięk w żydowskich

masach emigrantów uciekających przed pogromami z Rosji.

Będący między nimi socjaliści, widzieli w tej idei szansę

stworzenia państwa żydowskiego wolnego od dominacji religii,

eksploatacji ekonomicznej i przekleństwa antysemityzmu.

Natomiast w zachodniej Europie, Syjonizm nie znajdywał

większego posłuchu. Program Herzla odrzucili żydowscy

filantropi, baron Maurice de Hirsch i Rotszyldowie.

W sierpniu 1897 r. odbył się pierwszy międzynarodowy Kongres

Syjonistyczny w Bazylei, z udziałem 200 delegatów. Skupił on

wielu zwolenników poglądów Teodora Herzla. Powstała
Światowa Organizacja Syjonistyczna w celu prowadzenia akcji

osiedleńczej w Palestynie. Podczas I Kongresu Syjonistów
uchwalono "Program Bazylejski". Obiecano narodowi

żydowskiemu utworzenie ojczyzny w Palestynie. Dokonano

wyboru flagi i hymnu państwowego w celu prowadzenia akcji

osiedleńczej w ojczyźnie Żydów w Palestynie. Od tego momentu

delegacje gmin żydowskich z całego świata rozpoczęły

praktyczne działania, pobudzające masy żydowskie do emigracji.

Poczyniono także starania, które miały na celu przekonać

mocarstwa europejskie, by poparły ideę stworzenia państwa

żydowskiego na Ziemi Izraela, która wówczas znajdowała się

pod panowaniem tureckim. Rozszerzono również pomoc dla

istniejących w tym kraju żydowskich osad rolniczych, co stało się

zachętą

do

dalszej

imigracji.

Tak więc w miejsce dotychczasowego biernego oczekiwania na

nadejście Mesjasza, który miałby ponownie zaprowadzić naród

żydowski do legendarnej Ziemi Obiecanej - kraju dobrobytu i

wiecznej szczęśliwości - część elit żydowskich wzięła sprawy

zorganizowania swego narodowego państwa we własne ręce.

W 1897 r. w Wilnie powstał Ogólnożydowski Związek Robotniczy

Litwy, Polski i Rosji ("Algemajner jidiszer Arbeterbund"), zwany w
skrócie Bund. W ten sposób Wilno stało się centrum żydowskiego
ruchu socjalistycznego. Z tutejszego seminarium rabinackiego,
popularyzującego idee oświecenia (Haskali), wyszli między

innymi socjaliści Aron Samuel Libermann i Aaron Zundelewicz.

Do żydowskiego środowiska robotniczego przemawiano w
jidysz. Stopniowo Bund przekształcił się w masową żydowską

organizację

o

charakterze

robotniczym.

Nie przypadkiem organizacja syjonistyczna i Bund powstały w

tym samym roku. Obie wyciągnęły radykalne wnioski z XIX-

wiecznego kryzysu żydowskiej tożsamości, i doszły do

przekonania, że jedynym wyjściem jest aktywne działanie w celu

osiągnięcia zbawienia. Socjalizm i syjonizm były żydowską

odpowiedzią na brak nadejścia Mesjasza. Mimo wszelkich różnic
celów i dróg, wspólny punkt wyjścia ("żydowska nędza")

umożliwiał skrajnym orientacjom współpracę w różnych

kwestiach.

Bardzo szybko pojawiły się różnice poglądów w ruchu

syjonistycznym. Zachodnioeuropejscy syjoniści z Herzlem na

czele uważali za najważniejszą pracę polityczną, dyplomatyczne

rokowania i zabezpieczenie przez międzynarodowe prawo

istnienia żydowskiego państwa, leżącego niekoniecznie w

Palestynie. Natomiast Żydzi ze wschodniej Europy za

najważniejszą uważali szybką i praktyczną pomoc dla biednej i

zagrożonej żydowskiej ludności, która mieszkała oraz

przybywała do Palestyny. To zasiedlanie ziemi palestyńskiej

miało się przerodzić w przyszły ustrój sprawiedliwości

społecznej. Centrum ruchu osiedlania Żydów mógł być dla nich

wyłącznie Erec Israel. Zwracali przy tym uwagę, na konieczność

niesienie pomocy ludności żydowskiej mieszkającej we

wschodniej Europie.

