KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY

Autor: Marzena Kocik

28.01.2008.

Zmieniony 28.01.2008.

Zaburzenia mowy przejawiają się na wiele sposobów i występują w różnym stopniu. Mogą dotyczyć np.

tylko artykulacji niektórych głosek – seplenienie, reranie, lub wszystkich i wtedy mowa jest

niezrozumiała. Mogą też polegać na całkowitej niemożności mówienia – afazja, alalia, anartria,

głuchoniemota.Grażyna Jastrzębowska pisząc o klasyfikacjach zaburzeń mowy już na samym początku

zwraca uwagę, iż mimo wielu starań i prób nadal nie udało się opracować klasyfikacji, która potrafiłaby

ukazać pełny obraz odbiegających od normy zachowań językowych.

Według Stanisława Grabiasa przeciwności te uwarunkowane są:

- Faktem, że od dawna panuje w opisach zaburzeń mowy ciasny biologizm, z połączenia tak

wieloaspektowego zjawiska jakim jest mowa z dysfunkcją jakiejś czynności biologicznej

- Brakiem precyzji w określeniu zakresu pojęcia zachowania językowe odbiegające od normy

- Różnym ujmowaniem problemu funkcjonowania języka

- Wieloaspektowym pojęciem mowy i jej zaburzeń (omawianie zjawisk np. tylko z perspektywy

biologicznej, psychicznej bądź społecznej)

- Ograniczeniem opisu zaburzeń tylko do systemu językowego bez uwzględnienia systemu

komunikacyjnego

- Nie analizowaniem zaburzeń mowy na tle pełnego obrazu komunikacji językowej

- Nie uwzględnieniem możliwości komunikacyjnych

- Zamętem terminologicznym

- Różnorodnością kryteriów, według których klasyfikuje się zaburzenia mowy. W związku z tym w teorii i

praktyce logopedycznej spotyka się różnego rodzaju podziały zaburzeń mowy, wzorowane na rozmaitych

perspektywach. Wyróżnia się klasyfikacje objawowe, przyczynowe i mieszane (objawowo –

przyczynowe). Do najnowszych polskich kategoryzacji zaburzeń mowy należą:

- Klasyfikacja zaburzeń mowy Grabiasa

- Projekt zestawienia form zaburzeń mowy Mierzejewskiej i Emiluty – Rozya. Natomiast w opini

Sawy na złożoność problematyki zaburzeń mowy wpływają różne sposoby i ujęcia tych zjawisk oraz

skomplikowany układ wywołujących je czynników, zarówno biologicznych jak i społecznych. Według tejże

autorki podział częściej następuje na podstawie objawów, które łatwiej można uchwycić niż czynnik

etiologiczny, który stanowi kryterium drugiej grupy podziałów. Zdaniem Styczek proponowane

klasyfikacje są mało precyzyjne i nieprzydatne w praktyce. Te, które skupiają się tylko na objawach są

niedostateczne gdy chodzi o przyczyny i odwrotnie – podziały opracowane na podstawie przyczyn

niezbyt logicznie porządkują zaburzenia mowy ze względu na ich objawy. Zdaniem autorki wskazanie

nieścisłości w poszczególnych typach klasyfikacji utrudniają działania diagnostyczne. W takiej sytuacji

najlepszą wydawać by się mogła klasyfikacja, w której obok objawów uwzględnione zostają przyczyny

wywołujące dane zaburzenie. Nie jest to jednak możliwe, gdyż nie zawsze te ostatnie są w pełni

rozpoznane oraz dlatego, że jedna przyczyna może wywołać różne objawy, a ponadto ten sam objaw

może być następstwem wielu przyczyn. Przyjmując kryterium przyczynowe Jastrzębowska pisze o

poglądach i podziale Styczek, które omówię w dalszej części pracy, oraz Sawy – autorki

szczegółowych badań nad wpływem czynników środowiskowych na powstawanie i pogłębianie się

zaburzeń mowy. Swoje wnioski nakreśla następująco: Postawy dzieci nabywających umiejętności

językowych:

- Stymulacyjne – akceptacja kochająca

- Obojętne – zaniedbanie

- Hamujące – nadmierna opiekuńczość, niechęć, odrzucanie, unikanie Najbardziej sprzyjające

procesowi rozwojowemu są postawy stymulacyjne, wyrażające się zainteresowaniem mową dziecka,

inspirowaniem i wyzwalaniem chęci i radości mówienia. Niekorzystne są natomiast postawy hamujące. W

opinii Sawy środowisko rodzinne ma szczególne znaczenie przy wystąpieniu takich rozwojowych zaburzeń

mowy jak dyslalia rozwojowa i jąkanie rozwojowe. W literaturze foniatrycznej spotyka się ogólniejsze

klasyfikacje przyczynowe, uwzględniające tylko poziom uszkodzenia mechanizmów mowy. Przyjmując

taką perspektywę zaburzenia mowy można podzielić na:

- Zaburzenia obwodowe – przyczyna znajduje się w obrębie analizatora słuchowego

(nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego: wadliwy zgryz, ubytki w uzębieniu, rozszczep

podniebienia lub wargi, niedrożność nosa)

