UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI

INSTYTUT EKONOMII FINANSÓW I ZARZĄDZANIA

CZY INSTYTUCJE PROWADZĄCE POLITYKĘ
GOSPODARCZĄ WYCIĄGAJĄ WNIOSKI Z
PRZESZŁOŚCI? PORÓWNAJ DZIAŁANIA TYCH
INSTYTUCJI W OBLICZU DWÓCH KRYZUSÓW
FINANSOWYCH: 1929-1930 ORAZ 2008-2009.

Esej zaliczeniowy z przedmiotu „Rynki finansowe”

Olga Budzik

III rok, niestacjonarne, ekonomia

Kraków 2016

1

Wprowadzenie

W historii byliśmy świadkami dwóch dużych kryzysów, które ze względu na swoje liczne

konsekwencje w sektorze finansowym i gospodarczym są obiektem wielu badań i wciąż budzą kontrowersje.

Przyczyn Wielkiego Kryzysu lat 1929-1930 tak jak i kryzysu z 2008-2009 jest wiele. Wydarzenia określane

mianem Wielkiego Kryzysu rynków finansowych od lat 30. XX w., wywołały dyskusje˛ na temat możliwych

przyczyn tego zjawiska i sposobów walki z nim. Jednak czy instytucje nadzoru finansowego uczą się na

błędach? Doświadczenia ostatniego kryzysu finansowego, który przerodził się w światowy kryzys

gospodarczy, skłoniły społeczność międzynarodową do przekonania, że globalna stabilność finansowa

wymaga współpracy między krajowymi organami nadzoru finansowego.

Działania instytucji prowadzących politykę gospodarczą w czasie Wielkiego Kryzysu niekoniecznie

były działaniami, które zapobiegały drastycznym skutkom załamania. Czy działania instytucji w obliczu

dwóch kryzysów finansowych były powielane? W niniejszym tekście porównamy działania instytucji

prowadzących politykę gospodarczą w obliczu dwóch kryzysów finansowych: 1929-1930 oraz 2008-2009.

Aby dobrze zrekonstruować działa sieci bezpieczeństwa finansowego, instytucji nadzoru omówimy także

przyczyny powstania tych kryzysów. Kryzysów które zmieniły gospodarki, przyczyniły się do utraty

zaufania do instytucji finansowych oraz do tego, że dzisiejszy rynek finansowy wygląda tak jak dziś.

Wielki Kryzys 1929-1930

Zanim przejdziemy do analizy działań instytucji prowadzących politykę gospodarczą musimy

wspomnieć, że System Rezerwy Federalnej (Fed) jako bank centralny Stanów Zjednoczonych był w 1929 r.

młodą instytucją istniejącą dopiero od 16 lat. Zdołał wówczas popełnić karygodne błędy, które przyczyniły

się do wybuchu wielkiego kryzysu.

.

Popularne są zdania, że wielki kryzys z lat 1929–1933 został wywołany

przez „nieodpowiedzialnych spekulantów", którzy doprowadzili do krachu na Wall Street, a ten przekształcił

się w kryzys bankowy, recesję, a następnie depresję. “The Wall Street collapse of September–October 1929

and the Great Depression which followed it were among the most important events of the twentieth century”

- tak kryzys na giełdzie komentuje Murray N. Rathbard.

1

Popularne są zdania, że wielki kryzys z lat 1929–1933 został wywołany przez „nieodpowiedzialnych

spekulantów", którzy doprowadzili do krachu na Wall Street, a ten przekształcił się w kryzys bankowy,

recesję, a następnie depresję. W debacie publicznej, pod wpływem nauk Johna Maynarda Keynesa, zrodziło

się przekonanie, że kryzys powstał, dlatego że państwo nie wyręczyło w porę „niewidzialnej ręki rynku" i

nie zdecydowało się na fiskalną stymulację gospodarki. Istnieje jednak również teoria, która głównym

winowajcą wielkiego kryzysu czyni Rezerwę Federalną.

