Prymatologi
26.02.2014
→ Prof. Bogusław Pawłowski
→ 5 tematów
– badanie populacji prehistorycznych i historycznych Dr Wioletta Nowaczewska; Psonak i
Cieślik
– Procesy wzrastania, tempa, różne czynniki wpływające na rozwój. Dr Kurc-Darak
– Antropologia Kliniczna Dr hab. Mułaska(?)
– Dr. Krzyżanowska; Antropologia społeczna; Aspekt demograficzny
– Dr. Irmina sukiennik i Cieplak; Biologiczne podłoże zachowań; aspekt ewolucyjny
→ „w cieniu człowieka”
– Louis Likay
→ Plan wykładu
– 1. Cechy charakterystyczne gromady ssaków (cechy determinujące cechy behawioru
naczelnych
– 2. Cechy i geografia występowania naczelnych (tylko żyjące naczelne)
– 3. Taksonomia Primates
– 4. Tupaje w rzędzie Scandentia
– 5. Cechy Strepsirhini i ich taksonomia
– Lemuroidea, Daubentonioidea i Lorisoidea
– 6. Cechy charakterystyczne Haplorhini
– Odróżnienie
– Tarsiiformes i Simiiformes
– 7. Tarsioidea (nadrodzina)
– 8. Ateloidea (czyli Platyrhini
– cechy charakterystyczne
– atelidae i cebidae
– 9. Cechy charakterystyczne Cercopithecoidea (małpy zwierzokształtne)
– 10. Hominoidea
→ Źródła
– Primates → Pismo japońskie
– International Journal of primatology
– American Journal of Primatology
– Folia primatologica
– Evolutionar
– American Journal of physical anthropology
WYKŁAD II
05.03.2014r.
→ Typ: strunowce (chordata)
– Podtyp: Kręgowce (vertebrata)
– dział: Żuchwowce (gnathostomata)
– Nadgromada: Czworonogi (tetrapoda)
– Gromada: Ssaki (Mammalia)
– Podgromada: Łożyskowce (Placentalia)
– Rząd: Naczelne (Primates)
Ssaki
– najważniejsze cechy
– Trzy kosteczki słuchowe (articulare - młoteczek, quadratum – kowadełko,
strzemiączko)
Lewy łuk aorty ( u gadów i ptaków – prawy łuk aorty)
– Gruczoły mleczne (zależność młodych od matki a poligamia)
– spowodowało asymetrię wkładu rodzicielskiego
– W komórce jajowej znajdują się patogeny w formie latentnej ; gdyby
plemnik był większy i więcej by wnikało niż materiał jądrowy DNA,
wnikały by też inne patogeny to przy spotkaniu doszłoby do
uaktywnienia; Samice więcej przekazują informacji genetycznej młodym.
– Skąd to wiemy? Z porównań gatunków, w których sytuacja jest odwrotna
– Stałocieplność – wysoki metabolizm – termoregulacja (przepływ krwi przez
skórę, odparowywanie na błonie – zianie, gr. pot.)
– Gruczoły potowe – woda na powierzchni skóry, parowanie i pobór ciepła z
pow. skóry; traci wodę i sole mineralne
– u antylop – sieć cudowna; sieć wymienna schładzanie natlenowanej krwi
tętniczej
– Trawienie ze wstępną obróbką pokarmu (heterodoncja, policzki)
– Duże gruczoły ślinowe
– Uwłosienie ciała (włosy z ciałek dotykowych)
– narząd pachowy (organ płciowy)
– duże znaczenie węchu (powiększenie jamy nosa, nabłonka węchu
– Wysoka sprawność układu oddychania i krwionośnego – powietrze musi być
nagrzane, nawilgocone, bezjądrowe erytrocyty
– Mocz zawiera mocznik (gdyby kwas moczowy – oszczędność wody
→ Rozkwit roślin okrytozalążkowych w drugiej połowie kredy umożliwił gwałtowną ewolucję
naczelnych, które stopniowo zaczęły opanowywać środowisko gałęzi i krzewów
→ Korzystne cechy owadożernych bardzo przydatne ewolucyjnie naczelnym:
– intensywna przemiana materii,
– aktywność i agresja
→ Inne nadrzewne zwierzęta mają odmienne przystosowania: koala, latawce, leniwce
– roślinożerne, leniwe niski BMR
→ Naczelne
– Ruch po gałęziach wymaga znakomitej orientacji w przestrzeni trójwymiarowej
– bezbłędna ocena odległości i wytrzymałości gałązek – presja selekcyjna na doskonalenie
wzroku (ostrość i stereoskopia) i koordynacji wzrokowo-dotykowej, a w konsekwencji
presja na wzrost mózgowia
– EQ = Masa mózgu/ Masa mózgu w danej grupie
– Kompensacją za ograniczenie pola widzenia jest duża ruchomość szyi
– Stopniowa redukcja znaczenia narządu powonienia (w R3 zmysł ten jest mniej
przydatny niż R2 – powietrze krąży swobodnie śród gałęzi i trudniej o lokalizację źródła
zapachu.
