PRAWO WSPÓLNOTOWE A PRAWO KRAJOWE

Powołując do życia Wspólnoty państwa członkowskie ograniczyły swoje

suwerenne uprawnienia prawodawcze i stworzyły niezależny ład prawny wiążący

państwa i ich obywateli, który musi być stosowany przez sądy. Jednak prawo

wspólnotowe nie może być uważane ani za prosty zbiór porozumień między

państwami ani jako część lub dodatek do państwowych systemów prawnych. Tworzy

ono specyficzny porządek prawny działający według określonych zasad.

Przede wszystkim są to zasady bezpośredniego obowiązywania i

bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w porządkach prawnych państw

członkowskich a także instytucjonalnie zagwarantowany prymat prawa

wspólnotowego nad prawem wewnętrznym. Uzupełnieniem obu zasad jest

wprowadzona przez Trybunał odpowiedzialność odszkodowawcza państw

członkowskich wobec jednostek za naruszenia prawa wspólnotowego. Niezależność

prawa wspólnotowego jest fundamentalna dla Wspólnoty Europejskiej ponieważ

zapobiega pozbawieniu go sensu przez prawo krajowe i pozwala na jego jednolite

stosowanie we wszystkich państwach członkowskich. Tak więc pojęcia prawne

wspólnotowe są definiowane w zależności od potrzeb państwa wspólnotowego i

założeń Wspólnoty. Jest to konieczne ponieważ prawa gwarantowane przez

wspólnotowy porządek prawny byłyby łamane, gdyby każde państwo ostatecznie

mogło we własnym zakresie je interpretować. Ponadto akty wspólnotowe są oceniane

wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego a nie krajowego czy konstytucyjnego.

Natomiast genezy prymatu prawa wspólnotowego nad wewnętrznym należy

szukać w konstrukcji wspólnot jako organizacji ponadnarodowej. Tak więc normy

prawa wspólnotowego są adresowane do obywateli państw członkowskich oraz

należących do nich osób prawnych, mogą oni powoływać się na wynikające z prawa

wspólnotowego prawa i obowiązki przed sądami wewnętrznymi. Postanowienia prawa

wspólnotowego muszą mieć więc charakter samowykonalny tzn. nadawać się do

bezpośredniego stosowania w obrębie systemów prawnych państw członkowskich.

Sposób „przetransportowania” prawa międzynarodowego w prawo wewnętrzne

określają zazwyczaj konstytucje poszczególnych państw.

1

Ogólnie przyjmowane są dwa sposoby zapewnienia skuteczności prawa

wspólnotowego w wewnętrznej przestrzeni prawnej:

1) polega na inkorporacji prawa międzynarodowego do prawa krajowego i

stosowaniu jako zewnętrzne (obce).

2) normy prawa międzynarodowego obowiązują w prawie wewnętrznym dopiero

po ich przekształceniu w prawo krajowe, co następuje zazwyczaj poprzez

wydanie aktu prawa wewnętrznego, poprzez proces ratyfikacji itp.

Przykładem inkorporacji prawa międzynarodowego jest art. 91 ust. 1

Konstytucji RP przewidujący, że „ ratyfikowana umowa międzynarodowa, po

jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego

porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana...” - wynika z tego, że umowy te

powinny być stosowane jako prawo międzynarodowe „zewnętrzne” i nie są

transformowane w prawo krajowe.

Niezależnie od przyjętego sposobu ratyfikacja leży w kompetencji głowy

państwa, a normy dotyczące praw i obowiązków obywateli oraz innej materii

ustawowej muszą zostać zatwierdzone przez parlament.

Aby zagłębić się w problematykę współoddziaływania prawa wspólnotowego i

krajowego trzeba usystematyzować które akty do nich należą.

Prawo wspólnotowe dzielimy na:

1. pierwotne

a) Traktaty założycielskie

- Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952 – 2002)

- Traktaty rzymskie z 1957 r.

- Traktat z Maastricht 1992 r.

b) Traktaty akcesyjne

- Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1972 r.

- Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r.

- Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r.

- Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r.

- Traktat ateński z 2003 r.

- Traktat o przystąpieniu Rumunii i Bułgarii z 2005 r.

2

2. wtórne

a) Rozporządzenia – swoim charakterem przypominają ustawy w polskim

porządku prawnym, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach UE,

mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być zarówno państwa

jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków).

Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszystkich przepisów niezgodnych

z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych

z jego treścią. Dodatkowo państwa członkowskie nie posiadają żadnej swobody

regulacyjnej w ramach wprowadzania/wykonywania postanowień zawartych w

rozporządzeniu.

b) Dyrektywy – mają charakter wiążący, adresatami dyrektyw mogą być

wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu,

państwa członkowskie mają swobodę wyboru formy i środków implementacji

danej dyrektywy. Okres transpozycji jest każdorazowo określony w treści

dyrektywy i na ogół wynosi od roku do 3 lat w tym czasie państwa są

zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień

dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie

organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego,

powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką pełni

ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z podstawowych

obowiązków ciążących na państwach członkowskich w świetle art. 10 TWE,

który ustanawia tzw. zasadę lojalności.

c) Decyzje – swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w

polskim porządku prawnym, mają charakter indywidualny i konkretny, co

oznacza, że każda z nich jest skierowana do grona ściśle określonych adresatów

i dotyczą ściśle określonych spraw/sytuacji. Adresatami są przede wszystkim

państwa członkowskie lub osoby prawne/fizyczne.

Do prawa krajowego zaliczamy:

* Konstytucję,

* Umowy Międzynarodowe,

3

* Ustawy,

* Rozporządzenia Krajowe

Prawo wspólnotowe i krajowe powinno się wzajemnie uzupełniać, ilustruje to

art. 10 Traktatu WE „Państwa członkowskie podejmują wszystkie środki ogólne lub

szczegółowe odpowiednie dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z

niniejszego Traktatu lub z aktów instytucji Wspólnoty. Ułatwiają jej wypełnianie swej

misji. Powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków mogących stanowić

zagrożenie dla realizacji celów niniejszego Traktatu”.

Zapis ten został wprowadzony ze względu na świadomość, że sam

wspólnotowy porządek prawny nie jest w stanie doprowadzić do realizacji założonych

celów ponieważ system ten nie jest zamknięty. By mógł być stosowany, konieczne jest

wsparcie państwowych porządków prawnych. Tak więc wszystkie instytucje państw

członkowskich, zarówno władza prawodawcza, sądownicza jak i wykonawcza muszą

przyjąć, że wspólnotowy system prawny nie jest dla nich czymś obcym, zewnętrznym,

ale że instytucje wspólnotowe i państwowe tworzą nierozłączną i solidarną całość dla

realizacji wspólnych celów. Nie można traktować Wspólnoty Europejskiej jako

wyłącznie wspólnoty interesów bo jest to przede wszystkim wspólnota solidarności.

Państwa członkowskie muszą więc nie tylko przestrzegać traktatów wspólnotowych i

dyspozycji prawnych uchwalonych przez instytucje wspólnotowe lecz również

stosować je i wprowadzać w czyn.

Bliską relację i komplementarność wspólnotowego i państwowego porządku

prawnego oddaje następujący przykład: jedna z dyrektyw UE zobowiązuje państwa

członkowskie do osiągnięcia konkretnych rezultatów, natomiast wybór formy i

środków pozostawia kompetencji władz państwowych. Jeśli chodzi o dziedzinę

sądowniczą więzi tworzy procedura wstępna z art. 234 Traktatu WE – według niej

sądy państwowe mogą kierować do Trybunału Sprawiedliwości WE zapytania

wstępne na temat interpretacji i ważności prawa wspólnotowego, które mogą mieć

istotne znaczenie dla spraw, które rozstrzygają. Procedura decyzji wstępnej dowodzi z

jednej strony, że również sądy państw członkowskich muszą respektować i aplikować

prawo wspólnotowe, a z drugiej strony, że interpretacja i decyzje odnoszące się do

prawa wspólnotowego należą do wyłącznej kompetencji Trybunału Sprawiedliwości.

4

Współzależność systemów prawnych wspólnotowego oraz państwowego widoczna

jest również gdy występuje konieczność uzupełnienia pewnych braków

wspólnotowego porządku prawnego. W takim przypadku prawo wspólnotowe odsyła

zazwyczaj do dyspozycji istniejących w systemach prawnych państw członkowskich.

BEZPOŚREDNIE OBOWIĄZYWANIE I BEZPOŚREDNIA

SKUTECZNOŚĆ PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

Zasada ta wynika z postanowień traktatów, przede wszystkim z art. 249 TWE

akapit 2, który stanowi „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest

bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich”.

