PRZEDMIOT BADAŃ GEOGRAFII FIZYCZNEJ

GEOGRAFIA to nauka, która bada zewnętrzną powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod
względem przyrodniczym. Na tak zwaną przestrzeń geograficzną składają się wzajemnie się
przenikające sfery:

·

Litosfera – powłoka skalna (tu wydziela się pedosferę – powłokę glebową)

·

Hydrosfera – wszystkie wody występujące na naszej planecie

·

Atmosfera – powłoka gazowa otaczająca Ziemię

·

Biosfera – strefa zamieszkała przez organizmy żywe

Poszczególne sfery wzajemnie się przenikają, oddziałują na siebie. Takich wzajemnych powiązań
można wymieniać wiele, oto parę z nich:

·

Temperatura powietrza zależy od wysokości n.p.m.,

·

Charakter roślinności zależy w dużej mierze od warunków klimatycznych i gleby.

W sferze zainteresowań geografów znajduje się środowisko przyrodnicze i geograficzne.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – stworzone tylko przez naturę, składa się z siedmiu komponentów:

·

Budowa geologiczna,

·

Rzeźba terenu,

·

Klimat,

·

Stosunki wodne,

·

Gleby,

·

Flora,

·

Fauna.

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE = środowisko przyrodnicze + an troposfera (elementy wytworzone
przez człowieka)

Podział geografii ze względu na przedmiot badań:

Podział geografii ze względu na zakres badań:

HIPOTEZY DOTYCZĄCE POWSTANIA KONTYNENTÓW I OCEANÓW

Teoria Wegenera – Alfred Wegener, uczony; stwierdził, że wszystkie kontynenty tworzyły jedną
całość. Jego teoria spotkała się z całkowitym odrzuceniem, bo nie był w stanie udowodnić, jaka siła
powoduje przemieszczanie się wielkich mas litosfery. Dowody na teorię Wegenera (rozmieszczenie
lemurów, ślimaka winniczka, śladów zlodowaceń, skamieniałości przewodnich i pole magnetyczne
Ziemi). Ruch kontynentów powodują prądy konwekcyjne.

GEOGRAFIA

FIZYCZNA (przyrodnicze zróżnicowanie powłoki

ziemskiej – geomorfologia, klimatologia,
hydrologia, geografia gleb, biogeografia)

SPOŁECZNO-EKONOMICZNA (społ.-ekon. zróżnicowanie

przestrzeni geogr. – geografia ludności, osadnictwa,

rolnictwa, przemysłu, komunikacji, usług, turyzmu, polityczna)

GEOGRAFIA

OGÓLNA

kompleksowe badania obejmujące cały świat

REGIONALNA

badania obejmują wybrany, mniejszy lub

większy region

DZIEJE ZIEMI W SKRÓCIE

ERA

OKRES

EPOKA

WAŻNE WYDARZENIA

KENOZOIK

NEOGEN

HOLOCEN

·

Epoka trwająca do dziś (powstanie Bałtyku)

PLEJSTOCEN

·

Zlodowacenie półkuli północnej

·

Pojawienie się człowieka

PLIOCEN

MIOCEN

·

Powstanie złóż soli kamiennej (np. Wieliczka)

·

Powstanie złóż siarki (Tarnobrzeg)

·

Oligocen/miocen – orogeneza alpejska

PALEOGEN

OLIGOCEN

EOCEN

PALEOCEN

MEZOZOIK

KREDA

·

Wyginięcie wielu gatunków, głównie gadów

·

Dalsze powstawanie wapieni, kredy

·

Subkontynent Indyjski uderza w Azję
(rozpoczyna się fałdowanie Himalajów)

