poezja, tuwim wiersze glowinski

Julian Tuwim

Wiersze wybrane,

opracował Michał Głowi

ski

Wiadomo

ci biograficzne

Tuwim urodził si

w Łodzi w 1894 roku, w rodzinie mieszcza

skiej pochodzenia

ydowskiego. Ojciec był

pierwszym prokurentem w jednym z najwi

kszych ówczesnych banków. W Łodzi przebywał do 1916 roku, tu

czył gimnazja i drukował pierwsze wiersze.

Łód

, jako miejsce pierwszych do

wiadcze

yciowych b

dzie wielokrotnie powracała w jego twórczo

ci.

Tutaj wła

nie, w wielkim centrum przemysłowym, doznał poeta pierwszych fascynacji

yciem

wielkomiejskim, które miały znaczenie dla całej jego twórczo

ci.

W 1916 przeniósł si

do Warszawy, z my

rozpocz

cia studiów na UW. Zamiarów tych nie zrealizował,

zacz

ł studiowa

dwa wydziały: filozofii i prawa, ale szybko je porzucił. Ju

wtedy był zaabsorbowany

twórczo

poetyck

Wszystkie utwory ogłaszał w akademickim pi

mie „Pro Arte et Studio”, w którym publikowali swe wiersze

tak

e inni pó

niejsi członkowie Skamandra. Z Warszawa zwi

zany jest wi

c jego wła

ciwy debiut i pierwsze

sukcesy literackie.

Debiutem jego miła by

cykl wierszy ogłoszonych tu

przed pierwsz

wojn

wiatow

w krakowskim

miesi

czniku „Museion”, reprezentuj

cym wówczas w Polsce tendencje klasycystyczne – do debiutu jednak

nie doszło ze wzgl

du na likwidacj

pisma.

Wydarzeniem i skandalem obyczajowym stał si

jego dytyramb Wiosna, ogłoszony w 1918 roku (napisany w

1915). Nazwisko poety staje si

gło

ne, sypi

liczne protesty, pojawiaj

głosy broni

ce. Wi

c kiedy w

tym samym roku drukuje Tuwim pierwszy tom Czyhaj

c na Boga jego nazwisko jest ju

znane publiczno

literackiej: Ksi

ąż

ka budzi zainteresowanie krytyki, dostrzega si

w niej nowe warto

ci i d

ąż

enia.

W tym czasie działalno

ść

poety nie ogranicza si

tylko do liryki, wi

ąż

e si

on z zało

onym przez grup

przyjaciół kabaretem Picador – odt

d jego twórczo

ść

dzie przez cały okres mi

dzywojenny zwi

zana z

kabaretami i teatrami rewiowymi, dostarcza im Tuwim teksty piosenek, skeczy, monologów:

•

Picador jest kabaretem specyficznym, ma ambitny program literacki, jego zadanie stanowi
popularyzacja twórczo

ci tych poetów, którzy utworz

grup

skafander

Grup

Skamander utworzyli obok Tuwima: Słonimski, Lecho

, Iwaszkiewicz i Wierzy

ski. Skupiła si

ona

wokół pisma „Skamander”, b

cego w pewnym sensie przedłu

eniem zamkni

tego pisma „Pro Arte”.

Słowo Skamander pochodzi od greckiej nazwy rzeki płyn

cej w Azji Mniejszej. Jako imi

grupy jest ono

aluzj

do znanego zdania z Akropolis Wyspia

skiego: Skamander połyska, wi

lan

wietl

c fal

Redaktorem pisma był M. Grydzewski, pó

niejszy zało

yciel, wydawca i kierownik „Wiadomo

Literackich” (1924 – 1939). Sam nie pisał, ale oddał wielkie zasługi w organizowaniu ruchu skamandrytów.
Stworzył dla poetów doskonał

trybun

prasow

Filarem pisma był Tuwim, ka

dy prawie numer przynosił nowe propozycje jego pióra.

Pocz

tek lat 20. to okres, kiedy Skamander tworzy do

ść

spójn

grup

, wyra

mniej wi

cej jednolite

rozumienie poezji. Oczywi

cie mi

dzy poszczególnymi twórcami istniały ró

nice, pot

guj

ce si

z biegiem

lat.

W latach 20. popularno

ść

Tuwima rosła, jego tomy szybko znikały z półek. Działo si

to za spraw

takich

jego tomów jak: Sokrates ta

cy (1919), Siódma jesie

(1921), Wierszy tom czwarty (1923). Jednak

równie

wówczas zaczynaj

ataki, które apogeum osi

w latach 30., b

one kierowane przez pras

endeck

i b

miały najcz

ęś

ciej charakter antysemicki.

Od momentu utworzenia „Wiadomo

ci Literackich” Tuwim staje si

jednym z najbli

szych

współpracowników tygodnika:

−

li chodzi o pogl

dy społeczno-polityczne, był to kr

g liberalno-post

powej inteligencji maj

cy na

celu m.in. zwalczanie anachronizmów obyczajowych, przes

dów społecznych, przenoszenie do Polski

wzorów

ycia z wysoko rozwini

tych krajów zachodnich

−

po przewrocie majowym był to kr

g bliski pewnym grupom sanacji

, zwłaszcza Tuwima ł

czyły z jej

przedstawicielami do

ść

cisłe wi

zy towarzyskie (przyja

źń

z Wieniaw

Długoszewskim)

Druga polowa lat 20. i lata 30. to okres najaktywniejszej działalno

ci literackiej Tuwima. Wtedy wydaje swe

najlepsze zbiory:

Słowa we krwi (1926)

Rzecz Czarnoleska (1929)

Biblia cyga

ska (1932)

Tre

ść

gorej

(1934)

Zbiór satyr Jarmark rymów (1934)

liczne przekłady

wydaje antologi

Cztery wieki fraszki polskiej (1936).

Twórczo

ść

Tuwima znajduje si

w centrum uwagi krytyków (Ostap, Ortwin, Zawodzi

ski, Napierski). Z pełn

aprobat

spotyka si

Tuwim W „Wiadomo

ciach Literackich”, jako najwybitniejszy przedstawiciel tego

rodowiska.

Zasadnicze polemiki z Tuwimem maj

charakter nie literacki, ale polityczny lub obyczajowy. Wiersze

Tuwima, zwłaszcza satyryczne, były jednym z elementów kampanii o unowocze

nienie obyczajów, jak

prowadziły „Wiadomo

ci”. Były wa

nym wydarzeniem w walce z zacofaniem i przes

dami.

Intensywniejszy charakter miały polemiki polityczne. Wybuchały one po opublikowaniu takich wierszy
politycznych jak: Do generałów, czy Do prostego człowieka:

•

w wierszu Do prostego człowieka pacyfistyczna i humanistyczna tre

ść

wiersza wzbudziła szczególnie

ostr

reakcj

ród ugrupowa

prawicowych, oskar

ano Tuwima o zdrad

narodu

W ostatnich latach okresu mi

dzywojennego był Tuwim przedmiotem nieustannych ataków. Stal si

obiektem gro

nej nagonki, prowadzonej przez pras

skrajnie prawicow

, której znaczenie w procesie

post

puj

cej faszyzacji kraju wzrastało nieustannie.

Nie były to polemiki dziennikarskie. W napa

ciach tych chodziło o przekonanie,

ydem, który

przypadkowo tylko pisze w j

zyku polskim, psuj

c go i wnosz

c tzw. obce akcenty. Ta nagonka była

prowadzona przez takie pisma jak: Prosto z mostu, ABC, Falanga. W okresie tym po roku 1936 aktywno

ść

twórcza Tuwima znacznie słabnie.