– Wraz z adaptacjami do dziennego trybu życia i owocożerną dietą pojawia się widzenie
kolorowe u naczelnych i plamka żółta
WYKŁAD III
(12.03.2014)
→ Położenie oczodołów
– Presja selekcyjna na widzenie stereoskopowe spowodowała następujące zmiany
położenia oczodołów:
– konwergencja – do przednia rotacja płaszczyzn oczodołów ( zmiana kąta
płaszczyznami oczodołów a płaszczyzną strzałkową)
– ustawienie oczodołów w płaszczyźnie czołowej (frontacja)
– zmiana odległości między wewnętrznymi krawędziami oczodołów
→ Kostna obudowa oczodołu
– kostny pierścień wokół oczodołu – ma związek z kontrakcją na naprężenie w czasie
żucia (ochrona przed deformacjami krawędzi oczodołu w czasie żucia) i z lepszym
widzeniem (duże oczy – konieczna stabilizacja krawędzi oczodołu
– kostna przegroda (u Haplorhiniii) cecha ta nie występuje u innych kręgowców. F:
odseparowanie oka od m. skroniowego i polepszenie funkcji spełnianych już przez
pierścień
→ Paznokcie
– Pazur (falcula) – dwuwarstwowa, silnie zakrzywiony, bocznie spłaszczony
– np. lemur, marmozeta, palczak
– paznokieć (ungula) – jednowarstwowy, leży na grzbieto-brzusznym spłaszczonym
dystalnym paliczku
– ewolucja paznokci (i redukcja pazurów)
– a) wzrost wielkości ciała
– b) adaptacja do żerowania na gałązkach o małej średnicy
→ Listewki skórne
– Zdolność lepszej percepcji taktylnej
– zwiększone tarcie
→ Taksonomia naczelnych
– Podrząd: Strepsirhini (Złożona budowa nosa):
– 1. Lemuroidea (Tylko Madagaskar)
– a) Lemuridae
– b) Indriidae
– c) Cheirogaleidae
– 2. Daubentonioidea (tylko Madagaskar)
– 3. Lorisoidea
– Podrząd: Haplorhini (prosta budowa nosa)
– 1. Tarsiiformes (tarsjusz)
– 2. Simiiformes
– a.)Ateloidea (Małpy nowego świata) (in. małpy szerokonose Platyrhini)
– b.)Cercopithecoidea (małpy zwierzokształtne)
– c.)Hominoidea
→ Taksonomia
– RZĄD: Scandentia (Wiewióreczniki/Tupaje) (To nie do końca są naczelne)
– Pierścieniowaty oczodół,duży mózg
– Pazury,brak przeciwstawnego kciuka,labiryntowe łożysko (jak u owadożernych)
– Aktywne w dzień (wyjątek: Ptilocercus)
– od naziemnych do nadrzewnych
– Monogamiczne (masa: 140g – 400g)
– Znane co najmniej 18 gatunków
– Ekologia reprodukcyjna:
– krótka ciąża (1/2 takiej u naczelnych tej samej wielkości), młode ukryte w gnieździe,
a matka krami je co 48 godzin (przez miesiąc), 25% tłuszczu w mleku ( u naczelnych
1-5%); wpływ stresu na zachowania macierzyńskie (kanibalizm)
– Obecność jelita ślepego
– Samce posiadają terytoria szersze niż samice; samce się nie lubią (duża agresja wew.
