Prymatologi

26.02.2014

→ Prof. Bogusław Pawłowski
→ 5 tematów

– badanie populacji prehistorycznych i historycznych Dr Wioletta Nowaczewska; Psonak i

Cieślik

– Procesy wzrastania, tempa, różne czynniki wpływające na rozwój. Dr Kurc-Darak
– Antropologia Kliniczna Dr hab. Mułaska(?)
– Dr. Krzyżanowska; Antropologia społeczna; Aspekt demograficzny
– Dr. Irmina sukiennik i Cieplak; Biologiczne podłoże zachowań; aspekt ewolucyjny

→ „w cieniu człowieka”

– Louis Likay

→ Plan wykładu

– 1. Cechy charakterystyczne gromady ssaków (cechy determinujące cechy behawioru

naczelnych

– 2. Cechy i geografia występowania naczelnych (tylko żyjące naczelne)
– 3. Taksonomia Primates
– 4. Tupaje w rzędzie Scandentia
– 5. Cechy Strepsirhini i ich taksonomia

– Lemuroidea, Daubentonioidea i Lorisoidea

– 6. Cechy charakterystyczne Haplorhini

– Odróżnienie
– Tarsiiformes i Simiiformes

– 7. Tarsioidea (nadrodzina)
– 8. Ateloidea (czyli Platyrhini

– cechy charakterystyczne
– atelidae i cebidae

– 9. Cechy charakterystyczne Cercopithecoidea (małpy zwierzokształtne)
– 10. Hominoidea

→ Źródła

– Primates → Pismo japońskie
– International Journal of primatology
– American Journal of Primatology
– Folia primatologica

– Evolutionar
– American Journal of physical anthropology

WYKŁAD II

05.03.2014r.

→ Typ: strunowce (chordata)

– Podtyp: Kręgowce (vertebrata)

– dział: Żuchwowce (gnathostomata)

– Nadgromada: Czworonogi (tetrapoda)

– Gromada: Ssaki (Mammalia)

– Podgromada: Łożyskowce (Placentalia)

– Rząd: Naczelne (Primates)

Ssaki

– najważniejsze cechy

– Trzy kosteczki słuchowe (articulare - młoteczek, quadratum – kowadełko,

strzemiączko)
Lewy łuk aorty ( u gadów i ptaków – prawy łuk aorty)

– Gruczoły mleczne (zależność młodych od matki a poligamia)

– spowodowało asymetrię wkładu rodzicielskiego

– W komórce jajowej znajdują się patogeny w formie latentnej ; gdyby

plemnik był większy i więcej by wnikało niż materiał jądrowy DNA,
wnikały by też inne patogeny to przy spotkaniu doszłoby do
uaktywnienia; Samice więcej przekazują informacji genetycznej młodym.

– Skąd to wiemy? Z porównań gatunków, w których sytuacja jest odwrotna

– Stałocieplność – wysoki metabolizm – termoregulacja (przepływ krwi przez

skórę, odparowywanie na błonie – zianie, gr. pot.)

– Gruczoły potowe – woda na powierzchni skóry, parowanie i pobór ciepła z

pow. skóry; traci wodę i sole mineralne

– u antylop – sieć cudowna; sieć wymienna schładzanie natlenowanej krwi

tętniczej

– Trawienie ze wstępną obróbką pokarmu (heterodoncja, policzki)

– Duże gruczoły ślinowe

– Uwłosienie ciała (włosy z ciałek dotykowych)

– narząd pachowy (organ płciowy)

– duże znaczenie węchu (powiększenie jamy nosa, nabłonka węchu

– Wysoka sprawność układu oddychania i krwionośnego – powietrze musi być

nagrzane, nawilgocone, bezjądrowe erytrocyty

– Mocz zawiera mocznik (gdyby kwas moczowy – oszczędność wody

→ Rozkwit roślin okrytozalążkowych w drugiej połowie kredy umożliwił gwałtowną ewolucję
naczelnych, które stopniowo zaczęły opanowywać środowisko gałęzi i krzewów

→ Korzystne cechy owadożernych bardzo przydatne ewolucyjnie naczelnym:

– intensywna przemiana materii,

– aktywność i agresja

→ Inne nadrzewne zwierzęta mają odmienne przystosowania: koala, latawce, leniwce

– roślinożerne, leniwe niski BMR

→ Naczelne

– Ruch po gałęziach wymaga znakomitej orientacji w przestrzeni trójwymiarowej

– bezbłędna ocena odległości i wytrzymałości gałązek – presja selekcyjna na doskonalenie

wzroku (ostrość i stereoskopia) i koordynacji wzrokowo-dotykowej, a w konsekwencji
presja na wzrost mózgowia

– EQ = Masa mózgu/ Masa mózgu w danej grupie

– Kompensacją za ograniczenie pola widzenia jest duża ruchomość szyi

– Stopniowa redukcja znaczenia narządu powonienia (w R3 zmysł ten jest mniej

przydatny niż R2 – powietrze krąży swobodnie śród gałęzi i trudniej o lokalizację źródła
zapachu.

