dr Adam Sobolewski
Psychometria, metoda testów

Test jako narzędzie diagnostyczne

Co to jest test psychologiczny? (1)

Test jest to procedura diagnozowania. Może być zbiorem zadań lub
pytań, które – w standardowych warunkach (tj. stałych,
jednakowych dla wszystkich) – mają wywoływać określone rodzaje
zachowań i dostarczać wyników o pożądanych własnościach
psychometrycznych, tj. mających wysoką rzetelność i wysoką
trafność (APA, 1986).
Test jest to przyrząd, zbiór pytań lub sytuacji służących do badania
psychologicznych właściwości jednostki lub grup ludzkich przez
wywoływanie w nich określonych obserwowalnych reakcji
werbalnych lub niewerbalnych, będących w miarę możliwości
reprezentatywnymi próbkami ich zachowania (Choynowski, 1971).

Cytowane wyżej: definicja sformułowana w Standardach dla testów APA i definicja
zaproponowana przez Choynowskiego uzupełniają się. Zdaniem piszącego te słowa
właściwe rozumienie tego czym jest test psychologicznych wymaga odwołania do obu
definicji, warto zwrócić uwagę na podkreślone fragmenty.

Test jako narzędzie diagnostyczne

W obu cytowanych wyżej definicjach kluczowe są następujące kwestie:

1. Test jest procedurą diagnozowania.

To bardzo ważne stwierdzenie. Przede wszystkim należy pamiętać, że utożsamianie testu
z tzw. materiałem testowym jest poważnym błędem. Test to nie jest zadrukowana karta
zawierająca pytania. Test stanowią także reguły prezentacji osobie badanej owej
zadrukowanej karty i reguły interpretacji udzielonych przez osobę badaną odpowiedzi.
Nie mniej ważne jest to, że test jest procedurą diagnostyczną, jako taki może i musi być
stosowany jako element postępowania diagnostycznego.

Diagnoza psychologiczna według Paluchowskiego to proces aktywnego
poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach,
zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia)
psychospołecznego ludzi w efekcie terapii, porady, itp.

Testu psychologicznego nie powinno stosować się jedynie w celu konstatacji faktów.
Zawsze przed przystąpieniem do badania testowego należy sformułować cel badania.
Wynik testu bez interpretacji jest wyłącznie liczbą. Test nie może być substytutem
psychologa, który wyniki interpretuje w celu podjęcia działań wobec osoby badanej.
Dopiero interpretacja wyniku testowego przez psychologa buduje diagnozę.

Co to jest test psychologiczny? (2)

Test jako narzędzie diagnostyczne

2. Od procedury diagnostycznej jaką jest test wymaga się, aby dostarczał wyników

o pożądanych własnościach psychometrycznych.
Od testu wymaga się, aby był:
rzetelny – mierzył precyzyjnie to co mierzy,
trafny – mierzył tę zmienną, która ma mierzyć,
wystandaryzowany – miał jednoznacznie określoną postać i procedurę
prowadzenia badania,
obiektywny – był niezależny od osoby prowadzącej badanie,
znormalizowany – był wyposażony w reguły interpretacyjne, umożliwiające
odniesienie wyniku osoby badanej do przeciętnych wyników w populacji.
Szczególnie ważne są tu wymogi rzetelności i trafności.
Psycholog używając testu musi uwzględniać we wnioskowaniu diagnostycznym
parametry liczbowe dot. tych aspektów dobroci pomiaru.
Test psychologiczny bazuje w związku z tym na jednej z wypracowanych
w psychometrii teorii pomiaru. Najczęściej testy psychologiczne budowane
są w oparciu o klasyczną teorię budowy testów Gulliksena, także ten wykład
odwołuje się do tej teorii.