2

_______________________

1

Murray N. Rathbard, America's Great Depression, Misses Institute, 2000, str. 12

2 Piotr Borowski, Polityka finansowa Systemu Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas
wielkiego kryzysu lat:1929-1933, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011, str. 146-149

2

Prześledźmy te wydarzenia od początku. Pierwszym objawem kryzysu był krach na giełdzie

nowojorskiej, tzw. krach na Wall Street. Jeszcze 5 września ekonomista Roger W. Babson ostrzegał: „Prędzej

czy później krach musi nadejść”.

W odpowiedzi na jego słowa zaufanie klientów zaczęło topnieć. 24

października 1929 giełda załamała się, kiedy w sprzedaży wartość większości udziałów spadła praktycznie

do zera. Inwestorzy stracili wszystko, a ci, którzy wzięli kredyty, zbankrutowali. Dłużników było tak wielu,

że banki utraciły dużą część wkładów ludności a tym samym pieniędzy. Wiele z nich ogłosiło też

bankructwo. W ten sposób rozpoczęła się spirala zadłużenia, która stała się pierwszym etapem Wielkiego

Kryzysu. Średnia cena akcji spółek publicznych tuż przed wielkim krachem w październiku 1929 r. wzrosła

aż o 400%. Niska stopa procentowa w połączeniu z możliwością łatwego refinansowania działalności

bankowej oraz redukcja ciężarów podatkowych osób fizycznych doprowadziły do nadmiernego

nagromadzenia oszczędności przez instytucje pośrednictwa finansowego, przedsiębiorstwa i osoby

fizyczne, które następnie zostały wykorzystane do inwestycji giełdowych. Oprócz tego ludzie dali się

porwać fali optymizmu, "owczego pędu" który towarzyszył przy rosnących cenach akcji. Akcje kupowano

też głównie za pożyczone pieniądze z myślą o ich szybkiej odsprzedaży po wyższej cenie. Jak się okazuje

System Rezerwy Federalnej przyczynił się do krachu na giełdzie w wspomniany "Czarny Czwartek". FED

zwiększył podaż pieniądza w gospodarce narodowej, po czym w roku 1928 gwałtownie podniósł

stopy procentowe, w celu utrzymania wymienialności dolara na złoto po sztywnym kursie.

3

Spowodowało to w następnym roku recesję oraz przyśpieszyło załamanie na rynku kapitałowym Wall

Street. Trzeba tutaj jednak zaznaczyć, że przed wybuchem krachu i podwyższeniem stóp procentowych przez

FED, utrzymywane były niskie stopy procentowe, co sprzyjało "życiem na kredyt", nadmiernej kreacji

pieniądza inicjowanej przez banki centralne. Tak kreowany pieniądz obarczony niskim ryzykiem był

kierowany w szczególności na giełdę i tym samym tworzył warunki spekulacyjne. FED poprzez

podwyższenie stóp procentowych odciął źródła taniego pieniądza, a giełda zaczęła wracać do równowagi -

czyli nastąpiło pękniecie banki spekulacyjnej na Wall Street.

Fed powstał głównie po to aby spełniać m.in. funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji. Instytucji

mającej gwarantować stabilność systemu finansowego i podtrzymywać sektor bankowy w chwilach kryzysu.

Wcześniej, banki radziły sobie same. Musiały zatem badać czy dany klient jest w stanie spłacić swoje długi,

kredyty zaciągnięte, jego zabezpieczenie na wypadek zdarzeń losowych i kryzysów. Duże banki brały na

siebie ciężar powstrzymywania paniki, bo obawiały się, że może się ona rozlać po całym sektorze i dotknąć

ich samych bezpośrednio. Gdy powstał Fed, nie miały już motywacji do takich działań, gdyż uznawały, że to

Rezerwa Federalna weźmie na siebie ciężar ratowania mniejszych

pożyczkodawców. FED jenak uważał, że

nie ma co ratować słabszych banków, które powinny upaść, by oczyścić system.