- Zaburzenia mowy pochodzenia ośrodkowego – nieprawidłowa struktura w ośrodkach mowy Do

typologii mieszczącej się w ramach klasyfikacji przyczynowych zalicza się podział zaburzeń mowy na:

- Zaburzenia pochodzenia organicznego – w przypadku wad zgryzu, rozszczepu podniebienia,

defektów narządu słuchu, zmian w mózgu

- Zaburzenia typu czynnościowego – skutek porażeń, obniżonego napięcia mięśni lub przy

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:36

zaburzeniach rozwoju emocjonalnego Natomiast neurolodzy dziecięcy dzielą zaburzenia mowy na:

- Zaburzenia mowy związane z uszkodzeniem półkul mózgu

- Zaburzenia dyzartryczne – niedowład mięśni artykulacyjnych

- Zaburzenia mowy uwarunkowane ograniczonym uszkodzeniem lub nieprawidłową czynnością

obwodowego narządu mowy i narządu słuchu

- Zaburzenia rytmu mowy (jąkanie i mowa bezładna)

- Zaburzenia mowy w niedorozwoju umysłowym i chorobach psychicznych. Do najnowszych

logopedycznych typologii zaburzeń mowy należy klasyfikacja Grabiasa, który dokonał następującego

podziału:

- Zaburzenia mowy związane z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi:

• Głuchota i niedosłuch

• Alalia i jej wycofujące się stadium – dyslalia

• Oligofazja.

- Zaburzenia mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych (przy zdobytych

kompetencjach):

• Zaburzenia realizacji fonemów:

* zaburzenia realizacji fonemów: dysglosja – wynika z anomalii tkwiących w budowie narządów

artykulacyjnych, np.

w przypadku rozszczepów podniebienia

• Zaburzenia realizacji ciągu fonicznego:

* mowa bezkrtaniowców – ujawnia się w postaci bezgłosu lub niewłaściwej realizacji oddechu

* giełkot – ujawnia się w postaci wzmożonego tempa realizacji ciągu fonicznego

* jąkanie – zaburzeniu ulega płynność realizacji ciągu fonicznego, zaburzone są intonacja i akcent

• Zaburzenia realizacji fonemów i ciągu fonicznego:

* anartria i dyzartria – związane są z uszkodzeniami ośrodków i dróg unerwiających narządy

mowy.

- Zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego:

• Afazja – zaburzenia wynikające z uszkodzeń korowych ośrodków mowy

• Schizofazja – jest wynikiem schizofrenii, a ujawnia się w postaci niespójnych wypowiedzi

językowych.Grabias szczegółowo opisuje wszystkie zaburzenia oraz uwzględnia postępowanie

logopedyczne.Klasyfikację zaburzeń mowy podaje również Nowak opracowaną przez takich wybitnych

specjalistów jak Kaczmarek i Styczek, następnie charakteryzuje najczęściej występujące zaburzenia w

rozwoju mowy dziecka, czyli dyslalię, seplenienie, reranie, mowa bezdźwięczna, nosowanie, alalię i

jąkanie. Klasyfikacja Kaczmarka wskazuje na elementy występujące w poszczególnych wypowiedziach tj.

treść, forma i substancja, z tego wynikają zaburzenia treści, uogólnienia i abstrakcji. Zaburzenia treści

obejmują proces uogólnienia, abstrakcji i logiki w konstruowanych tekstach oraz ukierunkowania w

myśleniu, np. rozkojarzenia, zaburzenia krytycyzmu. Natomiast zaburzenia języka obejmują głównie

przypadki braku mowy (niemoty) przede wszystkim głuchoniemoty, afazji, alalii niedokształconej,

agramatyzmu. Zaburzenia substancji i strony fonetycznej mowy występuje w dwóch płaszczyznach:

suprasegmentalnej – dotyczy ona akcentu, melodii i rytmu, np. jąkanie; i segmentalnej, czyli

niewłaściwej realizacji fonemów w mowie i piśmie. Kaczmarek wyodrębnił w płaszczyźnie segmentalnej

zaburzenia w mowie i w piśmie.Natomiast Styczek w IV rozdziale swojej Logopedii dokonuje podziału

zaburzeń mowy ze względu na działające czynniki zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe) i

wewnątrzpochodne (endogenne). Przy zaburzeniach mowy środowiskowych nie stwierdza się defektów

anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za przyczynę, nie są to więc typowe

wady mowy lecz zaburzenia. Główne rodzaje zaburzeń mowy wewnątrzpochodnych, inaczej wad mowy

są następujące:

- dysglosja – jest to zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania,

spowodowanej nieprawidłową budową narządów mowy lub obniżenia słyszalności

- dyslalia (alalia) – czyli opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego

wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych

- afazja – spowodowana jest utratą częściową lub całkowitą znajomości języka na skutek

uszkodzenia pewnych struktur mózgowych

- jąkanie – są to zaburzenia płynności mowy (rytmu i tempa), przyczyny tego zjawiska nie są

znane; zaliczane jest do nerwic

- nerwice mowy (logoneurozy) – czyli mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy,

modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice

- digofazja – jest to niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym

- schizofazja – mowa osób które mają zaburzenia myślenia, spowodowane chorobami

psychicznymi (dysfemia – wady wymowy występujące u osób z zaburzeniami sfery emocjonalnej,