JURA

·

Powstawanie wapieni

·

Powstanie rud żelaza

·

Podział Gondwany

TRIAS

·

Rozpad Pangei na Gondwanę i Laurazję,
pomiędzy nimi Ocean Tetydy

PALEOZOIK

PERM

·

Ponowne połączenie się wszystkich
kontynentów w Pangeę II

·

Powstanie pokładów soli kamiennej i
potasowej

·

Powstanie złóż miedzi

·

Powstanie złóż ropy naftowej

·

Karbon/perm – orogeneza hercyńska

·

Powstanie pokładów węgla kamiennego

KARBON

DEWON

·

Ordowik/sylur/dewon – orogeneza
kaledońska

·

Pojawiło się życie na lądzie

SYLUR

ORDOWIK

KAMBR

·

Rozpad Pangei na mniejsze fragmenty

ERY

PROTEROZEICZNE

·

Wielokrotne ruchy górotwórcze

·

Czynny wulkanizm

·

Powstanie większości złóż rud żelaza

·

Powstanie złóż uranu

·

Jeden wielki kontynent oblany morzami
Pangea I

ERY ARCHAICZNE

WIELKIE OROGENEZY KULI ZIEMSKIEJ, PRZYKŁADY

Nazwa orogenezy

Okres, era wystąpienia

Przykłady sfałdowanych gór

Orogenezy

najstarsze

Archaik – proterozoik

Półwysep Kolski, Labrador, północna część Walii i Anglii,
Góry Stanowe

Orogeneza

kaledońska

Ordowik – sylur – dewon

(era paleozoiczna)

Góry Świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Kaledońskie,
Grampian, Góry Skandynawskie, część Appalachów, Góry
Jabłonowe, Alpy Australijskie

Orogeneza

hercyńska

Karbon – perm

(era paleozoiczna)

Odmłodzenie Gór Świętokrzystkich, Sudety, Harz, Wogezy,
Schwarzwald, Masyw Czeski, Rudawy, Masyw Centralny,
Ural, Ałtaj, Góry Przylądkowe, część Appalachów,

Orogeneza

alpejska

Kreda (era mezozoiczna) –

paleogen – neogen do

miocenu (era kenozoiczna)

Karpaty, Alpy, Bałkany, Apeniny, Pireneje, Góry Dynarskie,
Kaukaz, Himalaje, Atlas, Kordyliery, Andy

PUSTYNIE KULI ZIEMSKIEJ, TYPY, ROZMIESZCZENIE

ERG

SERIR

HAMADA

TAKYR

pustynia piaszczysta

pustynia żwirowa

pustynia kamienista

pustynia ilasta

Z różnorodnymi

formami

piaszczystych wydm

Pokryta jest

żwirem

Na jej powierzchni znajduje się

wygładzona, lita skała lub usłana jest

różnorodnymi odłamkami skalnymi

Pokryta jest twardym,

spękanym iłem, często

zasolonym,

- Część Sahary
- Część Kalahari
- Kara-Kum
- Wielka Pustynia
Piaszczysta

- Gobi
- Pustynia
Simpsona

- Dolina Śmierci (USA)
- Andy (po stronie zawietrznej)
- część Sahary

- Szatt al-Dżarid
(Tunezja)
- Dashte Kawir (Wyżyna
Irańska)

Największe pustynie: Sahara, Gobi, Ar-Rab al-Chali (Półwysep Arabski), Wielka Pustynia Piaszczysta (Australia)

WULKANIZM NA ŚWIECIE

Rodzaje wulkanów w zależności od rodzaju lawy

WULKAN TYPU WEZUWIAŃSKIEGO

WULKAN TYPU HAWAJSKIEGO

Lawa kwaśna = bogata w krzemionkę

Lawa zasadowa = uboga w krzemionkę

Tworzy jasne skały np. porfiry

Tworzy ciemne skały np. bazalty

Lawa gęsta, lepka, płynie powoli – tworzy
wysoki, wąski stożek wulkaniczny (wulkan
stożkowy)

Lawa rzadka, płynna, łatwo się rozlewa – tworzy
szeroki, niski stożek wulkaniczny (wulkan
tarczowy)

Gwałtowne erupcje, rozrywanie stożka –
powstaje kaldera

Brak gwałtownych erupcji

Np. Wezuwiusz, Krakatau, Kluczewska Stopka

Np. wulkany hawajskie, Hekla

Podział wulkanów ze względu na materiał wydobywający się podczas erupcji

LAWOWE (EFUZYWNE)

