Temat: Przemoc wobec dzieci

Metoda: wykład, pogadanka, dyskusja

Cel:

a/ wyjaśnienie pojęcia: przemoc,

b/ uświadomienie przyczyn i skutków przemocy oraz sposobów właściwego

reagowania na przemoc

c/ poznanie niezgodnych z prawem zachowań przemocowych,

d/ rozróżnianie zachowań przestępczych związanych z przemocą

Agresja…Z czym nam się kojarzy?

Mówi się i słyszy np. o postawach agresywnych, „agresywnej muzyce”, „agresywnych dyskusjach” czy też zadawanych komuś „agresywnych pytaniach”. W wielu przypadkach pojęciu agresji-agresywności nadaje się pozytywne znaczenie, łączy się

je z zachowaniami pożądanymi, aprobowanymi, prowadzącymi do zamierzonego, oczekiwanego efektu.

Gdzie tkwi źródło tego zauroczenia agresywnością, jej popularności, jak

myślicie ?

W popularnych filmach często obrońcy prawa działają na pograniczu tego prawa. Są brutalni, wymierzają sprawiedliwość siłą. Delikatność często przegrywa,

staje się słabszą formą zachowań.

Uczniowie oglądają wybrany film, w którym główną rolę gra bohater reprezentujacy typ macho, emanujący agresją, który sprawiedliwość wymierza zachowaniami siłowymi. Jest jednak w filmie postacią pozytywną, ukształtowaną na pozytywny odbiór przez widzów.

Pytania do uczniów, po zakończeniu emisji filmu:

1. Czy ten film Wam się podobał ?

2. Jak oceniacie zachowanie głównego bohatera ?

3. Co w jego zachowaniu było dobre, a co złe ?

4. Czy łatwiej się identyfikować z postacią delikatną, która problemy rozwiązuje drogą mediacji czy też z postacią bardziej agresywną, w której dominuje

chęć odwetu siłowego, fizycznego ?

5. Który sposób zachowania bardziej Wam się podoba ?

6. Czy świat byłby dobry, gdyby wszyscy zachowywali się jak ten główny bohater filmu ? Jakie widzicie niebezpieczeństwa takich zachowań ?

Dyskusja

2

TEMAT DO DYSKUSJI: Jak rozumiemy poniższe zapisy?

POLSKA DEKLARACJA W SPRAWIE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY

W RODZINIE

1. KAŻDY CZŁOWIEK ma prawo do życia w środowisku rodzinnym wolnym od przemocy, która jest naruszeniem praw i dóbr osobistych.

2. CZŁOWIEK doświadczający przemocy nie może być za nią obwiniany.

3. DZIECI I MŁODZIEŻ mają prawo do wzrastania w bezpiecznym środowisku wolnym od przemocy, a obowiązkiem dorosłych jest im to zapewnić.

4. KAŻDY CZŁOWIEK doświadczający przemocy ma prawo do pomocy prawnej, socjalnej, psychologicznej i medycznej, bez naruszania jego godności osobistej.

5. KAŻDY CZŁOWIEK ma prawo do wiedzy potrzebnej do radzenia sobie z przemocą.

6. KAŻDY CZŁOWIEK ma prawo do przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

7. KAŻDY CZŁOWIEK ma obowiązek udzielania pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.

Polskie prawo karne ściga sprawców przestępstw przeciwko osobom

bliskim za:

- znęcanie się nad członkiem swojej rodziny lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą bezradną,

Uwaga: aby przemoc mogła być uznana za przestępstwo znęcania się, musi ona mieć charakter ciągły

Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem ściganym z urzędu. Oznacza

to, że każda, nawet obca osoba, której wiadomo, że takie przestępstwo wystąpiło lub występuje, może zawiadomić o tym policję lub prokuratora. Organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie po otrzymaniu takiego zawiadomienia.

Znęcanie się to umyślne zadawanie bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych, powtarzających się albo jednorazowych, lecz intensywnych

i rozciągniętych w czasie, np. bicie, głodzenie, znieważanie, wyrzucanie z mieszkania. Osobą pokrzywdzoną może być osoba małoletnia czyli taka, która nie ukończyła jeszcze 18 lat.