4

___________________

3 Piotr Borowski, Polityka finansowa Systemu Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas
wielkiego kryzysu lat:1929-1933, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011, str. 150-153

4

Joanna Trembińska, Działania podejmowane przez Banki Centralne w kontekście kryzysu finansowego, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr. 569, str. 356-357

3

Następnym błędem były operacje otwartego rynku. Bank centralny zamierzał wyhamować boom,

podwyższając stopę dyskontową, zarazem jednak nie był skłonny do podniesienia stopy dyskontowej,

ponieważ oznaczałoby to wzrost oprocentowania kredytów dla podmiotów o potrzebach kredytowych.

Ostatecznie, w sierpniu 1929 r., Rada Rezerwy Federalnej podniosła stopę dyskontową o 10 punktów

bazowych z 5 do 6%, Wtedy na rynku akcji pojawiła się już potężna nadwyżka spekulacyjna i skutkiem

podjętych przez Fed działań było tylko przyśpieszenie krachu na giełdzie i popchnięcie gospodarki w stan

recesji. Innym ważnym punktem była decyzja Herberta Hoovera, ówczesnego prezydenta Stanów

Zjednoczonych. Nie zdecydował się on na ingerencję administracji w nowojorską giełdę i rozciągnięcie

nad nią rządowego nadzoru, co było błędem.

Niestety, kolejnym błędem FEDu było pozwolenie na upadek ponad 10 tysięcy banków, spośród

30 tysięcy, a w tym również banków centralnych. Nasiliły się takie problemy jak negatywna selekcja i

ryzyko nadużycia na rynkach kredytowych. Zamknięcie ponad jednej trzeciej banków zredukowało

zakres pośrednictwa finansowego a co za tym idzie bezpośrednio przekładało się na spadek produkcji

przemysłowej i wzrost bezrobocia, które w chwilach kryzysu i tak już było wysokie. Gospodarka zaczęła

się hamować. Bezrobocie wzrosło do 30%, nastąpił spadek produkcji przemysłowej o ponad 50% PKB.

Warunkiem do odbudowy sytuacji było przywrócenie, w drodze ścisłej współpracy banku centralnego i

władz publicznych, efektywnego funkcjonowania rynków finansowych i kapitałowych. Uściślenie prawa,

szybkie decyzje i wydanie dobrych dyrektyw. Polityka finansowa Systemu Rezerwy Federalnej powiększyła

rozmiary kryzysu. Rada Rezerwy Federalnej, która od 1928 r. przejęła ponownie kontrolę nad polityką

pieniężną banku centralnego, odstąpiła od dokonywania zakupów na otwartym rynku. Teraz pożyczki

dyskontowe nie mogły być udzielane bankom, które przed załamaniem na Wall Street w swojej działalności

zorientowane były głównie na finansowanie zakupów akcji. Po załamaniu na rynku akcji, nowojorski Bank

Rezerwy, aby zmniejszyć szok i podreperować płynność finansową banków, jeszcze tego samego dnia

przeznaczył około 160 mln USD na zakupy papierów wartościowych. Inicjatywa ta natychmiast przełożyła

się na wzrost środków płynnych w dyspozycji sektora bankowego. Uniknięto paniki bankowej. Również

waszyngtoński Zarząd zlecił zakupy na otwartym rynku papierów wartościowych o wartości 155 mln

dolarów.

"Czarny Czwartek" doprowadził do znacznego spadku wartości osobistego majątku wielu rodzin i

ludzi. Była to lawina złych decyzji FEDu i rządu które spowodowały, iż załagodzenie skutków kryzysu było

trudne i trwało dużo czasu.