Endecja -

Narodowa Demokracja lub ruch narodowy, polski ruch polityczny powstały pod koniec XIX wieku. Głównym ideologiem i współzało

ycielem

Narodowej Demokracji był Roman Dmowski. Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w publikacjach
Romana Dmowskiego, według którego warto

ci etyczne jednostki musz

podporz

dkowa

interesom narodu. Osi

przewodni

ideologii Narodowej

Demokracji jest sformułowany przez Dmowskiego nacjonalizm. Pod wpływem darwinizmu społecznego. Za najwi

ksze uznał zagro

enie ze strony Niemiec,

natomiast Rosjan, ze wzgl

dów geopolitycznych, uznał za sprzymierze

ców w walce z Niemcami i propagował lojalizm wobec władz rosyjskich. Program

ten zdobył szerokie uznanie i poparcie we wszystkich zaborach. W zało

eniach programowych Narodowej Demokracji było zaprzestanie walki zbrojnej o

niepodległo

ść

, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniej

cych prawnych mo

liwo

ci w pa

stwach zaborczych do zbudowania sprawnej, powszechnej

organizacji skupiaj

cej Polaków, rozbudzenie i umocnienie w

ród nich

wiadomo

ci narodowej. Według Dmowskiego najwy

szym dobrem jest dobro

narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna, niezale

nego od podziałów zaborczych lub klasowych. Najwa

niejszym przeciwnikiem

ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijaj

ce jedno

ść

narodu. Zwalczaj

c socjalistów narodowi demokraci zyskali szerokie poparcie w

ród klas

rednich. Jednym z elementów ideologii endecji był antysemityzm. Dmowski uwa

ał

ydów za wroga wewn

trznego - zagro

enie dla Polaków, element

obcy, którego prawa nale

y ogranicza

i - w miar

liwo

ci - usun

ąć

z Polski. Antysemityzm Narodowej Demokracji bazował głównie na kwestiach

ekonomicznych. Zagro

enie dla Polaków endecy widzieli w du

ym udziale

ydów w handlu, rzemio

le i w warstwach wykształconych (adwokaci, lekarze).

Jednym z najcz

ęś

ciej powtarzanych haseł endecji było nawoływanie do bojkotu sklepów

ydowskich.

Sanacja

- potoczna nazwa rz

cego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w zwi

zku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem

„sanacji moralnej”

ycia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowa

i w okresie przewrotu majowego 1926. Główn

organizacj

polityczn

sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rz

dem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rz

dy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie

demokracji, konieczno

ci silnych rz

dów i likwidacji partii opozycyjnych (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja

Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapi

skiego, NPR – Lewica i in.). D

ąż

enia te cz

ęś

ciowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady

zwalczania opozycji to m.in: zało

enie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu

Narodowo-Radykalnego, fałszowanie wyborów do parlamentu

]

, ograniczona wolno

ść

prasy i zgromadze

Lata wojny sp

dził na emigracji. Na pocz

tku wojny udało mu si

wraz z grup

uciekinierów przedosta

granic

. Najpierw przebywał w Pary

u, a pó

niej wyjechał do Ameryki – najpierw do Brazylii, nast

pnie

przeniósł si

do USA, gdzie przebywał od polowy 1941 roku. W latach przymusowego wygnania napisał

Kwiaty polskie.

Do kraju wrócił jako jeden z pierwszych pisarzy, którzy znale

li si

na Zachodzie, wiosn

1946 roku.

Ponownie osiedla si

w Warszawie i rozpoczyna wielostronn

działalno

ść

, zostaje kierownikiem

artystycznym Teatru Nowego, przygotowuje do druku Kwiaty polskie i wznowienia dawnych utworów.

W roku 1951 otrzymał pa

stwow

nagrod

literack

I stopnia, a wi

najwy

sze wówczas wyró

nienie dla

pisarza. Zmarł nagle 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem, dok

d wyjechał wraz z rodzin

na urlop.

W kr

gu Skamandra

Pierwszy wiersz opublikował Tuwim na pocz

tku roku 1913, a wi

c pi

ęć

lat przed debiutem ksi

ąż

kowym.

Ogłoszony w 1918 roku zbiór wierszy inaugurował poezj

okresu mi

dzywojennego, nie był on mimo

nowych elementów, jakie wnosił, objawieniem poezji całkiem nowej, stanowił wynik ewolucji poezji
europejskiej.

Twórczo

ść

Tuwima, jak wi

kszo

ci pozostałych poetów Skamandra, stanowiła odpowiednik tych nowych

tendencji, które w liryce zachodniej skrystalizowały si

w latach 90. ubiegłego wieku, w poezji

rosyjskiej za

w pierwszym dziesi

tku lat naszego stulecia. Te wła

nie tendencje stanowi

wła

ciwy kontekst

dla analizy twórczo

ci Tuwima.

Twórczo

ść

Tuwima mo

na podzieli

na trzy okresy:

1918 – 1926

1929 – 1936

1940 – 1953

Rola symbolizmu

Okres nowoczesny w poezji europejskiej zaczyna si

od symbolistów. Bie

kowski pisał: Symbolizm

najgł

biej wyraził si

w twórczo

ci swoich prekursorów[Baudelaire, Rimbaud] i swoich pogrobowców [Rilke,

mian, Supervielle

Znaczenie symbolizmu było ogromne, poniewa

wszystkie propozycje artystyczne z lat 1890 – 1914

sytuowały si

w jaki

sposób wobec poetyckiego i teoretycznego dorobku symbolizmu. Nawet gdy negowały

jego zasadnicze idee, przyjmowały pewne osi

gni

cia, takie jak zaprzeczenie parnasistowskiego modelu

poezji, oderwanie poezji od publicystyki.

Dla symbolistów lat 80. poezja była ekspresj

indywidualistycznie zorientowanego „ja” poetyckiego i

przekazem estetycznym. Jednak ju

pod koniec wieku zacz

ła si

kształtowa

we Francji postawa inna,

widz

ca w poezji istotny składnik

ycia współczesnego, wmontowuj

ca poezj

w procesy cywilizacyjne.

Poeci ostatniego 10-lecia XIX wieku wnie

li jeszcze jeden element: poezja staje si

form

działania, rodzi si

nie z kontemplacji

wiata, ale z fascynacji jego dynamizmem, zmienno

i płynno

rzeczy. W

konsekwencji powstaje nowa koncepcja poety – poeta przestaje by

tym, który opisuje

wiat, staje si

jego

aktorem. Poezja jako forma działania upodabnia si

do czynu.

na powiedzie

, ze liryka przestaje by

monologiem samotnego poety, przekształca si

w dialog z

warto

ciami zewn

trznymi, pozajednostkowymi.

Jules Supervielle

was born in 1884 in Uruguay. His life was divided between Montevideo, where he was born, and Paris, where he was educated. The

freshness and originality of his works are often attributed to his South American background. His stories treat grand subjects with everyday simplicity,
making much use of fantasy, allegory, and myth. Jules Supervielle always kept away from Surrealism which was dominant in the first half of the twentieth
century. Eager to propose a more human poetry and to rejoin the real world, Supervielle rejected automatic writing (that the Surrealists very quickly gave up
themselves) and the dictatorship of the unconscious, without disavowing the assets of modern poetry since Baudelaire, Rimbaud and Apollinaire, like
certain fundamental innovations of surrealism.

