1

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

ODDZIA£ W RADOMIU

Marek Krysztoforski

SPORZ¥DZANIE KOMPOSTÓW

I BIOPREPARATÓW

NATURALNE METODY PODTRZYMYWANIA

¯YZNOŒCI GLEBY I OCHRONY ROŒLIN

Radom 2006

Decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Nr HORre-401-245/06

z dnia 10.07.2006 r. w sprawie udzielenia dotacji na dofinansowanie

„Koordynacji doradztwa w zakresie rolnictwa ekologicznego”

2

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

ODDZIA£ W RADOMIU

26-600 Radom, ul. Chorzowska 16/18

Adres internetowy: www.cdr.gov.pl/radom

www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne

Adres e-mail: [e-mail]

Autor:

Marek Krysztoforski
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddzia³ w Radomiu

Recenzja:

dr in¿. Krzysztof Joñczyk
dr hab. in¿. Jerzy Szymona

Zdjêcia:

ZD IUNG - PIB Grabów

Projekt ok³adki:

Danuta Guellard, CDR Radom

@ Copyright by Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

Oddzia³ w Radomiu 2006

Druk: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddzia³ w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, tel. [phone]

Nak³ad: 5000 egz.

ISBN 83-60185-28-X

3

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Spis treści

Kompost .............................................................................................. 4

1. Dlaczego kompost ................................................................................ 4
2. Co to jest kompost i jego rodzaje ......................................................... 4
3. Kompost w gospodarstwie ekologicznym ............................................. 6
4. Proces kompostowania. G³ówne wymogi w³aœciwego kompostowania .... 7
5. Fazy kompostowania .......................................................................... 10
6. Miejsce i narzêdzia do kompostowania .............................................. 12
7. Techniki kompostowania ..................................................................... 14

Preparaty roœlinne i ich sporz¹dzanie ............................................ 20

1. U¿ycie biopreparatów .......................................................................... 20
2. Sporz¹dzanie preparatów ................................................................... 21
3. Rodzaje preparatów ............................................................................ 21
4. Preparaty roœlinne, sporz¹dzane w gospodarstwie, u¿ywane

w ochronie roœlin .................................................................................. 22

4

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Kompost

1. Dlaczego kompost

Kompost jest jednym z najlepszych organicznych nawozów, u¿ywa-

nych w rolnictwie.

O wartoœci kompostu decyduje g³ównie jego jakoœæ uzale¿niona

sk³adem substancji u¿ytych do jego produkcji oraz przebieg procesu kom-
postowania.

Obok nawozów naturalnych jest g³ównym nawozem stosowanym

w rolnictwie ekologicznym – jako naturalny czynnik podtrzymania ¿yzno-
œci gleby.

U¿ywaj¹c kompostu poprawiamy w³aœciwoœci fizykochemiczne i bio-

logiczne gleb. Na glebach lekkich po systematycznym nawo¿eniu organicz-
nym mo¿na zwiêkszyæ pojemnoœæ sorpcyjn¹ gleb, a na ciê¿szych poprawiæ
ich strukturê. Kompost jest kompletnym nawozem wielosk³adnikowym – za-
wiera niezbêdne do ¿ycia roœlin makro i mikroelementy. Jego stosowanie
powoduje ponadto z³agodzenie jednostronnego lub niezrównowa¿onego
nawo¿enia mineralnego. Stosowanie kompostu powoduje wzrost aktywno-
œci mikrobiologicznej gleby, rozwój mikroflory antagonistycznej w stosunku
do wielu patogenów roœlin i w ten sposób poprawê ich zdrowotnoœci.

Do produkcji kompostów u¿ywamy ró¿nego rodzaju materii organicz-

nej pochodzenia roœlinnego, nawozów naturalnych (obornika, gnojówki, gno-
jowicy, pomiotu ptasiego) lub odpadów poprodukcyjnych.

Zamiast je traciæ lub nieodpowiednio wykorzystywaæ lepiej zamieniæ

je w pe³nocenny nawóz.

Nawo¿enie kompostem wzbogaca glebê o jej najwa¿niejszy sk³ad-

nik – próchnicê. Proces kompostowania pozwala lepiej gospodarowaæ sub-
stancj¹ organiczna w gospodarstwie.

W produkcji ekologicznej kompost jest jednym z podstawowych nawo-

zów, jednak powinien byæ przygotowany zgodnie z zasadami tego rolnictwa.

2. Co to jest kompost i jego rodzaje

Kompost jest to nawóz organiczny zawieraj¹cy roz³o¿one resztki po-

chodzenia roœlinnego, ewentualnie osady œciekowe, nawozy naturalne.

Kompost w którym procesy humifikacji zosta³y zakoñczone, stygnie

i nabiera cech próchnicy. Jest lekko wilgotny, ma ciemn¹ barwê, bezposta-
ciow¹ formê i przyjemny zapach wilgotnej ziemi ogrodniczej.

5

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Zawartoœæ sk³adników pokarmowych w kompostach zale¿y od rodzaju

substratów u¿ytych do kompostowania i waha siê w granicach: 0,75-1,5%
N, 0,25-0,5% P

2

O

5

i 0,5-1,0% K

2

O. Oprócz wymienionych podstawowych

makroelementów komposty zawieraj¹ ró¿ne iloœci pozosta³ych makro- i mi-
krosk³adników, a tak¿e substancje stymuluj¹ce wzrost jak witamina B, na-
turalne hormony i kwasy organiczne. Komposty przygotowane ze zró¿ni-
cowanego materia³u dostarczaj¹ ca³e spektrum niezbêdnych dla roœlin sk³ad-
ników od¿ywczych. Azot wystêpuje w kompostach w stosunkowo stabilnych
zwi¹zkach, dziêki czemu nie jest podatny na straty w postaci amoniaku,
a tak¿e nie stwarza ryzyka uszkodzenia nasion lub kie³ków roœlin.

Kompost dojrza³y mo¿na stosowaæ przedsiewnie, p³ytko mieszaj¹c go

z gleb¹ kultywatorem, lub pog³ównie. Mo¿emy tak¿e u¿ywaæ kompostu nie
w pe³ni przerobionego, w którym proces kompostowania jeszcze nie zosta³
ukoñczony – jako mulcz (nazwa pochodzi z jêzyka angielskiego i odpowiada
polskiej nazwie mierzwa). Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e gdy procesy humifikacji
w „œwie¿ym” kompoœcie nie zosta³y jeszcze ukoñczone, a posiada du¿¹ za-
wartoœæ wêgla – mo¿e przejœciowo pobieraæ on doœæ du¿e iloœci azotu- zuba-
¿aj¹c glebê w ten sk³adnik (zjawisko podobne do wystêpuj¹cego w przypad-
ku nawo¿enia s³om¹ – „immobilizacja” czyli unieruchomienie azotu). Zasto-
sowanie nie przerobionego kompostu do gleby zuba¿a j¹ silnie w azot – nie
mo¿emy go stosowaæ w strefie korzeni rosn¹cych roœlin. U¿yæ go wtedy
mo¿emy jako mulczu – czyli warstwy roz³o¿onej na glebie.

Zale¿nie od u¿ytych do kompostowania substancji i ich udzia³u wy-

ró¿nia siê ró¿ne kategorie tego nawozu.

Najlepiej roz³o¿ony jest kompost d¿d¿ownicowy – zwany wermikom-

postem. Uzyskuje siê go przez kompostowanie materii organicznej w obec-
noœci specjalnej krzy¿ówki Czerwonej Kalifornijskiej d¿d¿ownicy komposto-
wej (Red Hybrid of California). D¿d¿ownica ta bardzo szybko rozdrabnia sub-
stancjê organiczn¹ – uczestnicz¹c w fazie mechanicznego rozk³adu, trawi¹c
i wydalaj¹c czêœci organiczne przyœpiesza procesy mikrobiologiczne. Ope-
ruje w wierzchniej warstwie (do 20 cm) kompostu i nie ucieka g³êbiej. Wiele
preparatów maj¹cych w nazwie „biohumus” to roztwór kompostu d¿d¿owni-
cowego (czêsto wermikomposty okreœlane s¹ jako biohumus).

Kompost biodynamiczny – przygotowany z surowców gospodar-

skich i obornika z udzia³em preparatów biodynamicznych, sporz¹dzanych
z zió³ w trakcie specjalnej, skomplikowanej procedury. Do pryzmy kompo-
stowej dodawane jest 6 specjalnie przygotowanych biodynamicznych pre-
paratów w odpowiednim uk³adzie

Najwolniej rozk³ada siê kompost beztlenowy. Uzyskuje siê go me-

tod¹ worków polietylenowych. Worki o pojemnoœci 100-150 l i grubej œciance
(2-3 mm) nape³nia siê resztkami roœlinnymi, nawil¿a litrem gnojowicy i do-
daje 0,5 kg wapna na worek aby zneutralizowaæ kwasy powstaj¹ce w proce-

6

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

sach beztlenowych. Worki szczelnie zawi¹zuje siê i okrywa grub¹ warstw¹
s³omy. Kompost ten jest gotowy najwczeœniej po 1 roku.

Kompostów u¿ywaæ mo¿na równie¿ jako pod³o¿y ogrodniczych. Ich

dawna nazwa to „ziemie”.
Ziemia gnojowa to kompost uzyskany z czystego obornika, bardzo zasob-
na w sk³adniki pokarmowe (œrednio 1,4 N; 1,8 P

2

O

5

; 1,3 K

2

O i 2,8 CaO w su-

chej masie).
Ziemia darniowa to warstwy darni gruboœci 5-10 cm uk³adane traw¹ do
siebie, jej wartoœæ zale¿y od jakoœci gleby, z której zdjêto darñ, czêsto dla
wzbogacenia darñ przek³adano warstwami obornika.
Ziemia liœciowa – z liœci drzew i krzewów liœciastych (liœcie dêbu i olchy
nie nadaj¹ siê, gdy¿ zawieraj¹ za du¿o garbników), kompost ten nawil¿amy
czyst¹ wod¹, gdy¿ jest to pod³o¿e dla roœlin ozdobnych o ma³ych wymaga-
niach pokarmowych (œrednio 1,0 N; 0,13 P

2

O

5

; 0,17 K

2

O i 0,48 CaO w su-

chej masie).
Ziemia kompostowa – kompost z dodatkami piasku lub gliny.
Ziemia torfowa – kompost z dodatkiem do 50% torfu.

3. Kompost w gospodarstwie ekologicznym

Podstaw¹ podtrzymania ¿yznoœci gleby w gospodarstwie ekologicz-

nym s¹ uprawiane roœliny (w tym motylkowe, g³êboko korzeni¹ce, na zielo-
ny nawóz), nawozy naturalne i komposty.
Dla gospodarstw w trakcie przestawiania b¹dŸ posiadaj¹cych status ekolo-
gicznego do kompostowania mog¹ byæ u¿ywane wy³¹cznie surowce pro-
dukowane w gospodarstwach ekologicznych. Czyli z w³asnego lub z inne-
go gospodarstwa ekologicznego. Je¿eli do kompostowania u¿ywamy na-
wozów naturalnych z innego gospodarstwa ekologicznego, to musz¹ byæ
one doliczone do sumy nawozów naturalnych wyprodukowanych we w³a-
snym gospodarstwie – tak, ¿eby zawartoœæ azotu we wszystkich nawozach
naturalnych u¿ytych w gospodarstwie nie przekroczy³a 170 kg azotu na
hektar. Do sporz¹dzenia kompostu mo¿na u¿yæ gotowej szczepionki z nie-
modyfikowanych genetycznie bakterii kompostowych (Rozporz¹dzenie EWG
2092/91 - Za³¹cznik I A pkt. 2.1;2.2;2.3).