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:36

dysfazja – wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości) Jak pisze Styczek, w dalszej

części pracy, podstawą klasyfikacji zaburzeń mowy powinny być objawy tych zaburzeń. Klasyfikacją

opartą na objawach zaburzeń przedstawiamy w następujący sposób:

- zakłócenia znajomości języka – opóźnione przyswajania go sobie lub na utracie (całkowitej lub

częściowej) i występuje w zakresie systemu leksykalnego, gramatycznego oraz fonologicznego

- zakłócenie realizacji głosek i cech prozodycznych mowy występujące przy prawidłowej znajomości

języka

- zakłócenia treści wypowiedzi

- zakłócenia mieszaneStyczek zwraca uwagę na wpływ środowiska społecznego, w którym żyje dziecko,

to ono dostarcza wzorców słownych, pobudza do mówienia, wywołuje reakcje słowne. Zaburzenia mowy

pochodzenia środowiskowego mogą być wywołane różnymi czynnikami.

- brak podniet do mówienia, przy zmianie środowiska lub pouczeniu opiekunów opóźnienie to wyrównuje

się zupełnie

- nadmiar bodźców słownych może wywołać u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do mówienia

- nieodpowiednie wzorce głosek wyrazów

- niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka. Do zaburzeń mowy spowodowanych

uszkodzeniem struktur korowych Styczek zalicza: afazję, alalię i dyslalię. Natomiast w skład zaburzeń

mowy spowodowanych uszkodzeniem układu pozapiramidowego autorka wyróżnia dysartrię i anartrię.

Osobny rozdział stanowi problematyka jąkania. Następne zaburzenia są to zaburzenia mowy

spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów mowy i tutaj występuje dysglosja.

Zaburzenia mowy mogą być także spowodowane uszkodzeniem narządu słuchu. Następne rozważania to

problematyka wad mowy u osób upośledzonych umysłowo.W literaturze spotykamy jeszcze wiele

propozycji dotyczących klasyfikacji zaburzeń mowy, np. Spionek zwraca uwagę, że zaburzenia te można

rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

- Od strony objawów, biorąc pod uwagę dźwiękową postać czyli wymowę i odnosząc ją do przyjętej

normy fonetycznej

- Od strony przyczyn (etiologia) i mechanizmów (patogeneza), które prowadzą do owych

odstępstw.Pierwsze podejście zdąża do charakterystyki danego dziecka, do szczegółowego opisu, jak

realizuje ono określone szeregi głosek oraz poszczególne głoski (w izolacji i różnorakich układach). Drugie

podejście zdąża do ustalenia, skąd pochodzą owe odstępstwa. Wymaga ono dalszych podziałów, a w

szczególności rozróżniania spraw pochodzenia obwodowego i ośrodkowego. Zaburzenia obwodowe to

takie, których przyczyna leży w obwodzie, tj. w obrębie analizatora słuchowego lub w narządach, które

wykonują ruchy mowne i odbierają czucie tych ruchów, a więc w nieprawidłowej budowie aparatu

artykulacyjnego (np. wadliwy zgryz, rozszczep podniebienia). Zaburzenia mowy pochodzenia

ośrodkowego mają swoje przyczyny w nieprawidłowej strukturze i funkcji ośrodkowego układu

nerwowego, konkretnie w ośrodkach mowy w mózgu. Sprawa może dotyczyć ośrodków odbiorczych

(czuciowych) lub nadawczych (ruchowych) albo ich wzajemnej współpracy. W ten sposób mogą ulegać

zakłóceniu analiza lub synteza, tak w sferze odbioru (percepcji mowy), jak i jej wytwarzania (aktu

mowy). Utrudnione jest również prawidłowe różnicowanie dźwięków mowy, a także różnicowanie

kinestetyczne wykonywanych ruchów artykulacyjnych.Wszystkie te klasyfikacje wyżej wymienione są

niezbędne do prawidłowego pokierowania terapią logopedyczną dziecka, to właśnie zaburzenia mowy

mają wielki wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, zubożają jego psychikę nie tylko o możliwość

rozumienia poleceń oraz reakcji językowych, ale także uniemożliwiają poznanie pozasemantycznych

elementów mowy charakterystycznych dla danego środowiska (melodia, akcent, rytm). O tym jak ważna

jest redukcja zaburzeń mowy nie trzeba chyba udowadniać. Literatura:

- Demelowa G., Elementy logopedii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979.

- Grabias S., Mowa i jej zaburzenia, „Logopedia” 2000, nr 28.

- Logopedia, pod red. T. Gałkowskiego, G. Jastrzębowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,

Opole 1999.

- Nowak J. E., Wybrane problemy logopedyczne, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej

w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1997.

- Styczek I., Logopedia, PWN, Warszawa 1980.

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:36