- zmuszanie, tzn. używanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia innej osoby do określonego zachowania

- zgwałcenie,

3

- uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego ( są osoby, które mają obowiązek płacić alimenty. Służą one zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych osoby, której się one należą. Te potrzeby oznaczają nie tylko zapewnienie koniecznych środków na utrzymanie np. dziecka, ale również są potrzebne do uzyskania przez

niego np. wykształcenia ),

- kradzież na rzecz osoby najbliższej,

- grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona,

- uderzenie człowieka lub naruszenie w inny sposób nietykalności cielesnej,

- dopuszczenie się obcowania płciowego z krewnym w linii prostej, bratem lub

siostrą albo z osobą pozostającą w stosunku przysposobienia,

- rozpijanie małoletniego poprzez dostarczanie mu napojów alkoholowych, ułatwianie mu ich spożycia lub nakłanianie do spożywania takich napojów,

- porzucenie osoby poniżej 15 lat, a także osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny ( odpowiedzialność karną ponosi ten, kto ma obowiązek troszczyć się o osobę, która ma mniej niż 15 lat lub osobę nieporadną ze względu np. na jej niedorozwój psychiczny albo stan fizyczny, spowodowany np. poważną chorobą.

Przez porzucenie rozumie się nieuzasadnione oddalenie się osoby zobowiązanej do troszczenia się o małoletniego lub osobę nieporadną, bez zapewnienia opieki ze strony innych osób czy instytucji,

- uprowadzenie lub zatrzymanie, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru ( tzn. nie tylko rodziców lub opiekunów, ale także tych, którzy sprawują nadzór nad dzieckiem, np. nauczycieli, wychowawców na kolonii ), małoletniego albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny

Uwaga: Zgodnie z art.23 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, pomoc niesiona dzieciom przez osoby lub instytucje może być udzielona wbrew woli rodziców lub opiekunów będących w stanie nietrzeźwym.

Oznacza to w praktyce, że przed pijanym ojcem czy matką lub innym opiekunem można się schronić np. u sąsiada, który udzielając nam pomocy nie będzie odpowiadał

za zatrzymanie dziecka. Wola pijanego ojca czy matki nie ma tu nic do rzeczy.

Natomiast w innych sytuacjach, każda osoba, która przygarnie dziecko,

które szuka np. pomocy, może być pociągnięta do odpowiedzialności karnej, gdyż będzie można jej zarzucić, że zatrzymała dziecko wbrew woli opiekuna ( osoby powołanej do opieki lub nadzoru ). Prośba dziecka o pomoc nie zwalnia od tej odpowiedzialności karnej. Sprawcami takiego uprowadzenia lub zatrzymania mogą być również rodzice dziecka, jeśli są pozbawieni władzy rodzicielskiej w stosunku do uprowadzonego.

4

Policja od października 1998 roku realizuje procedurę pod nazwą

”Niebieskie Karty”. Oznacza to, że na każde zgłoszenie przemocy domowej jadący na interwencję patrol policyjny bierze ze sobą dwie karty: A i B.

Służą one dokumentacji zdarzenia. Karta A jest notatką urzędową dotyczącą przemocy w rodzinie. Jeżeli osoba poszkodowana wyrazi pisemną zgodę na udostępnienie jej danych osobowych oraz informacji dotyczących jej sytuacji rodzinnej instytucjom

rządowym i organizacjom pozarządowym, będą one dalej - obok Policji - zajmować się jej sprawą. Karta B jest zostawiana ofierze przemocy. Jest ona informacją

o przestępstwie jakim jest przemoc domowa. Zawiera też nazwy i adresy instytucji,

do których można się zwrócić o pomoc.

Każda osoba, która zawiadamia Policję o przemocy domowej, może domagać się od interweniujących policjantów wypełnienia formularzy„Niebieskiej Karty”. Jest to ważny dokument, również wykorzystywany przy sprawach sądowych, jako dowód popełnionego przestępstwa.

Obok przemocy w domu jest także przemoc w szkole. Często jest tak, że

człowiek mocno niedowartościowany, który sam był kiedyś poniżany, zastraszany,

lekceważony chce się „odegrać” za to wszystko co przeżył albo przeżywa i szuka sobie ofiary w grupie rówieśników. Najczęściej wybiera osobę słabszą fizycznie,

która - jak mu się wydaje - nie będzie w stanie mu się skutecznie przeciwstawić.

