1

Instytut Psychologii

Uniwersytet Wrocławski

ROK AKADEMICKI 2009/2010

Tryb studiów

Studia niestacjonarne

Kod przedmiotu 2.4 /1

Nazwa
przedmiotu

PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Status
Przedmiotu

Przedmiot kierunkowy

Autor
programu

dr Zbigniew Łoś

Rok

II

Semestr

3 i 4

Liczba godzin

15 + 15

Forma zajęć

Wykład

Prowadzący

dr Zbigniew Łoś

Wymagania
wstępne

Brak

Założenia i cele Modele człowieka i procesu rozwojowego. Uwarunkowania rozwoju. Genetyka

behawioralna. Znaczenie badań podłużnych. Konceptualizacja rozwoju
psychicznego w wybranych teoriach. Periodyzacje całego życia (Erikson,
Lewinson) i wybranych zagadnień (Piaget, Porębska, Jung, Dąbrowski).
Charakterystyka rozwoju człowieka w ciągu całego życia – okres niemowlęcy,
poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorastania, dorosłości wczesnej
środkowej i późnej. Analiza wybranych problemów i zadań rozwojowych,
osiągnięć rozwojowych, czynników ryzyka i rozwoju pomyślnego. Socjalizacja,
rozwój psychoseksualny, moralny, intelektualny, podmiotowości, duchowy.
Cele: znajomość zjawisk charakteryzujących kolejne okresy życia,
umiejętność wieloaspektowego analizowania rozwoju, rozumienie przebiegu
rozwoju w kontekście społeczno-kulturowym; umiejętność określenia
czynników pomyślnych i czynników zakłócających proces rozwoju; krytyczne
stosowanie koncepcji o różnych rodowodach teoretycznych.

Formy
zaliczenia

Zaliczenie (w semestrze zimowym), egzamin (w semestrze letnim)

Warunki
zaliczenia
przedmiotu



Formalne wymagania dotyczące egzaminu: komplet zaliczeń z
konwersatoriów i zajęć terenowych w zakresie psychologii rozwoju.



Forma egzaminu: jednoetapowy, testowy, zgodny ze spisem zagadnień.
Prócz itemów z wymuszonym wyborem test będzie zawierał kilka pytań
otwartych.



Egzamin poprawkowy: testowy (j.w.), we wrześniu.



Test: itemy trój-wariantowe, z jedną prawidłową odpowiedzią.

2



Punktacja: punktowany jest prawidłowy wzór zakreśleń (komplet trafień);
pytanie opuszczone - 0 pkt.. wszystkie warianty zakreślone - 0 pkt..
zakreślenia bez trafienia – 0 pkt , trafienie za szerokie (wszystkie
prawdziwe i niektóre fałszywe) – 0 pkt., trafienie prawidłowe (tylko
prawdziwe) - 1 pkt.



Punktacja pytań otwartych: zależnie od produktywności wszystkich
zdających



Progi ocen są ustalane na podstawie rozkładu wyników.

ECTS

4 (za wykład 30 g. zakończony egzaminem w semestrze letnim)

Treści programowe:

1. Różnorodność ujęć rozwoju człowieka.
- główne paradygmaty i modele rozwoju - klasyfikacja (H.W. Reese & W.F. Overton, H.L. Bee, J.
Trempała; klasyfikacja własna); kryteria analizy teorii.
- znaczenie perspektywy Life-Span (P.B. Baltes, K.W. Schaie), jej cele i metodologia.
- kontrowersja natura-kultura w ujęciu genetyki behawioralnej (interakcja i korelacja genom-
środowisko).
- wzajemnie nieredukowalne poziomy funkcjonowania; złożoność uwarunkowań rozwoju.

2. Badania rozwoju człowieka.
- specyfika badań rozwoju człowieka; perspektywa Life-Span.
- główne badania longitudinalne (Terman Life-Cycle Study, Berkeley Guidance Study. Oakland
Growth Study, Seattle Longitudinal Study, Dunedin Multidisciplinary Health and Development
Study).
- dorobek badań podłużnych - czy spełniły pokładane nadzieje.

3. Wybrane teorie rozwoju dzieci i młodzieży: Rozwój związków człowieka z otoczeniem w ujęciu
M. Porębskiej.
- kształtowanie się pierwszego związku (dziecko-matka)
- układ relacji: pozycja dziecka w rodzinie.
- ukierunkowanie aktywności a podejmowanie zadań.
Prawidłowości rozwoju umysłowego wg J. Piageta.
- funkcja symboliczna a kształtowanie się operacji wewnętrznych.
- rodzaje nierównowagi, równoważenie majoryzujące i abstrakcja refleksująca.
- logika jako źródło porządku w procesie rozwoju.
Epigenetyczne fazy rozwoju człowieka w ciągu całego życia wg E.H. Eriksona.
- zasada epigenezy a mechanizm następstwu faz.
- konflikt i jego rozwiązanie jako wyznacznik rozwoju.
- nowe jakości specyficzne dla rozwiązania w każdej fazie.