– Wraz z adaptacjami do dziennego trybu życia i owocożerną dietą pojawia się widzenie

kolorowe u naczelnych i plamka żółta

WYKŁAD III

(12.03.2014)

→ Położenie oczodołów

– Presja selekcyjna na widzenie stereoskopowe spowodowała następujące zmiany

położenia oczodołów:

– konwergencja – do przednia rotacja płaszczyzn oczodołów ( zmiana kąta

płaszczyznami oczodołów a płaszczyzną strzałkową)

– ustawienie oczodołów w płaszczyźnie czołowej (frontacja)

– zmiana odległości między wewnętrznymi krawędziami oczodołów

→ Kostna obudowa oczodołu

– kostny pierścień wokół oczodołu – ma związek z kontrakcją na naprężenie w czasie

żucia (ochrona przed deformacjami krawędzi oczodołu w czasie żucia) i z lepszym
widzeniem (duże oczy – konieczna stabilizacja krawędzi oczodołu

– kostna przegroda (u Haplorhiniii) cecha ta nie występuje u innych kręgowców. F:

odseparowanie oka od m. skroniowego i polepszenie funkcji spełnianych już przez
pierścień

→ Paznokcie

– Pazur (falcula) – dwuwarstwowa, silnie zakrzywiony, bocznie spłaszczony

– np. lemur, marmozeta, palczak

– paznokieć (ungula) – jednowarstwowy, leży na grzbieto-brzusznym spłaszczonym

dystalnym paliczku

– ewolucja paznokci (i redukcja pazurów)

– a) wzrost wielkości ciała

– b) adaptacja do żerowania na gałązkach o małej średnicy

→ Listewki skórne

– Zdolność lepszej percepcji taktylnej

– zwiększone tarcie

→ Taksonomia naczelnych

– Podrząd: Strepsirhini (Złożona budowa nosa):

– 1. Lemuroidea (Tylko Madagaskar)

– a) Lemuridae

– b) Indriidae

– c) Cheirogaleidae

– 2. Daubentonioidea (tylko Madagaskar)

– 3. Lorisoidea

– Podrząd: Haplorhini (prosta budowa nosa)

– 1. Tarsiiformes (tarsjusz)

– 2. Simiiformes

– a.)Ateloidea (Małpy nowego świata) (in. małpy szerokonose Platyrhini)

– b.)Cercopithecoidea (małpy zwierzokształtne)

– c.)Hominoidea

→ Taksonomia

– RZĄD: Scandentia (Wiewióreczniki/Tupaje) (To nie do końca są naczelne)

– Pierścieniowaty oczodół,duży mózg

– Pazury,brak przeciwstawnego kciuka,labiryntowe łożysko (jak u owadożernych)

– Aktywne w dzień (wyjątek: Ptilocercus)

– od naziemnych do nadrzewnych

– Monogamiczne (masa: 140g – 400g)

– Znane co najmniej 18 gatunków

– Ekologia reprodukcyjna:

– krótka ciąża (1/2 takiej u naczelnych tej samej wielkości), młode ukryte w gnieździe,

a matka krami je co 48 godzin (przez miesiąc), 25% tłuszczu w mleku ( u naczelnych
1-5%); wpływ stresu na zachowania macierzyńskie (kanibalizm)

– Obecność jelita ślepego

– Samce posiadają terytoria szersze niż samice; samce się nie lubią (duża agresja wew.

płciowa)

→ STREPSIRHINI

– Niższe naczelne

– wiele prymitywnych cech:

– aktywne głównie w nocy

– błona odblaskowa w oku

– najważniejszy zmysł: powonienia

– mniej wprawne palce (choć wiele posiada paznokcie i pazury)

– długi pazur na drugim palcu stopy (pazur kosmetyczny)

