„
Projekt wspó
łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Waldemar Zieliński
Przetwarzanie i rejestrowanie sygnału audio analogowego
i cyfrowego 313[04].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Jacek Szydłowski
dr inż. Marcin Chrzan
Opracowanie redakcyjne:
Piotr Stępień
Konsultacja:
mgr inż. Piotr Ziembicki
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[04].Z2.03
Przetwarzanie i rejestrowanie sygnału audio analogowego i cyfrowego zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik urządzeń audiowizualnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie......................................................................................................................... 3
2. Wymagania wstępne ............................................................................................................... 5
3. Cele kształcenia ....................................................................................................................... 6
4. Materiał nauczania ................................................................................................................. 7
4.1. Obsługa urządzeń do rejestracji sygnału audio analogowego ............................................ 7
4.1.1. Materiał nauczania ........................................................................................................... 7
4.1.2. Pytania sprawdzające ..................................................................................................... 19
4.1.3. Ćwiczenia ...................................................................................................................... 20
4.1.4. Sprawdzian postępów..................................................................................................... 21
4.2. Obsługa urządzeń do rejestracji sygnału cyfrowego ........................................................ 22
4.2.1. Materiał nauczania ......................................................................................................... 22
4.2.2. Pytania sprawdzające ..................................................................................................... 43
4.2.3. Ćwiczenia ...................................................................................................................... 43
4.2.4. Sprawdzian postępów..................................................................................................... 46
4.3. Tworzenie efektów muzycznych ........................................................................................ 47
4.3.1. Materiał nauczania ......................................................................................................... 47
4.3.2. Pytania sprawdzające ................................................................................................... 524
4.3.3. Ćwiczenia ...................................................................................................................... 54
4.3.4. Sprawdzian postępów..................................................................................................... 56
5. Sprawdzian osiągnięć............................................................................................................ 57
6. Literatura .............................................................................................................................. 63
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności przetwarzania i rejestracji sygnału
audio analogowego i cyfrowego.
Poradnik ten zawiera:
−
Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, koniecznych do realizacji tej
jednostki modułowej.
−
Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
−
Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
−
wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
−
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
−
Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje umiejętności z zakresu
całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia umiejętności praktycznych
określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś
odpowiadać na pytanie „tak” lub „nie”, zaznaczając krzyżykiem odpowiednie pole.
Każde ćwiczenie składa się z kilku faz:
−
dobranie urządzeń, nośników i kabli potrzebnych do wykonania ćwiczenia,
−
wykonanie połączeń pomiędzy urządzeniami,
−
uruchomienie urządzeń,
−
konfigurowanie urządzeń, umożliwiające realizację celów ćwiczenia,
−
wykonanie właściwego zadania przewidzianego w temacie ćwiczenia.
Niniejszy poradnik nie stanowi pełnego kompendium wiedzy potrzebnej do wykształcenia
umiejętności koniecznych do wykonania poszczególnych ćwiczeń. Dlatego, dodatkowo, powinieneś
wykorzystać dostępną literaturę oraz źródła internetowe do uzupełnienia informacji zawartych
w tym poradniku. Wykaz literatury i kilku przykładowych stron internetowych znajdziesz
w ostatnim rozdziale.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji
przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas
trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
313 [ 04] Z 2. 01
Dobieranie urz
ądzeń audio do
odbioru sygna
łu dźwiękowego
313 [ 04] Z 2. 02
Dobieranie urz
ądzeń video do
odbioru sygna
łu wizyjnego
313 [ 04] Z 2. 03
Przetwarzanie i rejestrowanie
sygna
łu audio analogowego i
cyfrowego
313 [ 04] Z 2. 04
Przetwarzanie i rejestracja
sygna
łu video analogowego i
cyfrowego
313 [ 04] Z 2. 05
Obróbka komputerowa sygna
łu
audio i video do celów
multimedialnych
Modu
ł 313 [04] Z 2
Technologia obs
ługi urządzeń
audiowizualnych
Schemat układu jednostek modułowych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przetwarzanie i rejestrowanie
sygnału audio analogowego i cyfrowego” powinieneś umieć:
−
rozróżniać podstawowe parametry urządzeń fonicznych z uwzględnieniem aspektów jakości
i niezawodności,
−
określać podstawowe wymagania związane z akustyką pomieszczeń zamkniętych i planów
plenerowych (np. pogłos, echo, interferencje) dla poprawy zrozumiałości mowy i muzyki,
−
klasyfikować przetworniki i zestawy elektroakustyczne oraz ocenić wpływ ich parametrów na
funkcje realizowane w urządzeniach i systemach audio,
−
oceniać wpływ zakłóceń pochodzenia akustycznego i elektrycznego oraz hałasu na odbiór
sygnałów dźwiękowych w pomieszczeniach zamkniętych i w przestrzeni otwartej,
−
zestawiać standardowe zestawy urządzeń do nagłaśniania,
−
dokonywać pomiarów podstawowych parametrów elektrycznych i akustycznych,
−
analizować i interpretować wyniki pomiarów oraz wyciągać wnioski praktyczne,
−
przewidywać zagrożenia dla życia i zdrowia w trakcie realizacji zadań praktycznych,
−
stosować procedurę postępowania w sytuacji zagrożenia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
rozróżnić pojęcia dźwięk, natężenie dźwięku, głośność, barwa dźwięku, wysokość tonu, zakres
słyszalności, niskie, średnie i wysokie częstotliwości, dźwięk monofoniczny, stereofoniczny,
dookolny,
−
rozróżnić: układy redukcji szumów, systemy Dolby B, C, S, dźwięki muzyczne i naturalne,
efekty dźwiękowe,
−
rozróżnić i dobrać urządzenia do tworzenia efektów dźwiękowych podczas rejestracji sygnału
audio,
−
rozróżnić i dobrać urządzenie do rejestracji sygnału audio analogowego,
−
rozróżnić i dobrać urządzenie do rejestracji sygnału audio cyfrowego,
−
zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy,
−
rozpoznać i dobrać nośniki do rejestracji sygnału audio analogowego i cyfrowego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.Obsługa urządzeń do rejestracji sygnału audio analogowego
4.1.1.Materiał nauczania
Stosowanie analogowych nośników sygnału audio
Słowniczek
Dźwięk – Zaburzenie falowe ośrodka sprężystego (najczęściej powietrze), objawiający się
drganiami cząsteczek tego ośrodka i wytwarzające wrażenie słuchowe u człowieka.
Przejście fali dźwiękowej jest połączone ze zmianami ciśnienia.
Akustyka – dział fizyki i techniki obejmujący zjawiska związane z powstawaniem, propagacją
i oddziaływaniem fal akustycznych.
Zakres drgań słyszalnych przez człowieka: 16Hz – 20kHz
Drgania o częstotliwości mniejszej niż 20Hz to infradźwięki a o częstotliwości większej od 20kHz
to ultradźwięki.
Decybel (dB) - Olbrzymia rozpiętość wartości natężeń dźwięku, z jakimi spotykamy się na
co dzień, uniemożliwia stosowanie skali liniowej dla porównania głośności różnych dźwięków.
Odczuwane wrażenie słuchowe jest w przybliżeniu proporcjonalne do logarytmu wywołującej je
podniety. W związku z tym w akustyce wprowadzono względną miarę natężenia dźwięku
wyrażoną w decybelach (dB), określoną wzorem:
0
log
10
I
I
L
⋅
=
gdzie I - to natężenie dźwięku (a ściślej - ciśnienie akustyczne) wyrażone bezwzględne w W/m
2
,
a I
0
to natężenie progowe. Ponieważ nasz słuch nie jest nieskończenie czuły, to dźwięk
odczuwamy dopiero od pewnej wartości progowej I
0
. Za wartość odniesienia przyjęto dolną
granicę słyszalności tonu 1000 Hz. Wartość I
0
= 10
-12
W/ m
2
. Różnica natężeń odbieranych przez
nasz słuch może wynosić nawet 130dB. Miara logarytmiczna mówi nam, że podniesienie jej
wartości o 3 decybele, daje nam w skali bezwzględnej dwukrotną zmianę tej wartości, a różnica 10
dB daje w skali bezwzględnej 10-krotną zmianę wartości, 20 dB – 100-ktrotną zmianę, itd.
Przykładowo, dla natężenia dźwięku I = 10
-10
W/ m
2
, jego poziom wyrażony w decybelach można
wyliczyć następująco:
dB
20
2
10
10
log
10
m
W/
10
m
W/
10
log
10
log
10
2
2
12
-
2
-10
0
=
⋅
=
⋅
=
⋅
=
⋅
=
I
I
L
Uwaga praktyczna!
Decybeli nigdy nie mnożymy, ani nie dzielimy, tylko dodajemy i odejmujemy
Dynamika - w akustyce rozpiętość między największym a najmniejszym natężeniem dźwięku
możliwym do uzyskania w danym urządzeniu, instrumencie, mierzona w decybelach (dB); słuch
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
ludzki ma zdolność rejestrowania przebiegów dźwiękowych o dynamice do ok. 130 dB,
ograniczonej z jednej strony progiem słyszalności, a z drugiej — progiem bólu.
W praktyce dynamika audycji produkowanych bezpośrednio w salach (naturalna dynamika audycji)
wynosi około:
– 80 dB dla dużych orkiestr symfonicznych,
– 60 dB dla mniejszych zespołów,
– 50 dB dla mowy.
Nagranie utworów muzycznych na różnych nośnikach ograniczają dynamikę do:
– 95 dB w przypadku CD,
– 60 dB w przypadku audycji radiowych
Nośniki
Kaseta magnetofonowa, lub kaseta kompaktowa (z ang. Compact Cassette, w skrócie CC), to kaseta
przeznaczona do magnetofonów kasetowych, opracowana przez firmę Philips w 1963 roku.
Rys. 1 – Kaseta magnetofonowa, analogowa.
(źródło własne)
Parametry kaset CC są ustalane przez międzynarodowe normy (normy IEC), które określają
wymiary kasety, typ stosowanego w niej nośnika oraz sposób automatycznego przełączania prądu
podkładu i korekcji.
Kaseta CC jest symetryczna w układzie strona A – strona B oraz prawo – lewo. Otwory na wałki
napędowe są przelotowe, może więc pracować w każdym z dwóch położeń (obie strony kasety są
czynne).
Wymiary kasety:
szerokość: 100,4 mm
wysokość:
64,8 mm
grubość:
9,0 mm (12 mm w części zamocowania elementów prowadzących taśmę).
Taśmy magnetyczne w kasetach mają ustaloną szerokość i prędkość przesuwu, lecz mogą mieć
różne długości:
typ kasety:
C60
C90
C120
szerokość:
3,81 mm
prędkość przesuwu:
4,76 cm/s.
długość:
85 m
132 m
192 m
Grubość
18 μm
12 μm
9 μm
czas odtwarzania
2 x 30 min.
2 x 45 min.
2 x 60 min.
Ze względu na typ nośnika magnetycznego na taśmie, kasety dzieli się na cztery typy oznaczone
odpowiednio: IEC I, IEC II, IEC III, IEC IV, oznaczane też czasem jako type 1, type 2, type 3,
type 4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Typ
kasety:
Używana
nazwa
Warstwa
magnetyczna
Właściwości
IEC – I
(type 1)
kaseta
żelazowa
Fe
2
O
3
(tlenek żelaza)
Są to kasety o najniższej cenie, ale
jednocześnie o słabych parametrach
(jakości nagranego dźwięku).
IEC – II
(type 2)
kaseta
chromowa
CrO
2
(dwutlenek
chromu)
Kaseta magnetofonowa z taśmą o cienkiej,
namagnesowanej warstwie cząsteczek
metalowo-tlenkowo-chromowych. Kasety
te charakteryzują się dobrą jakością
odtwarzanego dźwięku.
IEC – III
(type 3)
kaseta
żelazowo-
chromowa
Fe
2
O
3
+
CrO
2
Dwie warstwy: z tlenku żelaza i dwutlenku
chromu (oznaczenie FeCr) – obecnie już
nieużywane.
IEC – IV
(type 4)
kaseta
metalowa
Fe
(cząstki żelaza)
Warstwa magnetyczna tego typu taśmy
składa się z cząsteczek czystego żelaza. Na
tych taśmach można uzyskać najwyższą
jakość nagrań.
Taśma żelazowa (typ I) dobrze zapisuje tony niskie i jest odporna na przesterowanie, chromowa
(typ II) dobrze przenosi tony wysokie lecz łatwo ją przesterować, taśma metalowa (typ IV) jest
najlepsza ze wszystkich, wymaga jednak stosowania głowic o podwyższonej twardości.
Generalnie, im wyższy numer, tym lepsze właściwości odtwarzanego dźwięku, m.in. szerokość
pasma, odstęp dźwięku od szumu.
Pasmo przenoszenia: 20- 20000 Hz (taśma metalowa), 25-19000 (Chromowa);
dynamika ponad 65 dB,
stosunek sygnał/szum 74 dB (Dolby C).
Są to dobre parametry, jednakże pogarszają się wraz ze zużywaniem oraz starzeniem się taśmy.
Jakość uzyskiwanego dźwięku zależy nie tylko od typu kasety, ale też od precyzji wykonania
kasety, zapewniającej odpowiednie prowadzenie taśmy względem głowicy magnetofonowej.
Zapis dźwięku na kasecie realizuje się najpierw na jednej stronie (połowa czasu nominalnego),
a następnie po wyjęciu i obróceniu kasety – na drugiej stronie. Niektóre magnetofony umożliwiają
zapis bez wyjmowania kasety, a jedynie poprzez zmianę kierunku przesuwu taśmy.
Nagraną kasetę można zabezpieczyć przed przypadkowym skasowaniem, wyłamując blokadę na jej
grzbiecie (po przeciwnej stronie, niż taśma). Każda strona kasety (A i B) ma osobne
zabezpieczenie. Ponowne nagrywanie na takiej kasecie będzie możliwe np. po zaklejeniu otworu
blokady taśmą klejącą.
Metody i systemy redukcji szumów sygnału analogowego
Przenoszenie zapisu na taśmę jest związane przeważnie z pogorszeniem jakości odtwarzanego
dźwięku. Nośnik magnetyczny wnosi dość znaczny szum, którego zmniejszenie wymaga
zastosowania dodatkowych układów redukcji szumu. Wiele wersji takich układów zostało
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
opracowanych przez firmę Dolby. Noszą one nazwę Dolby NR (noise reduction – redukcja szumu),
a dodatkowa litera określa typ układu. Obecnie najczęściej są stosowane Dolby NR B, Dolby NR C
oraz Dolby NR S.