Zasada bezpośredniego obowiązywania prawa wspólnotowego oznacza, że

normy prawa wspólnotowego w momencie wejścia w życia stają się automatycznie

częścią porządku prawnego każdego państwa członkowskiego obok prawa krajowego,

bez konieczności inkorporacji. Jednak nigdy ono nie staje się prawem wewnętrznym,

zawsze zachowuje swoją odrębność przy jednoczesnym bardzo silnym powiązaniu i

wzajemnym oddziaływaniu.

Konsekwencją zasady bezpośredniego obowiązywania jest zasada

bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego obowiązująca organy państw

członkowskich. Są więc one zobowiązane w swoim działaniu przestrzegać nie tylko

prawa krajowego ale również wspólnotowego. Chodzi tu zarówno o podejmowanie

decyzji w sprawach indywidualnych, w szczególności wyrokach sądowych czy

decyzjach administracyjnych, jak i o wydawanie aktów prawnych w dziedzinach

poddanych wyłącznie kompetencji Wspólnot. Należy zaznaczyć, że bezpośrednio

obowiązują oraz powinny być stosowane wszystkie wiążące normy prawa

wspólnotowego, zarówno akty prawa pierwotnego, jak i pochodnego.

W przypadku prawa pierwotnego respektowanie zasad sprowadza się do tego,

że sędziowie państw członkowskich nie mogą odmówić stosowania prawa

wspólnotowego powołując się na brak zachowania wymaganych reguł

transformujących traktaty do porządku prawa wewnętrznego. Jako przykład norm

5

traktatowych bezpośrednio skutecznych można wymienić zwłaszcza normy o

charakterze zakazowym np. Art. 25 TWE: zakaz wprowadzania nowych ceł. Z kolei

nie jest bezpośrednio skuteczna norma pozostawiająca pewien margines swobody

działania państwom członkowskim np. Art. 64 TWE: „Państwa członkowskie

deklarują swoją gotowość liberalizacji usług w zakresie wykraczającym poza to co

obowiązuje na mocy dyrektyw uchwalonych w zastosowaniu art. 52(1), jeśli ich

ogólna sytuacja gospodarcza i sytuacja w danym sektorze na to im pozwala”.

Natomiast w przypadku prawa wspólnotowego pochodnego oznacza to, że prawo

obowiązuje w porządku wewnętrznym państw członkowskich bez normalnego

obowiązku wykonania ani też publikacji na poziomie krajowym. Tak więc z atrybutu

bezpośredniego obowiązywania i stosowania korzystają wszystkie normy prawa

wspólnotowego – wynikające z traktatów, rozporządzeń, dyrektyw czy decyzji. Jednak

różny jest sposób realizacji tych zasad w stosunku do poszczególnych kategorii aktów

wspólnotowych. W odniesieniu do rozporządzeń przyjmuje się, że ich recepcja jest

niepotrzebna, nie jest też wymagana publikacja na poziomie krajowym ponieważ

rozporządzenie wchodzi w życie z chwilą opublikowania w Dzienniku Urzędowym

UE. W przypadku dyrektyw czy decyzji interwencja władz krajowych jest konieczna

w celu ich wykonania, ale nie recepcji. Dyrektywy i decyzje wchodzą w życie

podobnie jak rozporządzenia w chwili opublikowania w Dzienniku Urzędowym UE.

Umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty ze skutkiem dla państw

członkowskich również są bezpośrednio stosowane w porządku wewnętrznym, bez

potrzeby ratyfikacji czy też publikacji na poziomie krajowym.

Konsekwencje prawne zasady bezpośredniego stosowania prawa

wspólnotowego:

−

prawo to jest włączane z mocy samego prawa w porządek prawny państw

członkowskich, bez potrzeby jego transformacji

−

prawo wspólnotowe zajmuje miejsce w porządku prawnym państw jako takie, a

nie jako prawo wewnętrzne, nie podlega więc żadnym działaniom uchylającym lub

zmieniającym jego treść

−

sędziowie narodowi mają obowiązek stosowania tego prawa

6

Normy prawa wspólnotowego tworzą również prawa i obowiązki dla

podmiotów indywidualnych (osób fizycznych oraz prawnych). Jednostki te mogą w

postępowaniach przed sądami krajowymi powoływać się na bezpośrednie skuteczne

normy prawne i z norm tych wywodzić swoje prawa. Sądy są zaś zobowiązane

udzielić jednostkom ochrony właśnie na podstawie prawa wspólnotowego.