Co to jest test psychologiczny? (3)

Test jako narzędzie diagnostyczne

Co to jest test psychologiczny? (4)

3. Test służy temu, iżby pobierać próbkę zachowania.

Zakładamy, że na podstawie badania testem (i zachowania osoby badanej podczas
badania) można dokonywać wnioskowania o funkcjonowania osoby badanej w innych
sytuacjach niż sytuacja badania testowego.
Na ogół kluczowe jest tu założenie, że zmienne mierzone przez test mają status cechy
psychologicznej. Budując test definiujemy zmienną poprzez odwołanie do teorii. Dobry
test bazuje zatem nie tylko na teorii pomiaru, ale także na teorii psychologicznej, która
określa co jest przedmiotem pomiaru i tworzy ramy interpretacyjne.
Fakt, iż mierzymy cechę i pobieramy próbkę zachowania wiąże się także z tym, że
budując test musi używać kombinacji (zestawów) pytań. Wiąże się to z kwestią
wieloaspektowości definicji mierzonych zmiennych i ogólnością wymiarów definiowanych
przez psychologię różnic indywidualnych.
Budowania skal jako zestawów pytań wynika także z dążenia do maksymalizacji wariancji
skali, wariancja skali jest bowiem sumą wariancji poszczególnych pytań i ich podwojonej
kowariancji. W końcu używanie zestawów pytań wynika z wieloprzyczynowości
zachowania. Każde zachowanie może być uwarunkowane wieloprzyczynowo.
Pojedyncza diagnostyczna odpowiedź nie musi wskazywać na cechę.

Test jako narzędzie diagnostyczne

Co mierzą testy?

Poprzez testy operacjonalizowane są zazwyczaj zmienne, którymi zajmuje się
psychologia różnic indywidualnych, najczęściej mają one status cechy.

Przez cechę rozumie się taką właściwość zachowania, która
wykazuje międzyosobniczą zmienność oraz wewnątrzosobniczą
stałość: międzysytuacyjną i czasową.
Cechy mają status opisowy, są efektem istnienia względnej stałości
zachowania jednostki w różnych sytuacjach. Cechy są pojęciami
psychologicznymi – nie istnieją realnie, są to zmienne latentne,
utajone.

Odwołanie do koncepcji cechy pozwala oczekiwać skorelowania odpowiedzi na pytania
testu. Niekiedy podczas konstrukcji testów rezygnuje się z koncepcji cechy i bada tzw.
syndromy zachowania, do takich konstruktów należy zdrowie psychiczne, czy też
predyspozycje do wykonywania danego zawodu.

Test jako narzędzie diagnostyczne

Nomotetyczny charakter diagnozy za pomocą testów

W psychologii mówi się o dwu odmiennych podejściach diagnostycznych:
nomotetycznym i idiograficznym.
W podejściu idiograficznym pytania badawcze koncentrują się na specyficznych dla
osoby badanej czynnikach i właściwościach determinujących konkretne zachowanie lub
fakt biograficzny; podejście to jest jakościowe, stosowane są raczej techniki swobodne
W podejściu nomotetycznym natomiast problemem diagnozy jest określenie nasilenia
u osoby badanej cechy, lub cech, które są uniwersalne – właściwe dla wszystkich
jednostek w populacji; podejście to ma charakter ilościowy, stosowane są techniki
standaryzowane
Diagnoza za pomocą testów psychologicznych ma charakter nomotetyczny.

Test jako narzędzie diagnostyczne

Pomiar testowy a pomiar wielkości fizycznych – porównanie

Porównanie testów psychologicznych i miar stosowanych w naukach ścisłych wyraźnie
pokazuje specyfikę testów jako narzędzi pomiarowych.
Warto zwrócić uwagę na następujące kwestie:

1. Pomiar za pomocą testu jest tzw. pomiarem różnicowym. Fakt mierzenia konstytuuje

przedmiot pomiaru. Dopóty dopóki nie zmierzymy cech nie mamy dowodu na ich
istnienie. Wielkości fizyczne istnieją obiektywnie. Konsekwencją jest to, iż pomiar
testowy jest pomiarem co najwyżej przedziałowym. Skale nie mają zera bezwzględnego.
Jako zero skali przyjmuje się średnią populacyjną a wielkość pojedynczego wyniku
analizuje w kategoriach różnicy od średniej populacyjnej.