5

________________________

5

Piotr Borowski, Polityka finansowa Systemu Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas

wielkiego kryzysu lat:1929-1933, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011, str. 158-169

4

Kryzys lat 2008-2009

Bezpośrednią przyczyną załamywania się funkcjonowania światowego systemu finansowego od

połowy 2007 r. była hossa na rynku kredytów hipotecznych. Kredytów tych udzielały banki w USA przy

wysokim ryzyku spłaty osobom o niewystarczających możliwościach finansowych. Utrata zaufania

uczestników rynku finansowego o brak płynności na skutek wybuchu kryzysu spowodowały, że banki

centralne oraz rządy zastosowały politykę interwencjonizmu, polegającej na bezpośredniej interwencjo

państwa na rynku. Jak tym razem, już doświadczone poprzednim kryzysem radziły sobie instytucje takie jak

System Rezerwy Federalnej i rząd USA wobec kryzysu który nastąpił w latach 2008-2009? Czy poprzedni

Wielki Kryzys nauczył FED odpowiedniego reagowania na sytuacje kryzysową?

Po obniżeniu zaufania do systemu finansowego banki centralne aktywnie angażowaly się w

zarządzanie sytuacją kryzysową. Banki centralne dbały o stabilność cen, która była ich nadrzędnym celem

oraz o stabilność systemu finansowego. Głównym instrumentem zastosowanym przez banki centralne była

redukcja stóprocentowych. Stopa funduszy federalnych została obniżona z poziomu 5,25% do 2%. Inflacja

była wyższa od oficjalnych stóprocentowych. Także polityka rządu, iż każdy Amerykanin powinien mieć

swój własny dom przyczynił się do wzrostu popytu na nieruchomości. Bill Clinton naciskał na możliwość

rozszerzenia kredytobiorców hipotecznych o osoby mniej zarabiające. Rolę gwaranta takich kredytów

zapewniały dwa siostrzane przedsiębiorstwa państwowe – Fannie Mae i Freddie Mac oraz rządowa agencja

Federal Housing Administration. Ceny nieruchomości zaczęły stopniowo piąć się w górę. Jednocześnie

niskie stopy procentowe pozytywnie motywowały do zaciągania kredytów hipotecznych. Popularne stało się

zarabianie na nich za pomocą kredyu, zwrot z nieruchomości wynosił do kilkudziesięciu procent. Niestety,

kredyty przez niskie stopy procentowe i nieoszacowanie ryzyka niewypłacalności osób którym udzielano

kredytów przyczyniły się do krytycznej sytuacji na rynkach finansowych.

6

Banka spekulacyjna napędzała wzrost PKB o 2% rocznie, ponieważ duża część amerykańskiego

wzrostu gospodarczego jest generowana przez budownictwo. Zadłużenie amerykańskich gospodarstw

domowych wzrosło z poziomu do ponad 100% PKB. Wszystko dlatego, że Amerykanie, wobec łatwej

dostępności i taniości kredytu, masowo zaczęli kupować nowe domy. Po latach luzowania polityki pieninej,

wobec symptomów przegrzania gospodarki i z obawy przed wzrostem inflacji Fed zaczął podnosić stopy

procentowe. W uzasadnieniu Fed zwrócił uwagę np. na negatywny wpływ na gospodarkę wysokich cen ropy

i w efekcie wzrost kosztów energii oraz inflacje. Ale czy na pewno by

ｳa to dobra decyzja? W roku 2006

podniesienie stóp procentowych spowodowało zwiększenie obciążeń odsetkowych oraz zmniejszenie

lokowania kapitału w nieruchomości.

7

_____________________

6

Paweł Jóźwiakowski; Kryzys finansowy – przebieg i skutki dla gospodarki; Czasopismo Zeszyty Naukowe Polskiego

Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze; Zielona Góra 2015, str. 6, 11-13

7

Błażej Dudkiewicz, System Rezerwy Federalnej oraz rząd USA wobec kryzysu finansowego 2007-2009, red.

Wiesława Przybylska Kapuścińska, Wydanie I, CeDeWu Sp. Z.O.O, 2011, str. 7-9

5

Ceny nieruchomości zaczęły rosnąć, a konsumentów nie było stać na spłatę kredytu. Banki poprzez

odcięcie od przypływu pieniędzy z rat zaczynały zajmować nieruchomości i je sprzedawać. Sytuacja zaczęła

się pogarszać gdy FED znowu zdecydował obniżyć stopy procentowe do 2%. Miało to na celu obniżenie

obciążeń kredytowych i wpompowanie w rynek taniego pieniądza. Pojawił się kryzys.