Je¿eli nie ma mo¿liwoœci w³aœciwego podtrzymania ¿yznoœci przy

pomocy materia³ów w³asnych, to wówczas do kompostowania mog¹ byæ
u¿yte surowce wymienione w za³¹czniku II B do wymienionego rozporz¹-
dzenia. Wymienia siê miêdzy innymi: obornik œwie¿y i suszony, pomiot pta-
si suszony, kompost roœlinny, trociny i wióry drzewne, kompost z kory drzew
– nie traktowanych po œciêciu œrodkami chemicznymi. U¿ycie tych surow-
ców jest wyj¹tkowe i mo¿liwe po uzyskaniu zgody jednostki certyfikuj¹cej.
Najbardziej istotn¹ rolê odgrywaj¹ komposty w gospodarstwach biodyna-
micznych. Odpowiednio sporz¹dzony kompost jest nie tylko Ÿród³em sub-

7

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

stancji ¿ywieniowych. Zgodnie z filozofi¹ rolnictwa biodynamicznego kom-
posty powoduj¹ wzrost si³ ¿yciowych w glebie „ …pod pojêciem nawo¿enia
rozumiemy proces o¿ywienia gleby, chcemy wiêc, ¿eby to zjawisko mog³o
jak najszybciej przenikn¹æ wszystkie sk³adniki nawozów, ju¿ w czasie pie-
lêgnacji” - Ch. von Wistinghausen ”Wprowadzenie do praktycznego stoso-
wania preparatów biodynamicznych”.

4. Proces kompostowania. Główne wymogi właści−

wego kompostowania

Proces kompostowania polega na humifikacji resztek materii organicz-

nej g³ównie przez bakterie. Nale¿y wiêc stworzyæ im jak najlepsze warunki do
rozwoju. Powinniœmy poznaæ kilka prostych praw przyrody wp³ywaj¹cych na
kompostowanie, a jakie na co dzieñ mo¿emy obserwowaæ wokó³ siebie.

Woda

Bakterie i grzyby mog¹ siê rozwijaæ i rozmna¿aæ tylko w œrodowisku

wilgotnym. W przypadku kompostowania chodzi nam o szybki rozk³ad. Aby
kompostowanie przebiega³o prawid³owo musi byæ stale zachowana odpo-
wiednia wilgotnoœæ i dostêp powietrza. Idealn¹ wilgotnoœci¹ jest 50-60%.
Nale¿y wzi¹æ garœæ kompostu z wnêtrza pryzmy (okrywa jest zwykle przesu-
szona) w rêkê i mocno œcisn¹æ – woda nie powinna kapaæ - mo¿e pojawiæ siê
kropla, ale rêka (rêkawiczka) powinna byæ wyraŸnie mokra. Jeœli mamy d³oñ
ledwie zwil¿on¹ lub such¹, to znaczy, ¿e kompost jest zbyt suchy – procesy
kompostowania znacznie zwolni¹, grozi te¿ niebezpieczeñstwo znacznego
rozwoju grzybów, które wolniej przerabiaj¹ pryzmê od bakterii.

Gdy z garœci cieknie woda oznacza to zalanie pryzmy. Wtedy spada

temperatura oraz zaczynaj¹ siê bardzo niekorzystne procesy beztlenowe –
wolne i bêd¹ce przyczyn¹ odra¿aj¹cej woni. Nadmiar wody powoduje po-
nadto wymywanie sk³adników pokarmowych z masy kompostowej.

Temperatura

Wspomnieliœmy o mo¿liwym spadku temperatury pryzmy jako pro-

cesie niekorzystnym. Mo¿na przyj¹æ zasadê, ¿e wraz z podniesieniem tem-
peratury o 10

o

C tempo rozk³adu podwaja siê. Pryzma o temperaturze 30

o

C

bêdzie siê przerabia³a dwa razy krócej ni¿ pryzma o temperaturze 20

o

C,

a pryzma o temperaturze 40 dwa razy szybciej ni¿ to w temperaturze 30

o

C

i cztery razy szybciej ni¿ ta o temperaturze 20

o

C. Temperatura pryzmy mo¿e

osi¹gaæ do 70

o

C wtedy tempo procesów biologicznych ponownie s³abnie,

bo wiêkszoœæ mikroorganizmów ginie. W procesie kompostowania tempe-

8

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

ratura jest czynnikiem, który likwiduje wiele patogenów roœlin mog¹cych
dostaæ siê wraz z ich resztkami. Gdy dopuœcimy do spadku temperatury
poni¿ej 10

o

C to procesy biologiczne znacznie zwolni¹, by w okolicy 0

o

C

ca³kowicie ustaæ.

Tlen

Podobnie jak temperatura na szybkoœæ procesów kompostowania

wp³ywa obecnoœæ powietrza, czyli tlenu. W tym przypadku ró¿nica miê-
dzy prêdkoœci¹ procesów rozk³adu z dostêpem i bez dostêpu powietrza
jest olbrzymia. Procesy tlenowe przebiegaj¹ bowiem dziesiêciokrotnie
szybciej ni¿ beztlenowe! Procesy beztlenowe nie tylko zachodz¹ wolniej,
ale tak¿e s¹ uci¹¿liwe dla otoczenia – to w³aœnie procesy beztlenowe –
zwane popularnie gniciem daj¹ najbardziej odra¿aj¹ce wonie. Pryzma
zalana wod¹, która wypiera tlen z przestrzeni miêdzy materia³em kompo-
stowanym zaczyna gniæ.

Wystarczy jednak odkryæ pryzmê lub w inny sposób dostarczyæ po-

wietrza aby zacz¹³ siê proces rozk³adu. W wielu metodach kompost „prze-
rabia siê” czyli warstwê wierzchni¹, natlenion¹ zrzuca siê tak, aby znalaz³a
siê w œrodku pryzmy, a tê ze œrodka – mokr¹ i zbit¹ wyrzuca na wierzch,
aby siê dotleni³a.

Rozdrobnienie

Materia³y na pryzmê powinny byæ rozdrobnione na niewielkie kawa³ki

od 3 mm do 1,5 cm. Nawet trudne do roz³o¿enia kawa³ki drewna, ga³êzi czy
koœci, dobrze rozdrobnione znikaj¹ w kompoœcie bez œladu. Rozdrabniamy
grube kawa³ki, gdy¿ zwiêkszamy w ten sposób powierzchniê do której maj¹
dostêp mikroorganizmy, tlen i woda. Dlatego rozdrabniacz do ga³êzi, jest
bardzo pomocnym narzêdziem przy produkcji kompostu. Tak¿e s³omê do-
brze jest wstêpnie rozdrobniæ. Dodawana w ca³oœci, zachowuje puste prze-
strzenie miêdzy wêz³ami s³abiej nasi¹ka wod¹ i wolniej siê rozk³ada.

Zaszczepka (szczepionki kompostowe tzw. startery)

Kompost jest rozk³adany g³ównie przez mikroorganizmy. Przetrwal-

niki i ¿ywe bakterie znajduj¹ siê na wszystkich czêœciach kompostowa-
nych, ale w zbyt ma³ej iloœci. Zanim siê namno¿¹ up³ywa du¿o czasu. Dla-
tego now¹ pryzmê nale¿y na pocz¹tku zaszczepiæ. Mo¿na do tego celu
u¿yæ dojrza³ego kompostu z innej pryzmy. Zawiera on przetrwalniki i ¿ywe
mikroorganizmy nale¿¹ce do wszystkich grup bior¹cych udzia³ w kompo-
stowaniu. Mo¿e to tak¿e byæ dojrza³y obornik, dobra ziemia ogrodnicza.

9

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

W handlu znajduj¹ siê tak¿e gotowe preparaty zawieraj¹ce specjaln¹ za-
szczepkê kompostow¹. Mo¿na tak¿e u¿yæ preparatu EM (efektywne mi-
kroorganizmy), który zawiera wyselekcjonowane szczepy bakterii i inicju-
je wiele przemian w glebie.

Stosunek wêgla do azotu (C:N)

Bakterie do szybkiego namna¿ania potrzebuj¹ oprócz wody i tlenu sk³ad-

ników budulcowych i energetycznych. Poniewa¿ zbudowane s¹ z bia³ek w sk³ad
których wchodzi azot, to on jest g³ównym Ÿród³em budulca. Odzyskaæ go mo¿-
na przez rozk³ad bia³ek roœlinnych lub wi¹zanie z powietrza. Wszystkie surow-
ce do kompostowania bogate w bia³ka s¹ Ÿród³em azotu (N).

Do rozwoju bakterie potrzebuj¹ tak¿e energii – jej Ÿród³em jest pier-

wiastek chemiczny wêgiel (C), wchodz¹cy w sk³ad wszystkich ¿ywych orga-
nizmów. Najwiêcej wêgla znajduje siê w takich zwi¹zkach chemicznych, jak:
celuloza – której najwiêcej jest w starych lub wyschniêtych ³odygach oraz
drewnie; lignina (inaczej drzewnik) wchodz¹ca w sk³ad drewna; skrobia i cu-
kry proste – wchodz¹ce w sk³ad czêœci spichrzowych roœlin i wiele innych.

Najszybciej proces kompostowania zachodzi, gdy stosunek wê-

gla do azotu (zapisywany jako C:N ) jest 20 - 30 :1. Czyli na 20 – 30 ato-
mów wêgla powinien przypadaæ 1 atom wêgla. Przy tej proporcji ustala
siê stan równowagi miêdzy procesem immobilizacji (pobranie N przez
mikroorganizmy) i mineralizacji N ograniczaj¹c tym samym straty tego
sk³adnika. W przypadku gdy wêgla jest wiêcej ni¿ 30, to proces kompo-
stowania zwalnia, gdy jest go mniej ni¿ 20 wystêpuj¹ problemy z odora-
mi (wydzielaj¹ je gnij¹ce bia³ka). Poni¿ej zestawienie najpopularniejszych
surowców do kompostowania.

Tabela 2

Najlepsze warunki, w których proces kompostowania bêdzie przebiega³

najefektywniej zestawiono w poni¿szej tabeli:

25 - 30

50 - 60%
Znacznie wiêcej ni¿ 5%
Ró¿ne w zale¿noœci
od techniki
6,5-8,0
55-60

WskaŸnik

Dopuszczalny zakres

Najlepszy zakres

20 - 40

40 - 65%
Wiêcej ni¿ 5%
3 - 25 mm

5,5 - 9,0
40 - 68

Stosunek wêgla do azotu
C:N
ZawartoϾ wody
ZawartoϾ tlenu
Rozmiar kompostowane-
go materia³u
Odczyn pH
Temperatura

On-farm composting handbook Northern Regional Engineering Agricultural Service 1992

10

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

500-700

500-600

60-120

50-100

60

Tabela 3

Najczêœciej u¿ywane surowce do kompostowania

Materia³y, które maj¹ du¿o
wêgla (C:N powy¿ej 35:1)
Źród³a wêgla C

C/N

Materia³y, które maj¹ du¿o
azotu (C:N poni¿ej 25:1)
Źród³a azotu N

C/N

Materia³y które siê dobrze
kompostuj¹

C/N

Drewno

Karton
S³oma

Liœcie

£odygi kukurydzy

20-35

15-25
25-35

40

15-25

20-40

Obornik

Resztki warzyw
Resztki owoców

Kiszonka z ku-
kurydzy
Sianokiszonki
i kiszonki z traw
Dojrza³e chwasty

15

15
12

15

15-25

10

Odpadki ¿ywno-
œci
Trawa z trawnika
Siano motylko-
wych
M³ode ga³êzie
i chwasty
Trawa z ³¹ki

Œwie¿e motylkowe

Dla dok³adnych obliczeñ na koñcu broszury podano zawartoœci sk³ad-

ników w ró¿nych materia³ach na podstawie danych amerykañskich.