Koncepcja redukcji szumów opiera się na spostrzeżeniu, że są one słyszalne przy cichych
dźwiękach muzyki na wyższych częstotliwościach. Podstawowym pomysłem jest więc taka zmiana
charakterystyki nagrywanego dźwięku, aby podwyższyć jego poziom właśnie w tym zakresie. Przy
odtwarzaniu zaś, w takim samym stopniu należy obniżyć poziom sygnału, redukując jednocześnie
poziom szumu pochodzącego od taśmy.
Dolby NR B
Dolby B daje redukcję szumów do 10 dB powyżej częstotliwości około 4000 Hz.
Jako że głośne sygnały same maskują szum, nie są one przetwarzane przez Dolby B, aby uniknąć
zniekształceń. Jest to tak zwana zasada minimalnej obróbki. Chodzi w niej o to, by nie zmieniać
sygnału audio jeśli nie przynosi to korzyści.
Dolby B dokonuje kompresji dynamiki sygnału przed zapisem na taśmę i jej ekspansji przy
odtwarzaniu. Proces kompresji-ekspansji jest wykonywany tylko w odniesieniu do cichych
sygnałów o wyższych częstotliwościach. Niskie częstotliwości pozostają zawsze w niezmienionej
formie, zaś przetwarzanie wyższych częstotliwości jest zależne od ich zawartości w sygnale.
Rys. 2 – Działanie Dolby NR B dla dźwięków głośnych.
(na podstawie materiałów z www.dolby.com)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Rys. 3 – Działanie Dolby NR B dla dźwięków cichych.
(na podstawie materiałów z www.dolby.com)
Efekt ten uzyskuje się w Dolby B przy pomocy filtru o zmiennym paśmie. W Dolby B
częstotliwość filtru jest zmieniana od 300 Hz aż do 20000 Hz. Kiedy sygnał jest bardzo cichy lub
nie zawiera wysokich częstotliwości, częstotliwość filtru jest obniżana do najniższej wielkości dając
maksymalną redukcję szumów o 10 dB powyżej 4000 Hz. Kiedy tylko sygnał jest dość głośny by
zamaskować szum, częstotliwość filtru przesuwa się w górę. Filtr o zmiennym paśmie musi
zmieniać swoje parametry tak szybko by śledzić przebieg sygnału audio.
Aby wiernie odtworzyć oryginalny sygnał charakterystyki ekspandera (dekodera) powinny być
odpowiednikami charakterystyk kompresora (kodera). Jeśli poziom lub charakterystyka
częstotliwościowa sygnału ulegnie zmianie pomiędzy koderem a dekoderem, wystąpi błąd
polegający na niewłaściwym doborze charakterystyki dekodera. Dzięki temu, że zakres działania
systemu Dolby jest ograniczony do 10dB szansa, że błąd ten będzie słyszalny jest niewielka. Jednak
dla uniknięcia tego błędu wskazane jest korzystanie z taśm o odpowiednich dla danego
magnetofonu parametrach bądź też wykonywanie kalibracji (jeśli jest to możliwe).
Dolby NR C
System redukcji szumów został opracowany przez Dolby i wprowadzony do użytku w 1980 roku.
Dolby C zapewnia redukcję szumu o 20dB powyżej 1000Hz, podwajając w ten sposób redukcję
uzyskiwaną w Dolby B.
W Dolby C redukcja szumów rozpoczyna się już od 100Hz, osiąga wartość około 15 dB dla 400Hz
i 20dB w zakresie od 2000 do 10000Hz.
Dolby C dokonuje kompresji sygnału przed zapisem na taśmę i jego ekspansji przy odtwarzaniu.
Niskie częstotliwości pozostają zawsze w niezmienionej formie, zaś przetwarzanie wyższych
częstotliwości jest zależne od ich zawartości w sygnale.
Efekt ten uzyskuje się w Dolby C przy pomocy dwóch filtrów o zmiennym paśmie. Obydwa filtry
pracują w tym samym paśmie, ale operują na różnych poziomach. Jeden filtr o zmiennym paśmie
jest czuły na sygnały o poziomie bardzo podobnym jak w Dolby B, zaś drugi filtr o zmiennym
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
paśmie jest czuły na sygnały o niższym poziomie. Kiedy jeden z filtrów dochodzi do granicy
zakresu swego działania, do akcji wkracza drugi filtr. Każdy filtr daje kompresję-ekspansję równą
10dB. Filtry są połączone szeregowo i w sumie dają 20dB redukcji szumów. W Dolby C
zastosowano dwie dodatkowe techniki nie stosowane wcześniej w Dolby B: Spectral Skewing
i Anti Saturation. Mają one zabezpieczyć przed błędami wynikającymi z nieprawidłowego doboru
charakterystyki dekodera (tj., gdy jest ona inna niż charakterystyka kodera dla danego sygnału) oraz
poprawić jakość zapisu wysokich tonów.
Układ Spectral Skewing.
Przed kompresją sygnału, poziom wysokich częstotliwości, powyżej 10kHz, jest obniżany przy
pomocy odpowiedniego filtru. Operacja ta ma dwa zadania. Po pierwsze układy redukcji szumów
będą znacznie mniej czułe na błędy w charakterystyce zapisu-odczytu, ponieważ zignorują to, co
dzieje się powyżej 10kHz. Po drugie poziom zapisu na taśmie w zakresie 10-20kHz jest znacznie
obniżany.
Po ekspansji sygnału w dekoderze wykonuje się proces odwrotny – lustrzanego podniesienia
poziomu wysokich częstotliwości, tak by przywrócić płaską charakterystykę. Dzięki selektywnemu
działaniu filtru, podniesienie poziomu (i podniesienie szumu) przy odczycie nie psuje efektu
redukcji szumów.
Układ Anti Saturation.
Działa tylko w odniesieniu do dźwięków o wysokim poziomie, dla częstotliwości powyżej 1500
Hz, tak by nie ingerować w proces redukcji szumów. Zadaniem tych układów jest zredukowanie
zniekształceń i obniżenie poziomu wysokich tonów wynikających z nasycenia taśmy. Zwiększają
one także zakres dynamiczny zapisu. Podobnie jak w układach Spectral Skewing w koderze, tuż
przed wzmocnieniem, określone składowe są ściszone. Lustrzane podniesienie poziomu tych
samych składowych jest wykonywane w dekoderze tak by przywrócić płaską charakterystykę.
Rys. 4 – Zasada działania układu redukcji szumów Dolby NR C
(na podstawie materiałów z www.dolby.com)
Krzywe zaprezentowane poniżej pokazują charakterystyki ekspandera Dolby B i Dolby C. Spadek
powyżej 10kHz dla Dolby C wynika z działania układów Spectral Skewing.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Rys. 5 – Porównanie charakterystyk ekspandera układów Dolby B i Dolby C
przy niskim poziomie sygnału
(źródło: www.dolby.com)
Dolby S
Układ ten został opracowany po ponad dwudziestu latach badań i doświadczeń z poprzednimi
wersjami układów. Jest to najskuteczniejszy system redukcji szumów Dolby NR, stosowany tylko
w najdroższych urządzeniach, które muszą spełnić szereg wymagań.
Dolby S pracuje nie tylko w zakresie tonów wysokich, ale w całym zakresie słyszalnych dźwięków.
Podobnie jak w Dolby C, są to dwa oddzielne układy, ale działające w różnych pasmach. W Dolby
S pracują one niezależnie; pierwszy z nich przy częstotliwościach do 200 Hz, natomiast drugi
powyżej. Szum redukowany jest o 24 decybele przy wysokich częstotliwościach i o 10 decybeli
przy niskich.
Obsługa magnetofonu analogowego
Magnetofon jest urządzeniem do rejestracji na taśmie magnetycznej i odczytywania z niej sygnału
fonicznego. Sygnał zapisywany na taśmie doprowadza się do wejścia magnetofonu z mikrofonu,
gramofonu, odbiornika radiowego, drugiego magnetofonu lub innego źródła sygnału.
Głównymi częściami magnetofonu są:
– Głowice magnetofonowe – jeden z najważniejszych elementów magnetofonu. Realizują trzy
podstawowe
funkcje:
nagrywanie,
odtwarzanie
i
kasowanie.
W
magnetofonach
dwugłowicowych jedna głowica służy do kasowania, a druga - zwana uniwersalną - do
nagrywania i odtwarzania. W magnetofonach trzygłowicowych funkcje te są rozdzielone, dzięki
czemu można śledzić nagranie (tape monitor). Materiał, z którego najczęściej są wykonane
głowice to permaloj, będący stopem żelaza z niklem, czasem z domieszką molibdenu. Permaloj
jest magnetycznie miękki, czyli łatwo ulega namagnesowaniu nawet w słabym polu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
magnetycznym i niemal całkowicie traci namagnesowanie przy braku takiego pola. Pasmo
przenoszenia takiej głowicy dochodzi do 14 kHz.
W magnetofonach wysokiej klasy do produkcji głowic używa się także innych materiałów:
– głowice HFP - ferryty gęste, prasowane na gorąco (pasmo przenoszenia do 17 kHz),
– głowice SCF - monokryształy ferrytowe (do 15 kHz),
– głowice SA - stopy żelaza, aluminium i krzemu (do 15 kHz),
– głowice AH - szkła metaliczne (amorficzne) - do 15 kHz.
– mechanizm transportu taśmy (zawierający jeden lub kilka silników),
– układy elektroniczne (m.in. wzmacniacze zapisu i odczytu, generator prądów podkładu
i kasowania),
– konstrukcja nośna;
We wspólnej obudowie mogą znaleźć się jeszcze głośniki, a niekiedy też mikrofon.
Podczas zapisu oraz odczytu taśma przesuwa się po czole głowic magnetycznych z określoną stałą
prędkością (np. w magnetofonach kasetowych standardowo – 4,76 cm/s); przewijanie taśmy (w tył
lub w przód) odbywa się ze znacznie większą prędkością, przy czym taśma jest wówczas odsunięta
od czoła głowic. Wiele obecnie wytwarzanych magnetofonów zawiera specjalne układy, np.
redukcji szumów (Dolby), stabilizacji prędkości przesuwu taśmy i in.
Rozróżnia się magnetofony: analogowe i cyfrowe (w zależności od rodzaju zapisywanego sygnału
analogowego lub cyfrowego), szpulowe i kasetowe (1 - lub 2-kieszeniowe), stereofoniczne
i monofoniczne, sieciowe i bateryjne (lub bateryjno-sieciowe), pomiarowe i do specjalnych
zastosowań, jedno- i wielościeżkowe (zwykle 2- lub 4-ścieżkowe) oraz wiele innych;
Magnetofony te są produkowane w różnych klasach od popularnej (magnetofony powszechnego
użytku), przez hi-fi do najwyższej profesjonalnej (zazwyczaj magnetofony studyjne, reporterskie).
Magnetofony analogowe w zależności od klasy i przeznaczenia mogą mieć możliwość wybierania
i regulacji różnych parametrów pracy. Poniżej omówiono niektóre z tych elementów.
– Wybór typu taśmy (tape select). Zazwyczaj jest to przełącznik trójpołożeniowy z wyborem
taśm typu IEC-I (opisanej jako „normal”, „nor” lub „Fe
2
O
3
”), IEC-II (opisanej jako „chrome”
lub „CrO
2
”) oraz IEC-IV (opisanej jako „metal”). Taśmy (kasety) typu IEC-III nie są już
używane. Obecnie wiele urządzeń nie ma takiego przełącznika, gdyż automatycznie wykrywa
typ kasety włożonej do kieszeni i często również automatycznie dostosowuje wiele innych
ustawień. W takim przypadku odpowiednie przełączniki czy też regulatory nie będą dostępne na
panelu magnetofonu.
– Regulator poziomu nagrywania (intput level) – zazwyczaj w postaci jednego lub dwóch
potencjometrów (dla kanałów L i P). Poziom sygnału należy ustawić w taki sposób, aby dla
najgłośniejszych dźwięków osiągał on 0dB, co kontrolujemy na wskaźnikach wysterowania.
Wyższe
wartości
będą
powodowały
zniekształcenia
podczas
zapisu
związane
z przesterowaniem układu elektroniki bądź też nasyceniem taśmy. Niektóre magnetofony mają
automatyczną regulację poziomu nagrywania.
– Wybór układu redukcji szumów (Dolby NR: B, C, S) – umożliwia wybór pomiędzy jednym
z układów redukcji szumów lub wyłączenie go. Tańsze urządzenia mogą mieć wbudowany
tylko Dolby NR B. W takim przypadku jest on zazwyczaj oznaczany jako „Dolby” lub „Dolby
NR” bez litery „B”. Podczas odtwarzania nagrania ustawienie tego przełącznika powinno być
takie samo, jak przy nagrywaniu.
– Regulacja prądu podkładu (BIAS) – Taśma magnetofonowa ma nieliniową charakterystykę
powodującą zniekształcenia zapisywanego sygnału, zwłaszcza o bardzo małym poziomie (ciche
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
dźwięki). Dlatego każdy magnetofon ma wbudowany specjalny generator prądu podkładu,
wytwarzający sygnał o częstotliwościach niesłyszalnych dla człowieka (od 40kHz do 160kHz),
który dodawany jest przed zapisem do sygnału podstawowego. W ten sposób sygnał
zapisywany na taśmie ma poziom co najmniej tego dodatkowego sygnału i nawet przy cichych
dźwiękach zapisywany jest z mniejszymi zniekształceniami dzięki ominięciu nieliniowego
obszaru charakterystyki taśmy. Podczas odczytu sygnał ten jest usuwany za pomocą
filtrów.Niektóre magnetofony mają funkcję kalibracji prądu podkładu. Po jej aktywowaniu
magnetofon zapisuje na taśmę sygnały kontrolne, następnie sam przewija taśmę i odczytuje je.
Na tej podstawie dokonuje regulacji wartości prądu podkładu.
– Dolby HX Pro - jest to układ optymalizujący prąd podkładu. Zadanie układu polega na
dynamicznych zmianach prądu podkładu, zależnych od chwilowej zawartości wysokich tonów
w sygnale, a jego celem jest zwiększenie zakresu dynamiki dla najwyższych częstotliwości
akustycznych.