Od czasu pojawienia się kryzysu finansowego FED dokonał zakupów interwencyjnych na kwotę

przekraczającą 2 bln USD. Drugą decyzją było dodrukowanie 600 mld USD, za które kupowano papiery

wartościowe aby zwiększyć inflacje. Dostarczona w taki sposób gotówka miała podziałać ana wzrost

gospodarczy USA. Dla banków u progu bankructwa zostało zastosowane wsparcie płynnościowe. Rola

banków centralnych była określana jako pożyczkodawców ostatniej instancji. FED dostarczał

indywidualnym bankom płynności w ramach okna dyskontowego w razie pojawienia się krótkoterminowych

problemów. Wprowadzono także ułatwienie akcji terminowych , dzięki czemu banki nie musiały korzystać z

okna dyskontowego, lecz mogły licytować fundusze bezpośrednio z FED. System Rezerw Federalnych

zareagował inaczej niż w Wielkim Kryzysie na bankructwo banków. Angażował się w sytuacje, w których

duże instytucje finansowe stawały na skraju bankructwa. Bank Bear Stearns został zakupiony przez JP

Morgan Chase. FED udzielił wsparcia przyjmującej instytucji na kwot 30 mld USD. Również banki USA

Merrill Lynch,Goldman Sachs,Morgan Stanley,Citigroup zostały pospiesznie dokapitalizowane, by zapobiec

upadłości. Znacjonalizowano Fannie Mae i Freddie Mac. Pomoc publiczną na kwotę 85 mld. USD dostał

ubezpieczyciel American International Group.

8

W kryzysie lat 2008-2009 dużą rolę odegrał także Międzynarodowy Fundusz Walutowy. To MFW w

czasach kryzysu zareagowało kilka milionów dolarów pożyczek krajom najbardziej poszkodowanych w

kryzysie np. Islandii czy Węgrom.

Z duża krytyką w literaturze możemy spotkać się jednakże z Agencjami Ratingowymi. W wielu krajach

renomowane, światowym agencjom ratingowym jak Standard & Poor's, Moody's Investors Service i Fich

Ratings zarzuca się przede wszystkim, że zbyt długo wystawiały wysokie oceny papierom dłużnym

emitowanym w oparciu o należności z tytułu kredytów mieszkaniowych udzielanym Amerykanom o niskiej

zdolności kredytowej, przez co wspierały handel w okresie kiedy ich standing był już bardzo zły.

Najlepszym tego przykładem był bank Lehman Brothers, który w 2007 roku otrzymał od agencji Standard

& Poor's rating A+, a tydzień przed bankructwem rating A. Z tego powodu agencje ratingowe niewątpliwie

ponoszą współodpowiedzialność za zawirowania na rynkach finansowych.

9

______________________

8

Błażej Dudkiewicz, System Rezerwy Federalnej oraz rząd USA wobec kryzysu finansowego 2007-2009,

red. Wiesława Przybylska Kapuścińska, Wydanie I, CeDeWu Sp. Z.O.O, 2011, str. 10-13

9

Eugeniusz Gostomski; Odpowiedzialność agencji ratingowych za kryzys subprime; cedewu.pl; Warszawa

2009; Wydanie I; Red. Marcin Kalinowski, str. 7-8

6

Podsumowanie

Analizując działania rządu amerykańskiego i FEDu w latach Wielkiego Kryzysu i kryzysu lat 2008-

2009 widać widoczną poprawę i naukę wyciągniętą w zarządzaniu rynkiem finansowym. Istnieje wiele

różnic pomiędzy kryzysem finansowym który wybuchł w 2007 roku a Wielkim Kryzysem. W czasie

Wielkiego Kryzysu FED zrobił niewiele aby powstrzymać fale upadłości banków komercyjnych. Władzie

monetarne nie zapewniły sektorowi finansowemu odpowiedniego zastrzyku płynności, który powstrzymałby

kurczenie się podaży pieniądza. Zgodnie z prawem, pożyczki FEDu musiały w części mieć pokrycie w

rezerwach złota. W kryzysie lat 2008-2009 FED ma nieograniczone możliwości drukowania pieniądza.