płciowa)
→ STREPSIRHINI
– Niższe naczelne
– wiele prymitywnych cech:
– aktywne głównie w nocy
– błona odblaskowa w oku
– najważniejszy zmysł: powonienia
– mniej wprawne palce (choć wiele posiada paznokcie i pazury)
– długi pazur na drugim palcu stopy (pazur kosmetyczny)
– Cechy systematyczne
– podstawowe kryterium podziału na podrzędy
– u Strep. Rihnarium; wilgotna powierzchnia nosa, wrażliwa, ugruczolona
– Czaszka
– u Strep. Pierścień oczodołu
– krótkie ramie żuchwy , długi pysk
– Metopiczne kości czołowe (kości czołowe nie zrastają się
– Niezrośnięte kości żuchwy
– budowa ucha – kość bębenkowa jest zawieszona
– Inny sposób doprowadzania krwi do mózgu; tętnica do mózgu przechodzi przez
strzemiączko
– Nadrzewny tryb życia (wyjątek: lemur katta)
– Uzębienie: do 36 zębów (po 3 przedtrzonowce) lub uzębienie zredukowane i duże
siekacze górne, oraz spłaszczone i grzebieniowate dolne siekacze często w postaci
grzebyka (do zdrapywania żywicy z drzew)
– Głównie pronogradyczne – tułów jest równoległy do podłoża (mniej więcej równe
kończyny, wyprostowane)
– owłosienie ciała
– dieta: owady owoce
– najdłuższy czwarty palec (43521)/(43251)
WYKŁAD IV
(19.03.2014)
→ Różnice między strePSIRHINI i haplothine
→ Różnice reprodukcyjne
– StrEPSIRHINI: Łożysko nabłonkowo-kosmówkowe; rozproszone; macica dwurożna;
minimalna opieka rodzicielska
– Haplothine: łożysko krwiokosmówkowe; dyskoidalne; macica pojedyncza; duża opieka
→ u STREPSIRHINI owłosiona pięta
→ Wielkość mózgowia
– o strePSIRHINI są mniej pofałdowane i mniejsze
→ MADAGASKAR (ekspansja człowieka na tym terenie spowodowała prawdopodobnie
wymieranie większych małpiatek
Nadrząd: Lemuroidea
– 1. Lemurkowate (Cheirogaleidae)
– najmniejsze z naczelnych (np. microcebus murinus)
– bardzo długi ogon
– pokryte futrem
– żywią się owadami, roślinami, liśćmi
– nadrzewny tryb życia
– jedynie Madagaskar
– budują gniazda
– zapadają w hibernacyjny sen
– 3 pary sutek
– tłuszcz w ogonie (zużywany w trakcie snu hibernacyjnego)
– Samice są receptywne jeden dzień w roku; przełom września i października
– Allocebus
– Lemurek myszaty (microcebus murinus))
– duże, blisko osadzone oczy
– górna warga wilgotna i podzielona
– może mieć trzy młode, przenosi je w ustach
– wije gniazda
– Microcebus cocquere
– żarłoczny
– chłepcze wodę
– żeruje na drzewie
– nosi młode na grzbiecie
– cheirogaleus
– gromadzenie tłuszczu w ogonie
– 2. Lepilemurowate (fikiliki)
– nocne
– długi ogon
– lepilemur sptentrionalis
– widoczne szaro-brązowe futro typowe dla tej nadrodziny
– cekotrofia
– w jelicie dużo bakterii syntetycznych; przez co może rozkładać celulozę
– 3. Lemurowate (lemuridae)
– chwytne dłonie i stopy
– długie kończyny i ogon
– barwne futro
– aktywne w nocy (wyj. Lemur catta)
– głównie nadrzewny tryb życia (wyj. Lemur catta)
– Lemur Katta
– widoczny długi, kontrastowo ubarwiony ogon
– jedyny gatunek, który dużo czas spędza na ziemi
– żyje w stadach (25 – 40 osobnikowe)
– 2133 – wzór zębowy
– przyssawki na palcach
– owadożerny głównie
– używanie gruczołów zapachowych do oznaczania terenu
– Lemur Vali
– brązowe futerko
– do 1 m
– płochliwe
– do 3 kg
– parę młodych i przenosi w pysku
– takson nocny
– 4. Indrisowate (Indiriidae)
– długie kończyny
– nadrzewny tryb życia
– skoczne
– największe z małpiatek (do 1 metra długości)
– Nie budują gniazd
– fałd skórny pod pachami (umożliwia nieco szybowcowy lot)
– 2123/2023
– Sifaka biała (propithecus varreauxi)
– dzienny
– bardzo złożone struktury społeczne
– owocożerne, liściożerne