Nowe tendencje poezji na przełomie wieków

Po zmniejszeniu atrakcyjno

ci symbolizmu pojawiło si

we Francji kilkadziesi

t grup literackich (czyli po roku

1890 a

po rok 1914). Grupy te wprowadziły do poezji nie znan

dot

d hierarchi

warto

ci:

•

w tej hierarchii miejsce szczytowe zaj

ły takie zjawiska jak:

ycie, codzienno

ść

, cywilizacja, nie była to

jednak zmiana tematów, ale zmiana postaw

•

jednym z zasadniczych elementów nowej postawy był witalizm, fascynacja

yciem w jego biologicznej

bujno

ci i pełni

•

poeta przestawał by

tym, który wyra

a własne

ale do

wiata, usiłował natomiast zapanowa

nad nim,

dostosowa

do dynamiki

•

ycie, ruch, zmienno

ść

urastaj

do roli poetyckich fetyszów epoki

•

zadaniem poezji jest sta

składnikiem dynamicznego

ycia

•

ycie było dla nich wieloznaczne – oznaczało fascynacj

współczesno

i t

sknot

za czasami

pierwotnymi, kult dynamicznego i nieskr

powanego niczym tłumu, oznaczało uwielbienie dla poga

skiej

mitologii

•

tak kształtowany witalizm wyra

ał si

w okre

lonej symbolice literackiej – jej zasadniczym składnikiem

był motyw Dionizosa – boga uosabiaj

cego upojenie

yciem

Witalizm ten nie był wył

cznie zjawiskiem literackim, ale stanowił odpowiednik procesów społecznych,

przekształce

mieszcza

stwa, które przyj

ło nowy styl

ycia i nowy styl uzyskiwania warto

ekonomicznych, bardziej dynamiczny i pełen rozmachu

Na kształtuj

tak

sytuacj

silnie oddziaływała my

l filozoficzna Bergsona i Nietzschego:

−

Nietzsche przez krytyk

współczesnej kultury mieszcza

skiej, negacj

chrze

cija

skich ideałów

moralnych, fascynacj

wiatem poga

skim, ide

sztuki obrz

dowej, kreacj

wzoru osobowego

człowieka silnego

−

Bergson przez dynamiczn

wizj

wiata, ide

elan vital (p

yciowy) i nieustaj

cej ewolucji

ycia

−

Swoisto

witalizmu poezji przełomu wieków było to,

e ł

czył si

ze zjawiskiem, które nazwa

kompleksem cywilizacyjnym. Aprobata

ycia była bowiem aprobat

współczesno

ci. St

d w obr

b poezji

wst

puj

takie zjawiska jak: miasto, tłum, technika. Podlegaj

one literackiej nobilitacji

−

Jako pierwsi poł

czyli postaw

witalistyczn

z kompleksem cywilizacyjnym dwaj poeci:

Whitman

i Verhaern

−

Wszystko to ł

czyło si

z innym zjawiskiem – tym,

e fascynacja

wiatem współczesnym miała podtekst

religijno-metafizyczny, aprobata

ycia odwoływała si

do religijnie pojmowanej zgody człowieka ze

wiatem,

ich dynamicznej harmonii.

Aprobata miasta, czy jakiegokolwiek innego wytworu humanistycznego, była jednocze

nie aprobat

natury w

całej jej pot

dze. Owo nastawienie religijne objawiało si

przede wszystkim w panteistycznym pojmowaniu

wiata, w obr

bie tej wizji wszystko stanowiło jakby cz

stk

Boga, przez co wszystko było równie

warto

ciowe i wa

ne.

Walt Whitman

(ur.

31 maja

1819

w Huntington na

Long Island

, zm.

26 marca

1892

Camden

ameryka

ski

poeta

, uwa

any za jednego z patronów

współczesnej literatury ameryka

skiej. Przez wielu okrzykni

ty mianem "najwi

kszego ameryka

skiego poety"

[1]

oraz ojca

wiersza wolnego

. Jego

twórczo

ść

wywarła wpływ na

filozofi

transcendentalistów

i na

pragmatyzm

(

Jamesa

), a tak

e na pokolenie

Beat Generation

oraz

ruch hippisowski

lat 60

. Za najwa

niejszy utwór Whitmana uwa

a si

zbiór wierszy

bła trawy (

ang.

Leaves of Grass,

1855

), uznany przez współczesnych za dzieło

kontrowersyjne i skandalizuj

ce ze wzgl

du na epatowanie

miał

erotyk

. Typowy bohater wierszy Whitmana to

humanista

(Rozkosze nieba s

ze mn

ki piekieł s

ze mn

) i samotny w

drownik przesi

kni

ty wiar

w harmoni

wszech

wiata, celebruj

cy natur

, płodno

ść

i pierwotny pop

d seksualny.

Przekształcenie form poetyckich

Najogólniej te przekształcenia wyraziły si

w negacji dwóch tradycji:

parnasistowsko pojmowanej formy doskonalej, polegaj

cej na harmonii elementów składowych,

statycznej, opisowej

impresjonistycznej nastrojowo

ci prowadz

cej do migawek lirycznych, nasyconych emocjonalnie

obrazków, do wiersza pozbawionego wyrazistej kompozycji

Przekształcenia formy lirycznej pod koniec XIX wieku wyraziło si

w swoistym zaniechaniu wypowiedzi w

„stylu wysokim”, we wprowadzeniu

ywiołu mowy potocznej – to samo przekształcenie zdobyło

zasadnicz

pozycj

w do

wiadczeniach Skamandra. W 1918 roku.

Nowe tendencje objawiły si

tak

e wyra

nie w Rosji – co jest szczególnie wa

ne, bo za jej po

rednictwem

oddziałały na Tuwima.

Poezja na przełomie wieków w Rosji

Opisane tendencje s

charakterystyczne dla tzw. młodszych symbolistów, rozpoczynaj

cych działalno

ść

roku 1900 w Rosji. Poezja symbolistów rosyjskich odznaczała si

zdobywcz

postaw

wobec

wiata,

panteistyczn

aprobat

natury, motywami cywilizacyjnymi. Miasto stało si

nie tylko sceneri

wierszy, ale

równie

nym problemem poetyckim.

Ich poezja jest zjawiskiem wyj

tkowo zło

onym, ł

w niej fascynacje urbanistyczne z problematyka

religijn

(formułowan

prze filozofa, Włodzimierza Sołowiewa), zainteresowania dla współczesno

ci i dnia

powszedniego z uwielbieniem mitologii, motyw chrze

cija

ski z programowo traktowanym poganizmem,

zyk potoczny z archaizuj

stylizacj

słowia

. Zjawiska te przybieraj

ró

ne stopnie nasilenia:

•

u Briusowa (którego oddziaływaniom podlegał Tuwim we wczesnej twórczo

ci) – dominuje problematyka

cywilizacyjna, słabiej zabarwiona sprawami religijnymi

•

u Iwanowa – zasadniczym elementem jest symbolika mitologiczno-religijna

•

u Balmonta (Tuwim tłumaczył go na pocz

tku twórczo

ci) – zjawiskiem najwa

niejszym jest intymno-

nastrojowa liryka o charakterze pie

niowym

ąż

enia podobne jak we krajach Zachodu kształtowały si

tak

e u młodych twórców rosyjskich: akmeistów i

futurystów:

Zwi

zek Tuwima z tymi kierunkami:

AKMENI

CI – grupa literacka ukształtowana w Rosji w 1912 roku, stawiaj

ca przed sob

klasycystyczne ideały dyscypliny poetyckiej, głowni przedstawiciele to: Mandelsztam, Anna
Achmatowa, Gumilow.
Ł

czyli oni tradycyjne w

tki kulturowe z tematyk

codzienn

, do poezji wprowadzili j

zyk potoczny

FUTURY

CI – wa

ne s

tu takie cechy jak: fascynacja słowem uwolnionym od znaczenia, czasami

sprowadzonym do mitycznego prasłowia

skiego, którego zasadniczym elementem jest d

swoista dynamiczna retoryka, swego rodzaju liryka salonowa, efektowna, wyrazi

cie rytmiczna, j

zyk

potoczny

Przemiany poezji polskiej w latach 1905 – 1914

Skamander jako zjawisko literackie nie był tylko wynikiem procesów przebiegaj

cych w literaturze

francuskiej lub rosyjskiej. W okresie poprzedzaj

cym I wojn

tak

e w poezji rodzimej wyst

piły podobne jak

na Zachodzie d

ąż

enia, które wykrystalizowały si

dopiero po wojnie.