Większość magnetofonów automatycznie reguluje wartość prądu podkładu. Niektóre jednak
mają pokrętła do ręcznej regulacji. Używa się ich podczas zapisu, w przypadkach słyszalnych
przy odczycie zniekształceń.
– Filtr MPX - jest to wąskopasmowy filtr służący do tłumienia częstotliwości 19 kHz (czyli tzw.
sygnału pilota) w stereofonicznym sygnale radiowym. Używany tak w tunerach jak
i magnetofonach, gdzie niewytłumiony, może powodować nieprawidłowe działanie systemów
redukcji szumów. Powinien być włączony podczas nagrywania audycji stereofonicznej
z odbiornika radiowego.
Rys. 6 - Przełączniki i regulatory w magnetofonie klasy popularnej.
(źródło własne)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Rys. 7 – Przełączniki i regulatory w magnetofonie średniej klasy.
(źródło własne)
Oprócz wyżej wymienionych, w wyższej klasy magnetofonach można czasem znaleźć dodatkowe
funkcje, takie jak np. automatyczne wyszukiwanie utworów (AMS), płynne przechodzenie
pomiędzy dwoma nagraniami (Fader), balans pomiędzy kanałami, automatyczna kalibracja taśmy
(ATS), przeszukiwanie taśmy z dużą prędkością (TPS), nagrywanie z podwójną prędkością,
nagrywanie drugiej strony bez wyjmowania i obracania kasety (autorevers), odsłuchiwanie
dźwięku podczas nagrania (tape monitor – tylko magnetofony trójgłowicowe) i wiele innych.
Współczesne magnetofony mają następujące parametry: pasmo przenoszenia 20- 20000 Hz (taśma
metalowa), 25-19000 (Chromowa); dynamika ponad 65 dB, stosunek sygnał/ szum 74 dB
(Dolby C);
Konserwacja
Bieżąca konserwacja magnetofonu sprowadza się do czyszczenia oraz demagnetyzacji głowic.
Wielu producentów zaleca czyszczenie przed każdym nagrywaniem lub co 10 godzin
użytkowania. Zanieczyszczone głowice powodują
−
spadek poziomu głośności,
−
kołysanie i drżenie dźwięku,
−
zaniki dźwięku,
−
niekompletne kasowanie,
−
nagrywanie i odtwarzanie z niższą jakością.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Rys. 8 – Czyszczenie głowic i toru taśmy.
(źródło własne)
Głowice czyści się, po wyłączeniu zasilania i otwarciu kieszeni, za pomocą bawełnianego wacika
zwilżonego alkoholem.
Demagnetyzacja głowic zapobiega utracie wysokich tonów i pojawianiu się obcych dźwięków
(syczenia). Wykonuje się ją za pomocą demagnetyzera co 30 – 40 godzin użytkowania.
1. Kable i przewody połączeniowe
Połączenia analogowe w sprzęcie audio klasy hi-fi wykonuje się najczęściej przewodami
2xRCA - 2xRCA (RCA to inna nazwa wtyku cinch), w sprzęcie wyższej klasy używa się
najczęściej konektorów zbalansowanych XLR. W przypadku niektórych urządzeń przenośnych, lub
np. komputerów stosuje się również przewody jack stereo – 2xRCA.
Rys. 9 – Wtyk RCA (cinch). Wygląd i budowa wewnętrzna.
(źródło: http://www.e-muzyk.pl/muzyk/servlet/Index?article=634&page_article=0)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Rys. 10 – Wtyki XLR męski i żeński oraz kabel z takimi wtykami.
(źródło: http://www.e-muzyk.pl/muzyk/servlet/Index?article=634&page_article=0)
Rys. 11 – Wtyk jack ¼” TRS (stereo) oraz kabel XLR – jack stereo.
(źródło: http://www.e-muzyk.pl/muzyk/servlet/Index?article=634&page_article=0)
W chwili obecnej najczęściej stosuje się wtyki pozłacane oraz w niektórych przypadkach
posrebrzane. Warstwa złota pokrywająca wtyk jest zazwyczaj bardzo cienka.
Jakość połączenia w bardzo dużej mierze zależy od materiałów użytych do produkcji kabla jego
konstrukcji, oraz jakości wtyków. W chwili obecnej najczęściej można spotkać następujące
materiały:
Miedź 3N - jest to miedź o dość dużym poziomie zanieczyszczeń. Można ją spotkać w najtańszych
i raczej nie markowych przewodach.
Miedź 4N - o czystości 99,99 % tzw. beztlenowa. Jest to najczęściej używana miedź.
Miedź LGC - miedź długoziarnista
Miedź OCC - technologia produkcji miedzi mająca na celu zmniejszenie ilości kryształów
w przewodniku.
Miedź 6N - o czystości 99,99997%. Stosuje się ją w bardziej zaawansowanych konstrukcjach.
Drugim materiałem często stosowanym jest srebro. Najczęściej można spotkać przewody
posrebrzane.
Geometria kabla:
Współosiowa - najczęściej wykorzystywana geometria, szczególnie w tańszych konstrukcjach.
Środkiem kabla biegnie żyła dodatnia (gorąca), która otoczona jest dielektrykiem, a na nim znajduje
się ekran, który stanowi przewód powrotny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 12 – Budowa kabla współosiowego.
(źródło własne)
Double Balanced (Balanced Wiring) - geometria tzw. zrównoważonych sygnałów. Środkiem kabla
biegną dwa przewodniki w izolacji (dodatni i ujemny). Ekran oplatający je połączony jest tylko
z jednej strony kabla - co czyli go kablem kierunkowym.
Triple Balanced - geometria tzw. zrównoważonych sygnałów. Środkiem kabla biegną trzy
przewodniki (dodatni, zerowy i ujemny) Całość otoczona ekranem połączonym z przewodem
ujemnym. Używany w połączeniach symetrycznych (zrównoważonych) XLR. W przypadku
połączeń asymetrycznych (konektory RCA) ścieżkę powrotną stanowią dwa przewodniki zerowy
i ujemny.
Teoretycznie powinno się używać 3 skręconych ze sobą przewodów (Triple Balanced) - dodatni,
zerowy (odwrócony dodatni) i ujemny. Sygnał dodatni jest przesyłany 2 razy - normalne
i z odwróconą fazą. Są one następnie łączone. Zakłócenia powstałe w sygnale normalnym są
wyrównywane przez odwrócone zakłócenia w sygnale odwróconym. Efektem jest czysty sygnał.
W przypadku zastosowania konektorów RCA najczęściej stosuje się przewód Double Balanced.
4.1.2.Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest dynamika dźwięku?
2. Jakie są czasy odtwarzania kaset kompaktowych?
3. Ile typów kaset CC jest obecnie stosowanych. Jakie są ich nazwy i oznaczenia?
4. Z czego są wykonane warstwy magnetyczne taśm poszczególnych typów?
5. Jaką dynamikę zapisu można osiągnąć na kasecie CC?
6. Jaka jest idea działania układu Dolby B?
7. Z jakich urządzeń składa się Dolby B?
8. Jaki poziom redukcji szumów można uzyskać w Dolby B?
9. Jak działa filtr o zmiennym paśmie?
10. Jaka jest najbardziej istotna różnica pomiędzy Dolby B a Dolby C?
11. Jaki poziom redukcji szumów można uzyskać w Dolby C?
12. Jaki poziom redukcji szumów można uzyskać w Dolby S?
13. Jakie są główne elementy składowe magnetofonu analogowego?
14. Jakie są ważniejsze parametry techniczne magnetofonu?
15. Jakie parametry pracy może wybierać lub regulować użytkownik?
16. Co to jest prąd podkładu?
17. Do czego służy filtr MPX?
18. Co to jest autorevers?
19. Jakie parametry osiągają współczesne magnetofony?
20. Jakie typy przewodów są stosowane do przesyłania sygnałów audio?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.1.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj nagranie dźwięku z mikrofonu na magnetofon
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu,
2) rozpoznać typ kasety, której będziesz używał,
3) podłączyć kabel zasilający do gniazda sieciowego,
4) podłączyć mikrofon oraz słuchawki do odpowiednich gniazd,
5) wybrać typ stosowanej kasety odpowiednim przełącznikiem,
6) przełączyć wejście na mikrofon odpowiednim przełącznikiem,
7) dobrać charakterystykę mikrofonu na właściwą dla warunków nagrania,
8) ustawić poziom wejściowy sygnału na minimum,
9) sprawdzić, czy pozostałe elementy regulacyjne są ustawione we właściwy sposób i ew.
dokonać poprawek,
10) włączyć magnetofon,
11) włożyć kasetę do kieszeni, przewinąć ją na początek,
12) włączyć przycisk „pause”, a następnie włączyć tryb nagrywania,
13) mówiąc do mikrofonu i obserwując wskaźnik wysterowania, wyregulować poziom sygnału
wejściowego,
14) wyłączyć przycisk „pause” i dokonać nagania.
Środki dydaktyczne:
–
magnetofon analogowy,
–
mikrofon ze zmienną charakterystyką kierunkową,
–
słuchawki,
–
przewody do połączenia urządzeń,
–
zestaw kaset (żelazowa, chromowa, metalowa),
–
instrukcje urządzeń,
–
literatura.
Ćwiczenie 2
Odtwórz nagranie z ćwiczenia nr 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu,
2) rozpoznać typ kasety, której będziesz używał,
3) podłączyć kabel zasilający do gniazda sieciowego,
4) podłączyć słuchawki do gniazda,
5) dokonać wyboru typu kasety odpowiednim przełącznikiem,
6) sprawdzić, czy pozostałe elementy regulacyjne są ustawione we właściwy sposób i ew.
dokonać poprawek,
7) włożyć kasetę do kieszeni,
8) włączyć magnetofon i odsłuchać nagranie pod kątem jakości: występowania pogłosu,
dźwięków otoczenia, innych zakłóceń,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon analogowy,
– słuchawki,
– kaseta z zapisanym dźwiękiem,
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
Ćwiczenie 3
Nagraj na magnetofonie analogowym utwór muzyczny odtwarzany z płyty CD, magnetofonu
cyfrowego lub innego źródła dźwięku wysokiej jakości. Nagranie wykonaj z najwyższą możliwą do
uzyskania jakością,
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu,
2) zapoznać się z instrukcją urządzenia będącego źródłem dźwięku,
3) wykonać ew. czynności konserwacyjne wpływające na jakość nagrywanego dźwięku, zgodnie
z instrukcjami obsługi używanych urządzeń,
4) dobrać przewody i wykonać wymagane połączenia,
5) dobrać kasetę odpowiednią do celu ćwiczenia,
6) skonfigurować sprzęt,
7) wykonać nagranie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
magnetofon analogowy,
–
magnetofon cyfrowy (lub odtwarzacz płyt CD lub inne źródło dźwięku wysokiej jakości),
–
słuchawki,
–
przewody do połączenia urządzeń,
–
zestaw kaset (żelazowa, chromowa, metalowa),
–
kaseta cyfrowa (odpowiednia do typu magnetofonu) lub płyta lub inny nośnik zgodny
z używanym źródłem dźwięku, z zarejestrowanymi dowolnymi melodiami.
–
instrukcje urządzeń,
–
literatura.
4.1.4.Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) Rozpoznać wszystkie typy kaset i dobrać typ odpowiedni do zadania?
¨
¨
2) przygotować magnetofon do pracy?
¨
¨
3) dobrać odpowiednie typy przewodów?
¨
¨
4) Wykonać wszystkie połączenia i uruchomić stanowisko?
¨
¨
5) ustawić odpowiednie parametry pracy używanych urządzeń?
¨
¨
6) uruchomić magnetofon i wykonać nagranie?
¨
¨
7) odtworzyć nagranie?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.2.Obsługa urządzeń do rejestracji sygnału cyfrowego
4.2.1.Materiał nauczania
Stosowanie nośników cyfrowych sygnału audio
Sygnał cyfrowy
W urządzeniach cyfrowych analogowy sygnał wejściowy musi zostać przetworzony na postać
cyfrową (zdigitalizowany). Odbywa się to w procesie próbkowania. Z określoną częstotliwością
sprawdzany jest aktualny poziom sygnału analogowego i na tej podstawie generowany jest kolejny
impuls sygnału cyfrowego.
Rys. 13 – Próbkowanie sygnału.
(źródło własne)
Aby można było przetworzyć sygnał analogowy o pewnej częstotliwości na postać cyfrową,
częstotliwość próbkowania musi być co najmniej dwukrotnie wyższa. Aby więc przetworzyć
sygnał o częstotliwości 5 kHz należy go próbkować z częstotliwością 10 kHz lub wyższą.
Amplituda sygnału analogowego może przyjmować dowolne wartości, natomiast poziom próbki
sygnału cyfrowego zapisywany jest w postaci liczby binarnej. Nie odwzorowuje on więc dokładnie
poziomu sygnału, a jedynie z pewnym przybliżeniem. Im więcej poziomów, które może
przyjmować wartość sygnału cyfrowego, tym wierniej zostanie przetworzony sygnał. Ilość
poziomów jest określona przez rozdzielczość bitową, czyli ilość bitów w liczbie binarnej
odwzorowującej poziom próbki.
Rozdzielczość bitowa
Ilość poziomów
8
2
8
= 256
12
2
12
= 4096
16
2
16
= 65 536
20
2
20
= 1 048 576
24
2
24
= 16 777 216
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Jak widać, im większa rozdzielczość bitowa, tym wierniej można odtworzyć poziom
przetwarzanego sygnału, a co za tym idzie – uzyskać wyższą dynamikę. Zwiększa się
również stosunek sygnału od szumu.
Kasety DCC.
Cyfrowa kaseta kompaktowa DCC (ang. Digital Compact Cassette) opracowana 1991 w firmie
Philips, łączy zalety kasety kompaktowej i techniki cyfrowej.
Kaseta DCC ma taką samą szerokość i długość jak kaseta CC, natomiast jej grubość jest nieco
większa i wynosi 9,6 mm. Otwory na wałki napędowe nie są przelotowe (znajdują się tylko po
jednej stronie obudowy), kaseta DCC nie jest zatem odwracalna, a dwukierunkowy zapis i odczyt
realizuje się za pomocą głowic o specjalnej konstrukcji (dwóch stałych zespołów głowic lub
jednego obracanego). Otwory na wałki napędowe oraz otwory do wprowadzenia głowic i układu
przesuwu taśmy są zakryte metalową osłoną, która odsuwa się samoczynnie po włożeniu kasety do
magnetofonu.
Rys. 14 – Kaseta DCC i jej wymiary.
