Nerwy czaszkowe (nervi craniales)

I. Nerw w

ę

chowy (nervus olfactorius) – czuciowy

Jedyny nerw czaszkowy o bezpo

ś

redniej projekcji dokorowej, z pomini

ę

ciem wzgórza

Droga w

ę

chowa: 1. neuron - kom. w

ę

chowe, 2. neuron – kom. nerwowe opuszki, pasmo w

ę

chowe, trójk

ą

t

w

ę

chowy, ist. dziurkowana przednia, pr

ąż

ek w

ę

chowy, kora w

ę

chowa (pole 34 w płacie skroniowym)

(informacja w

ę

chowa dociera równie

ż

do ciała migdałowatego i j. w

ę

chowego przedniego, podwzgórza, a tak

ż

e

do nowej kory zakr

ę

tów oczodołowych i kory

ś

ródw

ę

chowej (pole 28 płata skroniowego, area entorhinalis).

Przy uszkodzeniach – anosmia

II. Nerw wzrokowy (nervus opticus) – czuciowy

Nie jest prawdziwym nerwem – jest drog

ą

OUN (p

ę

czek istoty białej mi

ę

dzymózgowia), otoczony

oponami, nie ma zdolno

ś

ci regeneracyjnych

Droga wzrokowa: 1. neuron – pr

ę

ciki i czopki siatkówki, 2. neuron – kom. dwubiegunowe w-wy zwojowej, 3.

neuron – kom. wielobiegunowe w-wy zwojowej, nerw wzrokowy, skrzy

ż

owanie wzrokowe, pasmo wzrokowe, 4.

neuron – ciało kolankowate boczne, kora wzrokowa (pole 17 w płacie potylicznym)

Nerw wzrokowy le

ż

y w przestrzeni podpaj

ę

czynówkowej, otoczony przez wypustki opony twardej, paj

ę

czej i

mi

ę

kkiej.

III. Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) – ruchowy

Pocz

ą

tek – w

ś

ródmózgowiu, w jj. n. okoruchowego (j.

ś

rodkowe, ogonowe i dodatkowe). Unerwia

wszystkie mi

ęś

nie gałki ocznej, z wyj. m. prostego bocznego (n. odwodz

ą

cy) i sko

ś

nego górnego (n.

bloczkowy). Unerwia równie

ż

mi

ęś

nie gładkie (m. oczodołowy, rz

ę

skowy - akomodacja oka, m. zwieracz

ź

renicy) - s

ą

to wł. parasympatyczne tego nerwu.

Mi

ęś

nie gałki ocznej (7): mm. proste górny, dolny, przy

ś

rodkowy, boczny; mm. sko

ś

ne górny i dolny oraz

d

ź

wigacz powieki górnej.

Przy uszkodzeniach n III – spojrzenie „ku dołowi i na zewn

ą

trz”, (opadanie powieki górnej (ptosis), zostaje

funkcja m. prostego bocznego i sko

ś

nego górnego, unerwianych odpowiednio przez n. odwodz

ą

cy VI i

bloczkowy IV). Uszkodzenie wł. parasympatycznych – rozszerzenie

ź

renicy, brak akomodacji.

IV. Nerw bloczkowy (nervus trochlearis) – ruchowy

Pocz

ą

tek – w

ś

ródmózgowiu, w tylnej cz

ęś

ci j

ą

dra n. okoruchowego, poni

ż

ej wzgórka dolnego,

przeciwstronnie.

Unerwia mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny oka

Jedyny nerw czaszkowy, wychodz

ą

cy po grzbietowej stronie mózgowia, najcie

ń

szy

Przy uszkodzeniach – zez zbie

ż

ny, z odchyleniem gałki ocznej na zewn

ą

trz (nerw „patetyczny”-

umo

ż

liwia „patrzenie z góry”)

V. Nerw trójdzielny (nervus trigeminus) – mieszany, z przewag

ą

cz. czuciowej – najwa

ż

niejszy nerw

czuciowy głowy

J

ą

dra – w mo

ś

cie, najgrubszy z nerwów czaszkowych

3 gał

ę

zie: nerw oczny (V1, czuciowy), szcz

ę

kowy (V2, czuciowy) i

ż

uchwowy (V3, mieszany)

Cz

ęść

czuciowa przewodzi bod

ź

ce z twarzy,

ś

luzówek jamy ustnej i nosa, z zatok czołowych, z

ę

bów,

podniebienia.

1. neuron – zwój trójdzielny (Gassera), 2. neuron – j.rdzeniowe/j. czuciowe główne mostowe/j.

ś

ródmózgowiowe

(czucie gł

ę

bokie, nieu

ś

wiadomione), 3. neuron – wzgórze (j. brzuszne tylne).