4. Mechanizmy socjalizacji w przebiegu rozwoju człowieka.
- interioryzacja (w ujęciu L.S. Wygotskiego, A.N. Leontiewa, J. Piageta) a modularna koncepcja
umysłu (rozwój wg paradygmatu monistycznego i dualistycznego).
- pochodzenie języka; język a myślenie: determinizm językowy czy poznawczy (hipoteza Sapiro-
Whorfa).
- imprinting, warunkowanie, naśladowanie.
- modelowanie w ujęciu A. Bandury i U. Bronfenbrennera.

5. Socjalizacja w dzieciństwie i okresie dorastania
- identyfikacja dziecka z rodzicami (w ujęciu A. &. S. Freudów, S.M. Stoke’a, P.E. Slatera).
- moduł „teorii umysłu" (A. Leslie). Badania C.D. Batsona nad empatią.

3

- moduły relacji indywidualnych i socjalizacji grupowej wg J. Rich Harris. Czy przyjaźń jest
nieważna?
- przywiązanie - model klasyczny (J. Bowlby. M.D. Ainsworth) i współczesny.

6. Przemoc i destrukcja jako zagrożenie rozwoju.
- źródła agresji i destrukcji (S. Freud. K. Lorenz, E. Fromm, C.G. Jung, O. Kernberg, F.
Rosenzweig, L. Berkowitz, J. Reykowski).
- przemoc w szkole; nękanie, mobbing, wiktymizacja.
- destrukcyjne subkultury - źródła, odmiany, motywy uczestniczenia.
- przemoc w rodzinie - uwarunkowania, skutki.
- główne mechanizmy powstawania zachowań przestępczych u dzieci i młodzieży.
- zamachy samobójcze: predyspozycje, znaki ostrzegawcze.

7. Rozwój psychoseksualny
- fazy rozwoju psychoseksualnego.
- kształtowanie się tożsamości płciowej (A. Miller, S. Bem, M.E.P. Seligman), preferencja
obiektu;
- patologia psychoerotyczna (Z. L. Starowicz);
- przemoc seksualna wobec dzieci; modele przyczynowe (R. J. Gelles., D. Russell., D. Finkelhor);
- kontrowersje wokół "pamięci odzyskanej" (E. F. Loftus).
- czynniki utrwalające uszkodzenie rozwoju.

8. Koncepcje moralnego rozwoju człowieka.
- biologiczne korzenie norm etycznych (I. Eibl-Eibesfeldt).
- moralność w ujęciu psychoanalitycznym.
- lęk jako podstawa moralności (H. J. Eysenck).
- rozwój moralny wg A. Bandury i R. Waltersa.
- prawidłowości rozwoju moralnego wg. L. Kohlberga.
- internalizacja norm wg M.L. Hoffmana.
- transcendentna geneza moralności w ujęciu V.E. Frankla.
- konsekwencje kontrowersji wokół rozwoju moralnego.

9. Zaburzenia emocjonalno-behawioralne u dzieci i młodzieży.
- rodzinna geneza większości zaburzeń (np. uzależnień).
- zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych.
- niektóre zaburzenia psychopatologiczne wg ICD-10 lub DSM-IV (zaburzenia zachowania,
hiperkinetyczne, przywiązania, odżywiania) - geneza, objawy, rokowanie.

10. Teoretyczne i socjo-polityczne kontrowersje wokół pomiaru inteligencji człowieka. Rozwój
umysłowy dorosłych.
- zagadnienie odziedziczalności poziomu inteligencji (A. Jensen. T.J. Bouchard. R.J. Herrnstein.
C. Murray); czym jest czynnik X?
- wymiar r-K wg. P. Rushtona.
- jakość rodzicielstwa jako uwarunkowanie rozwoju umysłowego.
- inwestycje w "zasoby ludzkie" a polityka edukacyjna.
- zmiany sprawności intelektualnych w ciągu życia (J. Horn).
- koncepcje strukturalne (J. Pascual-Leone, W. B. Perry, M.L. Commons, D.A. Kramer).
- koncepcje niestrukturalne: rozwój ekspertalny (J.M. Rybash, N. Charness).
- inteligencja a kreatywność (J.P. Guilford, K.K. Urban, E. Nęcka).
- koncepcje mądrości (R. Helson, P. Baltes, R, J. Pascual-Leone).

11. Rozwój podmiotowości człowieka.
- fazy i poziomy rozwoju ego i self - nieprawidłowy przebieg (W.R. Fairbairn, O. Kernberg, D.W.
Winnicot, H. Kohut, J. Loevinger, G.E. Vaillant).

4

- ujęcie K. Obuchowskiego.
- podstawy podmiotowości (decyzyjnej wolności człowieka) wg koncepcji podejmowania zadań.
- czynniki dezautomatyzacji procesu formułowania zadań przez podmiot.
- procesy stymulujące restrukturyzację organizacji doświadczeń podmiotu.