Proszę pamiętać, że wyśmiewanie, poszturchiwanie, popychanie, bicie, poniżanie to takie same formy przemocy jak te stosowane w domu !

W myśl prawa osoby od 13 do 17 roku życia za popełnione przez siebie czyny karalne ( takim czynem jest też stosowanie przemocy, udział w bójkach lub pobi-

ciach ) trafiają do Sądu ds. Nieletnich. Nie są bezkarne. Jeżeli taki czyn popełni osoba do 13 roku życia, jest on rozpatrywany jako przejaw demoralizacji. Osoba, która ukończyła 17 lat, w myśl prawa, odpowiada już jak osoba dorosła.

Kodeks Karny przewiduje możliwość odpowiadania na zasadach w nim zapisanych osobie, która ukończyła 15 lat, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczegól-

ności, jeżeli poprzednio stosowane wobec danego nieletniego środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Nieletni, po ukończeniu 15 lat, może

odpowiadać jak dorosły, jeżeli jest sprawcą czynów zabronionych, które zostały wymienione w art.10$2 KK. Należą do nich: zamach na życie Prezydenta RP, zabicie człowieka, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, zgwałcenie, branie lub przetrzymywanie zakładnika, kradzież z użyciem przemocy lub groźbą jej natychmiastowego użycia i inne.

Trudno liczyć na to, że o stosowaniu przemocy wśród rówieśników nikt się nigdy nie dowie. Takie sprawy prędzej czy później ujawniają się. A zastraszanie, zmuszanie ofiary do milczenia to nic innego jak stosowanie groźby karalnej. To dodatkowy czyn karalny. W obecnym czasie, kiedy świadomość

5

czym jest przemoc jest coraz powszechniejsza, najlepiej uporządkować swoje zacho-

wanie. Konsekwencje nieprzemyślanych zachowań mogą być poważne.

Uczniowie analizują wycinek prasowy o przypadku przemocy .

Przebieg zajęć: uczniowie dzielą się na 3 grupy: obrońców sprawców,

oskarżycieli i najbliższych ofiary.

Przemoc wobec dzieci ( fizyczna, psychiczna, seksualna, koleżeńska,

ekonomiczna, rytualna )

1. Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna to:

- używanie siły w celu zadania ran,

- odreagowywanie frustracji osobistych poprzez agresywne, fizyczne zachowanie,

Nie ulega wątpliwości, że jest ona oznaką bezsilności. I w sumie najprostszą,

najbardziej prymitywną formą przemocy. Zostawia jednocześnie najwięcej śladów,

dowodów. Jest więc najprostsza do stwierdzenia.

Co pozostawia ? Siniaki, skaleczenia, oparzenia, otarcia, złamania,

stłuczenia, zwichnięcia, uszkodzenia narządów wewnętrznych, krwiaki.

I urazy wewnętrzne, emocjonalne. Tym dotkliwsze, gdy sprawcą przemocy

jest osoba bliska dziecku.

Nigdy nie da się do końca przewidzieć skutków zadawania ran. Może to

być także skutek śmiertelny.

Pytania do dyskusji:

1. Do kogo - według was - może się zwrócić o pomoc bite dziecko ?

2. Czy rodziców można usprawiedliwiać z tego, że biją swoje dziecko ?

6

W kodeksie karnym są wyszczególnione przestępstwa przeciwko życiu

i zdrowiu. Należą do nich: zabicie człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu,

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, udział w bójce lub pobiciu,

narażanie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego

uszczerbku na zdrowiu.

Zajęcia w grupach:

Uczniowie wypisują na kartkach:

a/ co czuje i myśli o ofierze sprawca przemocy fizycznej, w chwili zadawania

razów,

b/ co czuje i myśli o sprawcy ofiara przemocy fizycznej, w chwili zadawania razów,

c/ co potem ? jak można naprawić wzajemne relacje ?

2. Przemoc psychiczna ( emocjonalna )

Przemoc psychiczna to różne zachowania ( rodziców, opiekunów, wycho-

wawców, rówieśników ), które prowadzą do obniżania samooceny, poczucia własnej

wartości.