5.

Fazy kompostowania

Je¿eli prawid³owo przygotujemy pryzmê i spe³nimy cztery g³ówne wy-

mogi, to jest:
-

pryzma bêdzie nawil¿ona,

-

bêdzie dobrze napowietrzona,

-

w³aœciwy bêdzie stosunek wêgla do azotu,

-

zastosujemy zaszczepkê,

to niemal natychmiast zacznie siê proces kompostowania.

W celu poprawy warunków procesu kompostowania nale¿y kontro-

lowaæ temperaturê i wilgotnoœæ w pryzmie kompostu. Temperatura jest naj-
lepszym wskaŸnikiem szybkoœci i aktualnej fazy kompostowania. Najczêst-
szy przebieg temperatur dla szybkiego rozk³adu pokazuje wykres:

11

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Faza wstêpna FW

Mikroorganizmy w kilka godzin zu¿yj¹ ca³y tlen zawarty w przestrze-

niach wewn¹trz pryzmy. Je¿eli nie bêdzie dostêpu tlenu to zaczn¹ siê po-
wolne procesy beztlenowe. Na szczêœcie proces tlenowego rozk³adu jest
procesem wytwarzaj¹cym du¿e iloœci ciep³a (naukowa nazwa to „proces
egzotermiczny” czyli z oddawaniem ciep³a do otoczenia). Wewn¹trz pry-
zmy, jeœli jest dostatecznie luŸno u³o¿ona, lub ma warstwê drena¿ow¹, po-
wstaje ruch kominowy – ciep³e powietrze z ma³¹ iloœci¹ tlenu unosi siê ku
górze, zasysaj¹c natlenione powietrze od nasady.

Schemat obiegu powietrza w pryzmie

Faza wstêpna trwa kilka dni. W czasie jej trwania nastêpuje inten-

sywne namna¿anie siê bakterii – temperatura wzrasta, a to z kolei przy-
spiesza proces rozk³adu. W kilka dni temperatura mo¿e wzrosn¹æ do 60

0

C.

Spada odczyn (pH) gdy¿ wytwarzane s¹ kwasy organiczne.

Faza intensywnego rozk³adu FI

Faza intensywnego rozk³adu jest bardzo wa¿na dla procesu i jakoœci

uzyskanego kompostu. W wysokiej temperaturze utrzymuj¹cej siê kilka dni
ulegaj¹ zniszczeniu ró¿ne szkodliwe organizmy – w tym szkodliwe dla cz³o-
wieka bakterie, jaja paso¿ytów, a nawet nasiona chwastów. Nale¿y jednak

Ogrzane powietrze

Œwie¿e powietrze

Œwie¿e powietrze

Œrodek pryzmy – najwy¿sza temperatura – niedobór tle-
nu. Przy zachowaniu dostatecznej porowatoœci tempera-
tura 40-60 stopni Celsjusza ogrzewa powietrze i wymu-
sza ruch konwekcyjny ku górze.

12

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

przy tym pamiêtaæ, ¿e najwy¿sza temperatura panuje wewn¹trz pryzmy i spa-
da w jej zewnêtrznych warstwach stale ch³odzonych przez nap³ywaj¹ce po-
wietrze. Dlatego chwasty z nasionami mo¿na w ostatecznoœci umieœciæ w sa-
mym centrum pryzmy. Lepiej jednak unikaæ kompostowania chwastów z doj-
rza³ymi nasionami. Faza intensywnego kompostowania trwa od kilku dni na-
wet do kilku tygodni. Rozk³adane s¹ wtedy naj³atwiejsze do rozk³adu zwi¹zki:
cukry, kwasy organiczne, skrobia. Roœnie odczyn wewn¹trz pryzmy (œrodo-
wisko przemian zmienia siê z kwaœnego w zasadowe) i w tych warunkach
mo¿e dochodziæ do strat azotu, który w postaci amoniaku ulatnia siê.

Faza rozk³adu FR (kompostowanie w³aœciwe)

Pryzma wyraŸnie wych³adza siê. Obserwujemy te¿ wyraŸne zmniej-

szanie siê objêtoœci pryzmy. Faza ta trwa najd³u¿ej do kilku tygodni i w jej
trakcie dochodzi do rozk³adu trudno rozk³adalnych celulozy, ligniny, t³usz-
czy, ¿ywic. Pod jej koniec w pryzmie pojawi¹ siê grzyby i makrofauna np.:
roztocza, skoczogonki, d¿d¿ownice.

Faza dojrzewania kompostu FD

Nazywana jest tak¿e kompostowaniem wtórnym, pryzma dalej siê

wych³adza. W pryzmie znajduje siê du¿o drobnej fauny – pajêczaków, sto-
nóg, d¿d¿ownic. Powstaje stabilna czêœæ kompostu – humus. Faza ta trwa
kilka tygodni nawet do kilku miesiêcy.

Faza dojrza³oœci D

Temperatura wewn¹trz pryzmy zrównuje siê z t¹ na zewn¹trz, w pry-

zmie nie ma ju¿ owadów ani d¿d¿ownic. Po odsianiu grubszych, nie roz³o¿o-
nych kawa³ków materia³ przypomina i przyjemnie pachnie ziemi¹ ogrodow¹.

6. Miejsce i narzędzia do kompostowania

Na pryzmê ma³¹ lub ma³y kompostownik nale¿y wybraæ miejsce za-

cienione, mo¿e byæ blisko drzew, gdzie bêdzie bliski dostêp do wody i doœæ
miejsca na zgromadzenie surowców do kompostowania.

Dla d³ugich pryzm nale¿y wybraæ miejsce równe, bez zag³êbieñ i nie

le¿¹ce na stoku. Miejsce to powinno byæ po³o¿one z dala od wód po-
wierzchniowych. Powinno byæ dosyæ miejsca na prze³o¿enie pryzmy i na
manewry sprzêtem.

Przy produkcji kompostu niezbêdne s¹ narzêdzia do za³adunku - dla

ma³ych pryzm wid³y lub ma³e ³adowacze chwytakowe. Dla du¿ych odpowied-
nio dobrane ³adowacze czo³owe. Nie mo¿na zapomnieæ o rozdrabniaczach.

13

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Areomaster PT (typ ci¹gniony) 120 USA

Reprodukcja: Midwest Bio-systems

Produkcja kompostu w gospodarstwie doœwiadczalnym IUNG-PIB w Gra-
bowie – testowany jest polskie urz¹dzenie produkcji POM w Brodnicy

Fot. IUNG-PIB

Doskona³¹, specjalistyczna maszyn¹ jest aerator – intensywnie mie-

szaj¹cy i napowietrzaj¹cy pryzmê – proces kompostowania przy u¿yciu
aeratora mo¿na skróciæ o po³owê.

S³omê do pryzmy najlepiej rozdrobniæ na sieczkê, ga³êzie dobrze roz-

drobniæ np. rêbakiem do ga³êzi. Materia³y mieszaæ i rozdrabniaæ mo¿na na-
k³adaj¹c je naprzemiennie na rozrzutnik obornika. Potrzebne te¿ bêd¹ urz¹-
dzenia do rozlewu wody b¹dŸ gnojowicy o odpowiedniej pojemnoœci – 1 tona
suchej sieczki s³omianej wymaga oko³o 0,8 metra szeœciennego wody aby
doprowadziæ do wilgotnoœci 50%.

Dla napowietrzania pryzm i do kontroli przydatny jest ko³ek – najle-

14

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

piej zaostrzone stylisko od szpadla. Do odsiewania nieroz³o¿onych resztek
i grubszych kawa³ków drewna (które mo¿na wrzuciæ do nastêpnej pryzmy)
przyda siê sito (rafka).

Bardzo przydatnym narzêdziem jest termometr kopcowy – mo¿emy

nim zbadaæ temperaturê wewn¹trz pryzmy. Jeœli nie mamy takiego to mo-
¿emy wzi¹æ dowolny termometr o zakresie od 0

o

C do 100

o

C zamocowaæ

na tyczce bambusowej, zbiorniczkiem do do³u i po nak³uciu do samego œrod-
ka pryzmy wsun¹æ termometr na kilka minut do otworu.

7. Techniki kompostowania

W zale¿noœci od skali produkcji i przeznaczenia kompostu mo¿emy

zastosowaæ ró¿ne techniki kompostowania. Na ma³¹ skalê mo¿na kompo-
stowaæ w pojemnikach, beczkach, drewnianych skrzyniach, lub po prostu
niewielkiej pryzmie w formie kopca. Mamy tak¿e pryzmy z wykorzystaniem
hodowlanych d¿d¿ownic kalifornijskich.

W zale¿noœci od sposobu dostarczenia tlenu mog¹ to byæ pryzmy

sta³e – u³o¿one w ten sposób, ¿e powietrze swobodnie dostaje siê pod spód
– nie wymagaj¹ce mieszania, oraz pryzmy przerabiane tzn. przek³adane
lub mieszane. Na du¿¹ skalê najwygodniejsze s¹ pryzmy przek³adane lub
napowietrzane aeratorem.

Sta³a pryzma nie przerabiana (startowa)
Musi mieæ odpowiednie wymiary minimalne. Pryzmê powinna byæ

u nasady szeroka na 1,5-2 metry i nie wy¿sza ni¿ 1,2 metra, lub wiêksza
2,5 - 3 m i wysokoœæ do 2 metrów. Pryzma powinna zwê¿aæ siê lekko ku
górze. D³ugoœæ pryzmy jest dowolna, choæ nie powinna byæ krótsza ni¿ sze-
rokoœæ u nasady. Po pewnym czasie na skutek zapadniêcia siê œrodka na
wierzchu pryzmy uformuje siê wg³êbienie.

Tabela 4

Objêtoœæ zawartego w pryzmie kompostu

W pryzmie tej uk³ada siê nastêpuj¹ce warstwy:

- na samym dole warstwê ch³onn¹ o gruboœci 10 – 15 cm - mo¿e to byæ torf,

sieczka lub inny suchy materia³ ch³onny. Jej zadaniem jest wch³anianie
ewentualnych wycieków z pryzmy;

- warstwa drena¿owa ok. 20 cm – mog¹ to byæ grube kawa³ki ga³êzi, twarde

³odygi chwastów, ga³¹zki. Zadaniem tej warstwy jest dostarczenie do pryzmy

0,8
1,2
1,5

Podstawa pryzmy Szczyt pryzmy WysokoϾ pryzmy

Objêtoœæ w m

szeœc. na ka¿dy mb.