Bank aktywnie przeciwdziała ryzyku powtórki scenariusza znanego z Wielkiego Kryzysu. Wspomniany

wzrost podaży pieniądza jest spowodowany potężnych zastrzyków FEDu. Skuteczne reakcje Fedu oraz rządu

USA wydawały się niezbędne dla zminimalizowania skutków załamania gospodarczego. Kryzys 2008

spotkał się z szybką reakcją, zbór działań okazał się bardzo szeroki, a działania stabilizacyjne banku

centralnego zastałe wsparte przez rząd (czego nie doświadczyliśmy w czasach Wielkiego Kryzysu). Rząd

zachęcał firmy do inwestowania i zatrudniania nowych pracowników co było kluczowe dla ożywienia

gospodarki i pomocne przy wyjściu z kryzysu.

Porównując główne stanowiska ekonomistów Wielki Kryzys wg Keynesa został spowodowany

spadkiem zagregowanego popytu, który był następstwem przeinwestowania gospodarki. Inne stanowisko

przyjmowali monetaryści, którzy to wskazywali na błędną politykę FEDu i rządu.

.

10

Natomiast według profesora Ericha Streisslera, który kontynuuje teorię ekonomiczną szkoły

austriackiej, „kryzys z roku 2001 został przesunięty w czasie na skutek rozluźnienia polityki pieniężnej i

fiskalnej, a w roku 2008 wybuchł z ogromną siłą.” (wypowiedź dla „

WirtschaftsBlatt

”, z września 2011 r.).

Erich Streissler uważa że wzrost, który trwał w latach 2002-2007 w USA był sztucznie podtrzymywany

przez politykę gospodarczą rządu i Rezerwy Federalnej.

Według mnie instytucje prowadzące politykę gospodarczą w czasach kryzysu takie jak np. FED

wyciągają wnioski z przyszłości. Kryzys lat 1929-1930 wiele nauczył rząd amerykański i System Rezerwy

Federalnej, czego najlepszym przykładem była poprawnej reakcji i działań w kryzysie 2008r. FED w

współczesnym kryzysie również popełniał błędy tak samo jak i rząd. Mowa tutaj o luźnej polityce pieniężnej

w obu przypadkach. Nie można jednak wykluczyć, że ich działalność w ramach walki z kryzysem była taka

sama i instytucje te nie wyciągają wniosków z przeszłości.

11

________________________________

10

Marzena Walasik; Nowa architektura finansowa; Globalne Rynki Finansowe W Dobie Kryzysu; Redakcja naukowa

Jan L. Bednarczyk, Sławomir I. Bukowski, Józef Misala; cedewu.pl; Warszawa 2009; Wydanie I, str. 19-22

11

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/czym-rozni-sie-obecny-kryzys-od-wielkiej-depresji/

7

Bibliografia:

・ Konrad Bartas; Wielki Kryzys Gospodarczy W Stanach Zjednoczonych W Interpretacji Keynesa i

Szkoły Monetarystycznej

・ Eugeniusz Gostomski; Odpowiedzialność agencji ratingowych za kryzys subprime; cedewu.pl;

Warszawa 2009; Wyadnie I; Red. Marcin Kalinowski

・ Marzena Walasik; Nowa architektura finansowa; Globalne Rynki Finansowe W Dobie Kryzysu;

Redakcja naukowa Jan L. Bednarczyk, Sławomir I. Bukowski, Józef Misala; cedewu.pl; Warszawa

2009; Wydanie I

・

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/czym-rozni-sie-obecny-kryzys-od-

wielkiej-depresji/

・ Paweł Jóźwiakowski; Kryzys finansowy – przebieg i skutki dla gospodarki; Czasopismo Zeszyty

Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze; Zielona Góra 2015

8