– Cechy systematyczne

– podstawowe kryterium podziału na podrzędy

– u Strep. Rihnarium; wilgotna powierzchnia nosa, wrażliwa, ugruczolona

– Czaszka

– u Strep. Pierścień oczodołu

– krótkie ramie żuchwy , długi pysk

– Metopiczne kości czołowe (kości czołowe nie zrastają się

– Niezrośnięte kości żuchwy

– budowa ucha – kość bębenkowa jest zawieszona

– Inny sposób doprowadzania krwi do mózgu; tętnica do mózgu przechodzi przez

strzemiączko

– Nadrzewny tryb życia (wyjątek: lemur katta)

– Uzębienie: do 36 zębów (po 3 przedtrzonowce) lub uzębienie zredukowane i duże

siekacze górne, oraz spłaszczone i grzebieniowate dolne siekacze często w postaci
grzebyka (do zdrapywania żywicy z drzew)

– Głównie pronogradyczne – tułów jest równoległy do podłoża (mniej więcej równe

kończyny, wyprostowane)

– owłosienie ciała

– dieta: owady owoce

– najdłuższy czwarty palec (43521)/(43251)

WYKŁAD IV

(19.03.2014)

→ Różnice między strePSIRHINI i haplothine

→ Różnice reprodukcyjne

– StrEPSIRHINI: Łożysko nabłonkowo-kosmówkowe; rozproszone; macica dwurożna;

minimalna opieka rodzicielska

– Haplothine: łożysko krwiokosmówkowe; dyskoidalne; macica pojedyncza; duża opieka

→ u STREPSIRHINI owłosiona pięta

→ Wielkość mózgowia

– o strePSIRHINI są mniej pofałdowane i mniejsze

→ MADAGASKAR (ekspansja człowieka na tym terenie spowodowała prawdopodobnie
wymieranie większych małpiatek

Nadrząd: Lemuroidea

– 1. Lemurkowate (Cheirogaleidae)

– najmniejsze z naczelnych (np. microcebus murinus)

– bardzo długi ogon

– pokryte futrem

– żywią się owadami, roślinami, liśćmi

– nadrzewny tryb życia

– jedynie Madagaskar

– budują gniazda

– zapadają w hibernacyjny sen

– 3 pary sutek

– tłuszcz w ogonie (zużywany w trakcie snu hibernacyjnego)

– Samice są receptywne jeden dzień w roku; przełom września i października

– Allocebus

– Lemurek myszaty (microcebus murinus))

– duże, blisko osadzone oczy

– górna warga wilgotna i podzielona

– może mieć trzy młode, przenosi je w ustach

– wije gniazda

– Microcebus cocquere

– żarłoczny

– chłepcze wodę

– żeruje na drzewie

– nosi młode na grzbiecie

– cheirogaleus

– gromadzenie tłuszczu w ogonie

– 2. Lepilemurowate (fikiliki)

– nocne

– długi ogon

– lepilemur sptentrionalis

– widoczne szaro-brązowe futro typowe dla tej nadrodziny

– cekotrofia

– w jelicie dużo bakterii syntetycznych; przez co może rozkładać celulozę

– 3. Lemurowate (lemuridae)

– chwytne dłonie i stopy

– długie kończyny i ogon

– barwne futro

– aktywne w nocy (wyj. Lemur catta)

– głównie nadrzewny tryb życia (wyj. Lemur catta)

– Lemur Katta

– widoczny długi, kontrastowo ubarwiony ogon

– jedyny gatunek, który dużo czas spędza na ziemi

– żyje w stadach (25 – 40 osobnikowe)

– 2133 – wzór zębowy

– przyssawki na palcach

– owadożerny głównie

– używanie gruczołów zapachowych do oznaczania terenu

– Lemur Vali

– brązowe futerko

– do 1 m

– płochliwe

– do 3 kg

– parę młodych i przenosi w pysku

– takson nocny

– 4. Indrisowate (Indiriidae)

– długie kończyny

– nadrzewny tryb życia

– skoczne

– największe z małpiatek (do 1 metra długości)

– Nie budują gniazd

– fałd skórny pod pachami (umożliwia nieco szybowcowy lot)

– 2123/2023

– Sifaka biała (propithecus varreauxi)

– dzienny

– bardzo złożone struktury społeczne

– owocożerne, liściożerne

– Indris (indri indri)

– dzienny

– monogamiczny

– wokal (używanie głosu do oznaczania terenu i do nawoływania)

– prophitecus diadema (sifaka)

– Nadrodzina: daubentoniidae

– jedyny żyjący gatunek to palczak madagaskarski (daubentonia madagascariensis)

