Rodzina jest podstawowym i najlepszym miejscem na świecie dla dziecka, w którym ono wzrasta i rozwija się. W rodzinie dziecko powinno czuć się bezpieczne, kochane i akceptowane. Wartość wychowawczą środowiska rodzinnego wyznacza kultura ogólna i pedagogiczna obojga rodziców. Kultura ta wyraża się m.in. w stosowanych metodach wychowawczych. Szczególne miejsce wśród tych metod zajmują kary niepedagogiczne, które często przybierają formę przemocy.
Mylnym jest przekonanie rodziców, że bicie jest skuteczną metodą, która powoduje, że dziecko jest bardziej posłuszne. Bardzo łatwo można przekroczyć barierę zwykłego karania i przejść do brutalnej przemocy. Coraz częściej słyszy się o alarmujących doniesieniach dotyczących znęcania się dorosłych nad najmłodszymi członkami rodziny.
Irena Pospiszyl twierdzi, że problem zdefiniowania zjawiska przemocy polega na tym, że jeśli definicja obejmuje swoim zasięgiem wszystkie przejawy przemocy, staje się zbyt ogólna, by mogła być przydatna w praktyce, jeżeli natomiast stara się być precyzyjna, obejmuje tylko przypadki skrajne.
Pospiszyl (1994) przemocą nazywa "wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w wolność osobistą jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji" I. Pospiszyl unika w tej definicji zaliczanie do przemocy zachowań nieświadomych, przypadkowych, - będących efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności oraz zachowań krzywdzących wynikających z ludzkiej bezradności.
Według I. Pospiszyl- przemoc wobec dziecka to bierne lub czynne formy sprawowania nad nim władzy. Czynne formy: „bicie pięścią, przedmiotem, bicie na oślep, kopanie , zmuszanie do uwłaczających posług oraz zachowania o wyjątkowej brutalności takie jak: oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanie, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa”. Przemoc fizyczna bierna to zakazy- mówienia, chodzenia, załatwiania fizjologicznych potrzeb, zakaz wychodzenia z domu.
Irena Pospiszyl wyodrębnia koncepcje koncentrujące się wokół przyczyn przemocy dziecka.
KONCEPCJA PSYCHIATRYCZNA, która koncentruje całą odpowiedzialność za przemoc w patologicznej osobowości rodzica. Zakłada, że znęcanie się nad dziećmi wynika z zaburzeń psychicznych rodziców. Jednocześnie przemoc wobec dziecka jest manifestacją owych zachowań - zaburzeń.
KONCEPCJA SOCJOLOGICZNA, która za decydujące o sposobie postępowania z dzieckiem, a w tym posługiwaniu się przemocą, uznaje m.in. środowisko rodzinne, jak również odwołuje się do prawidłowości makrospołecznych. Do tych prawidłowości zaliczają się kulturowo określane wzory postaw wobec przemocy strukturą społeczną, system norm funkcjonujących w otoczeniu rodzinnym, oraz pewne zasady relacji interpersonalnych tkwiących w środowisku. Zwraca się tu uwagę na kumulację stresów sytuacyjnych związanych ze złymi warunkami życia, bezrobociem, ubóstwem. Dlatego też uważa się, iż charakterystyczne dla tych środowisk jest stosowanie przemocy wobec dzieci jako metody dyscyplinowania. Często dziecko jest w tych środowiskach ciężarem, zapowiedzią większej nędzy i traktuje się je jako wyłączną własność rodziców. A w związku z tym surowe kary, które stają się usankcjonowaną normą obyczajową są bardzo nadużywane.
Potwierdzają to badania z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, jednak jak zaznacza I. Pospiszyl "nowsze badania nie potwierdzają tezy o większej brutalności rodziców z niższych warstw społecznych". Wyjaśnia dalej, że "wiele przypadków krzywdzenia dziecka w rodzinie o wysokim statusie ekonomicznym po prostu nie zostaje ujawnionych. Są to środowiska w pewnym sensie zamknięte, natomiast stopień ingerencji w środowiska ubogie jest nieporównywalnie większy, toteż wiele zachowań krzywdzących zostaje ujawnionych przypadkowo".