Bezpośredni skutek przepisów prawa wspólnotowego powstaje tylko wtedy

gdy normy prawne odpowiadają niezbędnym kryteriom:

* jasność i precyzyjność – w przepisie musi być jasno określony obowiązek,

natomiast pozostałe elementy przepisu mogą stanowić przedmiot interpretacji

* kompletność i prawnicza doskonałość – norma zawarta w przepisie musi być

samowystarczalna czyli dla jej zastosowania nie są wymagane żadne środki

uzupełniające. Przyjmuje się jednak, że warunek taki spełnia także norma, która dla

swego zastosowania wymaga także wydania aktów uzupełniających

* bezwarunkowość – norma nie może zawierać żadnego zastrzeżenia ani terminu, nie

wyłącza to za uznania za bezpośrednio skuteczne takich norm, których skutek został

zawieszony w czasie, gdy poza tym spełniają pozostałe konieczne wymagania

Prawo wspólnotowe ma zdolność bezpośredniego wpływania na zakres praw

podmiotowych oraz obowiązków podmiotów indywidualnych w dwóch układach:

−

wertykalnym (pionowym) – gdy norma rodzi skutki w relacjach między jednostką

a państwem

−

horyzontalnym (poziomym) – gdy norma rodzi skutki tylko pomiędzy jednostkami

Rozporządzeniom przypisuje się bezpośredni skutek tak w układzie

horyzontalnym jak i wertykalnym ponieważ ma zasięg ogólny i reguluje w sposób

abstrakcyjny nieokreśloną liczbę stanów faktycznych. W przypadku decyzji kwestia

bezpośredniego skutku nie jest już tak oczywista ponieważ decyzje mają charakter

indywidualny – adresowane do jednego, kilku lub nawet wszystkich państw

członkowskich. Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał, że jednostki mogą

powoływać się przed swoimi sądami na prawa z nich wynikające, a sądy mają

obowiązek brania ich pod uwagę w procesie orzekania. Natomiast bezpośrednia

skuteczność dyrektywy obowiązuje tylko w układzie pionowym, wynika to z faktu, że

przyznanie praw jednej stronie powoduje jednocześnie obciążenie obowiązkami, a

7

przynajmniej stworzenie niekorzystnej sytuacji drugiej strony.

ŚRODKI PRAWNE GWARANTUJĄCE PRYMAT PRAWA

WSPÓLNOTOWEGO

Wyróżniamy kilka grup środków proceduralnych będących gwarantem prymatu

prawa wspólnotowego:

1. Środki prewencyjne – należą tutaj konsultacje ze Wspólnotą i ewentualnie

innymi państwami członkowskimi przed wydaniem aktu prawa wewnętrznego

dotyczącego kwestii objętych integracją. Nie mają one jednak charakteru

obowiązkowego, wynikać mogą z ogólnych mechanizmów dotyczących

harmonizacji prawa lub z odpowiednich decyzji organów wspólnotowych.

2. Metody wykładni – domniemanie zgodności prawa krajowego z prawem

wspólnotowym oraz ogólne zasady interpretacji prawa.

3. Metoda wprowadzania szczególnych procedur stanowienia prawa

wewnętrznego – ma na celu zapewnienie sprawnego procesu legislacyjnego

związanego z implementacją prawa wspólnotowego. Systemy prawne państw

członkowskich przewidują delegację ustawodawczą dla rządu, jednak akty

prawne egzekutywy wymagają zatwierdzenia przez organy parlamentarne.

Metody wymienione powyżej ogólnie nazywane są metodami zapobiegania

konfliktom, oprócz nich przedstawia się jeszcze dwie metody dotyczące postępowania

przed Trybunałem Sprawiedliwości:

–

Pierwszy to postępowanie w sprawie niewywiązania się państwa ze zobowiązań

wszczynane przez organy Wspólnot, najczęściej Komisję, lub inne państwo

członkowskie. Może dotyczyć zarówno zaniechania wprowadzenia przez państwo

wymaganych przez prawo wspólnotowe aktów prawnych, jak też wprowadzenie w

prawie wewnętrznym normy sprzecznej z prawem wspólnotowym.