1,2
1,5
2

1,4
2,4
4,5

1,5
2
3

15

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

powietrza z boku i od do³u ku œrodkowi i górze pryzmy. Dla krótszych pryzm
mo¿na zrobiæ kana³ powietrzny przez u³o¿enie na kilku ceg³ach d³ugiej deski
poœrodku pryzmy, tak by powietrze mog³o przenikaæ do wnêtrza. Uk³adane
te¿ s¹ plastikowe rury drenarskie. Mo¿na tak¿e zastosowaæ jedno z rozwi¹-
zañ u¿ywanych w kompostowniach komunalnych – p³yty napowietrzaj¹ce:

- pierwsza warstwa materia³u do kompostowania. Najlepiej ¿eby to by³ ma-

teria³ dobry do kompostowania np. obornik, lub zmieszane w odpowied-
niej proporcji materia³y bogate w wêgiel i azot. Ka¿da warstwa materia³u
do kompostowania powinna byæ nie grubsza ni¿ 20 cm;

- zaszczepka – mo¿e to byæ warstwa gleby, dojrza³ego obornika lub rozpry-

skany na powierzchni wodny roztwór gotowej szczepionki kompostowej;

- nastêpne warstwy materia³u do kompostowania przesypane zaszczepk¹ -

w sumie powinno byæ ich od 5 do 8.

Innym sposobem jest uk³adanie 20 centymetrowej warstwy materia-

³u do kompostowania, kilkucentymetrowej obornika i posypanie zaszczepk¹.
W tej metodzie u¿ywa siê nieco wiêcej obornika.

Materia³y suche nale¿y zwil¿yæ wod¹ lub gnojowic¹ b¹dŸ wod¹ gno-

jow¹. Bardzo dobre s¹ te¿ gnojówki roœlinne.

Nie poleca siê dodawania wapna do kompostu, bardzo uwa¿aæ nale¿y

przy dodawaniu popio³u drzewnego i roœlinnego. Mikroorganizmy w pryzmie
same ureguluj¹ sobie odczyn, dodanie zasadowego popio³u lub wapna mo¿e
przyhamowaæ proces kompostowania oraz przyczyniæ siê do strat azotu. Mo¿-
na natomiast przesypywaæ pryzmê np. m¹czk¹ z fosforytów czy bazaltow¹ –
procesy biologiczne w pryzmie uruchomi¹ z nich cenne sk³adniki nawozowe.

16

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Jeœli temperatura na zewn¹trz jest ni¿sza ni¿ 12-15 stopni to pryzmê

dobrze jest okryæ s³om¹ lub liœæmi (okrywamy te¿ pryzmy robione jesieni¹).
Mniejsze pryzmy mo¿na obsypaæ ziemi¹, mo¿na te¿ obsypaæ pryzmê resztka-
mi nasion i zmiotkami – nawet zawieraj¹cymi nasiona chwastów. W tym przy-
padku pryzmê podlewamy systematycznie a¿ do skie³kowania nasion i wtedy
warstwê z chwastami zgarniamy na œrodek pryzmy i przysypujemy tworz¹cym
siê kompostem. Dobr¹ metod¹ na os³oniêcie pryzmy jest posianie roœlin – u¿y-
wana jest do tego dynia, facelia, gorczyca, resztki nasion zbó¿.

Pryzma ta jest nazywana startow¹, gdy¿ po skoñczeniu fazy rozk³a-

du intensywnego mo¿na do niej dorzucaæ kolejne warstwy, po wybraniu ze
spodu dojrzewaj¹cego kompostu i wymianie co jakiœ czas warstwy drena-
¿owej. W Anglii s¹ pryzmy, które w ten sposób pracuj¹ od 100 lat!

Pryzma startowa powinna mieæ odpowiednie rozmiary, ¿eby podwy¿-

szyæ temperaturê, st¹d konieczne jest wczeœniejsze przygotowanie doœæ
du¿ej iloœci materia³u. Mo¿emy przygotowaæ pryzmê krótsz¹ i po skoñcze-
niu fazy gor¹cej zdj¹æ 2-3 wierzchnie warstwy i przed³u¿yæ pryzmê, nak³a-
daj¹c œwie¿y materia³ co najmniej 1-2 warstwy.

W miarê zapadania siê pryzmy nale¿y podgarniaæ s³abiej roz³o¿one

warstwy zewnêtrzne na œrodek pryzmy.

Pryzmy przerabiane

Jest to zdecydowanie najszybszy sposób produkcji kompostu. Mo¿-

na uzyskaæ kompost po dwóch miesi¹cach (w okresie wiosenno-letnim).
Czêste mieszanie wymaga sporych nak³adów pracy – obok mieszania
trzeba czêœciej podlewaæ pryzmê, gdy¿ ³atwiej siê przesusza, nieco wy-
¿sze s¹ te¿ straty azotu. Uzyskany w ten sposób kompost jest jednak
bardzo dobrej jakoœci. Pryzmy przek³adane ³adowaczem mog¹ mieæ roz-
miary 3-6 metrów u podstawy i 1,8-3,5 metra wysokoœci. Pryzmy przera-
biane aeratorem powinny mieæ wymiary dostosowane do jego parame-
trów, najczêœciej 2,5 do 6 metrów szerokoœci i 1 do 2,5 m wysokoœci. Pry-
zmy wykonane z obornika s¹ mniejsze do 3,5 metra u nasady i 1,5 metra
wysokoœci. Najlepiej przerabia siê pryzmê ³adowaczem czo³owym – zgar-
niaj¹c najpierw z jednej strony pryzmy warstwê przesuszon¹ i zrzucaj¹c
na drug¹ stronê pryzmy, drugim ruchem nabiera siê ju¿ warstwê œrod-
kow¹ – bardziej zbit¹ i wilgotn¹ i zrzuca na poprzednio u³o¿on¹ warstwê
przesuszon¹. W ten sposób warstwa wierzchnia znajdzie siê wewn¹trz,
okryta dawn¹ warstw¹ œrodkow¹.

Ma³e kompostowniki przydomowe

Najlepiej wykonaæ prost¹ konstrukcjê, ¿eby utrzymaæ kompost w jed-

17

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

nym miejscu bez rozsypywania. Podstawow¹ zasad¹ takich kompostowni-
ków jest ich przewiewnoœæ. WeŸmy prosty przyk³ad wykonania kompostow-
nika ze starej beczki blaszanej lub plastikowej.

Beczka powinna byæ czysta i nie zawieraæ œladów ¿adnych chemi-

kaliów! W spodzie beczki wykonujemy promieniœcie 10-12 ma³ych otworów
– aby móg³ odciekaæ nadmiar wody i powietrze mia³o swobodny dostêp.
Nastêpnie wykonujemy otwory wzd³u¿ obwodu beczki mniej wiêcej 5 cm od
dna. Otwory nawiercamy co 10 cm (œrednica otworu 10-20 mm). Nastêpne
trzy rzêdy otworów w kierunku góry nawiercamy co 10 centymetrów. Otrzy-
mamy w ten sposób pas napowietrzaj¹cy od spodu beczki. Nastêpny pas
2-3 rzêdy wykonujemy w po³owie wysokoœci. Trzeci pas otworów powinien
skoñczyæ siê mniej wiêcej 10 cm od górnej krawêdzi beczki. Najlepsze s¹
beczki o pojemnoœci 150-250 litrów – choæ mog¹ byæ i wiêksze. Na dno
beczki trzeba wsypaæ warstwê drena¿ow¹ - kawa³ki grubszych ga³êzi lub
chwastów ewentualnie, tak ¿eby co najmniej dwa rzêdy otworów by³y przez
ni¹ zakryte (15-20 centymetrów). Beczkê mo¿emy przykryæ pokryw¹, lub
zasypywaæ od góry grub¹ warstw¹ s³omy lub liœci, któr¹ zdejmowaæ nale¿y
przed ka¿dym do³o¿eniem materia³u. Beczkê ustawiamy na kilku ceg³ach
lub kawa³kach p³yt chodnikowych.

Drugi sposób to nape³nienie beczki materia³em do wysokoœci dwóch

trzecich, zakrycie szczelnym denkiem i codziennie lub co kilka dni przeto-
czenie kilkakrotne dziêki czemu materia³ miesza siê i napowietrza.

W takim kompostowniku mo¿emy dok³adaæ w miarê przybywania

materia³ów do kompostowania – mo¿emy w ten sposób kompostowaæ od-
padki domowe.

Kompostownik siatkowy. Z siatki ogrodzeniowej – lub o drobniej-

szych oczkach o wysokoœci 1,2-1,5 metra odcinamy fragment d³ugoœci 4-5
metrów. Na brzegach siatki formujemy zaczepy z drutu lub splatamy dru-
tem – tak, ¿eby mo¿na by³o potem konstrukcjê roz³o¿yæ. Nastêpnie formu-
jemy walec – bêdzie mia³ œrednicê 120–160 centymetrów – pojemnoœæ tego
kompostownika to 1,2-2,0 m szeœciennych. Na ziemiê sypiemy warstwê
gliny lub grub¹ warstwê sieczki lub trocin, potem warstwê drena¿ow¹ ok.
20 cm z kawa³ków ga³êzi i uk³adamy warstwy materia³u jak w pryzmie sta-
³ej. W miarê zmniejszania objêtoœci na wierzch dosypujemy kolejne war-
stwy. Gdy pojemnik nape³ni siê kompostem, rozpinamy brzegi i zdejmuje-
my siatkê. Jeœli chcemy polepszyæ warunki cieplne, to przed na³o¿eniem
kolejnej warstwy po obwodzie, przy siatce sypiemy warstwê ocieplaj¹c¹ –
s³omy, liœci. Jeœli materia³ kompostowany bêdzie bardzo ciê¿ki (obornik) to
siatka powinna byæ mocna.

Kompostownik drewniany jednokomorowy. Wkopujemy s³upki

drewniane (z kantówki, ko³ki sosnowe, brzozowe itp. o œrednicy 15-20 cm)
tworz¹c czworok¹t o wymiarach 1,2-1,5 m. Z trzech stron obijamy deskami

18

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

(kantówk¹, kijami itp.) tak aby miêdzy nimi pozosta³y szczeliny 0,5-5 cm.
Z trzeciej strony zak³adamy deski tak, aby mo¿na je by³o póŸniej swobodnie
wyj¹æ. Wysokoœæ kompostownika powinna wynosiæ 0,9 do 1,5 metra - jego
pojemnoœæ wyniesie 1,4-3,3 m szeœciennych. Na dnie ubijamy warstwê nie-
przepuszczaln¹ (glina) lub ch³onn¹ (torf, trociny, s³oma) i drena¿ow¹.

Kompostownik drewniany trzykomorowy. Bardzo dobre rozwi¹-

zanie do ci¹g³ej produkcji kompostu. Konstrukcja sk³ada siê z trzech komór
takich jak w kompostowniku pojedynczym. Pierwsz¹ komorê zape³niamy
ca³kowicie – gdy jest wyraŸnie zagrzana przek³adamy 2/3 do drugiej komo-
ry, a pierwsz¹ ponownie dope³niamy do wierzchu. Gdy zawartoœæ pierw-
szej komory ponownie zagrzeje siê wyraŸnie, przek³adamy materia³ z dru-
giej komory do trzeciej (dojrzewanie) a do drugiej komory wrzucamy mate-
ria³ z komory pierwszej itd. W tej metodzie nale¿y zwróciæ uwagê na dobry
dobór komponentów i odpowiedni¹ zaszczepkê w pierwszej komorze.