Pod koniec XIX w. w państwie carskim mieszkała połowa

światowej populacji Żydów. Według spisu ludności z 1897 r., w

Imperium Rosyjskim żyło 5,2 miliona Żydów, z czego w strefach

osiedlenia 4,9 miliona. W samym tylko Królestwie Kongresowym

mieszkało 1,3 miliona Żydów, czyli 14 % ludności. Pod koniec

XIX wieku liczba ludności żydowskiej w Łodzi zbliżyła się do 100

tys. osób. Na ziemiach polskich liczba ludności żydowskiej

wzrosła od początku stulecia ośmiokrotnie, wzrost ten byłby

jeszcze większy gdyby nie nasilająca się od 1881 r. emigracja

zamorska. Handel stawał się wówczas najważniejszym źródłem

dochodów Żydów, podczas gdy jeszcze sto lat wcześniej

wyprzedzało go rzemiosło. Szczególnie mocno kontrolowali

handel zbożem, futrami i skora. Zaczynali przy tym dominować

nieliczni wielcy przedsiębiorcy handlowi. Duże znaczenie mieli

bankierzy, skupieni głownie w Warszawie. W mniejszych

miastach funkcjonowali liczni właściciele kantorów i

kredytodawcy, którzy byli jednak ubodzy i nie mieli większych

wpływów. Rzemieślnicy cierpieli niedostatek. Miasto Łódź

zaczęło odgrywać coraz większą rolę gospodarczą i finansową.

Żydzi zatrudniali w tutejszych zakładach głownie Żydów.

Przedsiębiorcy żydowscy ściśle powiązali się z żydowskim

kapitałem bankowym i handlowym, dzięki czemu mogli pokryć

olbrzymie zapotrzebowanie na pieniądz, którego brakowało

większości Żydów w dobie uprzemysłowienia. Największym

żydowskim przedsiębiorcą w Łodzi był Poznański, który działał

w przemyśle tekstylnym. W przemyśle cukrowniczym działali

Epstein, Kronenberg i inne rody z Warszawy. W transporcie

kolejowym działali Polakow i Bloch. Pomimo tego, ubożenie

żydowskich mas postępowało w zastraszającym tempie. Pod

koniec stulecia ponad 50 % ludności żydowskiej pozostawało bez

stałego

zatrudnienia.

Największemu powiększeniu uległa gmina warszawska.

Stolica była centrum ruchu asymilatorskiego. Współcześni

doskonale orientowali się, że Warszawa jest miastem wielkich

kontrastów, Obok potężnej, mieszkającej w pałacach finansjery,

w strasznej ciasnocie gnieździły się rzesze chasydów.

Utrzymywali oni około 200 własnych domów modlitwy,

prowadzonych przez wyznawców wszystkich możliwych

dynastii chasydzkich. Najbardziej wpływowy był Gerer Rebe,

Icchak Majer Alter z Góry Kalwarii, rezydujący przy ulicy

Chmielnej. Licznych zwolenników miały też inne dwory, m.in.

pochodzące od Icchaka z Warki, Izraela z Kozienic, Icchaka z

Przysuchy i Mendla z Kocka. Warszawskim rabinatem kierowali

jednak misnagedzi, chętnie zawierający kompromisy z

wpływowymi cały czas w Dozorze Bóżniczym postępowcami.

Żydowskie społeczeństwo Warszawy było mocno zróżnicowane

pod względem majątkowym, większość z nich pracowało w

handlu oraz rzemiośle.

W sierpniu 1898 r. odbył się w Bazylei drugi międzynarodowy

Kongres Syjonistyczny.

Pod koniec XIX wieku jedynie Rosja i Rumunia odmawiały w

Europie równych praw Żydom.

W 1898 r. w 33 różnych miejscowościach Galicji Zachodniej

wybuchły rozruchy antyżydowskie spowodowane przez agitację
Stronnictwa Ludowego, kierowanego przez księdza Stanisława

Stojałowskiego.

W 1899 r. w Czechach oskarżono Żyda, Leopolda Hilsnera, o

mord rytualny, żeby wykorzystać krew podczas święta Pesach.