Pojawiaj

ce si

od 1905 roku nowe tendencje mo

na sprowadzi

do taki faktów jak: d

ąż

klasycystyczne i franciszkanizm. Nie były one od siebie odseparowane, ale zachodziły na siebie, o czym

wiadczy twórczo

ść

Staffa:

Najbardziej charakterystycznym przejawem d

ąż

ci KLASYCYSTYCZNYCH był redagowany przez

Morstina miesi

cznik „Museion” – formułowany w nim program klasycyzmu powstał pod wpływami

francuskimi
Głosił konieczno

ść

dyscypliny twórczej, konstrukcji, przekształcenia j

zyka poetyckiego, wydobycia

go spod panowania obowi

zuj

cych dot

d konwencji. „Museion” tolerował d

ąż

enie do upotocznienia

liryki, wprowadzenia w jej obr

b słów i tematów codziennych

LIRYKA FRANCISZKANSKA –

ty stal si

wzorem nowej postawy wobec

wiata w której miejsce

buntu zajmuje całkowita aprobata wszystkiego, co istnieje. Aprobata której podmiotem staje si

prostaczek dotyczy tak

wiata współczesnego, obyczajów, urz

dze

cywilizacyjnych.

Odpowiednikiem

tego ma by

współczesny łazik, włócz

ga, wycieraj

cy k

ty uliczne, naiwnie

ciesz

cy si

yciem.

Po patosie młodopolan programem staje si

poezja małych rzeczy, skromna, spraw potocznych.

Wybuch wojny gwałtownie przerwał proces tego formowania, rozpocz

te procesy nie były jednak całkiem

bez znaczenia, skoro do spraw tych wrócili debiutuj

cy po wojnie Skamandryci.

Kształtowanie si

poetyki Skamandra

Poetyka Skamandra jako okre

lonej grupy wydaje si

sum

nowych do

wiadcze

poetyckich,

narastaj

cych przed rokiem 1914 w poezji europejskiej i cz

ęś

ciowo w poezji polskiej. Pewne fakty literackie

roku 1918 trzeba traktowa

jako kontynuacj

propozycji sprzed lat, np.:

•

cie

ki polne Staffa nadaj

ce konkretom

ycia wiejskiego wymiar religijny, czy twórczo

ść

Wittlina, który

w Hymnach ł

czy wzniosł

formuł

Kasprowicza z konkretn

tematyk

współczesn

Swoisto

ść

propozycji Skamandra wynika z tego,

e pojawia si

on w nowej sytuacji nie maj

cej

wcze

niejszych odpowiedników. Sytuacja ta wyra

a si

odzyskaniem niepodległo

ci, w płaszczy

nie

literackiej natomiast w negacji programów modernistycznych, a tak

e w współwyst

powaniu Skamandra z

innymi grupami poetyckimi.

Ta nowa sytuacja wolnej Polski, która dala niezwykle podatny grunt na nowe postawy: witalizm, kompleks
cywilizacyjny – przyczynił si

do niezwykłego sukcesu Skamandra, do tego,

e momentalnie nawi

zał on

kontakt z publiczno

literack

Jaki był w odrodzonej Polsce zespól

żą

wobec literatury?

−

literatura powinna oderwa

od wszystkich wieszczych funkcji, które pełniła przez cale stulecia, bo

stały si

one bezprzedmiotowe

−

literatura powinna by

tylko literatur

, nie polityk

, moralno

, histori

czy apelem do społecze

stwa

−

zadaniem poety nie jest ju

tyrtejskie wzywanie do czynu, ani pokrzepienie serc, nie jest nim te

tylko

wytwarzanie przedmiotów warto

ciowych estetycznie

−

poezj

zacz

to rozumie

jako swoi

cie wyra

ony aktywny stosunek do

wiata, poezji, która tego

wiata nie kontempluje biernie, Anie nie przeciwstawia mu indywidualnie zbuntowanej jednostki

−

ta poezja ma by

aprobat

współczesno

ci, ta poezja nie chce jej przebudowywa

, ale przyjmuje

tak

jak

ona jest

W swej

wiadomo

ci skamandryci dokonuj

rewolucji literackiej, neguj

c modernistyczne pojmowanie

pisarstwa i konwencji literackiej. I ta wła

nie negacja stanowiła najwa

niejsze zawołanie programowe –

skamandryci w zasadzie nie formułowali pozytywnych dyrektyw działania artystycznego, ograniczyli si

kilku negacji.

W obr

b poezji skamandrytów wchodziły elementy o ró

nym pochodzeniu i ró

nym charakterze:

−

w pierwszych latach istnienia grupy zasadniczym czynnikiem spajaj

cym zespół poetów był stosunek

do ró

nych zjawisk zewn

trznych, nie za

jednolita, wychodz

ca z zało

twórczo

ść

−

Skamander był formacj

typow

dla przełomu literackiego, kiedy miesza si

wiele ró

norakich w

tków i

postaw

−

to, co mo

na nazwa

literack

osobowo

tej grupy, jest wytworem jednorazowej sytuacji literackiej:

czynnikiem zasadniczym było odzyskanie niepodległo

ci i zwi

zana z nim wiara w pi

przyszło

ść

kraju oraz zdecydowane nastawienie antymodernistyczne

−

kiedy oba te elementy straciły ostro

ść

, kiedy optymizm nie miał ju

racji bytu, w istocie zanikły czynniki

ążą

ce tych poetów w grup

literack

i wła

ciwie w połowie lat 20. ka

dy z tych poetów był samoistn

indywidualno

literack

Urbanizm, panteizm, witalizm

Wczesna twórczo

ść

Tuwima zawarta w czterech zbiorach jest najwyrazistsz

realizacj

ąż

literackich

Skamandra, ale z drugiej strony jest najbardziej charakterystyczn

dla sytuacji grupy ze wzgl

du na sw

niejednolito

ść

, ró

norodno

ść

, mieszanie ró

norakich elementów.

Pierwszy okres twórczo

ci Tuwima przypadaj

cy na lata 1918 – 1926 ma charakter przej

ciowy, jest swego

rodzaju ł

cznikiem pomi

dzy tym, co po roku 1918 mogło si

wydawa

minionym i przebrzmiałym a faktami,

które oka

żą

oryginaln

zdobycz

okresu mi

dzywojennego.

Zasadnicze elementy wczesnych wierszy Tuwima wydawały si

nowe, były to:

−

zaborczy optymizm powi

zany z witalistyczn

wizj

wiata, czasem przekształcaj

swoisty biologizm

−

urbanizm ka

żą

cy wprowadza

do poezji miasto

−

kreacja nowego bohatera lirycznego, którym jest mieszkaniec miasta,

cy jego sprawami

codziennymi

−

dynamizacja liryki wyra

ca si

w upodobnieniu utworu poetyckiego do

ywej potocznej

mowy, co prowadziło do oparcia wierszy na mowie potocznej, czasem do naturalistycznej
reprodukcji mowy obywatela wielkiego miasta

Owa fascynacja współczesno

sto ł

czyła si

ze swoi

cie (panteistycznie

) pojmowan

problematyk

religijn

. Ujawnia si

ta synteza ju

w wierszach programowych:

−

nadej

cie nowej poezji porównywane jest do objawienia Boga, pojmuje si

w kategoriach sztuki

obrz

dowej (Teofania)

−

najbardziej programowym z wczesnych wierszy Tuwima jest Poezja:

W wierszu twórczo

ść

ma wymiar sakralny, ma go niezale

nie od tego, czy odwołuje si

do wyobra

religii chrze

cija

skiej, czy jakiegokolwiek innego systemu religijnego

Wyobra

enia te nie s

bowiem spraw

wiary w jakie

bóstwo, ale wynikaj

z prze

wiadczenia o warto

współczesnego

wiata, do którego poeta powinien mie

taki stosunek, jaki ma człowiek wierz

cy do

Boga.

wiat dookolny jest tu wyra

nie warto

SAKRALN

. Dokonuje si

tu panteistyczne wyrównanie

warto

ci. Poezji nie pozostaje nic innego jak opiewa

ten

wiat sakralizowany, tak jak opiewa swe bóstwa

twórczo

ść

religijna.