Reprodukcja: Wayne J. McLaurin and Gary L. Wade; The Univerity of Georgia College of
Agricultural and Environmental Sciences, Cooperative of Extension Sciences

Od góry: kompostownik beczkowy, siatkowy i trzykomorowy.

K³opoty z pryzm¹ i ich rozwi¹zywanie

W praktyce czêsto zdarza siê, ¿e nie wszystko wychodzi tak jak chcie-

liœmy. Pryzma przestaje „pracowaæ”, wydzielaj¹ siê ró¿ne zapachy itp. Na-
le¿y wtedy postêpowaæ zgodnie z zaleceniami w tabeli.

19

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Tabela 5

Obserwowane

zjawisko

Mo¿liwa przyczyna

Sposoby rozwi¹zania

problemu

Wilgotna i ciep³a tylko
w œrodku

Nic siê nie dzieje. Pry-
zma siê nie zagrzewa

Warstwy liœci czy trawy
nie poddaj¹ siê kompo-
stowaniu.

Zapach zje³cza³ego
mas³a, octu, lub zgni-
³ych jaj

Zapach amoniaku

Przy pryzmie pojawiaj¹
siê szczury, muchy

W pryzmie znajduj¹ siê
ró¿ne owady, pajêcza-
ki, stonogi
Du¿o ptaków grzebi¹-
cych w kompoœcie

Pryzma powinna mieæ co najmniej
90 cm wysokoœci i metr œrednicy/sze-
rokoœci. Ma³e pryzmy dobrze jest
okryæ izoluj¹cym materia³em

1. Dodaæ sk³adników bogatych

w azot i wymieszaæ

2. Przerobiæ pryzmê dobrze j¹ na-

powietrzaj¹c

3. Podlaæ pryzmê
4. Okryæ pryzmê izoluj¹c¹ okryw¹,

lub zaczekaæ do poprawy pogo-
dy. Zim¹ dobrze jeœli pryzma nie
zamarza do samego œrodka

Nale¿y unikaæ grubych warstw liœci
lub œwie¿ych traw. Liœcie s¹ zbyt su-
che, Przemieszaæ warstwy, nawil¿yæ.
Trawy zbijaj¹ siê w mazist¹ war-
stwê (gdy przebijamy ko³kiem pry-
zmê oblepia siê mazistym, cuch-
n¹cym b³otem)
Przemieszaæ pryzmê. Dodaæ suche-
go materia³u -przemieszaæ warstwy
ze s³om¹, sianem. Przed wymiesza-
niem okryæ warstw¹ suchego mate-
ria³u, ¿eby zmniejszyæ odory, po czym
ponak³uwaæ gêsto ko³kiem, tworz¹c
kana³y powietrzne.
Dodaæ materia³y bogate w wêgiel – s³o-
mê, karton, wióry i lekko przemieszaæ
Odpadków ¿ywnoœci, szczególnie po-
chodzenia zwierzêcego nie dodawaæ
do pryzm przeznaczonych do nawo-
¿enia upraw polowych lub warzywni-
czych. Odpadki ¿ywnoœci mo¿na
kompostowaæ grubo przykrywaj¹c
du¿¹ iloœci¹ s³omy, siana, trocin – taki
kompost mo¿na u¿yæ do nawo¿enia
trawników i roœlin ozdobnych
Nie stanowi¹ problemu, a wrêcz s¹
po¿¹dane

D¿d¿ownice wytwarzaj¹ doskona³y
humus tzw. wermikompost i nale¿y je
chroniæ. Pryzmê okryæ grub¹ warstw¹
s³omy, lub grub¹ w³óknin¹.

Pryzma jest za ma³a
albo jest zbyt ch³odna
pogoda, lub brak okrywy

1. Niedostatek azotu
2. Niedostatek tlenu
3. Za ma³o wilgotna
4. Zbyt ch³odna pogoda
5. Kompost ju¿ jest doj-
rza³y

Z³e napowietrzenie, brak
wilgoci

Za ma³o tlenu, pryzma
zalana, lub zbyt zbita

Za ma³o wêgla (C)

Dodano niew³aœciwych
materia³ów: miêsa, t³usz-
czy, koœci (lub s¹ one
zbyt blisko powierzchni
pryzmy)

Naturalny proces

Pryzma zasiedlona przez
d¿d¿ownice.

20

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

1. Użycie biopreparatów

Dla stymulacji wzrostu roœlin, odstraszenia szkodników oraz profi-

laktyki i zwalczania chorób i szkodników stosowane s¹ w rolnictwie (szcze-
gólnie ekologicznym), ró¿nego rodzaju substancje pochodzenia naturalnego
– roœlinne, zwierzêce, mineralne. Cz³owiek obserwuj¹c naturê zauwa¿y³, ¿e
roœliny uprawne nie s¹ atakowane przez choroby lub szkodniki, gdy rosn¹
obok niektórych roœlin. Doœwiadczenie to by³o podstaw¹ poszukiwania sub-
stancji pochodzenia naturalnego – biopreparatów, które mog¹ chroniæ roœli-
ny uprawne przed wp³ywem ró¿nego rodzaju czynników ograniczaj¹cych plo-
nowanie. Receptury sporz¹dzania biopreparatów podane poni¿ej pochodz¹
od wielu ró¿nych autorów – czasami mo¿na znaleŸæ dwa ró¿ne przepisy na
sporz¹dzenie tego samego biopreparatu np. wyci¹gu z ³usek cebuli, mo¿e-
cie Pañstwo znaleŸæ tak¿e inne przepisy. Nie ma tu sprzecznoœci, wynika to
bowiem z eksperymentalnej natury tych przepisów – jeden autor sprawdza-
j¹c wyci¹g zauwa¿y³, ¿e skuteczniejszy jest s³abszy wyci¹g, inny, ¿e moc-
niejszy dzia³a lepiej. Stosuj¹c biopreparaty dobrze jest obserwowaæ skutek
ich dzia³ania, aby na przysz³oœæ móc wprowadziæ korekty.

Specyfik¹ wielu biopreparatów jest ich ograniczony zakres dzia³ania

oraz ograniczona skutecznoœæ okreœlana ich trwa³oœci¹ w œrodowisku i me-
chanizmem dzia³ania. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e wiele z tych preparatów ma
dzia³anie profilaktyczne, wspomagaj¹ce mechanizmy odpornoœciowe ro-
œlin lub nieznany mechanizm dzia³ania i m.in. z tych powodów ich skutecz-
noœæ jest mniejsza ni¿ konwencjonalnych œrodków ochrony roœlin.
Wszystkie preparaty wymienione w tabeli, z zastrze¿eniem wyci¹gów z ty-
toniu mog¹ byæ stosowane w rolnictwie ekologicznym.

Wyci¹gi z pomidora, tytoniu w zasadzie nie powinny byæ u¿ywane

w roœlinach psiankowatych – pomidorze, tytoniu, ziemniaku czy bak³a¿anie

Preparaty roślinne i ich sporządzanie

Wyci¹g tytoniowy, zawieraj¹cy du¿e iloœci nikotyny, pozostawia jej

du¿e iloœci w opryskiwanych roœlinach, st¹d zalecany jest przede

wszystkim w roœlinach ozdobnych, w roœlinach przeznaczonych do

spo¿ycia w ostatecznoœci - po oprysku nale¿y odczekaæ tydzieñ

i dobrze umyæ roœliny przed spo¿yciem.

UWAGA – nie stosowaæ w rolnictwie ekologicznym!!!

21

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

– gdy¿ mog¹ przez nie przenosiæ siê choroby wirusowe (dlatego do szklar-
ni z pomidorami ogrodnicy nie pozwalaj¹ wchodziæ z papierosem). Pe³ny
wykaz œrodków ochrony roœlin zakwalifikowanych do stosowania w rolnic-
twie ekologicznym zamieszczony jest na stronie www.ior.poznan.pl. Wiele
z zamieszczonych tam preparatów jest pochodzenia roœlinnego.

2. Sporządzanie preparatów

Aby wydobyæ substancje znajduj¹ce siê wewn¹trz roœlin stosowane

s¹ ró¿ne techniki, st¹d potrzebne nam bêd¹ ró¿ne narzêdzia i materia³y.

1. Naczynia do gotowania o pojemnoœciach od 2 do 10 l; naczynia do

odmierzania o znanej pojemnoœci 1 do 5 l u¿ywane do rozcieñczeñ.

2. Beczki do rozcieñczania i nastawiania wyci¹gów najlepiej 50 – 100 l.
3. Sito do odcedzania resztek roœlin o oczku 1-2 mm.
4. Sito gêste (mo¿na u¿yæ poñczochy) obowi¹zkowe w przypadku u¿y-

cia w opryskiwaczu.

5. Ramy z rzadk¹ siatk¹, lub blaty do suszenia zió³.
6. Nó¿ nierdzewny lub tasak i deska do krojenia zió³, du¿a ³y¿ka lub szpa-

tu³ka do mieszania.

Woda u¿yta do preparatów nie mo¿e byæ chlorowana. Do ma³ych

iloœci wyci¹gów najlepsza jest woda deszczowa, miêkka. Do rozcieñczeñ
woda studzienna – najlepiej z p³ytszych studni, gdy¿ ta z g³êbinowych czê-
sto jest twarda – zawiera du¿o soli wapnia i magnezu, co utrudnia ekstra-
howanie (wydobycie) zwi¹zków rozpuszczalnych. Aby sprawdziæ twardoœæ
wody wystarczy w niej namydliæ rêce – w wodzie twardej trwa³a piana two-
rzy siê trudno i dopiero po jakimœ czasie, w wodzie miêkkiej piana tworzy
siê szybko i trudno pozbyæ siê uczucia œliskich r¹k.

Zio³a nale¿y zebraæ we wskazanym w przepisie terminie, jeœli termin

nie jest wymieniony, nale¿y je zbieraæ przed kwitnieniem. Zio³a do suszenia
roz³o¿yæ cienk¹ warstw¹ w przewiewnym, zacienionym miejscu – najlep-
szy jest strych, gdy¿ jest tam podwy¿szona temperatura i po otwarciu okienka
lub drzwiczek dobra wentylacja.

Gnojówki roœlinne dobrze jest trzymaæ i cedziæ w ustronnym miej-

scu, gdy¿ po fermentacji mog¹ wydzielaæ bardzo intensywn¹ woñ (st¹d ich
nazwa, chocia¿ z odchodami zwierz¹t nie maj¹ nic wspólnego).

3. Rodzaje preparatów

U¿ywamy ró¿nych technik ekstrakcji sk³adników aktywnych zió³, st¹d

ró¿ne nazwy formy preparatów:
wyci¹g – uzyskujemy przez zalanie rozdrobnionych roœlin zimn¹ lub ciep³¹
wod¹, nigdy nie gor¹c¹, gdy¿ w ten sposób mo¿emy wyp³ukaæ z roœlin zwi¹z-

22

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

ki, które mog¹ siê rozk³adaæ w wysokich temperaturach;
napar – zio³a zalewa siê gor¹c¹ wod¹ i nie gotuje – jak np. herbatê. Nie
wolno gotowaæ, gdy¿ mo¿e dojœæ do rozk³adu cennych zwi¹zków lub wy-
p³ukania tych na których nam nie zale¿y (np. herbata gotowana nie bêdzie
siê nadawa³a do picia ze wzglêdu na du¿¹ iloœæ garbników);
wywar – zio³a zalewamy zimn¹ wod¹ i gotujemy tak d³ugo, jak to jest wska-
zane w przepisie, wywar pozostawiamy do ostygniêcia i dopiero cedzimy;
gnojówka (inna nazwa macerat – gdy¿ tkanki s¹ macerowane w wodzie) –
po zalaniu wod¹ rozdrobnione tkanki roœlinne s¹ rozk³adane przez bakte-
rie, komórki roœlinne uwalniaj¹ sk³adniki zawarte wewn¹trz nich. Poniewa¿
dochodzi do przemian bakteriologicznych wydzielane s¹ ró¿ne gazy zwy-
kle o nieprzyjemnym zapachu, wabi¹ce muchy. Dlatego gnojówki przecho-
wujemy w ustronnym miejscu, w miarê mo¿liwoœci zabezpieczone przed
owadami choæ obecnoœæ larw owadów nie obni¿a wartoœci preparatu. Tak-
¿e cedzenie, rozlewanie lub oprysk dobrze jest wykonaæ w takim terminie,
kiedy nie ma domowników w pobli¿u.