Sąd skazał Hilsnera na śmierć. Wyrok następnie zamieniono na

karę dożywotniego pozbawienia wolności. W 1918 r. Hilsnera

ostatecznie ułaskawiono. (W 1961 r. brat zamordowanej

dziewczyny przyznał się do morderstwa, gdyż nie chciał płacić

na

jej

posag)

W latach 1867-1914 w monarchii austro-węgierskiej odbyło się
dwanaście procesów o mord rytualny. Tylko jeden zakończył się

orzeczeniem winy.

W sierpniu 1899 r. odbył się w Bazylei III Kongres

Syjonistyczny.

W 1900 r. Żydzi po raz pierwszy mogli wystawić swojego

kandydata na posła w wyborach do austriackiego parlamentu.

W 1900 r. w USA było milion Żydów, a do 1914 r. przybyło

jeszcze 1,3 miliona. Nowy Jork z milionem żydowskich

mieszkańców był zdecydowanie największym skupiskiem

Żydów na świecie.

W 1901 r. w Palestynie powstał Żydowski Fundusz Narodowy (Keren Kajemet LeIsrael),

który gromadził środki na zakup ziemi oraz zalesianie kraju. Równocześnie zaczął
działać bank Żydowski Trust Kolonialny (Jewish Colonial Trust). Gromadził on wielkie

środki finansowe od Żydów na całym świecie, które były przekazywane na wsparcie

kolonizacji w Palestynie. Działalność finansową rozpoczęły w 1902 r. z kapitałem

początkowym 2 milonów funtów sztyrlingów. Pierwszym prezesem Żydowskiego

Trustu Kolonialnego został David Wolffsohn. Trust przekształcono w 1902 r. w
Anglo-Eretz-Israel Company Ltd., z utworzonym później obok Bankiem Anglo-Eretz-
Israel Company Limited, przekształcony później w Bank Państwa Izrael (Bank Leumi le-
Israel).

Pod koniec XIX wieku dzięki wysiłkom takich ludzi, jak Eliezer ben Yehuda (1857-

1922), miało miejsce wielkie odrodzenie hebrajskiego jako języka mówionego.

Stworzono nowe formy wyrazowe, by dostosować język do nowoczesnego życia i

terminologii. Rozpoczęto pisanie tekstów naukowych i czasopism (w tym tygodnika
"Hacwi")

w

języku

"iwrit"

(nowoczesny

hebrajski).

W 1902 r. w Jerozolimie było już 10 żydowskich rodzin mówiących po hebrajsku.

Stopniowo odradzał się umarły język hebrajski, aż stał się językiem całego

społeczeństwa.

W 1902 r. powstała w Wilnie syjonistyczna organizacja Mizrachi.

Syjonizm miął obronić jedność narodu żydowskiego przed

upadkiem wiary, emancypacją i asymilacją. Wierzono, że jeśli

Żydzi sami rozpoczną powrót do Erec Israel to Bóg im pomoże.

W 1903 r. w żydowskiej osadzie Hovevei Zion w Palestynie, rozpoczął swoją

działalność Aharon David Gordon (1856-1922). Prowadził on badania naukowe nad

nowoczesnymi metodami upraw rolniczych, wprowadzając ruch syjonistyczny w

Syjonie w nową zaawansowaną erę.

W 1903 r. w Rosji carska policja dostarczyła antysemitom

nowych argumentów do wszczęcia kampanii nienawiści
przeciwko Żydom. Opublikowano rzekome Protokoły Mędrców
Syjonu. Wybuchła rzeź w Kiszyniowie, w której zginęło 47

Żydów. W następnych pogromach zginęło ponad 500 Żydów.

Pogromy w Rosji trwały do 1907 r.

Wtedy wielu Izraelitów

uciekło z Rosji do Palestyny i Ameryki.

W 1903 r., w Wielkiej Brytanii, minister (sekretarz kolonialny)

Joseph Chamberlain, zaproponował Ugandę, jako teren do

utworzenia żydowskiego państwa.