KONCEPCJA SPOŁECZNO-SYTUACUJNA prezentuje podejście uwzględniające złożoność czynników odgrywających rolę w powstaniu przemocy. W ujęciu tym przemoc wobec dziecka jest rozumiana jako wynik zaburzeń wzajemnych interakcji pomiędzy rodzicami, a dziećmi. Podstawową z przyczyn eskalacji przemocy, której ofiarą pada dziecko, jest negatywizm we wzajemnych kontaktach. Objawia się ona małą wrażliwością na potrzeby dziecka, niepodejmowaniem interakcji, nietolerancją na płacz oraz surowym karaniem. Surowe karanie jak pisze I.Pospiszyl, powoduje u dziecka poczucie odrzucenia, lęk, nadpobudliwość ruchową, potrzebę samoobrony, co staje się kolejną przyczyną niezadowolenia rodziców i ponownie prowadzi do karania. Często też dziecko poprzez prowokowanie agresji rodziców próbuje potwierdzić swoją przynależność do nich i upewnić się, co do ich uczuć, a wynika to z konfliktu motywacji - uczucia miłości i nienawiści do rodziców.
KONCEPCJA INTEGRACYJNA. Jak twierdzi I.Pospiszyl "jednym z najbardziej klasycznych przykładów jest sformułowany przez Gallesa (1973) społeczno-psychologiczny model złego traktowania dziecka". Wyróżnia on sześć czynników, które stwarzają duże podobieństwo pojawiania się zachowań krzywdzących. Należą do nich:
Doświadczenia socjalizacyjne rodziców
Osobowość rodziców
Stresy sytuacyjne
Społeczna pozycja rodziców
Subkultura gwałtu
Czynniki bezpośrednio uruchamiające agresję rodziców
Do doświadczeń socjalizacyjnych zostały zaliczone wzrastanie w atmosferze przemocy, podporządkowania, braku szacunku dla drugiej osoby oraz niekonsekwencja oddziaływań wychowawczych. Czynniki te powodują ukształtowanie osobowości rodzica, która najczęściej cechuje się wymaganiem bezwzględnego posłuszeństwa i niechętnie przyjmuje wszelkie oznaki nieposłuszeństwa. Kolejnym czynnikiem wyznaczającym sposób postępowania z dzieckiem jest społeczna pozycja rodziców. I.Pospiszyl zwraca szczególną uwagę na osobę kobiety - matki, gdyż jak pokazują badania, kobiety częściej dokonują ataków przemocy wobec dzieci niż mężczyźni. Według różnych danych matki więcej czasu spędzają z dziećmi, w związku z tym częstotliwość kontaktów jest większa również w formie przemocy, matki wykazują też mniejszą tolerancję na kłopoty wychowawcze, co powoduje u nich większy stres. Stwierdza ponadto, że stosowanie przez matki przemocy wiąże się z kompensacją niepowodzeń życiowych. Matka chciałaby, aby dziecko zrealizowało te pragnienia, których jej się nie udało, a gdy ono ich nie spełnia powoduje przyczynę kar. Kary rodzą u dziecka frustracje, pogarszają jego funkcjonowanie, a to z kolei jeszcze bardziej budzi niezadowolenie rodziców i wywołuje kolejne kary. Kolejnym czynnikiem związanym z przyczynami znęcania się są stresy sytuacyjne wynikające z problemów ekonomicznych, małżeńskich, dużej ilości dzieci w rodzinie, poczucie izolacji społecznej. Wymienione problemy powodują obniżenie kontroli emocji, których konsekwencją stają się niekontrolowane zachowania w powstawaniu przemocy wobec dziecka. Środowisko uznające przemoc za styl życia i odznaczające się wysokim jej wskaźnikiem traktują przemoc jako nieodłączną i pozytywną wartość w życiu. Ostatnim z czynników wymienianych przez Gallesa, a uruchamiającym agresję rodziców są: złe zachowanie dziecka oraz inne bardzo silne emocje negatywne niekoniecznie związane bezpośrednio z dzieckiem. Wszystkie wymienione przez Gallesa elementy zjawiska przemocy stanowią jedno koło uruchamiające mechanizm przemocy skierowanej na dziecko. Obok wymienionych wyżej czynników towarzyszących eskalacji przemocy wobec dzieci należy wymienić alkohol. Lekarze twierdzą, że u alkoholików lub osób nadużywających alkoholu występują zmiany psychiczne oraz zanikają normy obyczajowe i etyczne. Skutkiem tego jest doprowadzenie do zaburzeń w funkcjonowaniu rodzin. Dzieci są świadkami demoralizujących scen i najczęściej padają ofiarom agresji alkoholika.