4. Preparaty roślinne, sporządzane w gospodar−

stwie, używane w ochronie roślin

23

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Aksamitka

Aksamitka

Bez czarny

Bez czarny

Bieluñ
dziêdzierzawa

Czosnek
i cebula

wyci¹g

wywar

wyci¹g

gnojówka

wyci¹g

napar

ziele kwitn¹ce, wy-
suszone

ziele kwitn¹ce, wy-
suszone

œwie¿e kwiaty i li-
œcie lub susz, kwit-
nienie

œwie¿e kwiaty i liœcie
lub susz, kwitnienie

w czasie kwitnienia
nadziemna czêœæ
roœliny - p¹ki lub
kwiaty
g³ówki dojrza³e

Pó³ wiadra suchych roœlin (1 kg) zalaæ 10 li-
trami ciep³ej wody, pozostawiæ na dwa dni,
nastêpnie przecedziæ, dodaæ 40 g szarego
myd³a
500 g suszu gotowaæ przez 30 min. w 3 li-
trach wody. Po och³odzeniu zaprawiaæ
cebule i korzenie
1 kg œwie¿ych lub 200 g suszonych liœci
i kwiatów moczyæ w 10 l wody przez 24 go-
dziny, rozcieñczyæ wod¹ 1/10, opryskiwaæ
glebê i roœliny
1 kg œwie¿ych lub 200 g suszonych liœci,
kwiatów i pêdów zalaæ 10 litrów wody i od-
stawiæ na 4 do 5 dni, wlewaæ do czynnych
nor (nory przydeptaæ wieczorem, rano wle-
waæ do ponownie odkopanych)
Przygotowaæ jak preparat z lulka czarne-
go w pocz¹tkach kwitnienia

80 g rozdrobnionych bulw zalaæ 10 l gor¹-
cej wody, nierozcieñczony napar stosowaæ
w formie oprysku, stosowaæ zapobiegawczo
i leczniczo

przeciw mszycom, szcze-
gólnie w uprawie roœlin ja-
godowych

zapobiega atakowaniu roz-
sady przez choroby zgo-
rzelowe w tym siewek
przeciw rolnicom, bielinko-
wi kapustnikowi, mszycom

odstrasza krety i norniki

mszyce, miodówki, przê-
dziorki, pluskwiaki roœlino-
¿erne

przeciw roztoczom tru-
skawkowym, chorobom
grzybowym

L.p.

Gatunek

roœliny

Sposób

przyrz¹dzenia

Pora i czêœci

roœlin

Metoda przygotowania

preparatu

Zwalczane szkodniki

i choroby

Preparaty roœlinne, sporz¹dzane w gospodarstwie, u¿ywane w ochronie roœlin

24

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

7.

8.

9.

10.

11.

Czosnek
i cebula

Cebula +
czosnek +
porzeczka +
szczaw

Cebula ³uski

Czosnek

Czosnek

gnojówka

gnojówka

wyci¹g

wyci¹g/ wywar

gnojówka

g³ówki dojrza³e, ce-
bula liœcie i ³upiny

g³ówki dojrza³e, li-
œcie i ³upiny

suche ³uski i liœcie

zmielone z¹bki

zmielone z¹bki
œwie¿e lub suszone

0,5 kg œwie¿ego czosnku, cebuli (³upin i li-
œci) zalewamy 10 l wody. Po przefermen-
towaniu w rozcieñczeniu 1:10 u¿ywaæ do
opryskiwania ziemniaków i truskawek
50 dkg œwie¿ych lub 200 g suszonych ro-
œlin cebuli, czosnku, szczawiu i liœci czar-
nej porzeczki zalaæ 10 l wody na okres
2 tygodni. Roztwór w stosunku 1:10 sto-
sowaæ do kilkakrotnych oprysków
1. Oko³o 100 g ³usek i suchych liœci
czosnku zalaæ 10 litrami wody i pozosta-
wiæ na 24 godziny. Opryskiwaæ œwie¿ym,
nierozcieñczonym wyci¹giem.
2. Oko³o 200 g ³usek z cebuli zalaæ 10 li-
trami ciep³ej wody. Pozostawiæ na okres
4 - 5 dni
200 g z¹bków czosnku zemleæ, zalaæ 10 l
wody i odstawiæ na 3 lub 4 dni (lub zago-
towaæ 20 minut), nie rozcieñczaæ, stoso-
waæ zapobiegawczo i leczniczo
75 g rozdrobnionych z¹bków lub 500 g
œwie¿ych (lub 200g suszonych) liœci i ³u-
sek czosnku na 10 l wody, dobrze prze-
fermentowaæ. W zale¿noœci od zastoso-
wania rozcieñczyæ 1:10 lub nie rozcieñ-
czaæ, stosowaæ doglebowo

przeciw chorobom grzybo-
wym

przeciw chorobom grzybo-
wym

przeciwko mszycom, mio-
dówkom, skoczkom i przê-
dziorkom

przeciw mszycy, po³yœnicy
marchwiance, wielkop¹-
kowcowi, przêdziorkom

w rozcieñczeniu dzia³a za-
pobiegaj¹co i wzmacniaja-
co na korzenie roœlin; bez
rozcieñczenia pomaga
zwalczaæ po³yœnicê mar-
chwiankê

25

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

12.

13.
14.

15.

16.

Chrzan

Jod³a
Krwawnik
pospolity

Krwawnik
pospolity

Lulek czarny

napar

wyci¹g
wywar

wyci¹g

wyci¹g

korzenie i liœcie

zebraæ nasiona jod³y
w czasie kwitnienia
œcinaæ ca³e roœliny

w czasie kwitnienia
œcinaæ ca³e roœliny

jesienna rozeta liœci
i korzeñ jednorocz-
nej roœliny

300 g chrzanu zalewamy 10 l gor¹cej
wody po 24 godzinach nierozcieñczony
napar stosujemy do oprysku 3 razy w od-
stêpie trzech dni
3 g nasion nastawiæ na 12 godz. w 1 l wody
Suche roœliny 800 g gotowaæ w ma³ej ilo-
œci wody przez 30-40 min., nastêpnie do-
daæ wody do 10 l i nastawiæ na 36-46 godz.
dodaæ 40 g szarego myd³a.
Drugi sposób:1 kg œwie¿ych lub 100 g su-
szonych roœlin zalaæ 10 l wody i odstawiæ
na 24 godz., nastêpnie gotowaæ przez
30 min., nie rozcieñczaæ. Opryskiwaæ za-
pobiegawczo
1 kg œwie¿ych lub 100 g suszonych roœlin
zalaæ 10 l wody i odstawiæ na 24 godz.,
rozcieñczyæ 1:10. Stosowaæ do oprysku
zapobiegawczego w okresie kwitnienia

1 kg dwuletnich suchych liœci 0,5 kg ko-
rzeni w³o¿yæ do 10 l wody deszczowej lub
studziennej na 12 godz. Przed opryskiem
dodaæ 30-40 g szarego myd³a. Górn¹ po-
³owê kwitn¹cych roœlin gotowaæ w ma³ej
iloœci wody przez 2-3 godziny, przecedziæ
i dolaæ wody do 10 l. Dodaæ myd³o

przeciw moniliozie

œlimaki
mszyce, miodówki, larwy
pluskwiaków, liœcio¿erne
g¹sienice motyli

zapobiegawczo przeciw
moniliozie, m¹czniakowi
prawdziwemu, brunatnej
zgniliŸnie, drzew pestko-
wych, plamistoœci drzew
pestkowych, kêdzierzawo-
œci brzoskwini
mszyce, miodówki, przê-
dziorki, g¹sienice motyli,
larwy owocnicy, pluskwia-
ki roœlino¿erne

26

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

17.

18.

19.

20.

21.

22.

£opian

Mniszek

Ostró¿ka
wynios³a

Paproæ

Paproæ

Pio³un

wyci¹g

wyci¹g

wyci¹g

wyci¹g

gnojówka

gnojówka

ziele

korzenie i liœcie

w okresie kwitnienia
ca³e roœliny. Jesieni¹
k³¹cza z korzeniami
i m³odymi odrostami

liœcie (uwaga! Nie
zrywaæ gatunków
chronionych)
liœcie (uwaga! Nie
zrywaæ gatunków
chronionych)
zbieraæ roœliny
w czasie kwitnienia

Jedn¹ trzeci¹ wiadra ziela ³opianu zalaæ
wod¹ i pozostawiæ na 3 dni. Nie rozcieñ-
czonym, przecedzonym wyci¹giem opry-
skiwaæ roœliny
Oko³o 250 g rozdrobnionych korzeni lub
400 g liœci zalaæ 10 l wody i pozostawiæ
na 3 godziny. Nastêpnie przecedziæ. Opry-
skiwaæ kilkakrotnie
1 kg suszu roœlinnego nastawiaæ w 10 l
wody na 48 godz. dodaj¹c 0,1 kg korzeni.
Mo¿na te¿ nastawiæ na 12 godz. i nastêp-
nie gotowaæ 1-2 godz.

300 g œwie¿ego ziela lub 30 g suszu zale-
wamy 10 l wody po 24 godzinach, u¿ywa-
my nierozcieñczony
l kg œwie¿ych liœci paproci lub 100 g su-
szu zalaæ 10 l wody i odstawiæ na 2 tygo-
dnie. U¿ywaæ w rozcieñczeniu 1:2
300 g œwie¿ego ziela lub 30 g suszu (pro-
szek) na 10 l wody. Nierozcieñczona u¿y-
wana do zwalczania mrówek, mszyc, rdzy
wejmutkowo-porzeczkowej. Dla zwiêksze-
nia przyczepnoœci mo¿na dodaæ 1% szk³a
wodnego

przeciwko g¹sienicom

przeciwko mszycom przê-
dziorkom i miodunkom, wy-
ci¹g ten uodparnia równie¿
roœliny na choroby
g¹sienice pierœcienicy na-
drzewki, niestrzêpa g³o-
gowca, kuprówki rudnicy,
bielinka kapustnika, molo-
wate, rolnice, owocnice, li-
œcio¿erne larwy chrz¹sz-
czy, miodówki
przeciwko tarcznikom we³-
nowcowatym i bawe³nicom

przeciw mszycom
do zwalczania mrówek,
mszyc, rdzy wejmutkowo-
porzeczkowej

27

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

23.

24.

25.

26.