W latach 1903-1905 trwał spór w łonie ruchu syjonistycznego w

sprawie "Planu Ugandy". Syjoniści z zachodniej Europy byli za

przyjęciem tego planu, lecz Żydzi ze Wschodu nie wyrażali na to

zgody. W toku sporu, syjoniści wschodnioeuropejscy zdobyli

sobie równe prawa. Postanowiono, że krajem Syjonu może być

tylko Palestyna. Kongres syjonistyczny zdecydowanie odrzucił

brytyjska propozycję, argumentując, że ojczyzna Żydów znajduje

się

w

Palestynie.

Menachem Usyszkin (1863-1941) zaproponował połączenie

obu spornych orientacji syjonizmu w jeden kierunek
"syntetyczny", i to on stał się dominującym. Reprezentantem
syjonizmu "syntetycznego" był Chaim Weizmann (1874-1952).

Asher Ginsberg (1856-1927), zwany Ahad Ha-am, był centralną

osobą w kulturze Syjonizmu. Dokonał on syntezy pomiędzy

judaizmem i europejską filozofią. Stworzył on podstawy dla

syjonizmu duchowego. Wskazywał na kraj przodków jako

przyszłe centrum duchowe diaspory. Zajmował negatywne

stanowisko do wszelkich przemian rewolucyjnych. Stąd też wziął

się jego sceptyczny stosunek do rych Herzla.

W latach 1904-1913 do Palestyny przybyła druga fala emigracji żydowskiej. W tej

drugiej aliyi przeważali zwolennicy socjalistyczno-syjonistycznych ideologii z
Europy Wschodniej, którzy po klęsce rewolucji w 1905 r. i po kolejnej fali pogromów,

pochwycili teraz ideę państwa żydowskiego stworzoną przez Herzla.

W drugiej aliyi

do Palestyny przybyło około 40 tys. Żydów. Owi pionierzy (hebr. "chalucim")

zakładali wspólnoty rolnicze, rekultywowali błota Hula, Pustynię Judzką i

nadmorski pas wydm. Założyli nadmorskie miasto Tel Awiw i sieć małych osad

rolniczych, do których obrony przed rosnącą agresją Arabów zorganizowali
uzbrojone grupy samoobrony (Haszomer).

W 1905 r. żydowscy socjaliści wzięli liczny udział w rewolucji.

Podczas rewolucji doszło do pogromów ludności żydowskiej.

Powstał wtedy Związek na rzecz Uzyskania Pełni Praw Narodu
Żydowskiego w Rosji, grupujący różne liberalne grupy. Gdy

uzyskano prawa wyborcze, na pierwszy plan wysunęły się

zadania narodowej autonomii i powstanie wszechżydowskiego

zgromadzenia narodowego. Żydzi otrzymali prawo

uczestniczenia w pierwszych wyborach do Dumy. Po wyborach

do Dumy w 1906 r., organizacja rozpadła się.

Pomimo tego, nastroje antyżydowskie w Rosji silnie narastały.

Podczas walk rewolucyjnych w Łodzi w 1905 r., żydowscy

robotnicy stanęli na barykadach razem z polskimi robotnikami.

Stopień zaangażowania się Żydów w ruchu robotniczym można

zauważyć w fakcie, że liczba ofiar żydowskich przewyższała

liczbę ofiar polskich.

W 1905 r. na V Kongresie Syjonistycznym uzgodniono

ostatecznie, że "Ziemią Obiecaną" dla narodu żydowskiego będzie

Palestyna.

W 1906 r. w Europie Wschodniej powstała partia robotnicza

Robotnicy Syjonu ("Poalej Syjon"). Była to socjalistyczna partia

syjonistyczna, której teoretykiem był marksista Ber Borochow

(1881-1917). Żydowscy socjaliści spostrzegali syjonizm jako

odmianę burżuazyjnego nacjonalizmu. Borochow mówił, że w

odrodzonym Syjonie walka klas będzie nadal prowadzona, a

sojusznikiem żydowskiej klasy robotniczej będzie arabski

proletariat.