12. Rozwój duchowości człowieka.
- gatunkowe korzenie potrzeby transcendencji (J. Z. Young, J. Jaynes, M. Persinger, E. d’Aquili).
Funkcje religijności w rozwoju psychicznym (S. Freud, E. Fromm, C. G. Jung).
- status ontologiczny hierarchii wartości.
- teorie wartości (M. Schelera, M. Rokeacha, S. Schwartza).
- relacja duchowości i religijności.
- światopogląd, jego składniki i funkcje.
- przekonania społeczno-polityczne.
- formy realizacji potrzeby sensu życia (wg V.E. Frankla i K. Obuchowskiego).
- patologia potrzeby transcendencji - pranie mózgu w ruchach kultowych.

13. Wybrane teorie rozwoju człowieka dorosłego.
Sezony życia w ujęciu D.J. Levinsona.
- sekwencja struktur życia.
- znaczenie Snu i mentora.
- typowe zadania każdego okresu.
Samorealizacja w ujęciu A. Maslowa.
- sytuacyjny charakter hierarchii potrzeb.
- wyznaczniki kierunku samorealizacji.
- rozwój czy ekspansja.

14. Kierowanie własnym rozwojem w ujęciu K. Dąbrowskiego.
- charakterystyka potencjału rozwojowego.
- rola dynamizmem w środowisku wewnętrznym.
- wybór drogi a pułapki rozwojowe.
- kontrowersje wokół teorii dezintegracji pozytywnej.
Rozwój człowieka dorosłego w ujęciu C.G. Junga.
- rozwój jako konfrontacja z Nieświadomym.
- etapy indywiduacji. główne archetypy.
- kontrowersje ontologiczne.
- realność mechanizmów psychologicznych.

15 Drogi i granice Rozwoju. Perspektywa Life-Span a psychologia różnic indywidualnych.
- różnice zdolności i preferencji mające znaczenie dla przebiegu rozwoju.
- rola działania w rozwoju indywidualnym człowieka.
- znaczenie samopoznania dla kierowania własnym rozwojem.
- progresja rozwojowa w dorosłości
Kultura masowa i przemiany cywilizacyjne – zagrożenia demokracji, rozwoju i podmiotowości
człowieka.
- wpływ trendów rozwoju CNT na warunki rozwoju człowieka.
- zagrożenia „wysokie" (technologia, wirtualizacja, manipulacja, itp.) i zagrożenia „niskie"
(wtórne barbarzyństwo, regres człowieczeństwa).
- "zderzenie cywilizacji" i problem anomii.

5

Literatura
obowiązkowa



Literatura do egzaminu (wszystkie teksty z konwersatorium i zajęć
terenowych oraz poniższe + materiał z wykładów).



Podręczniki:



Schaffer H.R. (2005). Psychologia dziecka. Warszawa: Wyd. Naukowe
PWN.



Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. (2008), Psychologia rozwoju
człowieka. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik
akademicki, tom 2, r. 12 (96-292). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.



Przeczytać we fragmentach:



Dąbrowski K. (red.). (1981). Zdrowie psychiczne (wyd. II, art.
Dąbrowskiego, Piechowskiego i Borofsky’ego, s. 46-63, 91-128, 129-151).
Warszawa: PWN



Gardner H., Kornhaber M.L., Wake W.K. (2001). Inteligencja. Wielorakie
perspektywy. Warszawa: WSiP, s. 83-109.



Hoffman M.L. (2006). Empatia i rozwój moralny. Gdańsk: GWP, s. 109-
158.



Kielar-Turska M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia. [W:] J.
Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (tom l, s. 285-332).
Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.



Kurcz I. (2000). Psychologia języka i komunikacji (s. 20-105, 160-175).
Warszawa: WN „Scholar".



Kutter P. (1998). Współczesna psychoanaliza (s. 22-41, 68-93). Gdańsk:
GWP.



Łoś Z. (2006). Pięćdziesiąt lat badań nad przywiązaniem u ludzi i zwierząt.
[W:] B. Bartosz, J. Klebaniuk (red.). Wokół jakości życia. Studia
psychologiczne (s. 9-29). Wrocław: Wydawnictwo „Jakopol”.



Maslow A. (1983). Doborowy przedstawiciel gatunku dokonuje wyboru dla
całego gatunku. [W:] Nowiny Psychologiczne, nr 8-9.



Maslow A. (1990). Osobowość i motywacja (s. 72-210). Warszawa: PAX.



McCrae R.R., Costa P.T. (2005). Oddziaływanie osobowości na przebieg
życia. [W:] Osobowość dorosłego człowieka (s. 244-276). Kraków:
Wydawnictwo WAM.



McCrae R.R., Costa P.T. (2005). Rozwój człowieka dorosłego widziany
przez pryzmat wywiadu psychologicznego. [W:] Osobowość dorosłego
człowieka (s. 197-219). Kraków: WAM.



Pervin L.A. (2002). Rozwój osobowości. [W:] Psychologia osobowości (s.
145-206). Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.



Porębska M. (1983). Pozycja zajmowana przez dziecko w rodzinie jako
wynik i perspektywa rozwoju. Psychologia Wychowawcza, 1, s. 18-25.

Starowicz Z.L. ( 1992). Przemoc seksualna (s. 27-106). Warszawa: Santorski.