(źródło własne)
Podstawowe parametry mechaniczne DCC są takie same jak Compact Cassette, z tym, że nośnik
magnetyczny na taśmach DCC jest tego samego rodzaju, co w taśmach magnetowidowych.
Zapis na taśmie DCC może się odbywać przy różnych częstotliwościach próbkowania,
wpływających na jakość i czas odtwarzania.
Częstotliwość
próbkowania
Pasmo
przy zapisie
32,0 kHz
5 – 14500 Hz
44,1 kHz
5 – 20000 Hz
48,0 kHz
5 – 22000 Hz
Na taśmie znajduje się dwa razy po dziewięć ścieżek: osiem z zapisem audio (wraz z dodatkowymi
bitami do korekcji błędów) oraz jedna z danymi dodatkowymi takimi jak numery utworów, czas
i markery.
System zapisu opiera się na wykorzystaniu algorytmu kompresji stratnej dla zmniejszenia
strumienia danych. Maksymalna rozdzielczość wynosi 18 bitów, co daje zakres dynamiki
do 105 dB.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Strumień danych zapisywanych w postaci cyfrowej (bit rate) zależy od częstotliwości próbkowania,
rozdzielczości bitowej i ilości kanałów. Obliczamy go według wzoru:
k
r
f
S
b
p
⋅
⋅
=
gdzie:
S – strumień danych,
f
p
– częstotliwość próbkowania,
r
b
– rozdzielczość bitowa,
k – ilość kanałów.
Dla przykładu stereofoniczny sygnał o częstotliwości próbkowania 44,1 kHz, rozdzielczości
bitowej 16b da strumień:
44,1 kHz x 16 bit x 2 = 44100 x 2B x 2 = 176 400 B/s
Kasety DAT.
Skrót od słów digital audio tape. System cyfrowego zapisu dźwięku na specjalnie opracowanych
kasetach z taśmą magnetyczną przy pomocy systemu wirujących głowic. Został opracowany
w połowie lat 80-tych przez firmy Philips i Sony.
Rys. 15 – Kasety DAT.
(źródło własne)
Głowica zapisująca/odczytująca wiruje ukośnie w poprzek taśmy podobnie jak w magnetowidach.
Rys. 16 – Sposób zapisu i kierunek ruchu taśmy.
(źródło własne)
Kaseta ma wymiar nieco mniejszy od kasety CC. Taśma jest chroniona przez uchylną klapkę
podobnie jak taśmy magnetowidowe. Klapka odchyla się po włożeniu kasety do magnetofonu,
taśma jest wówczas wyciągana i opasuje bęben z głowicą.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Rys. 17 – Sposób prowadzenia taśmy DAT.
(źródło własne)
Czas nagrania na standardowej taśmie o długości 60 m wynosi 120 minut w normalnym trybie,
a ponieważ dostępna jest tylko jedna strona, to czas nagrania jest nieprzerwany. Oprócz muzyki,
na taśmie można też nagrać informacje o numerach utworów (możliwe są przeskoki między
utworami) albo czas (liczony od początku taśmy). Prędkość przewijania jest znacząco wyższa niż
w magnetofonach kasetowych.
Częściej stosowane tryby nagrywania:
Częstotliwość
próbkowania
Kodowanie
Pasmo
przy zapisie
Czas
nagrania
Stosunek
sygnał/szum
32,0 kHz
12 bitów
2 – 14500 Hz
240 min.
80 dB
44,1 kHz
16 bitów
2 – 22000 Hz
120 min.
93 dB
48,0 kHz
16 bitów
2 – 22000 Hz
120 min.
93 dB
Niektóre magnetofony umożliwiają również pracę przy częstotliwości 96 kHz i 20 oraz 24 bitowej
rozdzielczości.
Wymiary kasety DAT:
szerokość:
73 mm
wysokość:
54 mm
grubość:
10,5 mm
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Obsługa magnetofonu cyfrowego
Zasada działania
Urządzenie do rejestracji na taśmie magnetycznej i odczytywania z niej cyfrowego sygnału
fonicznego. Magnetofon cyfrowy w porównaniu z magnetofonem rejestrującym sygnał foniczny
w postaci analogowej jest urządzeniem o wiele bardziej złożonym, tak pod względem budowy,
jak i zasad działania.
Głównymi częściami magnetofonu cyfrowego, podobnie jak magnetofonu analogowego, są: zespół
głowic magnetycznych, mechanizm transportu taśmy, wzmacniacze zapisu i odczytu, konstrukcja
nośna. Ponadto występują w nich układy:
−
przetwarzania analogowo-cyfrowego i cyfrowo-analogowego,
−
kodowania i dekodowania
−
kontroli i korekcji błędów.
Analogowy sygnał ulega najpierw przetworzeniu w przetworniku analogowo-cyfrowym. Cyfrowy
sygnał foniczny jest podawany do kodera, gdzie powstaje kompleksowy sygnał cyfrowy,
zawierający nie tylko przetworzony sygnał dźwiękowy, ale i sygnały pomocnicze, służące m.in. do
rozpoznawania parametrów zapisu.
Zapis sygnału cyfrowego na taśmie magnetycznej może być realizowany w sposób pośredni lub
bezpośredni. W magnetofonie cyfrowym o zapisie pośrednim sygnał cyfrowy jest przetwarzany na
sygnał harmoniczny o modulowanej częstotliwości i zapisywany (tak jak w magnetowidzie) za
pomocą głowic umieszczonych w wirującym bębnie (magnetofony DAT oznaczane symbolem
R-DAT). W magnetofonie cyfrowym o zapisie bezpośrednim sygnał cyfrowy jest dzielony na ciągi
składowe, z których każdy jest zapisywany na oddzielnej, równoległej ścieżce za pomocą
nieruchomej głowicy wielościeżkowej (magnetofon DAT z głowicą nieruchomą, oznaczany
symbolem S-DAT, oraz magnetofon DCC). Magnetofony DCC odznaczają się jakością dźwięku
porównywalną z jakością dźwięku odtwarzanego z płyt CD, dynamiką większą od 105 dB, pasmem
częstotliwości 5 Hz – 22000 Hz; mogą odtwarzać również nagrania ze zwykłych analogowych
kaset CC (kaseta audio).
Szerokiemu rozpowszechnianiu magnetofonów cyfrowych przez długie lata ostro sprzeciwiały się
firmy fonograficzne, obawiające się utraty swoich zysków ze względu na możliwość bezkarnego
wielokrotnego kopiowania nagrań ze źródeł cyfrowych (np. płyt kompaktowych). Problem ten
radykalnie rozwiązano 1989 wprowadzając bardzo skuteczny system zabezpieczający, tzw. SCMS
(ang. Serial Copy Managment System ), przeciwdziałający wykonaniu więcej niż jednej kopii
nagrania. System ten wbudowany jest jedynie w sprzęt dla użytkowników indywidualnych.
Magnetofony profesjonalne nie mają tej blokady.
Informacje techniczne
Magnetofony cyfrowe mają możliwość wyboru częstotliwości próbkowania spośród: 32 kHz,
44,1 kHz i 48 kHz oraz czasami 88,2 kHz i 96 kHz. Ze względu na konieczność ograniczenia
za pomocą filtrów pasma sygnału analogowego do połowy częstotliwości próbkowania,
częstotliwości maksymalne uzyskiwane praktycznie są niższe od teoretycznych:
Częstotliwość
próbkowania
Najwyższa częstotliwość
sygnału analogowego
Częstotliwości
uzyskiwane praktycznie
32,0 kHz
16 kHz
14,5 kHz
44,1 kHz
22 kHz
20,0 kHz
48,0 kHz
24 kHz
22,0 kHz
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Jak widać, przy częstotliwości próbkowania 32 kHz zakres pasma jest ograniczony do 14,5 kHz,
co nie pozwala już na zapis muzyki z wysoką jakością.
Magnetofony cyfrowe pracują zazwyczaj w następujących trybach:
Częstotliwość
próbkowania
Rozdzielczość bitowa
32,0 kHz
12 lub 16
44,1 kHz
16, 18, 20
48,0 kHz
16, 20, 24
96,0 kHz
20, 24
Czas nagrania na taśmie DAT zależy od wybranego trybu pracy. I tak, dla 44,1 kHz, 16 bitów
wynosi on 120 minut. W tzw. trybie LP (long play), przy 32 kHz i 12 bitach jest dwukrotnie
dłuższy – 240 minut. Natomiast zwiększanie częstotliwości i rozdzielczości skraca czas nagrania.
Przy 48 kHz i 20 bitach jest to już tylko 60 minut.
Magnetofon cyfrowy DAT Fostex D-15.
Rys. 18 – Magnetofon cyfrowy DAT
(źródło: instrukcja obsługi magnetofonu Fostex D-15)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Ważniejsze parametry techniczne magnetonu D-15:
Taśma
DAT
ilość kanałów
2
Czas nagrania
120 min.
korekcja błędów
tak
częstotliwość próbkowania
44,1 kHz i 48 kHz
przetwornik analogowo – cyfrowy
18 bit
przetwornik cyfrowo – analogowy
20 bit
Pasmo
20 Hz – 20 kHz
dynamika
92 dB
wejście analogowe
XLR lub RCA
wyjście analogowe
XLR lub RCA
wejście cyfrowe
XLR lub optyczne
wyjście cyfrowe
XLR lub optyczne
wyjście słuchawkowe
jack 6 mm
Płyty CD
System zapisu dźwięku na płytach CD został opracowany przez firmy Philips i Sony.
Wprowadzono go na rynek w latach 1982/83.
Początkowo płyty CD były produkowane wyłącznie jako płyty do przechowywania i odtwarzania
dźwięku zapisanego na nich w postaci cyfrowej. Takie płyty noszą nazwę audio CD lub rzadziej
CD-DA (ang. compact disc digital audio). Dopiero po pewnym czasie zaczęły być wykorzystywane
jako nośniki danych w komputerach.
Obecnie płyty CD produkowane są w trzech podstawowych wariantach: CD-ROM, CD-R
i CD-RW.
Płyty CD-ROM
Płyty CD-ROM służą jedynie do odtwarzania ich zawartości. Informacje są na nich zapisywane
przez producenta i nie mogą być skasowane, ani zmienione przez użytkownika. Na takich płytach
mogą być zapisane pliki komputerowe, filmy lub muzyka - różnią się one jedynie formatem zapisu
danych.
Nośnik
Płyty CD-ROM wykonane są z przeźroczystych poliwęglanowych krążków o grubości 1,2 mm
i średnicy 12 cm, pokrytych cienką warstwą aluminium. Warstwa ta zawiera cyfrowe dane,
zapisane w postaci wgłębień (ang. pit) i płaskich fragmentów (ang. land), czyli przerw pomiędzy
wgłębieniami. Wgłębienia tworzą na płycie spiralną ścieżkę, której początek znajduje się w pobliżu
środka płyty. Warstwa aluminiowa zabezpieczona jest cienką powłoką lakierową, która zazwyczaj
jest zadrukowana informacjami o zawartości płyty.
Odczyt
Na obracającą się płytę, od strony przeźroczystej warstwy poliwęglanowej, pada promień lasera,
który dzięki dodatkowym układom może precyzyjnie śledzić spiralę utworzoną z zagłębień
w warstwie aluminiowej. Kiedy światło z lasera trafi na wgłębienie, zostaje rozproszone i nie
dociera do odbiornika, natomiast kiedy trafi na płaski fragment płyty, ulega odbiciu i zostanie
zarejestrowane przez odbiornik. Układ elektroniczny reaguje na zmiany sygnału, w odpowiedni
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
sposób je dekodując jako jedynki i zera logiczne, co pozwala odczytać sygnał cyfrowy zapisany
na płycie i przekształcić go w standardową postać.
Obracaj
ąca się płyta
Laser
Fotodetekor
Pryzmat
Promie
ń
lasera
Promie
ń
odbity
Obszar
“land”
Obracaj
ąca się płyta
Laser
Fotodetekor
Pryzmat
Promie
ń
lasera
Promie
ń
rozproszony
Obszar
“pit”
Rys. 19 – Odczyt danych z płyty CD-ROM
(źródło własne)
Liniowa prędkość odczytu ścieżki jest stała i wynosi ok. 1,3 m/s. Ponieważ średnica krążka
w pobliżu środka płyty jest mniejsza, niż na zewnątrz, to dla utrzymana stałej prędkości liniowej
prędkość obrotowa maleje wraz z postępem odczytu. Im dalej od środka płyty znajduje się
odczytywany fragment ścieżki, tym prędkość obrotowa jest mniejsza.
Płyty CD-R
Płyty CD-R (CD-Recordable) umożliwiają jednokrotny zapis. Skasowanie raz zapisanych danych
nie jest już możliwe.
Płyty CD-R mają spiralną ścieżkę, uformowaną w trakcie produkcji. Na nią zapisywane są dane
podczas procesu nagrywania. Spiralna ścieżka ma taką samą strukturę, jak na konwencjonalnej
płycie CD; skok ścieżki wynosi 1,6 mikrona a jej szerokość 0,6 mikrona. Płyty CD-R,
w porównaniu do płyt CD-ROM mają dodatkowe obszary na wewnętrznej części płyty, służące do
kalibrowania lasera oraz do przechowywania numerów utworów, a także informacji o położeniu ich
początku i końca
Mimo ogólnego podobieństwa, płyta CD-R ma nieco inną budowę niż płyta CD-ROM. Musi wszak
umożliwiać zapis danych. Dlatego też zamiast warstwy aluminiowej z wgłębieniami mamy tu dwie
inne warstwy: odbijającą i zapisu - zawierającą barwnik.
Informacja jest zapisywana poprzez rozgrzanie warstwy barwnika promieniem lasera do
temperatury około 250 stopni. W tych warunkach barwnik ciemnieje, traci swoje właściwości
i zamiast przepuszczać światło – pochłania je i rozprasza. Miejsca z wypalonym barwnikiem
zachowują się więc identycznie, jak wgłębienia na płycie CD-ROM, zaś obszary niewypalone
przepuszczają światło do warstwy odbijającej i z powrotem, co daje efekt taki, jak w przypadku
obszarów bez wgłębień na płycie CD-ROM.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Płyty CD-RW
CD-RW to płyta CD (ang. CD-ReWritable) pozwalająca zarówno na zapis jak i kasowanie
informacji.