W 1906 r. powstała marksistowsko-socjaldemokratyczna
Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza, która znajdowała się

pod silnym wpływem rosyjskich działaczy rewolucyjnych. ŻSPR
walczyła o rozwiązanie "kwestii narodowej" w diasporze poprzez

uzyskanie terytorialnej autonomii. Pragnęli odnowy instytucji

samorządowych, takich jak kahały i sejm, dlatego nazywano ich
"sejmistami".
W 1906r. powstała żydowska Partia Ludowa, wyrażająca

pragnienie uzyskania narodowej autonomii i uznania Żydów za

mniejszość narodową kraju, w którym pragnęli żyć.

W 1906 r. w USA powstał Amerykański Komitet Żydowski

(American Jewish Committee, AJC), najstarsza z amerykańskich

organizacji społecznych. Został założony w reakcji na serię

pogromów w Rosji carskiej. Przez wiele lat była to po prostu rada

około pięćdziesięciu działaczy, nagłaśniających problemy

polityczno-społeczne kongregacji żydowskich. Jego celem była

ochrona praw wszystkich Żydów na świecie i niesienie pomocy

ofiarom prześladowań.

Różnorodne przejawy aktywności politycznej Żydów,

potwierdzają wzrost świadomości wspólnych interesów

politycznych wszystkich Żydów. Osiągnięto polityczną

mobilizację licznych odłamów żydowskiego społeczeństwa.

W 1906 r. w Jaffie została założona pierwsza Hebrajska Szkoła Wyższa. W Jerozolimie

otworzono

Szkołę

Sztuk

i

Rysunków

Bezalel.

Od 1906 r. największe wpływy w Palestynie posiadał syjonista Ben Gurion, który

zwalczał marksistowską walkę klas.

W 1907 r. w Rumunii wybuchło powstanie chłopskie.

Antysemicka agitacja skierowała gniew chłopów przeciwko

Żydom, których oskarżono o sprowadzenie głodu i nędzy.

W 1908 r. odbyła się w Czerniowcach w Rosji, światowa

konferencja jidysz, zorganizowana przez Natana Birnbauma.

Język jidysz przeżywał swój renesans. Coraz więcej Żydów w

Polsce i Rosji uświadamiało sobie, że są jednym narodem. W tym

samym czasie, na zachodzie, większość Żydów zaprzeczała temu

i silnie asymilowała się.

W 1908 r. w Palestynie rozpoczęto wydawanie encyklopedycznego słownika

hebrajskiego "Thesaurus totius hebraitatis".

W latach 1908-1914 do Palestyny przybyła druga fala żydowskich imigrantów z

Jemenu. Organizacja Syjonistów bardzo im pomogła w osiedlaniu się w żydowskich

koloniach.

W 1908 r. do Palestyny przybył dr Artur Ruppin z sekretarzem dr Jakubem
Thonem. Założyli oni w Jaffie

Syjonistyczny Urząd Palestyński.

W latach 1908-1909 do Palestyny przybyła druga fala (po ruchu Bilu z 1882 r.)
żydowskich osadników z Rosji. Przybywali oni pod wspólnym hasłem "Kibusz
Haawoda" ("Zdobyć pracę") i z wielką energią zabrali się do zakładania nowych kolonii.

W 1909 r. Żydzi założyli na wydmach na północ od Jaffy nową osadę, której rok

później nadano nazwę Tel Aviv. Cała operacja była przeprowadzona przy
finansowym wsparciu Jewish National Fund. Pierwszym burmistrzem Tel Avivu (lata

1911-1936)

był

Meir

Dizengoff.

W 1909 r. w Palestynie powstał pierwszy żydowski kibuc Degania, w Galilei.

Stopniowo przybywało osadników, i już wkrótce 40 tysięcy Żydów

zagospodarowało na wykupionych od Arabów ziemiach.

W 1909 r. powstała w Sejera w Dolnej Galilei żydowska organizacja samoobrony
Ha-Shomer. W jej skład najczęściej wchodzili zdeterminowani żydowscy emigranci z
Rosji. W następnych latach oddziały Ha-Shomer tworzono w wielu żydowskich

osadach. W jej szeregach działali między innymi Izhak Ben-Zvi, Israel Giladi,

Alexander Zeid i Israel Shohat.