–

Drugi to zwracanie się przez sądy wewnętrzne o rozstrzygnięcie kwestii

wstępnych, w związku z ważnością aktów wspólnotowych, stosowaniem prawa

wspólnotowego, jego wykładnią oraz zakresem praw i obowiązków z niego

wynikających. Często przedmiotem postępowania jest rozwiązanie sporu między

8

prawem wspólnotowym a krajowym. Jednak samo rozstrzygnięcie należy do sądu

krajowego natomiast Europejski Trybunał Sprawiedliwości ma za zadanie

dostarczyć materiałów i interpretacji stosownych do rozstrzygnięcia.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI PAŃSTW

ZA NARUSZENIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

System odpowiedzialności państw w stosunku do jednostek nie został

uregulowany w samych traktatach czy ustawodawstwie wtórnym, ale wyłącznie w

orzeczeniach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Podkreślił on, że korzystanie

z uprawnień przyznanych jednostkom na mocy prawa wspólnotowego nie może być

uzależnione od podjęcia działań przez instytucje Wspólnoty lub państwa

członkowskie. Jeżeli jednostka z tych praw nie może korzystać, podmiot ponoszący

winę za to ograniczenie powinien być pociągnięty do odpowiedzialności

odszkodowawczej. Tak więc sądy krajowe mogą orzekać o takiej formie

odpowiedzialności. Jednak przywoływane naruszenie musi spełniać 3 podstawowe

warunki:



naruszenie musi dotyczyć bezpośrednio skutecznego przepisu prawa

wspólnotowego (rozpatruje się tu w szczególności: margines swobody

działania przyznany państwu członkowskiemu przez daną normę, winę państwa

bądź jej brak, możliwość usprawiedliwienia błędu państwa, przyczynienie się

instytucji Wspólnoty do powstania szkody)



naruszenie musi mieć poważny charakter (taki charakter ma np. naruszenie

prawa polegające na utrzymywaniu w mocy przepisów prawa wewnętrznego

sprzecznych z wydanym przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości

orzeczeniem)



musi zaistnieć związek przyczynowy między naruszeniem prawa

wspólnotowego i szkodą

Odszkodowanie przyznane za naruszenie spełniające powyższe kryteria

obejmuje wszelkie straty poniesione przez jednostkę, również utracony spodziewany

9

zysk, a jakiekolwiek ograniczenia wysokości odszkodowania przez państwo są

nielegalne. Przykładowo nielegalne jest wyznaczanie górnych limitów odszkodowań,

gdyż zaprzeczają one zasadzie pełnego zrekompensowania poniesionej przez

jednostkę szkody z tego tytułu. Jednak w przypadku gdy wielkość szkody jest trudna

do wykazania (udowodnienia) to w prawie krajowym mogą być zapisane

gwarantowane limity odszkodowania, ale tylko pod warunkiem, że zapewniona jest

przy tym możliwość dochodzenia odszkodowania w wyższej wysokości, gdy

poszkodowany zdoła wykazać wyższą szkodę. Limity takie mogą więc być

wprowadzane jedynie w interesie poszkodowanego. Zasada ta jest korzystna dla

podmiotów prywatnych w walce z organami państwowymi. Dochodzenie roszczeń

odbywa się przed sądami krajowymi, według procedur prawa wewnętrznego, a zasadą

generalną jest, że roszczenia oparte na prawie wspólnotowym powinny być

dochodzone przed tymi samymi organami i na podstawie tych samych przepisów, co

analogiczne roszczenia oparte na prawie wewnętrznym. Do obowiązków każdego

państwa członkowskiego należy wskazanie w wewnętrznym porządku prawnym sądu

właściwego do rozwiązywania sporów związanych z odpowiedzialnością

odszkodowawczą państwa wobec podmiotów prywatnych za naruszenie obowiązków

wynikających z prawa wspólnotowego. To przed tymi sądami krajowymi jednostki

mogą dochodzić takiego odszkodowania. O tym trybie i zasadach dochodzenia

odpowiedzialności decyduje prawo krajowe. Sąd krajowy musi (inaczej niż przy

odpowiedzialności za naruszenie przez organy państwa prawa krajowego) jednak

stosować przesłanki sformułowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Istotne jest przy tym, że dla dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej

państwa nie jest konieczne orzeczenie ETS w trybie dotyczącym dyscyplinowania

państw członkowskich za niewywiązywanie się z obowiązków wspólnotowych (art.