Wła

nie taki jest zasadniczy aspekt wymiaru sakralnego wczesnej poezji Tuwima

Panteizm

pogl

dy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne uto

samiaj

ce Boga ze

wiatem, cz

sto rozumianym jako przyroda. Panteizm

sto ł

czył si

z ideami rozumnego rozwoju wszech

wiata, jedno

ci, wieczno

ci oraz

ywo

wiata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty

rozumnej, głosi za

przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

Wymiar sakralny powstały z panteistycznego przekonania o bosko

ci wszystkiego, co istnieje, mógł

wyst

powa

w wierszach wszelkiego typu. Deifikacja wielkiego miasta była jednocze

nie u

ceniem

nowych form wyrazu poetyckiego.

W my

l panteistycznego wyrównania warto

ci opiewa

wiat współczesny mo

e zarówno hymn jak i obrazek

rodzajowy czy

wiadomie brutalizowany dytyramb.

Tuwim zrezygnował wła

nie z hymnu, a zdecydował si

na te gatunki poezji lirycznej, które do tej pory

traktowane były jako niskie, wła

ciwe dla poezji gazetowej, kabaretowej.

Obrazek rodzajowy i poezja rozmowy

Te wła

nie gatunki przeniósł Tuwim w obr

b liryki, która ma aspiracje najwy

sze. Mo

emy tutaj obserwowa

żą

rozmaito

ść

ęć

: od obrazka rodzajowego przez stylizacj

wypowiedzi potocznej do

ywiołowych

eksklamacji.

We wszystkich wypadkach wchodzi w obr

b poezji j

zyk potoczny. Tuwim motywuje jego u

ycie przez

konstrukcj

swoistej sytuacji lirycznej, kształtowanej na wzór potocznej rozmowy. Sytuacja ta ma sugerowa

e mowa potoczna jest w obr

bie poezji czynnikiem naturalnym, a nie prost

stylizacj

Obrazek rodzajowy to jakby prosta relacja wierszowana o takim czy innym zdarzeniu, poeta wyst

puje tu

jako swego rodzaju reporter, który tylko przekazuje relacje o zdarzeniach, w granice poezji wchodz

elementy notatki dziennikarskiej

−

kształtuje si

tu co

na kształt poezji faktu, Tuwim powołuje te

ycia form

, która składa si

samych konkretnych wylicze

(Chrystus miasta)

−

czasem obrazek rodzajowy rozwija si

w cał

histori

, mał

opowie

ść

fabularn

, w pewnych wypadkach

ujmowan

w kształt ballady

−

Tuwim silnie zag

szcza fakty, tworzy swoisty ekstrakt fabuły, ale w takich wypadkach nie chodzi o

zdarzenie, ale o cały obraz danego wycinka rzeczywisto

ci w jego obyczajowym konkrecie

(Z kinematografu)

−

do takich obrazków j

zyk potoczny przenikał jako dynamiczny

rodek przekazu, mog

cy si

układa

zwarte, krótkie zdania

−

poeta wprowadza w obr

b wiersza nie tylko słownictwo z powszedniej komunikacji, nie tylko wła

ciw

mowie potocznej składni

, ale zasadniczym elementem tej stylizacji jest intonacja

ywego

wypowiedzenia, d

ąż

y do tego by np. intonacja pytajna była tak

jak w mowie potocznej (Sen złotowłosej

dziewczynki)

Wiersze tego typu mo

na nazwa

liryk

rozmowy – poniewa

kształtuj

jak wypowied

w dialogu, gdzie

zawsze zawarty jest obecny adresat, cho

zazwyczaj nie zabiera on głosu, sama jego obecno

ść

oddziała na

mówi

cego

w liryce rozmowy najpełniej ujawnił si

nowo kreowany przez Tuwima bohater liryczny – człowiek ulicy,

dnia codziennego

Elementy obrazka rodzajowego i liryki rozmowy zbiegaj

w poezji eksklamacji, w najwy

szym

emocjonalnym tonie utrzymanych wykrzyknie

. Wiersze tego typu to poezja zachłystywania si

wiatem, jej

ywiołowo

ść

i dynamika ma by

odpowiednikiem tych wła

nie zjawisk we współczesnym

wiecie.

W tej poezji zjawisko dynamizacji j

zyka osi

ło punkt szczytowy, zapanowała w nim niemal w pełni

intonacja wykrzyknikowa.

Wiersze te nie tylko wyra

emocje zafascynowanego ruchem bohatera lirycznego, ich zadaniem jest

opiewanie

wiata, pełni

funkcj

swego rodzaju hymnów, s

dytyrambami (Wesoła pie

śń

o domu).

Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima

We wczesnej poezji Tuwima nakładały si

na siebie ró

norakie tendencje, cz

sto przeciwstawne. W tym

współwyst

powaniu wyra

a si

szczególna sytuacja literacka tamtego czasu – przełom literacki.

Synkretyczno

ść

wczesnej twórczo

ci Tuwima ujawnia si

w obrazkach rodzajowych, w liryce rozmowy, w

wierszach eksklamacyjnych. Du

żą

rol

odgrywaj

tu pozostało

ci poetyki modernistycznej, widoczne np. np.

w metaforze, w sposobie opisu silnie liryzowanego. Pozostało

ci młodopolskie

przede wszystkim w

liryce miłosnej.

Te wczesne wiersze Tuwima utraciły w przewa

cej cz

ęś

ci warto

ci artystyczne, s

natomiast

dokumentem epoki.

IMPRESJONIZM

EKSPRESJONIZM

FUTURYZM

ODWOŁANIA

ARCHAICZNE

pozostało

młodopolskie

przede wszystkim w
liryce miłosnej
(Siódma jesie

)

główny

ywioł tych

wierszy stanowi
tradycyjna
nastrojowo

ść

, która

jest głównym
czynnikiem
kompozycyjnym

mo

na o tej liryce

Tuwima mówi

jako

o impresjonistycznej
poniewa

czynnikiem
spajaj

cym składniki

niejednorodne jest w
niej ulotna
atmosfera, ledwo
pochwytny ton
emocjonalny

wiersze
impresjonistyczne,
których przedmiotem
s

personifikowane

stany psychiczne,
ujmowane
zazwyczaj paralelnie
do jakich

przedmiotów,
stanów, maj

charakter pie

niowy

– Irysy

Tuwim nie był nigdy ekspresjonist

programowym, ale w jego wczesnej
poezji znajduje si

wiele elementów tej

poetyki:

*ekspresjonistyczna jest Tuwimowska
koncepcja liryki jako

ywiołowego

wyrazu silnie prze

ywaj

cej jednostki

*ekspresjonistycznie pojmowany wyraz
miał by

uzewn

trznieniem

ekspansywnie odczuwaj

cej

osobowo

ci, która swe odczuwanie

traktuje jako form

działania, form

przekształcania

wiata

*ekspresjonizm kładzie nacisk nie na
kompozycj

, ale na

wiadom

realizacj

sprecyzowanego zało

enia twórczego

*ekspresjonizm faworyzował ostre formy
wypowiedzi lirycznej, narzucaj

ce si

rodki wyrazu, takie jak mocne

kontrasty, uj

cia groteskowe,

zbrutalizowany j

zyk potoczny

*ekspresjoni

ci interesowali si

współczesno

, zwracali si

„niskich” form wypowiedzi poetyckiej, do
j

zyka potocznego

najwyra

niejszym objawem

ekspresjonistycznych d

ąż

ci Tuwima

była zamierzona brutalizacja materiału
poetyckiego (j

zyka i

wiata

przedstawionego) – najpełniej wyraziła
si

ona w gło

nym wierszu Wiosna

tym, co ró

niło Tuwima od

ekspresjonistów niemieckich był: brak
zaanga

owania politycznego i nie

ujmowanie poezji jedynie jako czynnika
emocjonalnego i

ywiołowej wizji

nawarstwienia futurystyczne
u Tuwima pochodz

asymilacji do

wiadcze

rosyjskich

widoczny jest futuryzm w
takich zjawiskach jak liryka
rozmowy, dynamicznie
ujmowane

ycie

współczesne

widoczny jest tak

e w

eksperymentach j

zykowych

przej

ł Tuwim wła

ciwe

pewnej cz

ęś

ci futurystów

rosyjskich d

ąż

enie do

stworzenia takiego j

zyka

poetyckiego, który nie
miałby odpowiedników w
j

zyku codziennej

komunikacji, który byłby
j

zykiem wył

cznie poezji

Tuwim poł

czył problem

zyka niecodziennego,

odbiegaj

cego od norm ze

spraw

swoi

cie

pojmowanej archaizacji

istotne tu było dotarcie do
mitycznego
prasłowia

skiego j

zyka, nie

maj

cego

adnych

odpowiedników

wyrazem tych tendencji jest
cykl Słopiewnie – tworzy tu
poeta własny j

zyk

przekształcaj

cy prawa

morfologiczne i
semantyczne w
polszczy

nie

nieustanne
ewokowanie kultur
tradycyjnych przy
kształtowaniu wizji
współczesnego

wiata

godne uwagi s

trzy

gi aluzji:

antyczny,
ewangeliczny i
archaiczno-
słowia

ski

Tuwim nie oddziela
tych elementów od
obrazu miasta
współczesnego,
przeciwnie,
wprowadza tu znak
równo

te aluzje
archaiczno-
kulturowe
wprowadzaj

liryk

swoisty

wymiar
mitologiczny, w
pewnym sensie
łagodz

naturalizm

obrazów miejskich

przykłady:
Chrystus pojawia
si

ród

współczesnego
lumpenproletariatu
Sokrates jest
odpowiednikiem
współczesnego
człowieka ulicy

Dojrzały okres twórczo

ci Tuwima

Ewolucyjny charakter rozwoju Tuwima

Okres który decyduje o rozwoju poezji mi

dzywojennej Tuwima rozpoczyna si

tomem Słowa we krwi. Ju

od samego pocz

tku pojawiaj

elementy nowe, rzuca si

w oczy brak tego, co było najbardziej

charakterystyczne dla pierwszych tomów: zanika zdobywczy i krzepki optymizm.

Złudzenia

ywione w pierwszych dniach niepodległo

ci okazały si

wła

nie tylko złudzeniami,

rozczarowanie, a pó

niej przera

enie były tym elementem, który narasta w twórczo

ci lat 30.

Zanika młodzie

cza zadziorno

ść

wobec

wiata jej miejsce zajmuje refleksja nad

wiatem współczesnym,

własn

w nim pozycj

, sam

twórczo

poetyck

Poezja Tuwima rozwijała si

ewolucyjnie, nie ma w niej zasadniczych momentów przełomowych: elementy

raz wprowadzone, nawet je

li trac

dawne znaczenie nie zostaj

całkowicie wyeliminowane, zmieniaj

jedynie funkcje.

W dojrzałej twórczo

ci poety pozostało to, co wydawało si

w 1918 najwi

ksza u Tuwima nowo

programowo powszednia tematyka wierszy, kreowanie bohatera – prostego człowieka, wprowadzenie
do liryki j

zyka potocznego, posługiwanie si

„niskimi” formami wypowiedzi (obrazek rodzajowy,

stylizacja rozmowy).

Wyeliminowane, przynajmniej w pewnej cz

ęś

ci, zostały takie zjawiska, jak: natr

tny sentymentalizm,

wiadoma brutalizacja wprowadzana do wczesnych wierszy. Ograniczona została estetyka impresjonizmu.

Pojawiła si

nowa tematyka liryki. W latach 30. cz

sty był motyw wspomnie

dzieci

stwa. Nowe wiersze

były tak

e wyrazem przej

cia od całkowitej aprobaty wszystkiego, co istnieje, do postawy krytycznej.

Poezja powszednio

ci nasycona została ironi

, wyra

ała dystans do opiewanego faktu lub przedmiotu,

czasem stawała si

parodi

potocznych wypowiedzi.

Wła

ciwo

ci j

zyka Tuwima:

POTOCZNO

ŚĆ

INSTRUMANTACJA GŁOSKOWA

nadal zasadnicze tworzywo stanowi j

zyk potoczny, inaczej jednak

rozumiany

poeta w wi

kszo

ci wypadków rezygnuje z jego naturalistycznego

odtwarzania, przejmuje elementy, ale nie chce go w pełni na

ladowa

owa dyskretniejsza potoczno

ść

ujawnia si

we wszystkich warstwach

zyka - Tuwim nie unika tego, co uwa

ane było za prozaizm

nie unika takich konstrukcji składniowo-intonacyjnych, których walor
ujawnia si

jedynie wtedy, gdy si

przyjmie,

e wiersz jest w pewnym

sensie traktowany ja wypowied

mówiona

posta

zykowa dojrzałych wierszy Tuwima jest

le zespolona z

kształtowanym w nich wzorcem lirycznym, z rodzajem ich emocjonalizmu

instrumentacja głoskowa jest u Tuwima
czynnikiem o wyra

nych funkcjach

kompozycyjnych,

poeta

stosuje

obficie

w wierszach dalekich od przyj

tych w

polskiej poezji konwencji rytmicznych
oraz

rezygnuj

cych

rymów

dokładnych instrumentacja głoskowa
miała pełni

w dyskretny sposób takie

funkcje, jaki nale

ały do wyra

nego

rymu i klasycznego rymowania

czasem

ona

funkcje

onomatopeiczne

Najwyra

niejszym objawem ekspresjonistycznych d

ąż

ci Tuwima była zamierzona brutalizacja materiału

poetyckiego (j

zyka i

wiata przedstawionego) – najpełniej wyraziła si

ona w gło

nym wierszu Wiosna.

W wierszu ł

czy si

poetyka obrazka rodzajowego z poetyk

eksklamacji

Brutalizacja wyra

a si

w swoistych inwokacjach do miejskiego tłumu, który w wiosenny dzie

wyległ na ulic

, w uj

ciu

tego tłumu w kategoriach prymitywnego biologizmu

Brutalizacja, ł

c si

w charakterystyczny dla ekspresjonizmu sposób z pewnym patosem, staje si

składnikiem

zamierzonego kontrastu, a wi

c jeszcze bardziej przejrzystym

rodkiem wyrazu

emocjonalizm ten ujawnia si

we wczesnych wierszach, ale posta

klarown

uzyskał dopiero od tomu Słowa we krwi

•

emocjonalizm ten ujawnia si

nie w kontemplacji poetyckiej

wiata, ale

jakby e poetyckim na niego oddziaływaniu

•

Ortwin nazwał poezje Tuwima energetyczn

, poniewa

liryka ta jest

liryk

wyładowa

, krótkich spi

ęć

, w której dynamizm stanowi czynnik

zasadniczy

zyk

potoczny

pewnych

przekształceniach,

wynikaj

cych

wersyfikacyjnych kształtów utworów, w dziedzinie poezji szczególnie silnie
podlega dynamizacji:

−

chodzi tu o takie zjawiska jak liczne wykrzyknienia, czy pytania
wyposa

one w pełn

intonacj

pytajn

, dalekie od wzoru pyta

retorycznych

Tuwim w zasadzie rzadko wypowiada spokojnie swe liryczne przemy

lenia,

najcz

ęś

ciej je wykrzykuje – przewa

nie w formie zwrotu do kogo

lub

czego

– dlatego jego poezj

na nazwa

liryk

przywoła

rol

w kompozycji wierszy graj

apostrofy do drugiej osoby lub

okre

lonej rzeczy, zjawiska, zwi

zane zazwyczaj z czasem tera

niejszym

−

w tych apostrofach wypowied

podmiotu najcz

ęś

ciej równa si

działaniu (Do prostego człowieka)

Tuwim jest lirykiem otwartym ku

wiatu, w jego energetycznych

wierszach władowanie nast

puje tylko wtedy, gdy w obr

bie znajduje si

jaki

element rzeczywisto

ci zewn

trznej, napi

cie mi

dzy „ja” i „nie-ja”

rezygnuj

c z autonomizacji bohatera lirycznego czyni go zawsze istot

społeczn

, która tylko w zwi

zku z faktami ze

wiata zewn

trznego mo

formułowa

i wyra

swe emocje

apostroficzne zwroty, przywoływane drugie osoby czasowników, wołacze
maj

w tej liryce znaczenie kompozycyjne – one tworz

w wielu wierszach

główny uchwyt jednolito

poeta zachował natomiast wła

ciwe dla impresjonizmu zrozumienie poezji

jako sposobu utrwalania dozna

momentalnych

swoisto

jego wierszy jest to,

e pozostało

ci liryki nastrojowej poł

czył

z kompozycj

o wyra

nych konturach, kształtowan

na wzór poezji

Puszkina

zadaniem instrumentacji głoskowej jest
ł

czenie

elementów

znaczeniowo

ró

norodnych,

ążą

cych

zasadzie dowolnego skojarzenia, cz

sto

brzmieniowego, w jedn

cało

ść

(List):

−

zespalaj

tu trzy motywy:

pewnego

nastroju

bohatera

lirycznego, słynnej aktorki filmu
niemego

Lillian

Gish,

oraz

sentymentalnej

kompozycji

skrzypcowej Kreislera

−

imi

aktorki narzuca profil całemu

wierszowi, nie tylko dlatego

budzi ró

norakie skojarzenia, ale

dlatego,

e z tej racji, ze nadaje

kształt

kowy

całemu

wierszowi

instrumentowanemu

przez

ste

wyst

powanie

wyrazów z głosk

−

tak

kowym

odpowiednikiem

bohatera

lirycznego jest słowo list, utworu
Kreislera za

– jego tytuł w wersji

oryginalnej Liebesleid

−

Tuwim

obdarza

element

zewn

trzny nie tylko wa

funkcja,

ale znaczeniem, czyni z nich
współczynnik

sensu

całego

wiersza.

Słowo jako problem poetycki

Słowo jest w wi

kszo

ci wierszy Tuwima czym

cej ni

tylko

rodkiem przekazu tre

ci lirycznych –

stanowi tak

e ich współczynnik. Tuwim przenosi w sfer

zyka to, co zwykle ujawnia si

w innych

warstwach utworu lirycznego.

Słowo jest tu niezwykle eksponowane, samo w sobie stanowi problem, jest czym

cej ni

rodkiem

przekazu, staje si

tematem i przedmiotem prze

ywania.

Od ko

ca XIX wieku zrodziły si

mniemania,

e j

zyk poezji musi by

jako

ciowo innych od j

zyka wszelkich

innych typów wypowiedzi.

Tuwimowski stosunek do słowa, zwłaszcza w okresie dojrzałym, wywodzi si

wła

nie z tych tradycji, poeta

wyrusza na poszukiwania w słowie poetyckim jego swoisto

ci. Podstaw

tej swoisto

ci w pocz

tkowej fazie

twórczo

ci jest przekształcenie

rodków jakie daje j

zyk potoczny.

Tuwim dbał o widoczno

ść

zyka w wierszu, o to by j

zyk w jaki

sposób narzucał sie odbiorcy, by nie

mógł on traktowa

poezji jako przekazu emocjonalnego, wobec którego słowo jest jedynie czym

zewn

trznym. Wg takiej koncepcji wiersz jest emocj

utrwalon

w słowie dzi

ki słowu mo

e istnie

, ono

jest raj

jego egzystencji – ten stosunek do słowa zbli

ył Tuwima do Awangardy Krak.

Tuwim był poet

-słowiarzem, dowodem na to s

wiersze, w których słowo jest tematem, przedmiotem

przezywania (poemat Ziele

). Tuwim pisze o j

zyku jak o ka

dym innym przedmiocie, fascynuj

go problemy

zykoznawcze. Interesuje go te

słowo w swoim dawnym kształcie.

Wobec j

zyka zajmuje postaw

historyczn

, usiłuje nad nim zapanowa

w cało

ci: nad takim jakim był i

jakim jest teraz.

Nieustannie przewijaj

cym si

tkiem jest problem: j

zyk a mo

liwo

ci ekspresji poetyckiej, j

zyk a

praca poety.

Wa

ne s

wiersze w których tematem jest sam trud poety. Powstaj

one w latach 1926 – 1939. s

wyznania poety na temat jego pracy. Tuwim ujmuje tu twórczo

ść

jako czynno

ść

podobn

do zawodu

rzemie

lnika, który aby wykona

sprawnie musi panowa

nad warsztatem (antyromantyzm).

Zwi

zki z romantyzmem

W pierwszym okresie poezja Tuwima znajdowała si

poza histori

, aprobowana w pełni nowoczesna

cywilizacja miejska jawiła si

jako warto

ść

absolutna. Rozczarowania poety dokonuj

cymi si

procesami

społecznymi, tym, ze odrodzona Polska nie spełnia wieszczych snów, przera

enie post

puj

faszyzacj

ycia – wszystko to zachwiało cywilizacyjnym optymizmem i skierowało uwag

ku sprawom dot

nieobecnym w tej twórczo

ci.

Pojawiły si

pytania: jaka powinna by

postawa poety utrwalona w wierszach, wobec zmieniaj

cej si

historii, kim powinien by

poeta wobec

wiata współczesnego? Na pytania te próbuje odpowiedzie

w Biblii

cyga

skiej. Spraw

te ujmuje na trzech płaszczyznach, poeta jako bohater tych wierszy jest:

romantycznie zorientowanym s

dzi

współczesno

ci, przeciwstawiaj

cym swoje „ja”

wiatu

(poezja romantyczna)

człowiekiem kultury, który współczesnej „dziczy poga

skiej” przeciwstawia wielkie tradycje

humanistyczne europejskiego dorobku (poezja klasycystyczna)

poet

-wirtuozem zafascynowanym warsztatem literackim i j

zykiem (poezja wirtuozersko-

techniczna)

Zwrot do romantyzmu nast

pił u Tuwima, gdy odczuł on groz

współczesnej historii. Romantyzm dawał

niejako wzór zachowania wobec niej, był modele, który łatwo ulegał aktualizacji, poniewa

pozwalał

negowa

współczesne dzieje z pozycji jednostki, której „ja” jest dostatecznie silnym przeciwstawieniem

wobec

wiata.

Tuwim przejmuje przede wszystkim ten element spadku romantycznego, obcy jest mu natomiast element
inny: poeta jako wieszcz, przywódca narodu.

Wła

ciwo

recepcji romantyzmu jest to,

e dokonuje si

ona ze wzgl

du na aktualn

histori

, jest prób

uwspółcze

nienia spadku romantycznego,. Który funkcjonuje tutaj jako współczynnik kształtowania postawy

poety wobec dziejów.