Cz

ęść

ruchowa (z j. ruchowego nerwu V w mo

ś

cie) unerwia mi

ęś

nie

ż

waczowe, mm. podniebienia, ucha

wewn

ę

trznego

Uszkodzenia n. trójdzielnego dotycz

ą

głównie zaburze

ń

czucia. Zalicza si

ę

tu nerwoból - rw

ę

twarzow

ą

.

Przejawia si

ę

jako kilkusekundowy ból, zwykle jednostronny, najcz

ęś

ciej szcz

ę

kowy,

ż

uchwowy,

najrzadziej oczny; czasem dotyczy wszystkich gał

ę

zi. POra

ż

enie cz

ęś

ci ruchowej to pora

ż

enie mm.

ż

waczowych (brak napi

ę

cia przy zaciskaniu z

ę

bów, wyczuwany na gał

ę

zi

ż

uchwy, ew. na skroni).

Z nerwem trójdzielnym zwi

ą

zane s

ą

zwoje przywspółczulne, nale

żą

ce do nerwów okoruchowego (III) - zwój

rz

ę

skowy, n. twarzowego (VII) - zwój pod

ż

uchwowy i skrzydłowo-podniebienny oraz n. j

ę

zykowo-

gardłowego (IX) - zwój uszny. Do tych zwojów dochodz

ą

włókna przedzwojowe, zaczynaj

ą

ce si

ę

w jj.

przywspółczulnych nn. II, VI i IX (okoruchowy, twarzowy i j

ę

zykowo-gardłowy). Z tych zwojów wychodz

ą

włókna

zazwojowe do gruczołów lub mi

ęś

ni gładkich. Włókna przywspółczulne biegn

ą

w obr

ę

bie gał

ę

zi n. trójdzielnego.

Za

ś

włókna tego nerwu przebiegaj

ą

(najcz

ęś

ciej bez synaps) przez te zwoje. Przez te zwoje biegn

ą

te

ż

włókna

współczulne zazwojowe, które pochodz

ą

ze splotów otaczaj

ą

cych naczynia krwiono

ś

ne.

VI. Nerw odwodz

ą

cy (nervus abducens) – ruchowy

Pocz

ą

tek – most (dno komory IV), wchodzi do oczodołu przez szczelin

ę

oczodołow

ą

górn

ą

(jak III i IV,

okoruchowy i bloczkowy)

Unerwia tylko 1 mi

ę

sie

ń

– m. prosty boczny oka

Uszkodzenie – zez zbie

ż

ny

VII. Nerw twarzowy (nervus facialis) – mieszany, z przewag

ą

cz. ruchowej – najwa

ż

niejszy nerw ruchowy

Pocz

ą

tek – rdze

ń

przedłu

ż

ony. Gał

ę

zie: skroniowe, jarzmowe, policzkowe,

ż

uchwowa, szyjna

Funkcje: ruchy mi

ęś

ni twarzy, czucie smaku, wydzielanie gr.

ś

linowych i łzowych (wł. parasympatyczne

jj.

ś

linowego górnego i łzowego)

Cz

ęść

czuciowa – n. po

ś

redni, struna b

ę

benkowa, n. j

ę

zykowy. Cz

ęść

ruchowa – do mi

ęś

ni

wyrazowych, drogi do gr. łzowych i

ś

linowych

Uszkodzenia – pora

ż

enie mi

ęś

ni wyrazowych, niesymetryczna twarz

Pora

ż

enie włókien smakowych - ubytek czucia smaku, pora

ż

enie włókien wydzielniczych dla gruczołu

łzowego - silne łzawienie, pora

ż

enie m. strzemi

ą

czkowego - nadmierna gło

ś

no

ść

d

ź

wi

ę

ków

Cz

ęść

przywspółczulna unerwia

ś

liniank

ę

pod

ż

uchwow

ą

i podj

ę

zykow

ą

(za po

ś

rednictwem zwoju

pod

ż

uchwowego) oraz gruczoł łzowy (za po

ś

rednictwem zwoju skrzydłowo- podniebiennego).

VIII. Nerw przedsionkowo-

ś

limakowy (n. vestibulocochlearis) lub statyczno-słuchowy (n. stato-

acusticus) – czuciowy

•

nerw przedsionkowy (n. vestibularis) – nerw narz

ą

du równowagi

droga: kom. zmysłowe włoskowate, 1. neuron –zwój przedsionkowy, 2. neuron –jj. przedsionkowe w

pniu (4); 3. neuron – jj. ruchowe

ś

ródmózgowia/rdzenia kr./mó

ż

d

ż

ku

Uszkodzenia – zaburzenia równowagi, zawroty głowy, oczopl

ą

s

•

nerw

ś

limakowy (n. cochlearis) – nerw narz

ą

du słuchu

droga: kom. błednika, 1.neuron- zwój spiralny, 2.neuron – jj.