Płyty CD-RW mają spiralną ścieżkę uformowaną w trakcie produkcji, mającą taką samą strukturę
jak ścieżka na konwencjonalnej płycie CD. Płyta CD-RW ma budowę bardzo podobną do płyty
CD-R, z tą różnicą, że zamiast barwnika w warstwie zapisu mamy stop srebra, indu, antymonu
i telluru. Stop ten ma ciekawą właściwość: może się znajdować w dwóch stanach: krystalicznym
i amorficznym. W stanie krystalicznym ma on zdolność odbijania światła, natomiast w stanie
amorficznym współczynnik odbicia jest mniejszy, a większa część ulega rozproszeniu. W czasie
nagrywania promień lasera podgrzewa tę warstwę powyżej temperatury topnienia (ok. 600 stopni
C). Stopione kryształy stają się amorficzne i zachowują się jak wgłębienia na płycie CD-ROM, zaś
niestopiony stop ma wyższy współczynnik odbicia (odpowiada płaskim obszarom płyty CD-ROM).
Przywracanie pełnej zdolności odbijania światła obszarom amorficznym polega na ogrzaniu ich do
temperatury powyżej 200 stopni, lecz na czas nieco dłuższy, co doprowadza do odtworzenia
krystalicznej struktury stopu.
Na płytach CD-RW nie ma potrzeby całkowitego kasowania danych podczas kolejnego zapisu. Bez
względu na poprzedni stan nośnika w danym miejscu, laser używa mocy odpowiedniej do
wytworzenia struktury krystalicznej lub amorficznej.
Format zapisu dźwięku – płyty audio (CD-DA).
Format zapisu muzyki na płycie CD różni się od formatu zapisu plików.
Dźwięk jest zapisany w postaci próbek - krótkich fragmentów o rozmiarze 4 bajtów. Tworzą one
sektory, każdy złożony z 588 próbek. Tak więc jeden sektor ma rozmiar:
588 x 4 B = 2352 B
Dane są odczytywane ze stałą prędkością 75 sektorów na sekundę. Płyta CD-DA 74 min. zawiera
333.000 takich sektorów, a płyta CD-DA 80 min. zawiera 360.000 sektorów. Stąd można wyliczyć
pojemności tych płyt:
dla CD-DA 74 min.:
333.000 x 2352 B = 783.216.000 B = 746,9 MB
dla CD-DA 80 min.:
360.000 x 2352 B = 846.720.000 B = 807,5 MB
Wielkości te różnią się od podanych na płytach. Jest to wynikiem różnic pomiędzy formatami
zapisu danych i muzyki.
Do zapisu na płytach innej zawartości, niż muzyka używa się formatów odpowiednich do rodzaju
danych:
Mode 1 – płyty z plikami – płyta jest odporna na niewielkie zarysowania i zabrudzenia, gdyż część
jej pojemności jest wykorzystana na kody ECC służące do korekcji błędów odczytu.
Mode 2 - jest używany przy tworzeniu płyty zawierającej dane w postaci skompresowanej muzyki,
obrazu wideo lub grafiki - bez korekcji błędów.
CD-XA - obraz, dźwięk, animacja. Możliwe jest ich jednoczesne odtwarzanie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
FORMAT ZAPISU DANYCH
TYP PŁYTY
Audio
Mode 1
Mode 2
CD-XA v.1
74 min.
747 MB
650 MB
742 MB
650 MB
80 min.
807 MB
703 MB
802 MB
703 MB
90 min.
929 MB
809 MB
946 MB
829 MB
99 min.
1048 MB
912 MB
1040 MB
912 MB
Napędy CD-ROM i nagrywarki.
Pierwszej napędy CD odczytywały dane z płyty z prędkością ok. 150 KB/s. W miarę postępu
w wytwarzaniu zarówno napędów, jak i płyt osiągnięto 52-krotną prędkość odczytu (7800 KB/s).
Jednak może być ona osiągnięta tylko w niewielkim obszarze płyty. Były podejmowane próby
konstrukcji jeszcze szybszych napędów, nawet udane, lecz napędy te nie rozpowszechniły się.
Obecnie już niemal nie produkuje się napędów CD, służących jedynie do odtwarzania płyt -
większość urządzeń tego typu to nagrywarki. Nagrywarki oprócz zapisu danych na płytach, mają
oczywiście również funkcję odczytu. Produkowane są one w dwóch wersjach: zewnętrzne
i wewnętrzne. Zewnętrzne są wyłącznie typu audio, wewnętrzne zaś mogą zapisywać i odczytywać
pliki komputerowe.
Wewnętrzny napęd CD-ROM (nagrywarka) składa się z czterech głównych elementów:
−
ramy, z obudową,
−
zespołu napędowego zawierającego trzy silniki:
−
krokowy, obracający płytę,
−
przemieszczający głowicę odczytującą,
−
wysuwający szufladę z płytą,
−
szuflady (tacki) na płytę z mechanizmem dociskowym,
−
układu elektronicznego, zawierającego: blok sterowania silnikami, układ korekcji błędów,
interfejs i inne.
Napędy zewnętrzne mogą zawierać inne elementy: drugą szufladę, zasobnik na większą ilość płyt,
urządzenie zmieniające płyty, itp.
Obracaj
ąca się płyta
Laser
Fotodetekor
Pryzmat
Promie
ń
lasera
Promie
ń
odbity
Obszar
“land”
Wzmacniacz
sygna
łu
Wyj
ście sygnału
cyfrowego
Przetwornik
cyfrowo-
analogowy
Wzmacniacz
analogowy
Wyj
ście
analogowe
Rys. 20 – Tor sygnałowy napędu CD-ROM
(źródło własne)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Podłączanie wewnętrznych napędów CD i nagrywarek.
Obecnie produkowane napędy współpracują z komputerem za pomocą interfejsów EIDE oraz
rzadziej SCSI, USB i Fire Wire. Obowiązują tu ogólne zasady podłączania urządzeń danego typu.
Urządzenia EIDE.
−
Podłączenie zasilania standardowym wtykiem.
−
Taśma sygnałowa 80-żyłowa (w starszych wersjach 40-żyłowa). Czerwonym kolorem jest
oznaczony przewód nr 1. Wtyk taśmy powinien być włożony do gniazda w taki sposób, aby
przewód nr 1 został połączony z pinem nr 1 w gnieździe. Drugi koniec taśmy należy połączyć
do odpowiedniego gniazda w płycie głównej komputera.
−
Taśmy połączeniowe mają często dwa gniazda do podłączenia dwóch urządzeń. Aby mogły
one ze sobą prawidłowo współpracować, muszą być właściwie skonfigurowane. Jedno z tych
urządzeń (zazwyczaj dysk twardy) jest konfigurowane jako „master”, drugie zaś jako „slave”.
Wszystkie typy napędów EIDE mają na obudowie zworki służące do wyboru trybu pracy.
Jeżeli do taśmy jest podłączone tylko jedno urządzenie, to konfiguruje się je jako „single”.
Urządzenia SCSI.
Urządzenia tego typu wymagają podłączenia do kontrolera SCSI. Istnieje wiele różnych standardów
SCSI, w których stosuje się różne rodzaje taśm i sposobów konfiguracji. Zwykle podłączaniem
i instalowaniem tych urządzeń zajmuje się wykwalifikowana osoba.
Urządzenia USB.
Produkowane zazwyczaj jako zewnętrzne. Ten typ napędów jest najłatwiejszy do uruchomienia.
Wystarczy połączyć napęd za pomocą kabla USB z odpowiednim gniazdem znajdującym się na
tylnej lub czołowej ścianie obudowy komputera. Można to zrobić nawet wtedy, kiedy jest on
uruchomiony. Systemy operacyjne, takie jak Windows i Linuks automatycznie wykryją napęd
i umożliwią jego obsługę. Urządzenia USB są najczęściej produkowane jako zewnętrzne. Bardzo
często są one wyposażone w drugie złącze typu FireWire, pełniące tą samą funkcję, co USB.
Napędy CD wyposażone są w gniazdo słuchawkowe, pozwalające odtwarzać płyty audio-CD, bez
konieczności użycia jakiegokolwiek oprogramowania.
Wewnętrzne napędy i nagrywarki CD mają dwa wyjścia: analogowe oraz cyfrowe S/PDIF,
umożliwiające czytanie danych z płyt audio-CD w formie cyfrowej (wyjście to można połączyć
bezpośrednio z odpowiednim gniazdem na karcie dźwiękowej).
Nowszą wersję napędów i nagrywarek CD stanowią urządzenia DVD. Ich sposób działania,
budowa, sposób podłączania i obsługi, wygląd zewnętrzny niewiele się różnią od urządzeń CD.
Różnica tkwi w nośniku danych – płycie DVD, z wyglądu identycznej, jak płyta CD, lecz mającej
znacznie większą pojemność.
Odtwarzacze i nagrywarki DVD są również produkowane jako urządzenia zewnętrzne,
przeznaczone do współpracy z komputerem, oraz jako urządzenia autonomiczne, mogące wchodzić
w skład zestawu audio lub kina domowego. Aby taka nagrywarka mogła współpracować z innymi
urządzeniami audio, musi być wyposażona w wejście i wyjście audio (np. typu cinch). Niestety, nie
wszystkie nagrywarki mają takie złącza.
Techniczne aspekty zapisu dźwięku.
Na płytach audio-CD dźwięk jest zapisywany w postaci cyfrowej przy częstotliwości próbkowania
44,1 kHz i rozdzielczości 16 bitów na próbkę. Parametry te pozwalają na pokrycie całego zakresu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
pasma częstotliwości słyszalnych przez człowieka oraz prawie całego zakresu rozpiętości
dynamicznej słyszalnych dźwięków.
Płyta CD pozwala na zapis dwóch kanałów (stereo). Muzyka jest podzielona na ścieżki, których
można odtwarzać bez konieczności przewijania. Jeśli płyta została zapisana w systemie Track-At-
Once (TAO) między ścieżkami będzie 3-sekundowa przerwa, można to ominąć nagrywając płytę
w systemie Disc-At-Once (DAO).
Metoda TAO - polega na zapisywaniu utworów na płycie pojedynczo. Pomiędzy utworami laser
jest wygaszany. Powoduje to powstanie kilkusekundowych przerw pomiędzy kolejnymi utworami.
Na płycie może zostać zapisanych najwyżej 99 nagrań.
DAO to metoda zapisywania płyty, polegająca na nagraniu całej jej zawartości za jednym razem,
bez wyłączania lasera między kolejnymi nagraniami. W metodzie tej mogą być pominięte przerwy
pomiędzy utworami, co pozwala na nieznaczne wydłużenie całkowitego czasu nagrania na płycie.
Dla wybrednych audiofilów parametry dźwięku na płytach audio-CD nie są jednak wystarczające.
Dlatego w urządzeniach nowocześniejszych, takich jak nagrywarki DVD, stosuje się inne formaty
zapisu dźwięku, np. audio-DVD. Daje on możliwość zapisu sygnału monofonicznego,
stereofonicznego, a także przestrzennego. Rozwiązanie to oferuje również możliwość zapisu
dźwięku z różnymi częstotliwościami próbkowania (44,1, 48, 88,2, 96, 176,4 lub 192 kHz) oraz
różną rozdzielczością bitową (16, 20 lub 24 bity). Zwiększanie częstotliwości próbkowania oraz
rozdzielczości ponad standard audio-CD (44,1kHz, 16 bitów) wpływa, według znawców, na
znaczące polepszenie jakości odtwarzanego dźwięku.
Aby dokonać rejestracji dźwięku na nagrywarce współpracującej z komputerem, musimy
dysponować kartą dźwiękową (prawidłowo zainstalowaną), oraz odpowiednim oprogramowaniem.
Karta dźwiękowa wraz z oprogramowaniem jest konieczna do podłączenia zewnętrznego źródła
dźwięku i jego rejestracji w postaci pliku. Jeżeli pliki muzyczne są dostępne z innego źródła, na
przykład z Internetu, wtedy karta jest zbędna (choć, oczywiście, nie będzie można odsłuchać
nagrań).
Do wypalania płyt na nagrywarce istnieje wiele programów. Niektóre z nich są darmowe i dostępne
w Internecie, inne są odpłatne lub dostarczane wraz ze sprzętem, przy zakupie nagrywarki. Oto
niektóre z popularnych programów: Deep burner, Nero Burning ROM, EasyCD Creator, CDRWin.
Rejestrowanie dźwięku z zewnętrznego źródła w pliku na dysku twardym.
Do wypalenia płyty potrzebny będzie plik z zarejestrowanym dźwiękiem odpowiedniej jakości. Do
rejestracji można wykorzystać program dostarczony wraz z kartą dźwiękową przez jej producenta.
Instaluje się on zazwyczaj wraz ze sterownikami tej karty tak, że łatwo dostępny z poziomu menu
‘Programy’. Przykład rejestrowania dźwięku zostanie zaprezentowany na przykładzie programu
Media Rack współpracującego z kartą muzyczną C-Media AC97.
Przed rozpoczęciem rejestrowania należy podłączyć zewnętrzne źródło dźwięku do wejścia karty
muzycznej komputera. Najczęściej można to wykonać za pomocą kabla RCA-jack, gdzie wtyki
RCA służą do podłączenia do źródła dźwięku (np. magnetofonu), a jack – do karty muzycznej
w komputerze. W przypadku, gdy źródło dźwięku ma gniazda wyjściowe innego typu, należy
oczywiście użyć kabla innego typu.
Po uruchomieniu programu Media Rack pokaże się okno z głównym panelem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Rys. 21 – Panel główny programu Media Rack
(źródło: C-Media Inc.)
Po kliknięciu przycisku „Rekord” (z czerwonym kółkiem) pokaże się okno do wyboru parametrów
nagrywanego pliku:
Rys. 22 – Okno parametrów nagrywania
(źródło: C-Media Inc.)
Przede wszystkim należy ustalić jakość dźwięku. W pasku ‘Name’ są do wyboru trzy opcje:
−
CD Quality (44,1 kHz, 16 b),
−
Radio Quality (22,05 kHz, 8b),
−
Telephone Quality (11,025 kHz, 8 b).
Dla uzyskania wysokiej jakości rejestrowanego dźwięku należy wybrać CD Quality. W pasku
u dołu okna wpisuje się ścieżkę i nazwę dla tworzonego pliku. Będzie on miał rozszerzenie
„wav”.
Pozostaje jeszcze wybrać źródło dźwięku. Służy do tego przycisk „Analog Input Source Select”, po
którego kliknięciu ukaże się okno:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Rys. 23 – Ustalanie źródeł dźwięku
(źródło: C-Media Inc.)
