Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

149 z 633

Faza opisywania i

interpretacji

• działania diagnosty podczas tego etapu

procesu diagnozowania polegają –
ogólnie mówiąc – na scalaniu kolejno
uzyskiwanych danych w abstrakcyjne
kategorie opisowe (klasy), a następnie
poszukiwaniu mechanizmu,
wyjaśniającego problem klienta

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

150 z 633

Opis i interpretacja

• opis i interpretacja to efekt myślenia i wychodze-

nie poza dostarczone informacje – jego wynik
stanowi pewne novum w stosunku do tego, co diagnosta
wiedział wcześniej;

• na tym etapie postępowania mamy do czynienia z

procesem odwołania się do pojęć abstrakcyjnych (w
szczególności: do teorii psychologicznej) w celu
nadania organizacji zebranym wcześniej oddzielnie
danym, całościowego zrozumienia jednostki oraz
sformułowania hipotetycznych wyjaśnień dynamiki
analizowanego problemu aby nakreślić plan interwencji
(tzw. opracowanie przypadku; case conceptualization)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

151 z 633

Opis

Opis zachowań testowych to:
• kolekcja zdań, odnoszących się do konkretnego

(jednostkowego) zbioru niepowiązanych
wyników testowych, które oparte są na
analizie podobieństwa osoby badanej do grupy
odniesienia (norm)

– ten wynik odchyla się od

typowych osób z próby normalizacyjnej o .... z

• zbiór korelatów behawioralnych (mechaniczne

zestawienie znaczeń interpretacyjnych)

– inne

osoby o podobnych wynikach są także ....

• wskazywanie jako przyczyny obserwowanych

zachowań nie obserwowanej cechy (opis
zagregowany)

– to jest „neurotyk”

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

152 z 633

Proces scalania danych

dane

1

dane

2

dane

3

kategoria

opisowa A

dane

4

dane

n

kategoria

opisowa B

mechanizm

psycholo-

giczny

(wyjaśnianie)

wybór na

podsta-

wie teorii

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

153 z 633

Kryteria wyboru teorii

psychologicznej

• albo psycholog

z góry określa

, że konkretny klient

jest „modelowym człowiekiem danej teorii
psychologicznej”, często na podstawie pierwszego
wrażenia

• albo

wynika on z paradygmatycznych preferen-

cji psychologa (a co za tym idzie z doświadczenia
lub uprzedzenia)

• lub

dobiera on do konkretnego przypadku znaną mu

teorię, a nawet wykorzystuje jednocześnie (eklek-
tycznie) wiele perspektyw teoretycznych

Odwołanie się do teorii psychologicznej pozwala uniknąć tego, że własne stany

psychiczne, stany znane nam z własnego doświadczenia rzutujemy na inną
osobę.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

154 z 633

Dane symptomatologiczne

i etiologiczne (1)

Zbierane podczas badania dane można ująć w dwie grupy:
1) dane symptomatologiczne, oparte na założeniu, że

określone właściwości zachowania, ujawnione podczas
badania, charakteryzują zachowania jednostki także w
innych, pozatestowych sytuacjach; w tym ujęciu
zachowania testowe podobne są do pozatestowych

2) dane etiologiczne, oparte na założeniu iż dane

dostarczone przez badanie dają się wykorzystać jako
materiał do wnioskowania o przyczynach zachowań
pozatestowych; tu akceptujemy różnicę zachowań
testowych i pozatestowych oraz możliwość pośredniego
o nich wnioskowania.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

157 z 633

Dane symptomatologiczne

i etiologiczne (2c)

wywoła-

ne

zacho-

wania

testowe

zacho-

wania

poza-

testowe

wywoła-

ne

zacho-

wania

testowe

zacho-

wania

poza-

testowe

wspólna

przyczy-

na

trafność kryterialna

trafność

teoretyczna

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

159 z 633

Wyjaśnianie (1)

• potocznie interpretacja oznacza wyjaśnianie czegoś

komuś, kto nie rozumie tego za pomocą dostępnych mu
(aktualnie) narzędzi poznawczych

• wyjaśnianie to uczynienie czegoś zrozumiałym,

podanie powodów czegoś, poszukiwanie racji,
identyfikacja przyczyn – jest więc ono czynnością
(procesem myślowym), która pozwala w spójny
sposób i zgodny z prawami logiki uzasadnić
(uprawomocnić) nowe twierdzenia na podstawie
wiedzy (przesłanek) już posiadanej i uznanej za
prawdziwą

• celem wyjaśnienia jest więc udzielenie odpowiedzi na

pytanie: Dlaczego tak jest?