– Indris (indri indri)
– dzienny
– monogamiczny
– wokal (używanie głosu do oznaczania terenu i do nawoływania)
– prophitecus diadema (sifaka)
– Nadrodzina: daubentoniidae
– jedyny żyjący gatunek to palczak madagaskarski (daubentonia madagascariensis)
– brak grzebienie zębowego
– 1013/1003
– wydłużony trzeci palce dłoni
– ma niezależną kontrole neuronalną; może się wyginać o 90 st. w różnych
kierunkach; służy do stukania kory drzew (wie czy jest wydrążenie czy jest
drewno), szuka larw, zębami się wgryza i wsadza palec
– brak pazura na drugim palcu stopy
– największa z nocnych małpiatek
– długi ogon
– buduje gniazda z liści
– nie lubi światła; posiada tapetum lucidum
– żywi się owadami, larwami, trzciną
→ Odżywianie się
– Hapalemu – żywi się młodymi pędami bambusa
– lepilemur – liściożerne
– Baubentonia – larwy owadów
– cheirogaleus medius – zapada w letarg na przynajmniej 6,7 miesięcy podczas długiej
suchej zim
– Phaner furcifer i Mirza coguereli – wydzieliny z owadów podczas zimy
– Rozmnażanie
– monogamiczne: indri, lemur rubiventer, varecia, prophitecus diadema, hapalemur
griseus, Avahi
– wszystkie gatunki są sezonowo rozrodcze, okres rozrodczy rozciąga się od kilku dni
do dwóch miesięcy; wiele gatunków korzysta z gniazd lub otworów w drzewach
jako lęgowisk
Lemury vs Lorisy
– Lemury mają pierścień bębenkowy (taka liana w uchu
– lemury mają kość jarzmową łączącą się kością łzową; kość szczękowa wchodzi między
kość jarzmową i łzową
– u lemurów nie kość sitowa buduje przyśrodkowej części oczodołu
– u lemurów główna tętnica szyjna przechodzi do mózgu przez kość klinową, przez
strzemiączko; u lorisów omija i biegnie przyśrodkowo przez przedni otwór łzowy
→ Poza Madagaskarem
→ Lorisoidea
– 1. Lorisowate (lorisidae)
– nadrzewny tryb życia
– aktywne w nocy
– krótki ogon (uwsteczniony)
– powolne ruchy
– płd-wsch Azja i Afryka
– 2133/2133
– Myją ręce moczem by zwiększyć przyczepność łap
– Lori kukang (nycticebus coucang) Azja, Lori wysmukły (loris tradigradus) Azja,
Srilanka
– nie skaczą
– chodzą po drzewach
– bardzo leniwe
– Maja o 40 % wolniejszy metabolizm dla zwierząt o takiej masie
– zredukowany drugi palec
– specyficzny sposób unerwienia nadgarstka (przeciw drętwieniu ramienia)
– 21 – 23 kręgów piersiowych i lędźwiowych
– 2. Galagowate
– nadrzewnych, nocny tryb życia
– długi ogon
– silne kończyny tylne
– duże uszy i oczy
– afryka płd i środkowa
– kończyny tylne zdecydowanie dłuższe od innych; wydłużenie dwóch kości
stępu
– galago gruboogonowy
– 2133/2133
– zaostrzony pazur
– samce samotnikami; samice małe grupy
– nocne; wokalizacja
– węchowe oznaczanie terytorium
– wertykalne skoki
Wykład VI
(2.04.2014)
→ Simiiformes
- Małpy wąskonose (Catarrhini)
◦ wąska przegroda nosowa
◦ 5 palców,
◦ paznokcie
◦ skomplikowana struktura społeczna
◦ nadrzewny i naziemny tryb życia
◦ Europa, Azja i Afryka
◦ Dzienne
– Małpy wąskonose zwierzokształtne (cercopithecoidea)
– wielkość średnia lub duża (do 50kg)
– nagnioty pośladkowe (modzele)
– dymorfizm płciowy (dichromatyzm [rzadki]; dymorfizm wielkości ciała)
– dzienny tryb życia
– całkiem mądre
– Różnice w pod rodzinach:
Colobine
cercopithecinae
- Szeroka przegroda między oczodołami
- Wąskie siekacze
- wysokie łuski zębowe
- wysoka żuchwa
- 4 komorowy żołądek
- długi ogon, długie kończyny tylne, krótkie
kciuki u kończyn przednich
- Bliskie położenie oczodołów
- szerokie i duże
- prosty żołądek, ale worki policzkowe
- niska i spłaszczona żuchwa
- krótki ogon, kończyny przybliżonej długości
→ Expensive tissue hypothesis