– brak grzebienie zębowego

– 1013/1003

– wydłużony trzeci palce dłoni

– ma niezależną kontrole neuronalną; może się wyginać o 90 st. w różnych

kierunkach; służy do stukania kory drzew (wie czy jest wydrążenie czy jest
drewno), szuka larw, zębami się wgryza i wsadza palec

– brak pazura na drugim palcu stopy

– największa z nocnych małpiatek

– długi ogon

– buduje gniazda z liści

– nie lubi światła; posiada tapetum lucidum

– żywi się owadami, larwami, trzciną

→ Odżywianie się

– Hapalemu – żywi się młodymi pędami bambusa

– lepilemur – liściożerne

– Baubentonia – larwy owadów

– cheirogaleus medius – zapada w letarg na przynajmniej 6,7 miesięcy podczas długiej

suchej zim

– Phaner furcifer i Mirza coguereli – wydzieliny z owadów podczas zimy

– Rozmnażanie

– monogamiczne: indri, lemur rubiventer, varecia, prophitecus diadema, hapalemur

griseus, Avahi

– wszystkie gatunki są sezonowo rozrodcze, okres rozrodczy rozciąga się od kilku dni

do dwóch miesięcy; wiele gatunków korzysta z gniazd lub otworów w drzewach
jako lęgowisk

Lemury vs Lorisy

– Lemury mają pierścień bębenkowy (taka liana w uchu

– lemury mają kość jarzmową łączącą się kością łzową; kość szczękowa wchodzi między

kość jarzmową i łzową

– u lemurów nie kość sitowa buduje przyśrodkowej części oczodołu

– u lemurów główna tętnica szyjna przechodzi do mózgu przez kość klinową, przez

strzemiączko; u lorisów omija i biegnie przyśrodkowo przez przedni otwór łzowy

→ Poza Madagaskarem

→ Lorisoidea

– 1. Lorisowate (lorisidae)

– nadrzewny tryb życia

– aktywne w nocy

– krótki ogon (uwsteczniony)

– powolne ruchy

– płd-wsch Azja i Afryka

– 2133/2133

– Myją ręce moczem by zwiększyć przyczepność łap

– Lori kukang (nycticebus coucang) Azja, Lori wysmukły (loris tradigradus) Azja,

Srilanka

– nie skaczą

– chodzą po drzewach

– bardzo leniwe

– Maja o 40 % wolniejszy metabolizm dla zwierząt o takiej masie

– zredukowany drugi palec

– specyficzny sposób unerwienia nadgarstka (przeciw drętwieniu ramienia)

– 21 – 23 kręgów piersiowych i lędźwiowych

– 2. Galagowate

– nadrzewnych, nocny tryb życia

– długi ogon

– silne kończyny tylne

– duże uszy i oczy

– afryka płd i środkowa

– kończyny tylne zdecydowanie dłuższe od innych; wydłużenie dwóch kości

stępu

– galago gruboogonowy

– 2133/2133

– zaostrzony pazur

– samce samotnikami; samice małe grupy

– nocne; wokalizacja

– węchowe oznaczanie terytorium

– wertykalne skoki

Wykład VI

(2.04.2014)

→ Simiiformes

- Małpy wąskonose (Catarrhini)

◦ wąska przegroda nosowa

◦ 5 palców,

◦ paznokcie

◦ skomplikowana struktura społeczna

◦ nadrzewny i naziemny tryb życia

◦ Europa, Azja i Afryka

◦ Dzienne

– Małpy wąskonose zwierzokształtne (cercopithecoidea)

– wielkość średnia lub duża (do 50kg)

– nagnioty pośladkowe (modzele)

– dymorfizm płciowy (dichromatyzm [rzadki]; dymorfizm wielkości ciała)

– dzienny tryb życia

– całkiem mądre

– Różnice w pod rodzinach:

Colobine

cercopithecinae

- Szeroka przegroda między oczodołami
- Wąskie siekacze
- wysokie łuski zębowe
- wysoka żuchwa
- 4 komorowy żołądek
- długi ogon, długie kończyny tylne, krótkie
kciuki u kończyn przednich

- Bliskie położenie oczodołów
- szerokie i duże
- prosty żołądek, ale worki policzkowe
- niska i spłaszczona żuchwa
- krótki ogon, kończyny przybliżonej długości

→ Expensive tissue hypothesis

→ Podrodzina Cercopithecinae

– Wszystkożerne

– najbardziej rozpowszechniona podrodzina

– torby policzkowe

– prosty żołądek

– duże rozmiary ciała (do 50kg)