EKSPLOZYWNE

STRATOWULKANY

Wyrzucają głównie lawę

Wyrzucają tylko utwory
piroklastyczne i gazy;
gwałtownie wybuchają

Wyrzucają na przemian lawę i
materiał piroklastyczny
(wybuchają gwałtownie)

Np. wulkany hawajskie

Np. Aquan w Gwatemali

Np. Etna, Wezuwiusz, Krakatau

Podział wulkanów ze względu na aktywność

CZYNNE

DRZEMIĄCE

WYGASŁE

Przejawiają aktywność (ciągłą lub
co jakiś czas)

W czasach historycznych
zanotowano ich aktywność,
obecnie nieaktywne

Nie wybuchły nigdy, brak
czynnego wulkanizmu na
danym terenie

Np. Etna, Stromboli, Mauna Loa

Np. Mauna Kea

Np. Góra św. Anny (W. Śląska)

Ważniejsze czynne wulkany
Guallatiri (Chile),Cotopaxi (Ekwador), Orizaba (Meksyk), Kluczewska Stopka (Rosja), Mauna Loa
(Hawaje), Kamerun (Kamerun), Kerinci (Indonezja), Fudżi-san (Japonia), Etna (Włochy), Askia i Hekla
(Islandia), Wezuwiusz i Stromboli (Włochy)

Ekshalacje – wyziewy składników lotnych magmy

a) Fumarole

·

Temperatura pow. 300

o

C (nawet do 1000

o

C)

·

Bogate w różne składniki chemiczne

·

Np. Alaska, Kamczatka, Park Yellowstonee

b) Solfatary

·

Umiarkowane gorące (temperatura 100-300

o

C)

·

Głównie para wodna, dwutlenek węgla i siarkowodór

·

Najczęściej towarzyszą wulkanom drzemiącym i wygasłym

c) Mofety

·

Chłodny wyziew (temperatura poniżej 100

o

C)

·

Głównie dwutlenek węgla

·

Np. w okolicach Szczawnika i Złockiego (Beskid Sądecki)

GRANICA WIECZNEGO ŚNIEGU

GWŚ to wysokość, powyżej której w ciągu roku więcej
śniegu przybywa niż topnieje. Wysokość tej granicy
zależy od warunków klimatycznych: temperatury
powietrza i wielkości opadów.

OGÓLNA CYRKULACJA ATMOSFERYCZNA I JEJ WPŁYW NA ROZMIESZCZENIE

WIELKICH STREF KRAJOBRAZOWYCH

WIATR WIEJE ZAWSZE Z WYŻU DO NIŻU!!!!

Powietrze jest w nieustannym ruchu, a przyczyną tego są różnice ciśnienia atmosferycznego i
temperatury. Przykładem tego jest cyrkulacja planetarna.

1) Strefa okołorównikowa otrzymuje największą ilość promieniowania słonecznego – wskutek

tego powietrze się ogrzewa od podłoża i unosi się (konwekcja).

2) Unosząca się powietrze wraz z wysokością ochładza się, dochodzi do kondensacji pary wodnej,

tworzą się burzowe chmury, z których codziennie w godzinach popołudniowych padają tzw,
deszcze zenitalne – najsilniejsze przy zenitalnym górowaniu Słońca.

3) Nad równikiem tworzy się pas niskiego ciśnienia; w rejonie tym nie ma wiatrów – jest to tzw.

równikowy pas ciszy

4) Powietrze znad równika przemieszcza się w stronę wyższych szer. geograficznych (antypasaty)
5) W okolicy 30

o

szer. geogr. następuje osiadanie powietrza – w miejscu tym tworzy się obszar

wyżowy. Opadające powietrze nagrzewa się, stąd w okolicach zwrotników powietrze jest suche
i gorące,

6) Z wyżów podzwrotnikowych do niżu równikowego wieją pasaty wiejący od zwrotników ku

równikowi. Wszystkie wiatry podlegają sile Coriolisa. (pukty 1-6 – cyrkulacja pasatowa)