Wyrządza najwięcej szkody naszej psychice, samopoczuciu, gdy jest

stosowana systematycznie, niejako planowo, przy każdej okazji.

Do typowych zachowań składających się na przemoc psychiczną należy:

ignorowanie, upokarzanie, poniżanie, izolowanie, odrzucanie, wymuszanie, dręczenie

słowami, uporczywe wypominanie raz popełnionych błędów, ciągłe krytykowanie,

publiczne zawstydzanie, straszenie, krzyczenie, obrażanie itp.

W następstwie takich zachowań rodzi się smutek, poczucie niższości,

bezradność, lęk, poczucie niekochania, odrzucenia, poczucie bezradności, nijakości

życia, jak również chęć zemsty, bunt, frustracja.

Te wszystkie następstwa przemocy psychicznej mogą prowadzić do szukania

przez dziecko akceptacji i uznania wśród tych, którzy będą chcieli mu je dać.

Często w ten sposób młody człowiek zaczyna przystawać do równie zagu-

bionych jak on, którzy stworzyli już grupę manifestującą otwarcie swój bunt i frustrację.

A ponieważ takie stany prowadzą prostą drogą do agresji jako formy

odreagowania frustracji, sytuacja zaczyna być niebezpieczna. Będąc ofiarą przemocy

psychicznej można stać się sprawcą przemocy fizycznej i psychicznej. Agresja rodzi

agresję.

Dyskusja

7

Pytania do uczniów:

- jak radzić sobie z przemocą psychiczną ?

- czy izolowanie się, zamykanie w sobie ( w domu, szkole, w grupie rówieśniczej)

pomaga ?

- do kogo należy zwrócić się o pomoc ?

3. Przemoc seksualna

Przemoc seksualna jest nadużyciem przewagi fizycznej lub emocjonalnej

wobec dziecka w celach seksualnych.

W polskim prawie karnym stosuje się pojęcia określające przemoc seksualną

jako „czyny lubieżne”, „czyny nierządne”, które obejmują nie tylko kontakt płciowy,

ale także obnażanie się przy dzieciach, dotykanie ich narządów płciowych, zmuszanie

do dotykania ich i bawienia się genitaliami, masturbacje, pieszczoty seksualne, porno-

grafię.

Sprawcy nie zawsze używają siły. Często przemoc seksualna dokonywana jest

przy pomocy przekupywania, uwodzenia, szantażowania i straszenia dziecka.

Do specyficznych objawów nadużyć seksualnych należą opuchlizny

w okolicach genitaliów, otarcia naskórka, zapalenia pochwy, ból podczas chodzenia,

oddawania moczu, nadmierna pobudliwość seksualna. Do niespecyficznych objawów

należy: wzmożona pobudliwość ruchowa i psychiczna, dekoncentracja, zaburzenia

zachowania, w tym zachowania destrukcyjne ( ucieczki z domu, kradzieże, picie

alkoholu ).

Przemoc seksualna jest przestępstwem. Kodeks Karny wymienia katalog

przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Należy przy tym wiedzieć,

że zgoda osoby poniżej 15 roku życia co do obcowania płciowego lub do poddania się

innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności nie jest brana pod uwagę

przy rozpatrywaniu sprawy przez organy ścigania. Jest to przestępstwo.

Dziecko może być wciągane w relacje seksualne dzięki stopniowemu

przełamywaniu w nim poczucia wstydu, np. sprawca w każdej chwili może wejść do

łazienki podczas kąpieli dorastającej dziewczyny czy chłopca czy też np. rodzic przez

lata myje dokładnie - także w miejscach intymnych - dziecko w wannie, uważając to za

normę. Z czasem taka norma zacznie być zwyczajowym zachowaniem seksualnym.

Przemoc seksualna jest bardzo trudną do wykrycia i udowodnienia

przemocą. Postępowanie zakłada przecież zeznania. Trudno jest mówić o tak intymnych

sprawach. Problem polega również na tym, że dziecko również czuje się winne tego co

8

się stało. Często zachowania seksualne będące wynikiem przemocy seksualnej również

sprawiały mu przyjemność. Mimo skrzywdzenia, często sprawcę kocha się nadal.

Jeżeli była to osoba bliska dziecku. Bojąc się stracić jej sympatię dziecko może chcieć

ją chronić przed konsekwencjami ujawnienia wykorzystania.