W przypadku rejestrowania dźwięku pochodzącego z zewnętrznego źródła (np. magnetofonu)
należy zaznaczyć „Line In”.
Teraz można już przystąpić do rejestrowania. W oknie „Rekord” należy kliknąć przycisk „Rekord”,
a zaraz potem włączyć odtwarzanie dźwięku z zewnętrznego źródła.
Rys. 24 – Okno „Rekord” podczas rejestrowania dźwięku.
(źródło: C-Media Inc.)
Po prawej stronie okna wyświetlana jest informacja o przebiegu procesu rejestrowania.
Rejestrowanie zakończy się po kliknięciu przycisku „Stop”. Nowo utworzony plik „wav”
z zarejestrowanym dźwiękiem może teraz posłużyć do wypalenia płyty audio-CD.
Tworzenie płyty audio-CD
Przed przystąpieniem do wypalania należy zapoznać się jeszcze z kilkoma pojęciami pominiętymi
we wcześniejszych rozdziałach. Przyda się to podczas konfigurowania programu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
TOC: (Table of Contents) - Informacja mieszcząca się w obszarze otwierającym płytę CD. Zawiera
dane o formacie płyty, a w przypadku płyt audio o rozmieszczeniu nagrań. Jest używana przez
odtwarzacze dla odnajdowania właściwego nagrania, zawiera również czasy tych nagrań.
Sesja: Dane zapisane na płycie w taki sposób, że istnieje możliwość późniejszego dopisania
nowych danych w kolejnej sesji. Wiele sesji (co najmniej dwie) tworzy płytę wielosesyjną. Każda
sesja może składać się z wielu pojedynczych nagrań (tracks), ale zapisanych jednorazowo. Sesję
można zamknąć, co uniemożliwi już dopisywanie danych.
Lead-In: Obszar na płycie oznaczający miejsce rozpoczęcia każdej sesji. Po zakończeniu
zapisywania danych z sesji, umieszczane są w nim informacje o numerze nagrania, o położeniu jego
początku i końca oraz o tym, czy sesja została zamknięta.
Lead-Out: Obszar na płycie kończący każdą sesję. Dla pierwszej sesji jego wielkość odpowiada
90 sekundom nagrania, a dla każdej następnej 30 sekundom. W obszarze tym nie ma zapisanych
żadnych danych. Niektóre programy oferują możliwość wykorzystania LeadOut do zapisu dźwięku
i wydłużenie całkowitego czasu nagrania o półtorej minuty.
Zamknięcie sesji: (close session) powoduje zapisanie informacji o jej zawartości w tabeli
zawartości (TOC – table of contens) płyty. Przy zamknięciu sesji zapisane zostają obszary Lead-In
i Lead-Out tej sesji, co umożliwia przygotowanie zapisu kolejnej sesji.
Zamknięcie dysku: (close disc) powoduje, że nie będzie można nagrać na nim w przyszłości
żadnych innych danych. Zamknięcie dysku nie jest konieczne do odtworzenia płyty.
Bufor: Pamięć umożliwiająca chwilowe przechowanie danych w czasie między ich przyjęciem,
a przesłaniem dalej, konieczna przy transmisji danych między dwoma urządzeniami pracującymi
z różną szybkością (np. płytą CD i dyskiem twardym).
System plików: metoda zapisu danych na nośniku oraz sposobu ich udostępniania użytkownikowi
w postaci katalogów i plików.
ISO 9660: Hierarchiczny system plików na płytach CD. Pozwala na dostęp do danych niezależnie
od używanego systemu operacyjnego. Niesie to za sobą konsekwencje w postaci wielu ograniczeń,
np. długości nazw plików (do 8 znaków), stosowania w nazwach jedynie liter alfabetu angielskiego,
czy poziomu zagnieżdżenia katalogów (do 8). Jednak dzięki tym ograniczeniom płyty mogą zostać
prawidłowo odczytywane nawet w starszych systemach operacyjnych, takich jak DOS.
Joliet: Hierarchiczny system plików pozwalający na zapis na płycie CD plików z nazwami
o długości do 64 znaków z wykorzystaniem znaków międzynarodowych. Wprowadzony przez
Microsoft.
Overburning: Zapisywanie na płycie większej ilości danych niż wynosi jej nominalna pojemność.
Jest to możliwe dzięki wykorzystaniu miejsca przeznaczonego na obszar LeadOut pierwszej sesji.
Możliwe jest dodanie ok. 2 minut dodatkowych danych.
Płyty CD-RW mogą nie dać się już ponownie zapisać.
Aby wypalić płytę audio, musimy dysponować wyspecjalizowanym programem. Jednym
z najlepszych obecnie programów jest Nero Burning ROM. Na jego przykładzie zostanie opisany
cały proces tworzenia nowej płyty.
Obsługa programu jest intuicyjna i nie powinna sprawić kłopotu. Po uruchomieniu ukaże się
główne menu:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Rys. 25 – Nero – menu główne
(źródło: program Nero)
Zgodnie z poleceniem, w pasku, u góry należy wybrać płytę CD. Następnie, aby utworzyć płytę
audio, należy kliknąć ikonę z nutką.
Rys. 26 – Wybór typu płyty audio
(źródło: program Nero)
Teraz, w zależności od typu plików dźwiękowych, które mają zostać zapisane, można wybrać
odpowiednią opcję:
– ‘Utwórz audio CD’ stosuje się w przypadkach, gdy mają zostać zapisane pliki z rozszerzeniem
„wav”. Ten typ pliku zapewnia najwyższą jakość, gdyż dźwięk jest w nim zapisany bez żadnej
kompresji. Częstotliwość próbkowania może być zmieniana w szerokim zakresie - zależy to od
programu rejestrującego dźwięk i jego opcji. Niektóre programy dają możliwość wyboru tych
częstotliwości z zakresu od kilku kHz do 96 kHz. Aby zapisać muzykę na płycie bez utraty
jakości należy dysponować plikami „wav” utworzonymi z parametrami odpowiadającymi
jakości płyty audio CD (częstotliwość próbkowania 44,1 kHz, rozdzielczość 16 b).Maksymalny
czas nagrania możliwy do zapisania na płycie jest w przybliżeniu równy nominalnemu czasowi
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
podanemu na płycie i można go tylko nieznacznie wydłużyć, stosując system zapisu Disc-At-
Once (DAO) oraz overburninig.
– ‘Utwórz CD z MP3’ stosuje się w przypadkach, gdy mają zostać zapisane pliki z rozszerzeniem
„mp3”. Ten typ pliku zawiera dźwięk mocno skompresowany metodą kompresji stratnej.
Oznacza to, że jakość odtwarzanego dźwięku jest niższa niż w przypadku plików „wav”.
W zamian pliki mp3 są znacznie mniejsze, a tym samym na płycie można zmieścić nagrania
o łącznym czasie odtwarzania wielokrotnie dłuższym, niż wynosi nominalny czas płyty.
– ‘Utwórz CD WMA’ stosuje się w przypadkach, gdy mają zostać zapisane pliki z rozszerzeniem
„wma”. Są to pliki przeznaczone do odtwarzania w programie Windows Media Player. Pliki
wma mogą być skompresowane zarówno metodą kompresji stratnej (tak, jak mp3), jak i metodą
kompresji bezstratnej. W tym drugim przypadku można uzyskać pliki o jakości dźwięku płyty
CD, lecz mniej więcej o połowę mniejsze, niż pliki typu „wav”. Na płycie zmieści się więc
nagrania o czasie odtwarzania około dwukrotnie dłuższym, niż nominalny czas płyty.
Po wybraniu odpowiedniej opcji, Nero wyświetli kolejne okienko.
Rys. 27 – Wejście do okna konfiguracyjnego
(źródło: program Nero)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
Rys. 28 – Wydłużanie czasu nagrania płyty
(źródło: program Nero)
Teraz, po powrocie do poprzedniego okna można wybrać pliki muzyczne, które będą miały się
znaleźć na płycie. Służy do tego przycisk „Dodaj”. W nowym oknie należy po prostu zaznaczyć
odpowiednie pliki i kliknąć „Dodaj”, a po zakończeniu przycisk „Zakończono”.
Rys. 29 – Wybór utworów do nagrania
(źródło: program Nero)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
Rys. 30 – Dodatkowa możliwość zwiększenia czasu nagrania
(źródło: program Nero)
Wybrane pliki pokażą się w poprzednim oknie. Niebieski pasek u dołu pokazuje łączny czas
trwania nagrań, a po prawej stronie jest on podany w minutach i sekundach.
Jeśli wyświetlony czas przekroczy nominalny czas płyty należy:
– Zaznaczyć pole „Bez przerw między ścieżkami”, co powinno dać dodatkowe kilkanaście
do kilkudziesięciu sekund do łącznego czasu.
– Przejść do dalszych opcji aktywowanych przyciskiem „Więcej” u dołu ekranu. Po jego
kliknięciu ukaże się pięć kolejnych przycisków. „Informacja o dysku” pozwala sprawdzić, jaki
jest maksymalny czas nagrania na płycie (dla plików „wav”) lub maksymalna dostępna
pojemność (dla plików „mp3” i „wma”).
– Kolejny przycisk „Konfiguruj” otwiera następne okno z nowymi opcjami zapisu. Po kliknięciu,
u góry tego okienka, na zakładce „Ustawienia zaawansowane” będzie można zaznaczyć pole
„Włącz przepalanie CD w trybie DAO” oraz „Włącz tworzenie krótkiego obszaru Lead-Out”.
Kiedy Nero będzie już właściwie skonfigurowany, należy kliknąć przycisk „Dalej”. Tu ponownie
należy kliknąć „Więcej”. Ukaże się powiększone okno z dodatkowymi opcjami:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
Rys. 31 – Końcowe ustawienia nagrywania
(źródło: program Nero)
W pasku „Metoda zapisu płyty” można wybrać „Disc-at-once” (DAO) lub „Track-at-once” (TAO).
Po prawej stronie, na dole, znajduje się pole „Określ maksymalną prędkość zapisu”. Po jego
zaznaczeniu i kliknięciu „Test prędkości”, program przetestuje napęd tak, aby płyta na pewno
prawidłowo się nagrała.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
Rys. 32 – Test dopuszczalnej prędkości zapisu
(źródło: program Nero)
Określoną przez Nero maksymalną prędkość wypalania należy wybrać w pasku „Prędkość zapisu”.
Próba zapisu z wyższą prędkością może się powieść, ale istnieje ryzyko, że wypalonej płyty nie
będzie można odczytać.
Rys. 33 – Komunikat o dopuszczalnej prędkości zapisu
(źródło: program Nero)
Teraz pozostaje już tylko wpisać tytuł płyty do pola „Tytuł (CD Text)” i ew. wykonawcę do
„Artysta (CD Text)”, następnie zaznaczyć pole „Nagrywaj” i po kliknięciu przycisku „Zapis”
rozpocznie się proces wypalania płyty. Po zakończeniu powinien pojawić się komunikat podobny
do tego:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
Rys. 34 – Płyta gotowa!
W przypadku tworzenia płyty audio z plikami „mp3” lub „wma” w oknie konfiguracyjnym będzie
dodatkowo widoczna opcja „Pozwól na późniejsze dodawanie plików (płytka wielosesyjna)”. Tylko
w przypadku zaznaczenia tego pola w późniejszym czasie będzie można zapisywać na płycie
kolejne dane.
4.2.2.Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie typy kaset są przystosowane do zapisu sygnału w postaci cyfrowej?
2. Jakie są główne elementy składowe magnetofonu cyfrowego?
3. W jaki sposób uzyskuje się sygnał cyfrowy z sygnału analogowego? Jakie są jego podstawowe
parametry używane przy zapisie sygnału w magnetofonie cyfrowym?
4. Przy jakich parametrach zapisu można uzyskać wysoką jakość nagrania?
5. Jaką dynamikę zapisu dźwięku można uzyskać w magnetofonach cyfrowych?
6. Przy jakich parametrach zapisu można uzyskać długi czas nagrania na taśmie?
7. Jakimi metodami może być wykonywany zapis na taśmie w różnych typach magnetofonów
cyfrowych?
8. Czym się charakteryzuje zapis na taśmę w urządzeniu z głowicą wirującą?
9. Jaką funkcję pełni system SCMS?
10. Jaki tryb zapisu stosuje się podczas wypalania płyt audio-CD?
11. Jak przebiega cały proces tworzenia płyty audio-CD z wewnętrzną nagrywarką?
12. Jakie charakterystyczne obszary można wyróżnić na płycie CD-R i CD-RW?
13. Jakimi metodami można wydłużyć czas nagrania na płycie audio ponad nominalny czas płyty?
14. Jakie typy plików dźwiękowych są najczęściej stosowane? Jakie są ich zalety i wady?
15. Z czego wynika potrzeba przeprowadzania testów prędkości zapisu przed właściwym
wypaleniem płyty CD?
4.2.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nagranie dźwięku z mikrofonu na magnetofon cyfrowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu,
2) rozpoznać typ kasety, której będzie używał,
3) podłączyć kabel zasilający do gniazda sieciowego,
4) podłączyć mikrofon oraz słuchawki do odpowiednich gniazd,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
5) przełączyć wejście na mikrofon odpowiednim przełącznikiem,
6) ustawić poziom wejściowy sygnału na minimum,
7) dobrać ustawienia częstotliwości próbkowania, rozdzielczości i ew. inne,
8) sprawdzić, czy pozostałe elementy regulacyjne są ustawione we właściwy sposób i ew. dokonać
poprawek,
9) włączyć magnetofon,
10) włożyć kasetę do kieszeni, przewinąć ją na początek,
11) wyregulować wstępnie poziom sygnału wejściowego,
12) wykonać próbne nagranie i w razie potrzeby dokonać poprawek nastaw.