Ideały horacja

skie

Poeta pojawiał si

u Tuwima tak

e jako spadkobierca humanistycznych tradycji Europy, staje si

człowiekiem kultury, przeciwstawiaj

cym rozkrzyczanej „dziczy poga

skiej” ideały horacja

skie (Na ulicy).

Taka postawa ujawniła si

w fascynacji Horacym, którego Tuwim tłumaczył, a jego motywy wprowadzał do

swej liryki. Horacy jest tu czym

cej ni

tylko poet

– staje si

symbolem tradycji humanistycznych

kultury łaci

skiej, symbolem trwało

ci sztuki, która potrafi prze

działaniu tłumu i niesprzyjaj

cym

zwrotom historii.

Poeta jako człowiek kultury jest w uj

ciu Tuwima spadkobierc

tej, szeroko rozumianej tradycji horacja

skiej.

Tuwim odwołuje si

do niej w ró

norakiej postaci: w formie przeciwstawienia jej współczesno

ci, lub w

aluzjach, bezpo

rednich przywołaniach.

Koncepcja poety jako wirtuoza

W tym uj

ciu wyra

a si

swoista negacja współczesno

ci. Wewn

trzne sprawy warsztatu poetyckiego staj

celem ucieczki, daj

schronienie. Tuwim wyst

puje w utworach tego rodzaju jako mistrz, który w pełni

zawładn

ł wszystkimi subtelno

ciami sztuki poetyckiej i tak nad ni

zapanował,

e mo

e igra

swobodnie jej

elementami.

Do tego działu nale

żą

wiersze o pisaniu i j

zyku. Stosunek doi materiału staje si

wyznacznikiem roli poety.

Utwory tego typu pojawiły si

równocze

nie z poezj

odwołuj

tradycji romantyzmu.

Tuwim-satyryk: Bal w operze

Podział twórczo

ci wierszowanej Tuwima na satyryczna i liryczn

nie mo

e by

pełny, poniewa

te dwie

dziedziny pozostawały ze sob

cisłym zwi

zku.

Twórczo

ść

satyryczna nie stanowi zjawiska jednorodnego, s

w jej obr

bie humoreski proz

i felietony,

kuplety, piosenki kabaretowe, fraszki i epigramaty, i inne wiersze.

Tuwim uprawiał satyr

obyczajow

i polityczn

, nie stronił od inwektyw polemicznych skierowanych

przeciw ró

nym swoim antagonistom:

jako autor satyr obyczajowych jest zwi

zany z ty, co proponowała grupa „Wiadomo

ci Literackich”

•

negował stare modele obyczajowe, b

ce wyrazem zacofania

•

sam znajdował si

blisko tego wzorca, który kształtowała powojenna inteligencja warszawska o

nastawieniu liberalnym

jako autor satyr politycznych przeszedł znaczn

ewolucj

−

pierwsze satyry tego okresu pisane s

z pozycji krytycznego sympatyka obozu, który zdobył

władz

po przewrocie majowym

−

ta pozycja sympatyka znika w latach 30. kiedy zaostrzaj

konflikty społeczne, a sanacja

zbli

a si

do ugrupowa

faszyzuj

cych

−

pozostaje mu droga całkowitej negacji

Wyrazem negacji w zakresie satyry politycznej jest poemat Bal w operze (1936), ogłoszony po wojnie, jest
to najwy

sze osi

gniecie Tuwima jako satyryka:

•

wyzyska tu Tuwim swe dotychczasowe do

wiadczenia w zakresie satyry, która nie operowała

moralistycznym pouczeniem, ale zasadniczym

rodkiem czyniła takie sposoby oddziaływania, jak

inwektywa skierowana do przeciwnika, wyrazisty obraz, cz

sto groteskowo wyolbrzymiony b

sprowadzony do absurdu, posługiwanie si

słowem, polegaj

ce na ró

nych deformacjach, kontrastach,

kalamburach

•

swoisto

poematu jest to,

e satyra skierowana przeciw jednemu

rodowisku (elity sanacyjnej) stała

czym

cej ni

obrazem

ycia społecznego mi

dzywojennej Polski, jest tak

e pewn

wizj

wiata,

nieobc

tej, jak

kreowali w latach 30. poeci katastroficzni

•

w poemacie si

ł Tuwim po pewne elementy wła

ciwe poetyce ekspresjonistycznej:

czenie konkretnego zdarzenia ze swoist

wizj

kosmiczn

gaj

zjawisk astronomicznych,

kontrasty, wyra

ce si

np. w ł

czeniu wulgaryzmów z j

zykiem

wiadomie udziwnionym (wyra

enia

brzmi

ce egzotycznie)

hiperbolizuj

ca groteska nadaj

ca przedstawianym zdarzeniom wymiar apokaliptyczny

•

Bal… jest swojego rodzaju fantastyczno-satyryczn

ballad

, w której wizja balu poł

czona z obrazem

apokaliptycznego

wiata, jest nie tylko głównym elementem, ale tak

e ram

kompozycyjn

dla

przedstawienia tego, co nie wchodzi w obr

b balu

•

W poemacie obowi

zuje swego rodzaju jedno

ść

czasu

•

poeta stosuje tu technik

intensyfikacji, kondensuje wszystko w jednym momencie, noc balu sta

syntez

całej epoki

•

poemat jest utworem zadziwiaj

co jednolitym, w cało

ci odznaczaj

cym si

wielk

dynamik

niezwykłym rozmachem w realizowaniu przyj

tych zało

twórczych, jest kulminacyjnym momentem w

rozwoju poetyckim Tuwima

Od momentu wybuchu wojny rozpoczyna si

kryzys twórczy Tuwima, wyra

nie obni

poziom utworów.

Powtarza w

tki, sprowadza si

do wierszy o charakterze okoliczno

ciowo-publicystycznym

Poezja wojenna i powojenna

Kryzys twórczo

ci Tuwima wydaje si

naturalny, poeta nale

ał do tej formacji obyczajowej, jak

była

przedwojenna Warszawa i osadzone w niej

rodowisko skamandrytów. Rok 1939 stanowił dat

dla tej

formacji ko

cow

, a Tuwim był twórc

silnie z ni

zwi

zanym.

Objawem kryzysu twórczego Tuwima po roku 1939 jest równie

najambitniej pomy

lany Utwór: Kwiaty

polskie, pisany w okresie wojny w Ameryce. Był on prób

reaktywowania epiki poetyckiej, wyzyskuj

wiadczenia romantycznego poematu dygresyjnego:

•

utwór zawierał pewien w

tek fabularny, jednak jego zasadniczym elementem jest motyw

rekonstruowania przeszło

ci tak jak ona si

przedstawia wygnanemu na obczyzn

poecie

•

głównym mankamentem poematu jest to,

e nie stanowi on spoistej cało

ci, mieszaj

tu fragmenty o

ró

nym charakterze: od scenek rodzajowych do patetycznych inwokacji, od wyzna

lirycznych do

epizodów przypominaj

cych felieton

•

pojawiaj

w utworze wszystkie dotychczasowe elementy twórczo

ci Tuwima, jednak ich warto

ść

została w znacznym stopniu obni

ona

•

na niepowodzeniu utworu zawa

yło to,

e poeta próbował reaktywowa

tradycyjn

epik

poetyck

, stal

jednak anachroniczny jako wzór – natomiast w romantyzmie był to gatunek nowatorski, który stanowił

protest przeciwko tradycyjnej epice

•

w Kwiaty polskie przenikn

ły elementy powie

ci obyczajowej typu popularnego, szeroko znanej w

dwudziestoleciu

•

jednak w poemacie znajduje si

wiele elementów przypominaj

cych o

wietno

ci Tuwimowskiego

pióra

Sylwia