→ Podrodzina Cercopithecinae
– Wszystkożerne
– najbardziej rozpowszechniona podrodzina
– torby policzkowe
– prosty żołądek
– duże rozmiary ciała (do 50kg)
– głównie nadrzewny tryb życia
– kończyny przednie i tylne podobne długości
– duże grupy, złożone relacje
– samce emigrują, samice zostają (ochrona przed chowem wsobnym)
– wyraźny dymorfizm płciowy
– samice – wyraźnie określony okres płodny
→ Koczkodany (różne gatunki)
– Koczkodan czarno-siwy
– bardzo społeczne
– żerowanie na polach
– Koczkodan zielono-siwy
– patas
– KULT FALLICZNY → Odstraszanie! Ekshibicjoniści lubią jak się ktoś boi
– chuj Ci w dupę, w oko - groźba
– dał dupy – uległość, problem
– Mangaba – Cercocebus
– mangaba zwyczajna
– głównie leśne
– długi ogon
– dźwięki „szczekania”
– jasne białe powieki
– osiadły tryb życia (nawet na jednym drzewie)
– w grupach rodzinnych (1 samiec, kilka samic) (łączenie rodzin)
– bardzo żarłoczne; owady
– Makakowate
– Makaka manga (macaca sinica)
– 44 chromosomy
– 19 gatunków
– why sukces ilościowy
– pływają; brak barier rzecznych
– mogą przechodzić tereny niezalesione
– jedzą prawie wszystko
– stosunkowo agresywne
– odporne na zimno (nawet w himalajach)
– Azja południowa i wschodnia
– Rezus Macaca mulatta
– Iskanie – przejaw bardzo złożonych relacji
– powoduje wydzielanie endorfin
– MAGOT – madagaskarem
– Papionini
– Pawian płaszczowy (papio hadadrys)
– Pawiany głównie afryka i Arabia
– Mandrillus sphinx
– Pawiany
– 5 gatunków (4 sawannowe i jeden papio)
– pawian zielono-siwy (w naszym zoo)
– duży dymorfizm płciowy
Wykład VII
(16.04.2014)
→ Podrodzina Colobinae
– Liściożerne
– złożony wielokomorowy
– brak toreb policzkowych
– średni rozmiar ciała (4-10 kg)
– Dłuższe tylne kończyny, uwsteczniony kciuk
– poligamiczne
– proste relacje w grupie
– futra młodych odmiennie ubarwione (funkcja: identyfikacja)
– Zabójstwo młodych przez dorosłe samce (infanticide/lanfury)
– Langury mają system haremowy; samiec zdobywający harem – zabija młode
swojego poprzednika; zanika supresja owulacji przy karmieniu i samica staje się
płodna; zabijają także te młode, które się rodzą w przeciągu 5-6 miesięcy od objęcia
haremu (tyle trwa ciąża)
– Wystpowanie subkontynent indyjski, Azja południowo-wschodnia
– Gerezy
– nawet brak kciuka
– zwisający ogon
– dymorfizm płciowy (10 kg samce; samice 25% mniej)
– małe grupy i grupy kawalerów
– Langury
– Kilkanaście gatunków; najsławniejszy kulman (wyj. Jest bardzo naziemny)
– tworzy haremy i
– Nosacz sundajski (nasalis larvatus)
– samiec posiada charakterystyczny wiszący noc, rośnie z wiekiem (samice lubią duże
nosy – hipoteza handikapu (radzenie sobie z większym obciążeniem jest atrakcyjne)
Dzieciobójstwo u langurów
– ofiarami samców są niemowlęta, które:
– są jeszcze karmione piersią i duże uwagi ze strony matki
– nie ma bezpośrednich danych dotyczących dyskryminacji płci
– hipotezy:
– strategia reprodukcyjna
– konkurencja o pokarm
– gęstość populacji
– patologia
– Przykładowe badania
– w 95,7% przypadków dzieciobójstwa nie były ojcem niemowlęcia, które
zabił gdyż w tym czasie nie był dojrzały lub nie miał pierwszeństwa
seksualnego
– w 75% (na 12) dzieciobójstwa samie morderca kopulował następnie z matką
ofiary
– występuje u wielu gat. naczelnych:
– Langur
– gereza
– koczkodany (cercophitecus mitis)
– gorilla
– Pan
→ Catarrhini
– Małpy człekokształtne (Hominoidea)(apes – małpy bez ogona; monkey)
– największe naczelne
– brak ogona
– długie kończyny przednie (z wyj. h. Sapiens)
– duży mózg