Wykorzystywanie dziecka zawsze odbywa się w atmosferze tajemnicy.

Większość sprawców zdaje sobie bowiem sprawę z prawnych i społecznych

konsekwencji, jakie pociągnęłoby za sobą ujawnienie faktu molestowania. Dlatego

w ich interesie leży nakłonienie ofiary do milczenia na temat intymnych relacji

pomiędzy nimi. W ten sposób przemoc seksualna bywa czasami ujawniana po latach,

albo nigdy.

Dyskusja

4. Przemoc koleżeńska - przemoc w szkole

Zjawisko tzw. fali do niedawna kojarzyło się głównie z wojskowymi

koszarami i zasadniczą służbą wojskową. Od pewnego czasu w radiu, telewizji i prasie

mówi się coraz więcej o „fali” w szkole. Rozumie się przez nią zorganizowane

i systematyczne znęcanie się i zmuszanie do określonego zachowania młodszych

uczniów przez starszych kolegów.

Pierwszy, najłagodniejszy etap „fali” polega na agresji słownej. Są to

groźby, wyzwiska, ośmieszanie. W efekcie mogą one doprowadzić do izolacji

i wykluczenia ofiary poza grono rówieśnicze. Następne formy przemocy rówieśniczej

to: zmuszanie do określonego zachowania ( np. wykonywanie różnego rodzaju ćwiczeń

fizycznych ), naruszenie nietykalności cielesnej ( bójki, pobicia, uszkodzenia ciała ),

rozboje, kradzieże i wymuszenia rozbójnicze. Są to więc elementy przemocy fizycznej

i psychicznej, zdarza się że również przemocy seksualnej.

Dyskusja

Pytania do uczniów:

- jak szkoła powinna reagować na „falę”, która ma miejsce w jej obrębie ?

- czy da się uniknąć „fali” w szkole ?

Zarówno regulacje prawa karnego, jak i cywilnego wskazują na obowiązek

zawiadomienia odpowiednich organów o krzywdzie dziecka. Dzieci nie mogą same

składać zawiadomień o przestępstwie. Ten obowiązek spoczywa na rodzicach,

opiekunach lub innych osobach stykających się z dziećmi, np. nauczycielach, pedago-

gach, znajomych.

9

Bagatelizowanie przemocy szkolnej to zgoda na popełnianie przestępstwa.

Nigdy nie da się przewidzieć skutków takich zachowań. Mogą one spowodować śmierć

lub kalectwo ofiar tej przemocy. Warto zawczasu tym pomyśleć.

5. Przemoc ekonomiczna

Najogólniej rozumie się przez nią wykorzystywanie przewagi, w tym

opiekuńczo - wychowawczej dla kontrolowania i dysponowania finansami drugiej osoby.

Pieniądze zarobione przez dzieci czy też otrzymywane w formie

miesięcznych świadczeń ( np. rentowych, alimentacyjnych ) mogą być przeznaczone

w całości na cele np. domowe, jeżeli dziecko wyrazi na to zgodę. Zmuszanie do oddania,

zabieranie pieniędzy jest stosowaniem przemocy ekonomicznej.

6. Przemoc rytualna

Przez ten rodzaj przemocy rozumie się zmuszanie kogoś do uprawiania

praktyk religijnych, kultywowania zwyczajów i obyczajów danego wyznania, zmiany

- wbrew własnym potrzebom i chęciom - sposobu odżywiania się, ubierania, kontaktów

społecznych. Jest to forma psychomanipulacji, która może być niebezpieczna dla

zdrowia i życia. Poprzedza ją często swoiste „pranie mózgu”, sugestywne

oddziaływanie na psychikę i emocje danej osoby lub grupy osób. Po takim „przygoto-

waniu” ofiary, może ona mieć wrażenie, że sama wyraziła chęć dostosowania się

do zwyczajów i praktyk, które jej zaoferowano.

Pytania do uczniów:

- co wam się kojarzy z określeniem „psychomanipulacja” ?

- czy jest wiek, który daje już gwarancję bezpieczeństwa w tym znaczeniu, że człowiek

potrafi obronić się przed negatywnymi wpływami innych ludzi ( na jego psychikę,

emocje, zachowanie ) ?

---