13) wykonać właściwe naganie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon cyfrowy,
– mikrofon,
– słuchawki,
– kaseta (odpowiednio do typu magnetofonu),
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
Ćwiczenie 2
Odtworzenie nagrania z ćwiczenia nr 1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu,
2) rozpoznać typ kasety, której będziesz używał,
3) podłączyć kabel zasilający do gniazda sieciowego,
4) podłączyć słuchawki do gniazda,
5) sprawdzić, czy elementy regulacyjne są ustawione we właściwy sposób i ew. dokonać
poprawek,
6) włożyć kasetę do kieszeni,
7) włączyć magnetofon i dokonać odsłuchu nagrania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon cyfrowy,
– słuchawki,
– kaseta z zarejestrowanym nagraniem (odpowiednio do typu magnetofonu),
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
Ćwiczenie 3
Skopiuj na magnetofonie cyfrowym utwór muzyczny z magnetofonu analogowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonów,
2) wykonać ew. czynności konserwacyjne wpływające na jakość nagrywanego dźwięku, zgodnie
z instrukcjami obsługi używanych urządzeń,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
3) dobrać przewody i wykonać wymagane połączenia,
4) dobrać kasetę odpowiednią do celu ćwiczenia,
5) skonfigurować sprzęt,
6) uruchomić stanowisko,
7) wykonać nagranie.
8) sprawdzić jakość nagrania. Gdy jest niezadowalająca, powtórzyć nagranie przy zmienionych
warunkach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon analogowy,
– magnetofon cyfrowy,
– słuchawki,
– przewody do połączenia urządzeń,
– kaseta kompaktowa z zapisaną muzyką,
– kaseta cyfrowa (odpowiednia do typu magnetofonu),
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
Ćwiczenie 4
Z wybranych nagrań zapisanych na kasetach magnetofonowych utwórz płytę audio-CD.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami obsługi magnetofonu, karty dźwiękowej i jej oprogramowania oraz
nagrywarki.
2) wykonać ew. czynności konserwacyjne wpływające na jakość nagrywanego dźwięku, zgodnie
z instrukcjami obsługi używanych urządzeń,
3) dobrać przewody i wykonać wymagane połączenia,
4) skonfigurować sprzęt,
5) uruchomić stanowisko,
6) zapisać utwory muzyczne odtwarzane na magnetofonie do plików na dysku twardym
komputera.
7) wypalić płytę audio-CD, wykorzystując wcześniej zarejestrowane pliki,
8) sprawdzić jakość nagrania. Gdy jest niezadowalająca, powtórzyć nagranie przy zmienionych
warunkach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon analogowy lub cyfrowy,
– słuchawki,
– przewody do połączenia urządzeń,
– kasety z zarejestrowanymi utworami muzycznymi o różnym czasie trwania,
– komputer z zainstalowaną kartą dźwiękową i oprogramowaniem służącym do rejestrowania
dźwięku oraz nagrywarką CD,
– płyta CD-RW,
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
4.2.4.Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) dobrać przewody, wykonać wszystkie połączenia i uruchomić stanowisko?
¨
¨
2) ustawić właściwe parametry pracy urządzeń?
¨
¨
3) zapisać na magnetofonie analogowym dźwięk z założoną jakością ?
¨
¨
4) zapisać na magnetofonie cyfrowym dźwięk z założoną jakością ?
¨
¨
5) zarejestrować w pliku komputerowym dźwięk z zewnętrznego źródła?
¨
¨
6) wypalić płytę audio-CD?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
4.3.Tworzenie efektów muzycznych
4.3.1.Materiał nauczania
Tworzenie profesjonalnych nagrań utworów muzycznych polega najczęściej na rejestracji dźwięku
pojedynczych instrumentów za pomocą wielu mikrofonów umieszczonych bezpośrednio w pobliżu
tych instrumentów. W ten sposób powstają ścieżki dźwiękowe poszczególnych instrumentów, które
po zmiksowaniu utworzą kompletny zapis. Nagranie takie odbywa się w studiu, którego
pomieszczenie wytłumia odbicia dźwięku od ścian. Dźwięki uzyskane w ten sposób są pozbawione
wielu charakterystycznych cech dźwięków naturalnych. Ich brzmienie jest płaskie i nie do przyjęcia
z punktu widzenia realizacji nagrania. Przygotowanie zarejestrowanego materiału dźwiękowego
wymaga zazwyczaj jego przekształcenia, mającego na celu polepszenie brzmienia, połączenia
zapisu z różnych źródeł w jedną całość, korekcję charakterystyk i poziomów dźwięku.
Dźwięki otaczające człowieka w naturze nigdy nie docierają do niego w czystej postaci. Są
modyfikowane przez odbicia od różnych obiektów, szum, odgłosy otoczenia, zniekształcane.
Dlatego też, aby zapewnić odpowiednie brzmienie nagrania dokonanego w studiu muzycznym
należy przekształcić zarejestrowane ścieżki dźwiękowe do postaci przypominającej dźwięki
naturalne. Uzyskuje się to wprowadzając efekty dźwiękowe do nagrania. Stosowanie efektów
umożliwia również uzyskanie nowych, ciekawych brzmień niespotykanych w naturze.
Najczęściej stosowane efekty dźwiękowe to: echo, pogłos, chorus, flanger, paser.
Echo
Efekt polega na powtarzaniu oryginalnego sygnału audio po ustalonym czasie opóźnienia
ze stłumioną amplitudą. Efekt naśladuje odbijanie się fal akustycznych od dużych, oddalonych
obiektów. Aby uzyskać efekt echa należy ustalić czas opóźnienia na minimum 100ms.
Pogłos
Efekt pozwalający odnieść słuchaczowi wrażenie, że dźwięk instrumentu został nagrany
w pomieszczeniu o zadanej charakterystyce dźwiękowej, np. w sali koncertowej lub w pokoju.
Stosując ten efekt można też uzyskać wrażenie głębi, gdzie jedne instrumenty są bardziej oddalone
od innych. Jest to zjawisko bardzo ważne w akustyce. Jakość pogłosu pomieszczenia wpływa na
zrozumiałość mowy i brzmienie instrumentów. Dzięki sztucznemu pogłosowi możemy wpływać na
walory przestrzenne nagrań, audycji lub innych produkcji dźwiękowych.
Pogłos, oprócz dźwięku bezpośredniego, wprowadza dźwięki pochodzące z pierwszego odbicia,
jaki i z późniejszych, znacznie bardziej wytłumionych odbić wtórnych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
Rys. 35 – Sposób powstawania pogłosu w pomieszczeniu
(źródło własne)
Czas pogłosu (Delay), jest to czas, po którym energia fal akustycznych odbijających się
w pomieszczeniu zmaleje do -60dB. Ustalenie właściwego czasu pogłosu pozwala na symulowanie
charakterystyk pomieszczeń, w których jest wytwarzany i odsłuchiwany dźwięk:
Hall - sala koncertowa. Delay ok. 3 s.
Room – mniejsze pomieszczenia. Delay ok. 1s.
Chamber – małe pomieszczenia. Delay poniżej 1s.
Church lub Cathedral – kościół. Delay ok. 3 s.
Opóźnienie wstępne (Predelay), to czas pomiędzy sygnałem bezpośrednim, a pierwszym
docierającym do słuchacza odbiciem pogłosu. Parametr ten ma decydujące znaczenie przy ocenie
wielkości pomieszczenia oraz odległości słuchacza od źródła dźwięku. Ustala się go na wartości od
5 ms do 40 ms.
Chorus
Poprzez zwielokrotnienie dźwięku, zastosowanie opóźnień czasowych oraz zmiany wysokości tonu
opóźnionych dźwięków efekt ten przekształca dźwięk nagrany przez pojedynczego wokalistę
w efekt chóru.
Flanger
Efekt jest w realizacji podobny do chorus. Jednak opóźnienia czasowe są znacznie mniejsze (kilka
milisekund). Wrażenie słuchacza jest takie, jakby słyszał jeden dźwięk, lecz o zmienionej barwie.
Paser
Efekt polega na sumowaniu sygnału źródłowego z sygnałem przesuniętym w fazie. Dźwięk
uzyskany tą drogą sprawia wrażenie pływania.
Equalizer
Equalizer nie wprowadza dodatkowych efektów, a jedynie umożliwia niezależną zmianę
wzmocnienia sygnału w zakresie różnych częstotliwości. Podstawowe parametry equalizerów to
ilość pasm podlegających regulacji oraz ich szerokość. W prostszych urządzeniach regulacji
podlegają tony wysokie, średnie i niskie. W bardziej zaawansowanych ilość pasm jest większa
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
i dodatkowo można zmieniać ich częstotliwości oraz szerokość. Umiejętne użycie equalizera
umożliwia np.: korekcję nierównomiernej charakterystyki częstotliwościowej głośników;
przywrócenie płaskiej charakterystyki starego nagrania, odtwarzanego z taśmy magnetofonowej;
korektę ścieżek dźwiękowych, w których częstotliwości różnych instrumentów nachodzą na siebie.
Miksowanie dźwięków
Przez miksowanie dźwięków należy rozumieć uzyskiwanie wypadkowego sygnału elektrycznego
(fonicznego) z kilku sygnałów składowych, pochodzących z niezależnych źródeł. Podczas
miksowania dźwięków można zmienić charakterystykę dźwięków składowych. Do miksowania
dźwięków służą specjalne urządzenia mikserskie (stoły, konsole, konsolety), mogące zawierać
mieszacze (miksery), wzmacniacze, separatory, filtry, korektory, głośniki lub słuchawki kontrolne
itp.
Miksowaniu mogą podlegać sygnały pochodzące ze ścieżek dźwiękowych pojedynczych
instrumentów i głosów, tworząc końcowe nagranie, jak i sygnały „samodzielne”, np. podkład
muzyczny do rozmowy lub płynne przejście pomiędzy dwoma utworami.
Urządzenia do tworzenia efektów dźwiękowych (procesory efektów), equalizery, miksery są
budowane zarówno jako samodzielne jednostki mogące współpracować z innymi urządzeniami toru
dźwiękowego, jak też w postaci zintegrowanych stołów mikserskich, łączących w sobie funkcje
wielu urządzeń.
Procesory efektów.
Procesory efektów zawierają najczęściej już gotowe do użycia presety efektów, czyli fabrycznie
wbudowane efekty o parametrach dobranych przez producenta i bez dodatkowych regulacji gotowe
do użycia. Może ich być od kilkunastu do kilkuset. W bardziej rozbudowanych urządzeniach
użytkownik może samodzielnie wpływać na działanie poszczególnych efektów modyfikując ich
parametry i dostosowując do własnych potrzeb.
Rys. 36 - Procesor efektów MINIFEX FEX800 firmy Behringer.
(źródło: www.behringer.com)
Przedstawiony na Rys. 36 procesor ma wbudowanych 16 presetów efektów podzielonych na cztery
grupy:
Reverb1 – charakterystyki dużych pomieszczeń (cathedral, concert, club, chamber).
Reverb2 – sztuczne pogłosy (gold play, gate rev, revers, ambience).
Delay/Modulation – modulacja dżwięku i opóźnienia (delay, chorus, flanger, phaser).
SFX/DUAL – specjalne zmiany dźwięku i kombinacje dwóch presetów (rotary, pitch shift,
delay+rev, chorus+rev).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
Rys. 37 – Elementy obsługi na stronie czołowej.
(źródło: www.behringer.com)
1 – Wskaźnik wybranego presetu.
2 – Wybór presetu.
3 – Edit - zmiana parametrów presetu.
4 – TAP/SELECT – programowanie tempa presetu i zmiana jego charakterystyki.
5 – Input level – regulacja poziomu sygnału wejściowego.
6 – Wskaźnik poziomu sygnału wejściowego.
7 – Mix balancer – regulator stosunku poziomu sygnału podstawowego do poziomu sygnału efektu.
8 – In/out – wyłącznik sygnału efektu.
9 – Output level – regulacja poziomu sygnału wyjściowego.
10 – Wyłącznik zasilania.
Procesor może współpracować z innymi urządzeniami, np. mikserem. Umożliwia to zastosowanie
różnych efektów do ścieżek dźwiękowych poszczególnych instrumentów przed ich zmiksowaniem.
Rys. 38 – Procesor efektów współpracujący z mikserem.
(źródło: www.behringer.com)
Urządzenia mikserskie.
Urządzenie mikserskie posiada co najmniej dwa wejścia do przyłączenia źródeł sygnału. Gniazda
wejściowe mogą być dedykowane, czyli przeznaczone do przyłączenia konkretnego urządzenia
(np. mikrofonu, gramofonu) lub uniwersalne, do których można przyłączyć dowolne źródło
dźwięku o znormalizowanym sygnale wyjściowym. Poza tym wejścia mogą być monofoniczne lub
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
stereofoniczne. Te ostatnie mają często po dwa gniazda monofoniczne, osobno dla kanałów lewego
i prawego. Jednak wiele urządzeń ma tylko wejścia monofoniczne. Sygnał stereofoniczny jest
w nich przetwarzany przez parę wejść, jako dwa niezależne sygnały.
Proste urządzenia mikserskie mają jedno lub dwa wyjścia, przy czym to drugie przeznaczone jest
dla słuchawek do bezpośredniego odsłuchu uzyskanego sygnału. Rozbudowane urządzenia mogą
mieć więcej wyjść i wejść, służących np. do podłączenia procesora efektów.
Urządzenia mikserskie mają zestaw regulatorów służących do kształtowania parametrów sygnałów
przyłączonych do poszczególnych wejść. Przy większej ilości wejść można łączyć je w grupy i całą
grupę obsługiwać za pomocą jednego zestawu regulatorów. W najprostszych urządzeniach
regulacja parametrów sygnałów obejmuje: poziom sygnałów, balans oraz regulację poziomu
sygnału w dwóch lub trzech zakresach częstotliwości (osobno dla tonów niskich, średnich
i wysokich). Przy bardziej rozbudowanych urządzeniach ilość regulatorów jest większa, może
np. obejmować regulację poziomu sygnału w pięciu i więcej zakresach, a nawet umożliwiać dobór
częstotliwości dla tych zakresów. Pojawiają się też dodatkowe funkcje, takie jak kontrola dynamiki
dźwięku, wybiórcze tłumienie wybranych zakresów częstotliwości w celu redukcji sprzężeń,
tłumienie częstotliwości sieciowej, czy wyciszanie dźwięku wybranych kanałów.
Rys. 39 – Fotografia miksera firmy „Rduch – elektroakustyka”
(źródło: www.rduch.com.pl)
Przykładowy prosty mikser pokazany na Rys. 39 ma sześć kanałów wejściowych wyposażonych
w wejścia liniowe. Pięć z nich może mieć przyłączone mikrofony, w szóstym jest gniazdo
do przyłączenia magnetofonu. Regulacja, niezależna dla każdego kanału obejmuje poziom sygnału,
poziom tonów niskich i wysokich oraz czułość. Kanał wyjściowy ma trzy gniazda: do podłączenia
wzmacniacza, magnetofonu i słuchawek z możliwością regulacji tych samych parametrów, co na
wejściach.