2. Pomiar psychometryczny wpływa na osoby badane.
3. Losowy błąd pomiaru może być związany z właściwościami osoby badanej

(np. zmęczonej podczas badania) – wynikać nie tylko wad narzędzia pomiarowego.

4. Błąd pomiaru właściwy dla technik psychometrycznych może mieć nie tylko losowy, ale

również systematyczny (nielosowy) charakter, być efektem skorelowania mierzonej
zmiennej z inną zmienną.

5. Osoby badane podczas pomiaru testami psychologiczne przejawiają postawy wobec

badania, mogące prowadzić do zniekształcenia pomiaru, np. osoby badanej symulują,
bądź dysymulują.

Test jako narzędzie diagnostyczne

Jakie są podstawowe rodzaje testów

Podręczniki psychometrii prezentują różnego rodzaju klasyfikacje testów
psychologicznych, np. ze względu sposób prowadzenia badania (indywidualne vs.
grupowe), charakter zadań (werbalne vs. wykonaniowe), bądź postać pytań (oparte na
pytaniach otwartych lub zamkniętych).
Kluczowe są jednak podziały dotyczące tego jaka jest specyfika badanego konstruktu,
oraz jaki jest sposób zbierania informacji poprzez test.
Kwestia specyfiki badanego konstruktu dotyczy tego, czy odpowiedzi osoby badanej
traktujemy jako próbkę zachowania, czy też jako wymagające interpretacji znaki.
Narzędzia gdzie odpowiedzi osoby badanej są interpretowanymi znakami nazywamy
testami projekcyjnymi, odwołujące się one przede wszystkim do koncepcji
psychoanalitycznych. Mimo prób ich standaryzacji dają diagnoście możliwość swobodnej
oceny reakcji osoby badanej – która ma status interpretowanego znaku.
Wątpliwa jest zatem obiektywność tej grupy narzędzi, jako że jest zależna nie od
narzędzia a przede wszystkim od kompetencji diagnosty. Dyskusyjny może być także
aspekt – lub raczej jego brak – psychometryczny pomiaru. Obrońcy tego typu technik
akcentują jednak, że testy projekcyjne są jedynymi narzędziami odpornymi na
manipulację ze strony osób badanych.
Podział narzędzi odwołujący się do tego w jaki sposób test zbiera infomacje dzieli test
na kwetionariusze i test we właściwym tego słowa znaczeniu.

Test jako narzędzie diagnostyczne

Test a kwestionariusz

Testy na ogół odnoszą się do poznawczych aspektów funkcjonowania (np. testy
inteligencji), natomiast kwestionariusze lub inwentarze odnoszą się do aspektów
afektywnych i wolicjonalnych zachowania (np. kwestionariusze osobowości).
Ponieważ wymagają maksymalnego wykonania, testy jako jedyne bywają określane
jako „rzeczywiste” testy, w kwestionariuszach osoba badana jedynie relacjonuje swoje
zachowanie.
Testy mogą mieć postać testu mocy, szybkości, lub testu z ograniczeniem czasowym
(te dwa terminy są czasami utożsamiane). Innymi słowy w przypadku testu do budowy
wskaźnika może być wykorzystany pomiar czasu przeznaczonego przez osobę badaną
na rozwiązanie zadania. Kwestionariusze zawsze mają postać testu mocy.
W przypadku testów diagnostycznymi odpowiedziami są tzw. „odpowiedzi prawidłowe”,
kwestionariusze nie mają odpowiedzi prawidłowych; diagnostyczne są „odpowiedzi
zgodne z kluczem”, czyli takie, które z założenia teoretycznego (definicji zmiennej)
wskazują, że osoba badana przejawia jakąś właściwość.
Testy wydają się być odporne na manipulacje za strony osób badanych, osoby badane
mogą raczej symulować niż dysymulować, dysymulacja może polegać tu na
zgadywaniu. W przypadku kwestionariuszy osoba badana może celowo zniekształcać
swoje odpowiedzi, symulować lub dysymulować.

Test jako narzędzie diagnostyczne