– potrafią stać na dwóch nogach (co nie znaczy że są dwunożne)
– chodzą po ziemi albo
– a) opierając się n środkowych paliczkach ręki (ang. knuckle-walking) –
szympans i goryl albo
– b) na bocznych krawędziach
– Rodzina gibonowatych (hylobatidae) (
– Azja płd-wschodnia
– długie, smukłe kończyny (b. duży wskaźnik międzykończynowy – dwa razy
dłuższe kończyny górne niż dolne)
– nadrzewny tryb życia
– średnia wielkość ciała
– nie ma dymorfizmu
– worek krtaniowy (duży i nagi u siamanga)
– nagnioty pośladkowe
– ruchy brachiacyjne
– żyją w małych spokrewnionych grupach – monogamiczna rodzina (do 6
osobników)
– terytorialne
– samce nawołują samice za pomocą charakterystycznych odgłosów
– jedzą liście, owoce, pędy roślin
– Siamang (symphalangus syndactylus)
– zrośnięty 2 i 3
– Reprodukcja i monomorfizm
– brak znaczącego dymorfizmu
– brak sezonowych urodzeń w większości badanych obszarów
– samice i samce osiągają dojrzałość w wieku 8-10
– menarche ok. 8 roku
– brak skóry seksualnej (nie do końca; nie wielkie szczątkowe)
– para płodzi średnio 5-6 potomków przez reprodukcyjny czas życia tj. 10-20
lat
– przerwa między urodzeniami u samicy to 2 lub więcej lat
– kopulacje rzadko
– inicjowanie kopulacji najczęściej przez samca (są wyjątki)
– Terytorializm
– gibon zamieszkują wyznaczone zasięgiem areały o wielkości ok 34 ha,
zawierające najważniejsze części (terytoria), które stanowią 75%
– terytoria są patrolowane, a także bronione poprzez głośne poranne śpiewanie
oraz spotkania sąsiadami na granicy terytorium
– h. muelleri i pileatus i syndactylus przemierzają dziennie 800-900 m, inne
gatunki 1000 – 1500m
– Sprawdzenie całego obszaru terytorium zajmuje 2-3 dni
– Pokarm
– owoce 60% (od 30 do 90%)
– liście 30%
– figi
– kwiaty, owady
– Adaptacje do brachiacji
– specyficznie ukształtowany nadgarstek – rotacja
– grzebietowo położona łopatka
– szeroko klatka piersiowa
– krótki odcinek lędźwiowy
– Rodzina człowiekowatych (hominidae)
– największe naczelne
– bardzo inteligentne
– postawa półwyprostowana
– bardzo długi rozwój osobniczy
– menstruacja
– używanie narzędzi
– silne barki i ramiona (brachiacja)
– pionowa postawa: zmiana w budowie miednicy, kształcie kręgosłupa
– brak ogona
– duża puszka mózgowa
– kciuk i paluch przeciwstawne (wyj: człowiek)
- Orangutan (Pongo)
– Lasy deszczowe Bornego i Sumatry
– długie ręce, krótkie nogi
– nadrzewny tryb życia
– samce żyją samotnie na dużym terytorium
– przywołują samice za pomocą gardłowych odgłosów
– łączą się w pary tylko w okresie kopulacji
– samice rodzą młode co 8 lat
– 2 podgatunki:
– orangutan borneański (pygmeus) i sumatrzański (abelli)
– oczodoły bardzo blisko siebie położone, wysokość oczodołu większe niż szerokość;
grzebień strzałkowy i potyliczkowy
– Goryl (Gorilla)
– największe żyjące małpy człekokształtne (nawet ponad 200 kg, wzrost 1,75 m)
– roślinożerne:
– spokojny tryb życia, częste odpoczynki
– niewielkie terytorium (ok. 5-30km) – srebrzysto plecy
– naziemny tryb życia
– lasy równikowe afryki środkowej
– 2 gatunki: Goryl zachodni (gorilla gorilla)
–
– goryl wschodni (gorilla beringei)
– dłuższe, grubsze i czarne uwłosienie -
– Grupy od 2 do 20 osobników
– 1 dominujący samiec w stadzie (samiec alfa)
– brak relacji między samcami (niespokrewnione)
– silne relacje pomiędzy samicami i samcem alfa (ochrona)
– agresja wobec młodych (przypadki dzieciobójstwa)
– Gorilla Gorilla – zachodni
– gorila gorilla gorilla
– gorilla gorilla diehli
– Gorilla beringei – wschodni
– gorilla beringei beringei
– gorilla beringei graueri