Ze względu na różnorodność urządzeń miksujących, przed ich użyciem należy dokładnie
przestudiować instrukcję obsługi. Powinna ona zawierać szczegółowe informacje o przeznaczeniu
poszczególnych gniazd i regulatorów, typów kabli i wtyków używanych do przyłączania urządzeń,
sposobie uruchamiania oraz zasady bezpiecznego użytkowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
Stoły mikserskie
Stół mikserski jest urządzeniem łączącym w sobie wiele funkcji. Oprócz miksera może on zawierać
wbudowany equalizer, procesor efektów, filtry, tłumiki, systemy wykrywania sprzężeń,
wzmacniacze i inne urządzenia. Do wielu stołów można również podłączać urządzenia zewnętrze,
np. procesory efektów i wykorzystywać je zamiast lub jednocześnie z wbudowanymi.
Przykładowy stół mikserski EURORACK UB1622FX-PRO firmy Behringer zawiera następujące
urządzenia:
−
przedwzmacniacze mikrofonowe,
−
symetryczne wejścia liniowe z możliwością podłączenia zewnętrznych procesorów efektów,
−
24-bitowy procesor efektów z 99 presetami,
−
system wykrywania sprzężeń (FBQ Feedback Detection System),
−
układ filtrujący śpiew ze ścieżki dźwiękowej (Voice Canceller),
−
equalizer,
−
mikser.
Rys. 40 – Stół mikserski EURORACK UB1622FX-PRO firmy Behringer
(źródło: www.behringer.com)
Widoczny na Rys. 40 stół mikserski ma cztery wejścia mikrofonowe XLR (u góry, po lewej stronie)
i cztery wejścia liniowe. Wejścia Insert, służące do podłączania zewnętrznych procesorów efektów
znajdują się na tylnej ścianie urządzenia. Każde wejście wyposażono w potencjometr Trim, służący
do ustalenia wstępnego wzmocnienia kanału. Obok umieszczono przełącznik Low Cut, załączający
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
filtr eliminujący niskie częstotliwości poniżej 75Hz. Są to wejścia monofoniczne. Obok znajdują się
różne typy gniazd wejściowych dla sygnałów stereofonicznych (jack i chinch).
Trzypasmowy equalizer umożliwia korektę barwy dla każdego kanału niezależnie. Pasma górne
i dolne mają częstotliwości graniczne 12kHz i 80Hz. W paśmie środkowym, dla kanałów mono,
ustala się częstotliwość za pomocą pokrętła. Pokrętła regulujące wartość tłumienia/wzmocnienia
znajdują się w środkowej części stołu. Dla kanałów stereofonicznych equalizer działa jako
czteropasmowy, o częstotliwościach 80Hz, 500Hz, 3kHz i 12kHz.
Poniżej equalizera znajdują się pokrętła torów wysyłkowych. Dają one możliwość zebrania
sygnałów z kilku kanałów na jednej szynie i wysłania go do urządzenia zewnętrznego.
W dolnej części znajdują się pokrętła PAN, za pomocą których można określić położenie dźwięku
pochodzącego z kanału monofonicznego w panoramie stereofonicznej. Dla kanałów
stereofonicznych przewidziano pokrętło balansu BAL. Przełącznik MAIN widoczny u dołu stołu
w postaci suwaka pozwala określić poziom sygnału kanału na głównej szynie miksera.
Po prawej stronie, u góry znajduje się panel procesora efektów. Zawiera on wykaz dostępnych
presetów, pokrętło wyboru presetu i wskaźnik wybranego programu.
Rys. 41 – Panel wbudowanego procesora efektów.
(źródło: www.behringer.com)
Instrukcje obsługi tego i innych urządzeń firmy Behringer można pobrać ze strony
www.behringer.com.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
4.3.2.Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki cel ma stosowanie efektów dźwiękowych?
2. Jakie zastosowanie ma equalizer?
3. Z jakich elementów służących do przetwarzania sygnału może się składać urządzenie
mikserskie?
4. Jakie parametry sygnałów można regulować w urządzeniach mikserskich?
5. Z jakimi urządzeniami (wbudowanymi lub zewnętrznymi) może współpracować urządzenie
miksujące?
4.3.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zarejestruj na magnetofonie cyfrowym zmiksowane dźwięki z mikrofonu z podkładem
muzycznym pochodzącym z magnetofonu analogowego. W efekcie końcowym powinieneś
otrzymać nagranie z zapowiedziami utworów płynie wyciszanymi i zgłaśnianymi na czas
zapowiedzi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi magnetofonu cyfrowego i magnetofonu analogowego,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia mikserskiego,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać odpowiednie połączenia pomiędzy urządzeniami,
5) podłączyć słuchawki do odsłuchu sygnału wyjściowego z urządzenia mikserskiego,
6) przygotować magnetofony do pracy zgodnie z założeniami (jeden do odczytu, drugi do zapisu)
7) uruchomić urządzenie mikserskie zgodnie ze wskazówkami zawartymi w instrukcji,
8) skalibrować (dobrać poziomy sygnałów) urządzenia wejściowe,
9) wykonać zapis zmiksowanego sygnału na urządzenie wyjściowe,
10) odsłuchać zarejestrowanego nagrania,
11) w przypadku niezadowalającego efektu zmienić nastawy urządzeń i powtórzyć zapis.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon analogowy,
– magnetofon cyfrowy,
– urządzenie mikserskie,
– mikrofon,
– słuchawki,
– kaseta do magnetofonu cyfrowego,
– kaseta z nagraniem muzycznym do magnetofonu analogowego,
– kable połączeniowe,
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
Ćwiczenie 2.
Przygotuj zestaw do miksowania dźwięku z mikrofonu i dwóch różnych źródeł muzyki
(np. magnetofonu i odtwarzacza CD lub gramofonu). Na drugim magnetofonie zapisz swój wokal
zmiksowany z piosenkami odtwarzanymi naprzemiennie z jednego i z drugiego źródła dźwięku
(na wzór karoke). Zastosuj płynne przejścia pomiędzy utworami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami obsługi używanych urządzeń,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać odpowiednie połączenia pomiędzy urządzeniami,
4) przygotować urządzenia do pracy zgodnie z założeniami,
5) uruchomić urządzenie mikserskie zgodnie ze wskazówkami zawartymi w instrukcji,
6) skalibrować (dobrać poziomy sygnałów) urządzenia wejściowe,
7) wykonać zapis zmiksowanego sygnału na urządzenie wyjściowe,
8) odsłuchać zarejestrowanego nagrania,
9) w przypadku niezadowalającego efektu zmienić nastawy urządzeń i powtórzyć zapis.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon analogowy,
– magnetofon cyfrowy,
– urządzenie mikserskie,
– mikrofon,
– słuchawki,
– kaseta do magnetofonu cyfrowego,
– kaseta z nagraniem muzycznym do magnetofonu analogowego,
– kable połączeniowe,
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
Ćwiczenie 3.
Przygotuj zestaw urządzeń do tworzenia efektów dźwiękowych z użyciem miksera i procesora
efektów. Używając mikrofonu o charakterystyce kierunkowej (w celu wytłumienia zakłóceń
i eliminacji pogłosu pomieszczenia) zarejestruj swój głos po dodaniu efektów typu cathedral, hall
(lub concert), room, chorus i ew. innych. Rejestracji dokonaj jako stereofonicznej tak, aby twój głos
wędrował z kanału lewego do prawego i z powrotem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami obsługi używanych urządzeń,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać odpowiednie połączenia pomiędzy urządzeniami,
4) przygotować urządzenia do pracy zgodnie z założeniami,
5) uruchomić urządzenia zgodnie ze wskazówkami zawartymi w instrukcji,
6) skalibrować urządzenia zgodnie z instrukcją obsługi,
7) wykonać zapis sygnału na urządzenie wyjściowe,
8) odsłuchać zarejestrowanego nagrania,
9) w przypadku niezadowalającego efektu zmienić nastawy urządzeń i powtórzyć zapis.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
Wyposażenie stanowiska pracy:
– magnetofon,
– stół mikserski z wbudowanym procesorem efektów (lub mikser i procesor efektów
z możliwością współpracy),
– mikrofon o charakterystyce kierunkowej,
– słuchawki,
– kaseta do magnetofonu,
– kable połączeniowe,
– instrukcje urządzeń,
– literatura.
4.3.4.Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) Wykonać wszystkie połączenia i uruchomić stanowisko?
¨
¨
2) Ustawić właściwe parametry pracy urządzeń?
¨
¨
3) uruchomić stanowisko i wykonać nagranie?
¨
¨
4) odtworzyć nagranie?
¨
¨
5) skorygować parametry pracy urządzeń w celu poprawienia jakości
nagrania?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
57
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących przetwarzania sygnałów audio oraz posługiwania się
urządzeniami rejestrującymi. Zadania: 2, 3, 4, 6, 8, 10, 11 i 14 są to pytania wielokrotnego
wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa; pytania 1, 5, 7, 9, 12, 13, 15, 16, 17, 19 i 20 to
pytania, w których należy wyjaśnić pojęcia dając krótką zwięzła odpowiedź.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
−
w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź symbolem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),
−
w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania:
15 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
58
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
I część
1. Wyjaśnij pojęcie dynamiki dźwięku.
2. Który nośnik magnetyczny znajduje się na taśmie kasety kompaktowej IEC-II?
a) Fe,
b) Fe
2
O
3
.
c) CrO
2
d) Fe
2
O
3
+
CrO
2
,
3. Jaką redukcję szumów można uzyskać w Dolby C?
a) 3 dB,
b) 10 dB,
c) 16 dB,
d) 20 dB.
4. Jak działa funkcja MPX?
a) eliminuje częstotliwości pilota sygnału stereofonicznego,
b) automatycznie reguluje prąd podkładu,
c) służy do ręcznej regulacji prądu podkładu,
d) służy do kalibracji kasety.
5. Jakie czynności konserwacyjne, w jaki sposób i jak często powinno się wykonywać podczas
eksploatacji magnetofonu analogowego?
6. Który wtyki nie są używane w przewodach służących do przesyłania sygnałów audio?
a) USB,
b) XLR,
c) RCA,
d) jack.
7. Wyjaśnij pojęcie próbkowania.
8. Jakie pasmo sygnału audio można teoretycznie uzyskać przy częstotliwości próbkowania
32 kHz?
a) 32 kHz,
b) 16 kHz,
c) 64 kHz,
d) 3200 Hz.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
59
9. Z jakich podstawowych elementów składa się magnetofon cyfrowy?
10. Na którym urządzeniu można uzyskać dynamikę zapisu przekraczającą 105 dB?
a) magnetofon cyfrowy DCC,
b) magnetofon analogowy z kasetą IEC-IV i Dolby S,
c) magnetofon cyfrowy DAT,
d) na żadnym z powyższych.
11. Jaki efekt pozwala uzyskać wrażenie głębi pomieszczenia, w którym dokonano nagrania?
a) chorus,
b) echo,
c) pogłos,
d) vibrato.
12. Jakie podstawowe regulacje sygnałów audio można wykonać za pomocą prostych urządzeń
mikserskich?
13. Z jakich elementów składa się tor sygnałowy napędu CD-ROM?
14. Od czego nie zależy jakość zarejestrowanego na płycie CD-R/RW nagrania?
a) częstotliwości próbkowania z jaką był zapisany plik,
b) wyboru metody zapisu TAO,
c) stopnia kompresji pliku źródłowego,
d) rodzaju źródła sygnału.
II część
15. Opisz działanie systemu redukcji szumów Dolby B.
16. Opisz działanie układu Anti Saturation.
17. Czym się charakteryzuje bezpośrednia metoda zapisu sygnału cyfrowego na taśmę?
18. Jakiego typu przewody pozwalają wyeliminować zakłócenia powstające podczas przesyłania
sygnału audio?
a) współosiowe,
b) ekranowane,
c) Triple Balanced ,
d) wykonane z przewodów posrebrzanych.
19. Przedstaw korzyści płynące ze stosowania większej rozdzielczości bitowej przy zapisie
cyfrowego sygnału audio.
20. Wyjaśnij zasadę zapisu danych na płycie CD-RW.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
60
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Przetwarzanie i rejestrowanie sygnału audio analogowego i cyfrowego
Zakreśl poprawną odpowiedź.
N
u
m
er
p
yt
a
n
ia
Odpowiedź
Punktacja
1.
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
6.
a
b
c
d
7.
8.
a
b
c
d
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
61
9.
10.
a
b
c
d
11.
a
b
c
d
12.
13.
14.
a
b
c
d
15.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
62
16.
17.
18.
a
b
c
d
19.
20.
Razem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
63
6. LITERATURA
1. Butryn W.: Dźwięk cyfrowy. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 2002.
2. Sztekmiler K.: Podstawy nagłośnienia i realizacji nagrań. Centrum Animacji Kultury 2003.
3. Świerk G., Mazurski Ł., Multimedia. Obróbka dźwięku i filmów. Podstawy. Helion 2004.
4. Internet - przykładowe strony:
−
http://www.studio.use.pl/podstawy.html
−
http://www.ftb.pl/temat.asp?l=1&tid=20657
−
http://www.republika.pl/kurtz00/sprzethh/index.html
−
−
http://www.sp1lop.internet.v.pl/ksiazka/str09_01.htm
−
−
http://tinylink.com/?CRaYytViHV
−
−
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
1f z ARS Cyfrowe przetwarzanie obrazów i sygnałów, czyjeś ARS
6. Cyfrowe przetwarzanie obrazów i sygnałów, ARS
AUDIO ANALOGUE PUCCINI id 72143 Nieznany (2)
B - oscyloskop, Rejestracja sygnałów, Marcin Kornak
1f z ARS Cyfrowe przetwarzanie obrazów i sygnałów czyjeś ARSid 18956
PB Etap II 06 PRZETWARZANIEIII07 BUUE
06 przetwarzanie teksoweid 6373 Nieznany (2)
AUDIO ANALOGUE PUCCINI SE PAGAN Nieznany (2)
Przełącznik sygnałów audio wideo
2009 06 Przetwarzanie danych osobowych
2Filtry analogowe, Elektrotechnika AGH, Semestr V zimowy 2014-2015 - MODUŁ C, semestr V (moduł C), T
Cyfrowe przetwarzanie sygnałów fonicznych (CPSF) wykład 06 art
więcej podobnych podstron