Na przełomie XIX i XX wieku liczni żydowscy emigranci

przybywali z Galicji na Węgry. Pomagali oni węgierskiej

szlachcie tworzyć nowoczesne rolnictwo i rozwijać interesy

finansowe. Bogaci kupcy współdziałali z żydowskimi kupcami z

Wiednia i Frankfurtu. Stopniowo, najbogatsi węgierscy Żydzi

gromadzili się w Budapeszcie. W 1910 r. Żydzi stanowili tam 25

% ludności. Powstała burżuazyjna elita finansjery, niezależna od

arystokracji. Niektórzy Żydzi zdobyli w Budapeszcie nawet

szlachectwo, fotel deputowanego lub tytuł barona. A najbogatsi

spośród nich, przenosili się dalej, do Wiednia.

W 1911 r. w Galicji działało 103 związków i 13 organizacji

młodzieżowych syjonistów, zrzeszających 10 tys. członków.

W 1911 r. w Rosji, w Kijowie, oskarżono Żyda (Mendela

Beillisa) o zamordowanie chrześcijańskiego chłopca, by użyć jego

krwi do produkcji macy. Po długim procesie i licznych

incydentach, sąd przysięgłych uniewinnił Mednela.

Pogromy ogarnęły jednak prawie całą Rosję. W Drohobyczu w

Galicji zabito 28 Żydów. W tym okresie wypędzono i

przesiedlono dziesiątki tysięcy ludzi. W antyżydowskich
zajściach wsławiły się tzw. "czarne sotnie".

W 1911 r. w Paryżu zawiązała się tajna arabska organizacja

nazwana al-Fatah (Młodzież Arabska). W ten sposób budziła się

arabska świadomość narodowa, budowana głównie na opozycji

wobec obecności Żydów w Palestynie.

W 1912 r. wmurowano w Hajfie kamień węgielny pod budynek żydowskiego

ośrodka naukowego Technion. Miał on na celu kształcenie nowych kadr naukowych i

technicznych dla Palestyny. Uniwersytet został uruchomiony dzięki znaczącej

pomocy finansowej od Żydów z Niemiec, Rosji i Stanów Zjednoczonych.

W 1912 r. w Katowicach połączyli się przedstawiciele ortodoksji

i kierunków chasydzkich przeciwko syjonizmowi. Powstało
Aqudas Isroel ("Zjednoczenie Izraela"). Uważali oni, że

przedwczesne utworzenie żydowskiego państwa przez świecki

ruch będzie bluźnierstwem wobec Boga.

W 1912 r. w Rosji utworzono Biuro Polityczne, które

utrzymywało stałą łączność z żydowskimi posłami do Dumy.

Obok niego działało biuro informacyjne, zbierające pełną

dokumentację o warunkach życia Żydów na terenie imperium

rosyjskiego. W oparciu o te dane, posłowie występowali z

apelami do władz i do rady ministrów. Było to niezwykle ważne

w obliczu toczących się działań wojennych i licznych wystąpień

antyżydowskich.

W 1913 r. w USA powstała żydowska kobieca organizacja

Hadasa. Założyła ją węgierska żydówka Henrietta Szold (1860-

1945). Koncentrowała ona swoje wysiłki na stworzeniu w

Palestynie wzorowego systemu opieki zdrowotnej. W okresie
nazizmu w Europie, Hadasa uratowała wiele żydowskich dzieci i

liczną młodzież.

W 1913 r. założono w Tel Awiwie pierwszą żydowską szkołę techniczną.

W 1914 r. w Palestynie istniały już 43 żydowskie kolonie rolnicze, z czego 14 było

kibucami. W następnych latach (1914-1943) żydowskie kolonie w Palestynie objęły 40

tysięcy hektarów i liczyły 12 tysięcy ludzi.

W okresie od 1864 r. do 1914 r. liczba ludności żydowskiej w

Warszawie (zabór rosyjski) wzrosła o 264 tys., dochodząc do

liczby 337 tys. ludzi (38 % mieszkańców miasta). Warszawa była

wówczas największym polskim miastem, dobrze rozwijającym

się

gospodarczo

i

kulturalnie.