– głównie nadrzewny tryb życia

– kończyny przednie i tylne podobne długości

– duże grupy, złożone relacje

– samce emigrują, samice zostają (ochrona przed chowem wsobnym)

– wyraźny dymorfizm płciowy

– samice – wyraźnie określony okres płodny

→ Koczkodany (różne gatunki)

– Koczkodan czarno-siwy

– bardzo społeczne

– żerowanie na polach

– Koczkodan zielono-siwy

– patas

– KULT FALLICZNY → Odstraszanie! Ekshibicjoniści lubią jak się ktoś boi

– chuj Ci w dupę, w oko - groźba

– dał dupy – uległość, problem

– Mangaba – Cercocebus

– mangaba zwyczajna

– głównie leśne

– długi ogon

– dźwięki „szczekania”

– jasne białe powieki

– osiadły tryb życia (nawet na jednym drzewie)

– w grupach rodzinnych (1 samiec, kilka samic) (łączenie rodzin)

– bardzo żarłoczne; owady

– Makakowate

– Makaka manga (macaca sinica)

– 44 chromosomy

– 19 gatunków

– why sukces ilościowy

– pływają; brak barier rzecznych

– mogą przechodzić tereny niezalesione

– jedzą prawie wszystko

– stosunkowo agresywne

– odporne na zimno (nawet w himalajach)

– Azja południowa i wschodnia

– Rezus Macaca mulatta

– Iskanie – przejaw bardzo złożonych relacji

– powoduje wydzielanie endorfin

– MAGOT – madagaskarem

– Papionini

– Pawian płaszczowy (papio hadadrys)

– Pawiany głównie afryka i Arabia

– Mandrillus sphinx

– Pawiany

– 5 gatunków (4 sawannowe i jeden papio)

– pawian zielono-siwy (w naszym zoo)

– duży dymorfizm płciowy

Wykład VII

(16.04.2014)

→ Podrodzina Colobinae

– Liściożerne

– złożony wielokomorowy

– brak toreb policzkowych

– średni rozmiar ciała (4-10 kg)

– Dłuższe tylne kończyny, uwsteczniony kciuk

– poligamiczne

– proste relacje w grupie

– futra młodych odmiennie ubarwione (funkcja: identyfikacja)

– Zabójstwo młodych przez dorosłe samce (infanticide/lanfury)

– Langury mają system haremowy; samiec zdobywający harem – zabija młode

swojego poprzednika; zanika supresja owulacji przy karmieniu i samica staje się
płodna; zabijają także te młode, które się rodzą w przeciągu 5-6 miesięcy od objęcia
haremu (tyle trwa ciąża)

– Wystpowanie subkontynent indyjski, Azja południowo-wschodnia

– Gerezy

– nawet brak kciuka

– zwisający ogon

– dymorfizm płciowy (10 kg samce; samice 25% mniej)

– małe grupy i grupy kawalerów

– Langury

– Kilkanaście gatunków; najsławniejszy kulman (wyj. Jest bardzo naziemny)

– tworzy haremy i

– Nosacz sundajski (nasalis larvatus)

– samiec posiada charakterystyczny wiszący noc, rośnie z wiekiem (samice lubią duże

nosy – hipoteza handikapu (radzenie sobie z większym obciążeniem jest atrakcyjne)

Dzieciobójstwo u langurów

– ofiarami samców są niemowlęta, które:

– są jeszcze karmione piersią i duże uwagi ze strony matki

– nie ma bezpośrednich danych dotyczących dyskryminacji płci

– hipotezy:

– strategia reprodukcyjna

– konkurencja o pokarm

– gęstość populacji

– patologia

– Przykładowe badania

– w 95,7% przypadków dzieciobójstwa nie były ojcem niemowlęcia, które

zabił gdyż w tym czasie nie był dojrzały lub nie miał pierwszeństwa
seksualnego

– w 75% (na 12) dzieciobójstwa samie morderca kopulował następnie z matką

ofiary

– występuje u wielu gat. naczelnych:

– Langur

– gereza

– koczkodany (cercophitecus mitis)

– gorilla

– Pan

→ Catarrhini

– Małpy człekokształtne (Hominoidea)(apes – małpy bez ogona; monkey)

– największe naczelne

– brak ogona

– długie kończyny przednie (z wyj. h. Sapiens)

– duży mózg

– potrafią stać na dwóch nogach (co nie znaczy że są dwunożne)