226 TWE). Skargę w tym trybie może wnieść tylko Komisja Europejska lub państwo

członkowskie, a nigdy podmiot prywatny.

10

KONFLIKT MIĘDZY PRAWEM WSPÓLNOTOWYM A PRAWEM

PAŃSTWOWYM

Niekiedy porządki prawne Wspólnoty Europejskiej oraz państw członkowskich

„zderzają” się, mówimy wtedy o konflikcie między nimi. Dzieje się tak zawsze kiedy

dyspozycja prawa wspólnotowego tworzy bezpośrednie prawa lub obowiązki dla

obywateli, będące w sprzeczności z normą prawa państwowego rodzi to dwie

fundamentalne kwestie organizacji Wspólnoty Europejskiej, podważające samo

istnienie wspólnotowego porządku prawnego. Jest to sprawa: natychmiastowego

stosowania prawa wspólnotowego oraz pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed

sprzecznym z nim prawem krajowym.

Natychmiastowe stosowanie prawa wspólnotowego oznacza, że przyznaje ono

prawa i obowiązki w sposób bezpośredni, i to nie tylko instytucjom wspólnotowym i

państwom członkowskim, ale także wszystkim obywatelom Wspólnoty. Jedną z zalet

Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich jest to, że uznał on bezpośrednie

stosowanie dyspozycji prawa wspólnotowego mimo początkowego oporu niektórych

państw członkowskich i że zagwarantował w ten sposób istnienie wspólnotowego

porządku prawnego. Wbrew opinii licznych rządów i swego rzecznika generalnego ,

TSWE biorąc pod uwagę naturę i założenia Wspólnoty oświadczył: „że Wspólnota

stanowi nowy porządek prawny(...), któremu podlegają nie tylko państwa

członkowskie, ale również ich obywatele, że prawo wspólnotowe niezależnie od

legislacji państw członkowskich podobnie jak tworzy obowiązki, tak ma również

nadawać prawa, które wchodzą do ich dorobku prawnego: że te rodzą się nie tylko

wtedy kiedy są wyraźnie zapisane w traktatach ale również na mocy zobowiązań,

które Traktat nakłada w sposób wyraźnie określony zarówno na obywateli jak i na

państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe”.

Co natomiast dzieje się gdy treść praw i obowiązków nałożonych przez

Wspólnotę Europejską jest sprzeczna z prawem państwowym?

Ten konflikt może być rozstrzygnięty tylko wtedy gdy jeden z dwóch porządków

prawnych ustąpi miejsca drugiemu. Pisane prawo wspólnotowe nie zawiera wyraźnej

regulacji tego problemu. Żaden z traktatów nie stanowi, że prawo wspólnotowe ma

11

pierwszeństwo przed prawem krajowym lub że jest wręcz na odwrót. A jednak spór

ten może być rozstrzygnięty tylko przez uznanie tego pierwszego wariantu. Bo co

pozostałoby ze wspólnotowego porządku prawnego, jeśli miałby zostać

podporządkowany prawu państwowemu? Dyspozycje Wspólnoty Europejskiej

mogłyby zostać zniesione przez jakąkolwiek ustawę państwową. Jednolite stosowanie

prawa we wszystkich państwach członkowskich byłoby niemożliwe tak samo jak

wypełnienie przez Wspólnotę Europejską misji jej powierzonej.

Problemu tego nie ma w odniesieniu do prawa międzynarodowego ponieważ

musi być ono włączone lub przeniesione do ustawodawstwa wewnętrznego kraju, by

stanowić integralną część jego porządku prawnego. Kwestia pierwszeństwa

rozstrzygana jest w oparciu o samo prawo wewnętrzne. W zależności od rangi jaką

prawo państwowe przyznaje prawu międzynarodowemu, to ostatnie może mieć

pierwszeństwo przed prawem konstytucyjnym, zostać umieszczone między prawem

konstytucyjnym a prawem powszechnym lub na tym samym poziomie co prawo

powszechne.

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnoty Europejskiej wydał 2 stwierdzenia

ważne dla stosunków między prawem wspólnotowym a prawem krajowym:

1. Państwa członkowskie przekazały ostatecznie suwerenne prawa Wspólnocie,

którą utworzyły i nie mogą cofnąć tego transferu środkami jednostronnymi

niezgodnymi z pojęciem wspólnoty.