Bezpośrednimi sutkami przemocy, które I. Pospiszyl nazywa objawami przemocy, są te najszybciej zauważalne, choć niekoniecznie łatwe do zauważenia. Każdy rodzaj przemocy pozostawia po sobie inny rodzaj objawów.
Objawy fizyczne to m.in.: „sińce i obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach, pod pachami, po wewnętrznej stronie ud i ramion; otarcia naskórka po wewnętrznych stronach kończyn, pod pachami, na żebrach i plecach; krwawe pręgi i regularne przebarwienia skóry na plecach, pośladkach, nogach, stopach, dłoniach, krwawe plamy na bieliźnie; nietypowe ślady po oparzeniach; rany cięte i kłute szczególnie w okolicach innych niż stopy i dłonie; blizny na ciele; widoczna trudność w chodzeniu lub siadaniu; otwarte rany w nietypowych miejscach; częste złamania kości; ospałość, apatia, brak koncentracji; reakcje regresyjne; reakcje kompulsywne; skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha; konieczność częstego korzystania z ubikacji.”
Do objawów emocjonalnych zaliczane są: „wzrost napięcia emocjonalnego; wzmożona czujność, niezdolność do rozluźnienia; wzrost lęku, niepokoju; brak żywej reakcji w sytuacjach emotogennych (skaleczenie, bolesny zabieg medyczny); niska samoocena; poczucie odrzucenia; wycofanie, skłonność do izolacji; chroniczny smutek, depresja; wzrost natręctw, tików, przyruchów, itp.; zmienność nastroju; problemy w rozwoju poczucia własnej tożsamości.”
Objawy społeczne według I. Pospiszyl są następujące: „nieufność wobec innych; nieumiejętność nawiązywania kontaktu, podtrzymania więzi, pozyskania przyjaciół; wrogość; wzrost irytacji w przypadku różnych trudności, niekontrolowane wybuchy złości; wyuczona bezradność, nieumiejętność radzenia sobie z codziennymi zadaniami; spadek poczucia kompetencji…W przypadku dzieci objawami takimi są m.in.: bójki z innymi dziećmi; zobojętnienie na karę; brak dystansu wobec dorosłych; uzależnienie od agresora; ucieczki z domu; bezinteresowne niszczenie przedmiotów, itp.” I. Pospiszyl dodaje także, że krzywdzone dziecko bardzo często, kiedy zacznie dorastać, sięga po alkohol lub dokonuje kradzieży.
Przedstawiła ona również objawy sugerujące wykorzystywanie seksualne, należą do nich, m.in.: „częste lub szczegółowe poruszanie spraw seksu w rozmowie lub zabawie; seksualizacja kontaktów międzyludzkich; przesadne unikanie mężczyzn; nadmierna masturbacja; dawanie do zrozumienia, że ma się jakąś tajemnicę; ucieczki z domu; próby samobójcze, itp.”
“POLSKA DEKLARACJA W SPRAWIE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE
Każdy człowiek ma prawo do życia w środowisku rodzinnym wolnym od przemocy, która jest naruszeniem praw i dóbr osobistych.
Człowiek doświadczający przemocy nie może być za nią obwiniany.
Dzieci i młodzież maja prawo do wzrastania w bezpiecznym środowisku wolnym od przemocy,
a obowiązkiem dorosłych jest to im zapewnić.
Każdy człowiek doświadczający przemocy ma prawo do pomocy prawnej, socjalnej, psychologicznej i medycznej, bez naruszania jego godności osobistej.
Każdy człowiek ma prawo do wiedzy potrzebnej do radzenia sobie z przemocą.
Każdy człowiek ma prawo do przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Co wobec tego można zrobić, aby zapobiec przemocy w rodzinie? Przede wszystkim należy pamiętać, że nie można być biernym, obojętnym, należy działać! Przemoc w Polsce jest karalna, nie należy jej ukrywać przed najbliższymi, sąsiadami itp., trzeba skontaktować się z odpowiednią instytucją lub organizacją, która udzieli pomocy psychologicznej i prawnej, otoczy opieką, wykona interwencję.