Pio³un

Pokrzywa

Pokrzywa

Pomidor

wywar

gnojówka

wyci¹g

gnojówka

zbieraæ roœliny
w czasie kwitnienia

zbieraæ roœliny
przed kwitnieniem,
u¿ywaæ œwie¿e lub
po wysuszeniu

zbieraæ roœliny
w czasie kwitnienia,
u¿ywaæ œwie¿e lub
po wysuszeniu
m³ode liœcie
zdrowych roœlin

0,5 wiadra rozdrobnionego, œwie¿ego pio-
³unu lub 0,7-0,8 kg drobno zmielonego su-
szu nastawiæ w 10 l wody na 24 godz. i na-
stêpnie gotowaæ przez 0,5 godz. Przed
opryskiem dodaæ wody w proporcji 1:1
1 kg œwie¿ego ziela lub 250 g suszu (pro-
szek) zalaæ 5 l wody po przefermentowa-
niu (2 tygodnie) stosujemy:
- w rozcieñczeniu 1:20 pobudza wzrost

roœlin uprawnych, stosowaæ w przypad-
ku wiêdniêcia lub ¿ó³kniêcia roœlin;

- w rozcieñczeniu 1:10, oprysk na glebê,

powoduje aktywizacjê ¿ycia glebowego;

- po krótkim przefermentowaniu (5 dni)

w rozcieñczeniu 1:10 zwalczamy
mszyce;

- po 24 godzinach od zalania wod¹ (wy-

ci¹g) stosowana jako preparat wzmac-
niaj¹cy roœliny (nie rozcieñczamy)

l kg œwie¿ych pokrzyw lub 250 g suszu
zalaæ 5 litrami wody, moczyæ przez 24 h,
u¿ywaæ nierozcieñczony

2 garœcie ziela pomidorowego zalaæ 3 l
wody po przefermentowaniu u¿ywaæ
w rozcieñczeniu 1:10

g¹sienice motyli

wiêdniêcie, aktywizacja
procesów ¿yciowych gleby
i roœlin, przeciw mszycom

przeciw mszycom

pobudzenie wzrostu pomi-
dora (UWAGA! U¿ywaæ tyl-
ko m³odych liœci ze zdro-
wych roœlin)

28

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

27.

28.

29.

30.

31.

Pomidor

Pomidor

Rabarbar

Rumianek

Siano

wyci¹g

wywar

napar

wyci¹g

wyci¹g

liœcie, ³êty

zbieraæ zdrowe, zie-
lone czêœci roœliny,
korzenie i pêdy
boczne

liœcie, ³odygi, pêdy
kwiatowe

w czasie kwitnienia
zbieraæ liœcie i ko-
szyki kwiatowe

dobrej jakoœci, bo-
gate siano

3 garœcie ziela pomidorowego zalaæ 3 l
wody (wyci¹g) po 2 godz. w formie nie-
rozcieñczonej, dzia³a odstraszaj¹co - opry-
skujemy roœliny co dwa dni w czasie wy-
lotu motyli
4 kg œwie¿ej roœliny gotowaæ w niewielkiej
iloœci wody na ma³ym ogniu przez
0,5 godz. Przed opryskiem dodaæ wody
w proporcji 1:3 i myd³a. Drugi sposób: 1 kg
œwie¿ych pomidorów gotowaæ w 10 l wody
przez oko³o 30 min., przed zastosowaniem
rozcieñczyæ wod¹ 1:3,
0,5 kg œwie¿ego ziela zalaæ 3 l gor¹cej
wody, nierozcieñczony napar stosujemy
w cebuli i fasoli
3 kg ziela lub 1 kg suchych roœlin nasta-
wiaæ w 10 l wody na 12 godz. Przed opry-
skiem dodaæ wody w proporcji 1:3 i my-
d³a. Do opylania-suche roœliny zmieliæ na
drobny py³ i zmieszaæ w proporcji 1:1 z py-
listym materia³em glebowym
l kg siana zalaæ 3 litrami wody i pozosta-
wiæ na 3 dni. Rozcieñczyæ wod¹ w stosun-
ku l:3, stosowaæ przeciw m¹czniakowi ja-
b³oni i agrestu. Pierwszy oprysk wykonaæ
podczas pêkania p¹ków, powtórzyæ jesz-
cze 2 razy w odstêpach co 10 -15 dni

bielinek kapustnik

wiele szkodników liœcio¿er-
nych w tym: mszyce, przê-
dziorki, m³ode g¹sienice
zwójkówek, bielinków, tant-
nisia krzy¿owiaczka, owo-
cówki, pche³ki

przeciw wgryzce szczypior-
ce i mszycy fasolowej

mszyce, przêdziorki, g¹sie-
nice motyli, wiele szkodni-
ków sadów i ogrodów

m¹czniaki jab³oni i agrestu

29

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

32.

33.

34.

35.

36.

Siano

Skrzyp polny

Skrzyp polny

Skrzyp polny

Tytoñ szla-
chetny

wywar

wywar

wywar

gnojówka

wywar

dobrej jakoœci, bo-
gate siano

zebraæ ca³e czêœci
nadziemne roœliny

zebraæ ca³e czêœci
nadziemne roœliny,
u¿ywaæ œwie¿ego
lub wysuszonego

zebraæ ca³e czêœci
nadziemne roœliny,
u¿ywaæ œwie¿ego
lub wysuszonego

zbieraæ odpady przy
uprawie tytoniu oraz
py³ tytoniowy.

400 g siana zalaæ l0 litrami wody i pozosta-
wiæ na 24 godziny, nastêpnie gotowaæ przez
2 godziny, dodaæ 30 g szarego myd³a
30 g sproszkowanego suchego lub
300 g œwie¿ego skrzypu zalaæ niewielk¹ ilo-
œci¹ zimnej wody i gotowaæ 10-20 min. Stop-
niowo och³adzaæ. Opryski prowadziæ prepa-
ratem zmieszanym z wod¹ w proporcji 1:20
1 kg œwie¿ego ziela lub 150-200 g suszu
(proszek) zalaæ 10 l wody. Gotowaæ 25 mi-
nut. Do wyci¹gu dodaæ 0,1 l szk³a wodne-
go (zwiêksza przyczepnoœæ cieczy). Ca-
³oœæ rozcieñczyæ w proporcji 1:5. prepa-
rat zapobiegaj¹cy chorobom grzybowym
stosowaæ co dwa tygodnie
1 kg œwie¿ych lub 200 g suszonych roœlin
pozostawiæ w 10 l wody na 4 do 5 dni do
fermentacji, przed zastosowaniem roz-
cieñczyæ 1:50, opryskiwaæ przy s³onecz-
nej pogodzie
400 g suszonej masy nastawiæ w 10 l
wody na 24 godz. nastêpnie gotowaæ
2 godz. Przed opryskiem odcedziæ wywar
i zmieszaæ z wod¹ w proporcji 1:1, dodaæ
myd³a. Po zabiegu nie zbieraæ przez ty-
dzieñ, a¿ zanikn¹ pozosta³oœci nikotyny
(ZABRONIONY W ROLNICTWIE EKO-
LOGICZNYM !!!)

przeciw mszycom, larwom
pluskwiaków i g¹sienicom

choroby grzybowe

preparat zapobiegaj¹cy
chorobom

grzybowym

w wielu roœlinach m.in.
m¹czniaki, rdze, kêdzie-
rzawoœæ liœci brzoskwini

mszyce, przêdziorki, mi-
seczniki, tarczniki

mszyce, miodówki, larwy
pluskwiaków roœlino¿erne
g¹sienice motyli (UWAGA!
NIE STOSOWAÆ W TY-
TONIU I POMIDORACH -
GROZI PRZENIESIENIEM
WIRUSÓW!).

30

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

37.

38.

39.

40.

Tytoñ szla-
chetny

Wilczomlecz:
b³otny,
sosnka,
lancetowaty
Wrotycz

Ziemniak

napar

wywar

wyci¹g

wyci¹g

zbieraæ odpady przy
uprawie tytoniu oraz
py³ tytoniowy

po przekwitniêciu
zbieraæ liœcie i ³odygi

œwie¿e ziele lub
susz, pocz¹tek kwit-
nienia

naæ œwie¿a lub su-
szona

1 kg odpadków tytoniu zalaæ 10 l wrz¹cej
wody, pozostawiæ na 24 godz. i rozcieñ-
czyæ wod¹ w stosunku 1:2. Po zabiegu nie
zbieraæ przez tydzieñ, a¿ zanikn¹ pozo-
sta³oœci nikotyny (ZABRONIONY W ROL-
NICTWIE EKOLOGICZNYM !!!)

4 kg œwie¿ych roœlin gotowaæ w niewiel-
kiej iloœci wody przez 2-3 godz. Po och³o-
dzeniu dodaæ wody do 10 l

300 g œwie¿ego ziela lub 30 g suszu za-
laæ 10 l wody, co pewien czas mieszamy
roztwór, po 24 godzinach stosujemy w roz-
tworach:
- 1:2 przeciw rdzy i m¹czniakom;
- 1:5 przeciw plamistoœci pomidora;
- nierozcieñczony wyci¹g u¿ywamy prze-

ciw roztoczom truskawkowym, pilarzo-
watym, roztoczom je¿ynowym, kistniko-
wi maliniakowi

oko³o l kg œwie¿ej naci ziemniaka lub 0,6
kg suchej, zalaæ 10 litrami wody i odsta-
wiæ na 4 godziny. Po przecedzeniu u¿y-
waæ do oprysku nierozcieñczony

przeciw owadom ss¹cym
(mszyce,

wciornastki,

m¹czlik itp.) (UWAGA! NIE
STOSOWAÆ W TYTONIU
I POMIDORACH - GROZI
PRZENIESIENIEM WIRU-
SÓW!)
liœcio¿erne g¹sienice motyli
(spryskiwaæ dwukrotnie
w odstêpie 4-dniowym)

przeciw rdzy i m¹cznia-
kom; plamistoœci pomidora,
roztocza truskawkowe, je-
¿ynowe, kistniak maliniak,
opuchlaki, kwieciaki, pche³-
ki, m¹czlik, roœliniarki,
mrówki

przeciwko mszycom
(UWAGA! Nie stosowaæ
w tytoniu i pomidorach -
grozi przeniesieniem wiru-
sów!)

31

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

1.

2.

3.

4.

5.

A³un potaso-
wo glinowy
(kalinit)
Nadmanga-
nian potasu

Roztwór
szarego
myd³a (myd³o
potasowe)

Serwatka

Chude mleko

roztwór

roztwór

roztwór

roztwór

roztwór

kupiæ w sklepach
drogeryjnych

kupiæ w sklepach
drogeryjnych lub ap-
tece
kupiæ w sklepach
drogeryjnych

w³asne

w³asne

40 g a³unu rozpuœciæ w ma³ej iloœci gor¹-
cej wody i uzupe³niæ do 10 litrów. Roztwór
stosowaæ do oprysku gleby i roœlin
3 g nadmanganianu rozpuœciæ w 10 litrach
wody (ZABRONIONY DO ZAPRAWIANIA
W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM !!!)
150 - 300 g szarego myd³a rozpuœciæ w 10 li-
trach wody. Roztwór stosowaæ do oprysku
roœlin przeciw mszycom i roztoczom. Gdy
do roztworu szarego myd³a dodamy 0,5 l
denaturatu, ³y¿kê wapna i ³y¿kê soli, roztwór
mo¿na stosowaæ przeciw g¹sienicom
l litr œwie¿ej serwatki wymieszaæ z l litrem
wody, stosowaæ raz w tygodniu do opry-
sku roœlin
mleko rozcieñczyæ wod¹ w stosunku 1:2,
opryskiwaæ kilkakrotnie ca³e roœliny

przeciw œlimakom, mszy-
com i g¹sienicom

roztwór o dzia³aniu
bakteriobójczym, stoso-
waæ na drzewa owocowe
mszyce, roztocza, g¹sieni-
ce

przeciw mszycom

przeciw chorobom grzybo-
wym, chorobom wirusowym
pomidora i larwom stonki

L.p.