ś

limakowe, 3. neuron – jj. wst

ę

gi

bocznej/wzg. dolnych, 4. neuron - wzgórze (c. kolankowate przy

ś

rodkowe), dalej do kory skroniowej

(pole 41)

Uszkodzenia – utrata słuchu

IX. Nerw j

ę

zykowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) – mieszany, z przewag

ą

cz. czuciowej

Cz. czuciowa – najwa

ż

niejsza, unerwia błon

ę

ś

luzow

ą

gardła, jam

ę

b

ę

benkow

ą

i tr

ą

bk

ę

słuchow

ą

, tyln

ą

cz

ęść

j

ę

zyka - brodawki li

ś

ciaste, a tak

ż

e baroreceptory zatoki t

ę

tnicy szyjnej (j. pasma samotnego, n.

tractus solitarii)

Cz. ruchowa – unerwia mm. gardła i podniebienia (pocz

ą

tek w j. dwuznacznym, n. ambiguus)

Cz. parasympatyczna – unerwia

ś

liniank

ę

przyuszn

ą

(za po

ś

rednictwem zwoju usznego)

Wszystkie jj. pocz

ą

tkowe znajduj

ą

si

ę

w górnej cz

ęś

ci rdzenia przedłu

ż

onegoPora

ż

enie: zaburzenia

czucia w tylnej cz. jamy nosowej i w gardle, zaburzenia smaku

X. Nerw bł

ę

dny (n. vagus) – mieszany – najwa

ż

niejszy i najwi

ę

kszy nerw z domieszk

ą

parasympatyczn

ą

,

najdłu

ż

szy

Cz. czuciowa – pocz

ą

tek w j. dwuznacznym, n. ambiguus, tworzy 2 zwoje (górny i dolny) - unerwia bł.

ś

luzow

ą

gardła i krtani

Cz. ruchowa – pocz

ą

tek w rdz. przedłu

ż

onym, w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii – unerwia

podniebienie, gardło i krta

ń

Cz. parasympatyczna - unerwia narz

ą

dy głowy, szyi (krta

ń

), kl. piersiowej (serce i oskrzela), brzucha

(

ż

oł

ą

dek, w

ą

troba, jelita)

Wszystkie jj. pocz

ą

tkowe znajduj

ą

si

ę

w rdzeniu przedłu

ż

onymXI. Nerw dodatkowy (n. accessorius) –

ruchowy

Cz. czaszkowa – pocz

ą

tek w rdzeniu przedłu

ż

onym

Cz. rdzeniowa – pocz

ą

tek w rdzeniu kregowym

Unerwia mi

ęś

nie krtani i zwieracze gardła oraz mi

ę

sie

ń

czworoboczny grzbietu i mostkowo-

obojczykowo-sutkowy

XII. Nerw podj

ę

zykowy (n. hypoglossus) – ruchowy

Pocz

ą

tek w rdzeniu przedłu

ż

onym, w j

ą

drze nerwu podj

ę

zykowego

Unerwia mi

ęś

nie j

ę

zyka (wewn

ę

trzne i zewn

ę

trzne)

Uszkodzenia – zaburzenia

ż

ucia, połykania i artykulacji

Podsumowanie:

Nerwy czaszkowe tworz

ą

3 grupy:

•

nerwy czuciowe specyficzne: n. w

ę

chowy (I), n. wzrokowy (II) i n. przedsionkowo-

ś

limakowy (VIII)

•

nerwy ruchowe mm. gałki ocznej i j

ę

zyka: n. okoruchowy (III), n. bloczkowy (IV), i n. odwodz

ą

cy (VI) -

unerwiaj

ą

mm. gałki ocznej oraz n. podj

ę

zykowy (XII) - unerwia mm. j

ę

zyka

•

nerwy czuciowo-ruchowe (mieszane): n. trójdzielny (V), n. twarzowy (VII), n. j

ę

zykowo-gardłowy (IX), n.

bł

ę

dny (X) i n. dodatkowy (XI). Zaopatruj

ą

pochodne łuków skrzelowych

Uzupełnienia:

- 4 nerwy zawieraj

ą

domieszk

ę

parasympatyczn

ą

: n. okoruchowy (III), n. twarzowy (VII), n. j

ę

zykowo-

gardłowy (IX) i n. bł

ę

dny (X)

- włókna przywspółczulne nerwów łuków skrzelowych (n. mieszanych) unerwiaj

ą

głównie gruczoły: n.

twarzowy (VII) -

ś

liniank

ę

pod

ż

uchwow

ą

i podj

ę

zykow

ą

oraz gr. łzowy, n. j

ę

zykowo-gardłowy (IX) -

ś

liniank

ę

przyuszn

ą

, a n. bł

ę

dny (X), zawieraj

ą

cy najwi

ę

ksz

ą

domieszk

ę

wł. przywspółczulnych - serce

i narz

ą

dy wewn

ę

trzne klatki piersiowej i jamy brzusznej