2. Zasadą Traktatu jest, że kraj członkowski nie może sprzeciwiać się faktowi, że

prawo wspólnotowe stosowane jest jednolicie i w całości w całej Wspólnocie.

Z tych wszystkich uwag wynika, że prawo wspólnotowe utworzone na mocy

uprawnień przewidzianych w traktatach, ma pierwszeństwo przed wszystkimi

sprzecznymi z nim dyspozycjami państwowego porządku prawnego krajów

członkowskich.

ZASADA ŚCIŚLEJSZEJ WSPÓŁPRACY W PRAWIE UE

Jedną z najważniejszych cech prawa wspólnotowego było jego jednolite

obowiązywanie na całym terytorium Unii Europejskiej. Jednak w miarę postępującej

12

integracji okazało się, że coraz trudniej jest znaleźć w niektórych dziedzinach

rozwiązania które satysfakcjonowałby wszystkie państwa członkowskie. Tak więc

Unia stanęła przed trudnym wyborem: rezygnacji ze współpracy w tych dziedzinach,

w których niektóre państwa się jej sprzeciwiają lub są z różnych względów niezdolne

do jej podjęcia albo wypracowania mechanizmów pozwalających na współpracę

pomimo sprzeciwów lub oporu takich państw. Postanowiono wprowadzić instytucję

współpracy zacieśnionej, otwiera ona drogę dla tych państw, które chcą pogłębić

istniejące stosunki albo rozciągnąć współpracę na nowe dziedziny.

Traktat amsterdamski, który wszedł w życie 1 maja 1999 roku sprecyzował

warunki na jakich taka współpraca będzie możliwa. Musi w niej uczestniczyć co

najmniej 8 państw członkowskich. Nie może ona naruszać ram instytucjonalnych

Unii, chodzi tu o tworzenie nowych organów oraz musi być powiązana z celami Unii.

Dopuszczalna jest wyłącznie wtedy gdy nie ma innej możliwości osiągnięcia

zamierzonego celu. Współpraca zacieśniona musi odznaczać się wyjątkowym

charakterem tzn. najpierw należy podjąć próbę zgłoszenia odpowiedniej inicjatywy na

forum UE, musi być otwarta na możliwość przystąpienia w przyszłości innych państw

członkowskich. Traktat wymaga przy tym zachowania odpowiednich procedur,

zwłaszcza działania na wniosek Komisji i za zgodą Rady UE. Ponadto koszty

współpracy – poza kosztami administracyjnymi instytucji – będą ponoszone przez

państwa członkowskie uczestniczące we współpracy, chyba że Rada UE zdecyduje

inaczej. Szczególne wymogi dotyczą współpracy zacieśnionej w poszczególnych

filarach. W I filarze (ma charakter gospodarczy, obejmuje: unię gospodarczą i

walutową, unię celną, rynek wewnętrzny, wspólną politykę rolną i politykę

strukturalną) współpraca nie może dotyczyć kwestii należących do wyłącznej

kompetencji Wspólnoty, nie może naruszać polityk wspólnotowych, a także nie może

dotyczyć obywatelstwa europejskiego i prowadzić do dyskryminacji obywateli państw

członkowskich nieuczestniczących we współpracy. Natomiast w III filarze (filar

współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych) współpraca jest dopuszczalna

tylko wtedy, jeżeli ma prowadzić do szybszej i efektywniejszej budowy obszaru

wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, stosowana ma być także specyficzna

procedura - działanie na wniosek państw członkowskich, decyzja Rady podjęta

13

większością kwalifikowaną. Traktat nicejski wprowadza możliwość podejmowania

współpracy zacieśnionej również w II filarze (wspólnej polityki zagranicznej i

bezpieczeństwa) jest ona jednak ograniczona do wykonywania wspólnych stanowisk i

wspólnych działań, ale wyłączona w kwestiach militarnych. Procedura współpracy

jest podobna jak w III filarze.

14

BIBLIOGRAFIA

1. Borchardt Klaus – Dieter: ABC Prawa Wspólnotowego, Warszawa 2001

2. Czapliński W.: Zarys prawa Europejskiego, Warszawa, Helsińska Fundacja

Praw Człowieka 1999.

3. Litynski G.: Prawo wspólnotowe a prawo lokalne

4. Rzepa Zbigniew: Bezpośrednie stosowanie i bezpośrednia skuteczność prawa

wspólnotowego, Poznań 2003

5. www.wikipedia.pl

15