Substancja

aktywna

Sposób

przygotowania

Źród³o

Metoda przygotowania preparatu

Zwalczane szkodniki

i choroby

1.
2.
3.
4.

GREVIT 200 SL
ZAPRAWA ZIO£OWA PNOS-1 LS
ZAPRAWA ZIO£OWA PNOS-2 LS
BIOCHIKOL 020 PC

Avis Naturall Polska Sp. z o.o.
Przedsiêbiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkó³karstwa
Przedsiêbiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkó³karstwa
Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.

L.p.

Nazwa

Producent

Preparaty zarejestrowane do ochrony roœlin w rolnictwie ekologicznym

32

ROLNICTWO

EKOLOGICZNE

5.
6.
7.
8.
9.

10.

11.

12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.

BIOCHIKOL-K AL
BIOCHIKOL-W AL
BIOCZOS BR
SIARKOL EXTRA 80 WP
MIEDZIAN 50 WP
MIEDZIAN 50 WG
MIEDZIAN EXTRA350 S.C.
BIOSEPT 33 SL
CUPROFLOW 375 SC
PROMANAL 60 EC
SINCOCIN AL
PREV-AM 060 SL
SAVONIL - SUPER AL
ANTIFUNG 20 SL
PAROIL 95 SC
TIOTAR 800 SC
TREOL 770 EC

Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.
Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.
P.P.H. „HIMAL”
Zak³ady Chemiczne „Organika – Sarzyna” S A
Zak³ady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie
Zak³ady Chemiczne „Organika - Azot” S.A. w Jaworznie
Zak³ady Chemiczne „Organika - Azot” S.A. w Jaworznie
Cintamani Poland
ISAGRO
Neudorff GmbH KG
AgSci Ltd
Citrus Oil Products
BIOPON s.c. Wytwórnia Nawozów
HOST International Sp. z o.o.
Avenarius Agro GmbH
Zak³ady Chemiczne „Siarkopol” Tanobrzeg sp. z o.o.
AGROPAK sp.j. B.Pluta, G. Brzeziñski i Wspólnicy

Uaktualnione 30-10-2006

Tel. [phone] lub 864 91 71

Aktualizacjê mo¿na znaleŸæ na stronie internetowej: http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.html
Instrukcje stosowania preparatów (etykiety) mo¿na znaleŸæ na stronie: http://www.bip.minrol.gov.pl/DesktopDefault.aspx?TabOrgId=1186&LangId=0

Opracowano na podstawie:
H. Legutowska, Roœlinne preparaty do ochrony roœlin, Dzia³kowiec, nr 1/2004, s. 66 - 67;
K. Wiech wraz z zespo³em, Program ochrony roœlin na dzia³kach w 2005r., Dzia³kowiec, nr 5/2005;
H. Legutowska, Niezast¹piony czosnek, Dzia³kowiec, nr 2/2004, s. 67;
Naturalne œrodki ochrony roœlin, Mój Piêkny Ogród - wydanie specjalne nr 1/2005 „Ochrona Roœlin”, s. 64 – 66;
W. Górny, Œrodki ochrony roœlin pochodzenia naturalnego, Warszawa 1988;
Ch. Von Wistinghausen, W. Scheibe,, H. Hellmann.: Wprowadzenie do praktycznego stosowania preparatów biodynamicznych.

33

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Aneks

Charakterystyka surowców do kompostowania (Cornell University 2000)

Byd³o mleczne
œció³ka uboga
Byd³o - obornik
s³omiasty
Konie

Brojlery

Owce

Œwinie

Indyki

Warzywa resztki
Kiszonka
kukurydziana
Siano
Siano motylko-
watych
S³oma zbó¿

S³oma - owies

S³oma- pszenica
ozima
Trawa

Liœcie

M³ode ga³¹zki
(np. z ¿ywop³otu)
Drzewo twarde

Drzewo miêkkie

Trociny z kor¹
Karton fa³dowany
Krzewy œcinki

przeciêtna

zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
przeciêtna

zakres
przeciêtna

przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna

zakres
przeciêtna
przeciêtna

zakres
przeciêtna
zakres
przeciêtna
przeciêtna
przeciêtna
przeciêtna

3,7

1,2-3,2

2,2

1,4-2,3

1,6

1,6-3,9

2,7

1,3-3,9

2,7

1,9-4,2

3,0
2,6

2,5-4,0
1,2-2,4

0,7-3,6
1,8-3,6

2,5

0,3-0,9

0,55

0,5-0,9

0,6

0,3-0,7

0,45

2,0-6,0

3,4

0,5-1,3

0,9
3,1

0,06-0,11

0,09

0,04-0,23

0,09

0,06-0,8

0,1
1,0

700-900

700-900

650-880

750

400-550

470

400-650

450

200 (luz) -

380

(ugnieciona)

50-150 suche

luzem

200-270

mokre zbite

180-250

180
240

13

25-40

22-50

30

12-15

14

13-20

69

9-19

15
16

11-13

38-43

15-19
13-19

14

(60-100)

(85)

50-100

68

70-150

(100)

9-25

17

40-80

54
16

451-819

560

200-1300

650

200-750

550

53

83

67-87

59-79

72

22-46

37

60-75

69
80
26

65-68

15-20
15-20

4-27

12

4-27

12

4-27

12

82

70

19-65

10
15

Materia³

WartoϾ

% N

w suchej

masie

WskaŸnik

C:N wagowo

wilgotna

masa

Masa

jednego

metra

szeœc. w kg

WilgotnoϾ

w %

Obornik

Roœlinne

34

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

N

5.2
5.5
5.5
5.9

10.9

6.9

16.8
13.4

Roœlina
Pszenica
¯yto
Jêczmieñ
Owies
Kukurydza
Rzepak
Groch
Bobik

Rodzaj obornika
Byd³o ogó³em
Krowy mleczne
Opasy
Cielêta
Trzoda chlewna ogó³em
Maciory z prosiêtami
Tuczniki
Owce
Konie
Kury nioski
Króliki
Obornik mieszany

N

4.7
4.7
4.8
6.0
5.3
5.2
5.4
7.6
5.4

12.0
1.50

4.9

Roœlina lub nawóz

organiczny

okopowe

kukurydza

zbo¿a i oleiste

poplony ozime

i zbo¿a na zielonkê

str¹czkowe

wsiewki motylkowe i traw

trawy

motylkowe

obornik

1

gnojowica

1

s³oma

1

Wspó³czynniki reprodukcji (+)

lub degradacji (-) dla gleb

w t materii organicznej /ha

gleby

bardzo

lekkie

i lekkie

-1,26
-1,12
-0,49

-0,32

0,32

+0,63
+0,95
+0,89

œrednie

-1,4

-1,15
-0,53

-0,35

+0,35
+0,70
+1,05
+1,96

ciê¿kie

-1,54
-1,22
-0,56

-0,38

+0,38
+0,77
+1,16
+2,10

czarna

ziemia

-1,02
-0,91
-0,38

-0,25

+0,38
+0,77
+1,16

-

+0,35
+0,28
+0,21

{ok. 4-5 t œw. masy}

{ok.10-16 t œw. masy}

2

{ok. 1,1 t œw. masy}

Zawartoœæ azotu w œwie¿ej

masie obornika w kg/t

Przeciêtna zawartoœæ N

w s³omie niektórych gatunków

roœlin uprawnych w kg/t

Wspó³czynniki reprodukcji i degradacji materii organicznej gleby

wg Eicha i Kundlera

35

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Przyk³ad wyliczenia gospodarki materi¹ organiczn¹ w p³odozmianie:

1) gleba lekka - p³odozmian ziemniaki (na oborniku 30 t/ha) - pszen¿yto - owies

ziem. [-1,26]+ obor.[+6*0,35]+zb.[-0,49]+zb.[-0,49]= [-2,14]+[+2,1] = -

0,04 t mat. org./ha

wniosek: praktycznie zbilansowana;

2) gleba œrednia - p³odozmian ziemniaki (na obor. 30 t/ha) - pszenica

ozima - pszenica jara - pszen¿yto

[-1,4]+[+2,1]+[-0,53]+[-0,53]+[-0,53] =[-2,99]+[+2,1] = - 0,89 t mat. org./ha
wniosek: zwiêkszyæ nawo¿enie obornikiem o 5 ton i zastosowaæ po-

plon na przyoranie lub raz w p³odozmianie przyoraæ s³omê z dodat-
kiem 8 kg N na 1 t s³omy.

36

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Literatura:

Literatura:

Literatura:

Literatura:

Literatura:

1. http://www.compostinfo.com/
2. http://www.trigger.pl/trigger-4.php.
3. http://www.ar.wroc.pl/~weber/humic-pl.htm#pocz
4. On-farm composting handbook. 1992 Northern Regional Agricultural

Engeneering Service

5. Jêdrczak, K. Haziak. Okreœlenie wymagañ dla kompostowania i in-

nych metod biologicznego przetwarzania odpadów. NFOŒGW Zielo-
na Góra 2005

Użyteczne linki:

Użyteczne linki:

Użyteczne linki:

Użyteczne linki:

Użyteczne linki:

1. www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne/ – Centrum Doradztwa Rolni-

czego w Brwinowie Oddzia³ w Radomiu – na stronie znajdziemy
obok wszystkich przepisów prawa dotycz¹cych rolnictwa ekologicz-
nego i gospodarstwa rolnego, instrukcje uprawy roœlin oraz chowu
zwierz¹t w systemie ekologicznym, aktualnoœci i ciekawe artyku³y.

2. www.arimr.gov.pl - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rol-

nictwa, klikamy najpierw flagê polsk¹ (wersja polska), potem zak³ad-
kê “wnioski” – znajdziemy w niej wzór wniosku o p³atnoœæ wraz z in-
strukcj¹ wype³niania.

3. www.ijhar-s.gov.pl – Inspekcja Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rol-

no Spo¿ywczych – znajdziemy tu wiadomoœci statystyczne o rozwo-
ju rolnictwa ekologicznego, wzory wniosków, zasady kontroli.

4. www.minrol.gov.pl – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, klika-

j¹c po prawej stronie u do³u zak³adkê “

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

” – znaj-

dziemy wszystkie akty prawne dotycz¹ce rolnictwa ekologicznego.

5. www.ppr.pl – Pierwszy Portal Rolny – klikamy w spisie tematów u góry

strony “

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

” znajdziemy wiele informacji o rolnic-

twie ekologicznym.

6. http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.html – aktualny wy-

kaz œrodków dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach eko-
logicznych.

7. http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Wykaz.htm – aktualny wykaz nawo-

zów dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych.

8. http://www.piorin.gov.pl/strony/aktualnosci.html – wykaz dostawców

ekologicznego materia³u siewnego, wykaz nasion, mat. siewnego i we-
getatywnego materia³u rozmno¿eniowego wyprodukowanego meto-
dami ekologicznymi.