7) W strefie umiarkowanych szerokości geograficznych znajdują się obszary niskiego cieśnienia –

w ich stronę kieruje się część powietrza osiadającego na wyżach podzwrotnikowych. Pod
wpływem siły Coriolisa ten ruch powietrza przyjmuje formę wiatrów zachodnich

8) W pobliżu 60

o

szer. geogr. znajduje się miejsce kontaktu ciepłego powietrza niesionego przez

wiatry zachodnie oraz zimne powietrze napływające z biegunów (niże wędrowne)

9) Na obszarach okołobiegunowych wskutek osiadania mroźnego powietrza powstaje wyż

termiczny, powietrze spływa ku niżom niższych szer. Geogr. I pod wpływem siły Coriolisa
przyjmuje formę wiatrów wschodnich,

Typy klimatów

Cechy charakterystyczne strefy

STREFA KLIMATÓW UMIARKOWANYCH

Umiarkowany chłodny
(morski, przejściowy,
kontynentalny) - IV

- w klimacie morskim opady całoroczne
- w pozostałych klimatach opady głównie latem
- lato termiczne (umiar. ciepły)

STREFA KLIMATÓW OKOŁOBIEGUNOWYCH

Subpolarny, polarny (V)

- średnia roczna temperatura poniżej 0

o

C

- niewielkie opady całoroczne
- w klimacie subpolarnym śr. temp. najcieplejszego miesiąca pon. 10

o

C

- w klimacie polarnym śr. temp. najcieplejszego miesiąca pon. 0

o

C

WIELOLETNIA ZMARZLINA (wieczna zmarzlina, trwała marzłoć)

·

To trwale zamarznięta warstwa gleby i skał wraz z wodami podziemnymi,

·

Występuje na obszarach, na których średnia temperatura powietrza jest niższa od 0

o

C

·

Zajmuje ok. 14% powierzchni lądów

·

Miąższość warstwy zamarzniętej – do kilkuset metrów

·

Gdy temperatura wzrasta powyżej 0

o

C odmarza tylko warstwa powierzchniowa do głębokości

0,25-5 metrów (tzw. Warstwa czynna)

LĄDOLODY

Lądolody to potężne pokrywy lodowe, przykrywające wielkie obszary (kontynent, wyspa),
poruszające się we wszystkich kierunkach – od wnętrza kontynentu (wyspy) ku wybrzeżom. Na
Antarktydzie masa lodowa porusza się ze średnią prędkością 200 m/rok (największa prędkość ok.
2000 m/rok, najmniejsza 15 m/rok).
Część lądolodu zanurzona w wodzie tworzy tzw. lodowce szelfowe. Mogą się one odrywać od
lądolodu dając początek górom lodowym (cielenie się lodowca).

TYPY LODOWCÓW GÓRSKICH ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT, WIELKOŚĆ I KIERUNEK

ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ LODOWCA

LODOWCE
Największym obszarem zlodowaconym jest Antarktyda (grubość ok. 4km). Drugim co do wielkości
obszarem jest Grenlandia (grubość ok. 3km). W Europie lodowce występują w: Alpach, Pirenejach,
Górach Skandynawskich, na Islandii, Nowej Ziemi i Spitsbergenie. W Azji lodowce występują w
Himalajach, Tybecie, Karakorum, Pamirze, Kaukazie, Kunlun, w górach na Syberii i Dalekim
Wschodzie. W Ameryce Południowej lodowce znajdują się w Andach, w Ameryce Północnej w
Kordylierach (głównie Alaska). Lodowce można znaleźć nawet w Afryce – są umiejscowione na
najwyższych szczytach górskich w pobliżu równika – Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzori. Jedynym
kontynentem bez zlodowaceń jest Australia. W Oceanii lodowce znajdują się na Nowej Zelandii i na
Nowej Gwinei w Górach Śnieżnych.

- latem płyną szybciej niż zimą
- np. Ziemia Północna