Tylko 33 % warszawskich Żydów przyznawało się do

żydowskiej religii. W owym czasie w Cesarstwie Rosyjskim

wysokie stanowiska w administracji i armii były zamknięte dla

katolików. Dlatego wielu Żydów przechodziło na protestantyzm,

a później, chcąc się stopić ze społeczeństwem polskim,

przechodziło na katolicyzm. Warszawa była duchowym centrum
ruchu na rzecz asymilacji Żydów, chociaż niewielu decydowało

się na tą drogę. Przez cały czas jedna trzecia Żydów Warszawy
było chasydami.

W okresie od 1890 r. do 1914 r. Rosję opuściło ponad milion

Żydów. Impulsem do podjęcia decyzji o emigracji była rosnąca
nędza. Pragnęli uciec z "okowów getta" i stworzyć sobie nową

egzystencję. Kierowali się do różnych krajów całego świata.

Przeważająca część udawała się do Stanów Zjednoczonych.

W latach 1881-1914 do Stanów Zjednoczonych przyjechało

ponad 2 miliony Żydów. Stopniowo punkt ciężkości

żydowskiego życia całkowicie przesunął się z Europy do USA.

W Stanach Zjednoczonych Żydzi często spotykali się z

sympatią chrześcijańskich środowisk, zwłaszcza z kręgów

protestanckich i nowo powstałych grup badaczy Pisma Świętego.

Religijna różnorodność Ameryki i szczególne umiłowanie Żydów

ze Starego Testamentu przez licznych chrześcijan, łagodziło

antysemityzm i stwarzało przychylne warunki do żydowskiego

osadnictwa.

Pierwsze pokolenie żydowskich emigrantów w USA znalazło

zatrudnienie głownie w przemyśle tekstylnym i drobnym

handlu. Drugie pokolenie mogło już otworzyć własny interes lub

zatrudniać się na stanowiskach umysłowych, a więc lepiej

płatnych. Stopniowo także, coraz więcej Żydów zaczynało

pracować jako adwokaci, sędziowie, lekarze i stomatolodzy.

Wielu z Żydów w Ameryce ulegało całkowitej asymilacji,
większość jednak pozostawała wierna "żydowskości". Coraz

większe uznanie zdobywali sobie syjoniści, przy czym w USA nie

była to tęsknota za powrotem do Palestyny, lecz bardziej

niesienie pomocy dla Żydów wyjeżdżających z Europy

Wschodniej do nowo tworzonych osiedli w Erec Israel. W tym

sensie wręcz obowiązkiem amerykańskiego Żyda było bycie

syjonistą.

Na początku XX wieku w Rumunii żyło około 300 tys. Żydów,

czyli 4 % ludności. Do Rumunii przybywali liczni żydowscy

uchodźcy z Rosji i Galicji, uciekający często przed służbą

wojskową. Większość z nich osiedlała się w Mołdawii.

W 1914 r. w monarchii austro-węgierskiej żyło 900 tys. Żydów,

stanowiąc 5 % mieszkańców.

- I wojna światowa -

Gdy wybuchła wojna światowa (1914-1918), wybuchły także

straszne prześladowania Żydów, w większości przez żołnierzy

ruskich, polskich i rumuńskich. Zginęło ogółem 140 tysięcy

Żydów

po

obu

stronach

frontu.

W 1914 r., wraz z wybuchem I wojny światowej, większość

terenów rosyjskiej strefy osadnictwa żydowskiego znalazła się w

obrębie toczonych działań wojennych, i carat obawiał się

współpracy Żydów z wrogiem. Setki tysięcy Żydów uciekało

przed wojną, która oznaczała rabunek i inkwizycje mienia.

Sytuację wykorzystywały antyżydowskie kręgi w sztabie

generalnym, który rozpowszechniał pogłoski, jakoby Żydzi

szpiegowali dla Niemiec i Austro-Węgier. Doszło do licznych

pogromów Żydów, a administracja carska rozpoczęła

przymusową deportację ludności żydowskiej do stref osiedlenia,

nie objętych jeszcze wojną. Wojska rosyjskie dla osłony

atakujących żołnierzy często pędziły przed sobą bezbronnych

Żydów.

Podczas I wojny światowej, rosyjska administracja na ziemiach

polskich podejrzewała Żydów o współprace z niemieckimi

wojskami.

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz

Bibliografia

.