– chodzą po ziemi albo

– a) opierając się n środkowych paliczkach ręki (ang. knuckle-walking) –

szympans i goryl albo

– b) na bocznych krawędziach

– Rodzina gibonowatych (hylobatidae) (

– Azja płd-wschodnia

– długie, smukłe kończyny (b. duży wskaźnik międzykończynowy – dwa razy

dłuższe kończyny górne niż dolne)

– nadrzewny tryb życia

– średnia wielkość ciała

– nie ma dymorfizmu

– worek krtaniowy (duży i nagi u siamanga)

– nagnioty pośladkowe

– ruchy brachiacyjne

– żyją w małych spokrewnionych grupach – monogamiczna rodzina (do 6

osobników)

– terytorialne

– samce nawołują samice za pomocą charakterystycznych odgłosów

– jedzą liście, owoce, pędy roślin

– Siamang (symphalangus syndactylus)

– zrośnięty 2 i 3

– Reprodukcja i monomorfizm

– brak znaczącego dymorfizmu

– brak sezonowych urodzeń w większości badanych obszarów

– samice i samce osiągają dojrzałość w wieku 8-10

– menarche ok. 8 roku

– brak skóry seksualnej (nie do końca; nie wielkie szczątkowe)

– para płodzi średnio 5-6 potomków przez reprodukcyjny czas życia tj. 10-20

lat

– przerwa między urodzeniami u samicy to 2 lub więcej lat

– kopulacje rzadko

– inicjowanie kopulacji najczęściej przez samca (są wyjątki)

– Terytorializm

– gibon zamieszkują wyznaczone zasięgiem areały o wielkości ok 34 ha,

zawierające najważniejsze części (terytoria), które stanowią 75%

– terytoria są patrolowane, a także bronione poprzez głośne poranne śpiewanie

oraz spotkania sąsiadami na granicy terytorium

– h. muelleri i pileatus i syndactylus przemierzają dziennie 800-900 m, inne

gatunki 1000 – 1500m

– Sprawdzenie całego obszaru terytorium zajmuje 2-3 dni

– Pokarm

– owoce 60% (od 30 do 90%)

– liście 30%

– figi

– kwiaty, owady

– Adaptacje do brachiacji

– specyficznie ukształtowany nadgarstek – rotacja

– grzebietowo położona łopatka

– szeroko klatka piersiowa

– krótki odcinek lędźwiowy

– Rodzina człowiekowatych (hominidae)

– największe naczelne

– bardzo inteligentne

– postawa półwyprostowana

– bardzo długi rozwój osobniczy

– menstruacja

– używanie narzędzi

– silne barki i ramiona (brachiacja)

– pionowa postawa: zmiana w budowie miednicy, kształcie kręgosłupa

– brak ogona

– duża puszka mózgowa

– kciuk i paluch przeciwstawne (wyj: człowiek)
- Orangutan (Pongo)

– Lasy deszczowe Bornego i Sumatry

– długie ręce, krótkie nogi

– nadrzewny tryb życia

– samce żyją samotnie na dużym terytorium

– przywołują samice za pomocą gardłowych odgłosów

– łączą się w pary tylko w okresie kopulacji

– samice rodzą młode co 8 lat

– 2 podgatunki:

– orangutan borneański (pygmeus) i sumatrzański (abelli)

– oczodoły bardzo blisko siebie położone, wysokość oczodołu większe niż szerokość;

grzebień strzałkowy i potyliczkowy

– Goryl (Gorilla)

– największe żyjące małpy człekokształtne (nawet ponad 200 kg, wzrost 1,75 m)

– roślinożerne:

– spokojny tryb życia, częste odpoczynki

– niewielkie terytorium (ok. 5-30km) – srebrzysto plecy

– naziemny tryb życia

– lasy równikowe afryki środkowej

– 2 gatunki: Goryl zachodni (gorilla gorilla)

–

– goryl wschodni (gorilla beringei)

– dłuższe, grubsze i czarne uwłosienie -

– Grupy od 2 do 20 osobników

– 1 dominujący samiec w stadzie (samiec alfa)

– brak relacji między samcami (niespokrewnione)

– silne relacje pomiędzy samicami i samcem alfa (ochrona)

– agresja wobec młodych (przypadki dzieciobójstwa)

– Gorilla Gorilla – zachodni

– gorila gorilla gorilla

– gorilla gorilla diehli

– Gorilla beringei – wschodni

– gorilla beringei beringei

– gorilla beringei graueri