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

160 z 633

Wyjaśnianie (2a)

Wyjaśnianie w nauce to taki rodzaj rozumowania, który

polega na wyprowadzeniu zdania opisującego zdarzenie,
które ma być wyjaśnione (eksplanandum) z pewnego
zbioru zdań, zawierających wyjaśnienie (eksplanans).

Innymi słowy jest to wskazanie, że wyjaśniane zdarzenie

(eksplanandum) zaszło lub przebiega zgodnie z
określonym prawem nauki, przy czym prawa występujące
w eksplanansie nie muszą mieć koniecznie charakteru
przyczynowego.

Podstawą do przewidywania pojawienia się u osoby

uczestniczącej w badaniu właściwości X, Y, Z może być więc
prawo ogólne, sformułowane w jakiejś teorii psychologicznej.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

161 z 633

Wyjaśnianie (2b)

Można to opisać następująco:

ogólna prawidłowość: cecha C jest przyczyną zachowań X, Y , Z

oraz

oraz

brak czynnik

brak czynnik

ó

ó

w blokuj

w blokuj

ą

ą

cych ujawnienie si

cych ujawnienie si

ę

ę

cechy C

cechy C

[lub]

[lub]

[istniej

[istniej

ą

ą

czynniki sprzyjaj

czynniki sprzyjaj

ą

ą

ce ujawnieniu si

ce ujawnieniu si

ę

ę

cechy C]

cechy C]

oraz

osoba O posiada cechę C, gdyż zaobserwowano jej wskaźnik I

ergo

u osoby O spodziewać się należy zachowań X , Y, Z

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

163 z 633

Wyjaśnianie (4)

Przedmiotem psychologicznego wyjaśnienia nie są dane,

widziane oddzielnie – ale wiązane w jakieś sensowne
całości, systemy. To, czy udało się taką hipotetyczną
sensowną całość znaleźć podlega weryfikacji - na
przykład czy pozostające poza systemem dane dają się
weń włączyć. Gdy tak nie jest, wówczas hipotetyczna
reguła nie ma zastosowania; gdy tak się stanie
interpretację można poszerzać.

Istotą interpretacji psychologicznej jest więc

wiązanie rejestrowanych pierwotnie jako
niezależne informacji charakteryzujących
jednostkę i zorganizowanie ich w sensowną
całość.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

164 z 633

Wyjaśnianie (5)

Wyjaśnianie w psychologicznym rozumieniu polega

na wskazywaniu racji uzasadniających taką a
nie inną organizację (strukturę) informacji o
osobie badanej.

Przedmiotem (obiektem) tak rozumianego

wyjaśniania (interpretacji) są zachowania
obserwowane (rejestrowane) podczas badania
wraz z zachowaniami w sytuacjach, w jakich
rzeczywiście funkcjonuje osoba badana.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

165 z 633

Wyjaśnianie (6)

Wyjaśnienia psychologiczne powinny wskazywać na

źródło zbioru obserwacji, ich przeszłą przyczynę
wyznaczającą tor obserwowanych zmian,
wskazywać ich wzajemne funkcje, znaczenie
(sens) i implikacje.

Mechanizm psychologiczny to opis wzajemnych

powiązań czynników wyjaśniających i wyjaśnianych;
typu:

X

4

Y

X

2

X

3

X

1

X

5

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

167 z 633

Przedmiot wyjaśniania (1)

Przedmiotem interpretacji psycholo-

gicznej (wyjaśniania) są zachowania
obserwowane (rejestrowane) podczas
badania wraz z zachowaniami w
sytuacjach życiowych
(rzeczywistych).

Przedmiotem interpretacji nie jest grupa ludzi podobna do

siebie pod jakimś względem; przedmiotem wyjaśniania
psychologicznego jest indywidualna historia życia jednostki
ludzkiej.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

168 z 633

Przedmiot wyjaśniania (2)

w życiu

1

jest

0

brak

w

b
a

d

a

n

iu

(t

e

ś

c

ie

)

1

jest

1 1

1 0

0

brak

0 1

0 0

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

170 z 633

Przedmiot wyjaśniania (4)

Nie jest to weryfikacja hipotez o trafności

stosowanych testów. Jest to natomiast
weryfikacja hipotez o stopniu
podmiotowości zachowania.

W tym rozumieniu stopień podmiotowości

zachowania jest odzwierciedleniem swoistego
oporu jednostki wobec sytuacyjnych nacisków,
stosunku jej tendencji akomodacyjnych do
asymilacyjnych, stosunku niezależności do
konformizmu.

Ponadto opisać można sposób, w jaki wchodzą

ze sobą w interakcję czynniki podmiotowe i
czynniki przedmiotowe, odtwarzając
specyficzną dla jednostki historię tych interakcji.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

171 z 633

Propozycja scalania

wyników

poziom

funkcjonowania

w danym

obszarze (np.

wysoki,

przeciętny,

niski)

opis

funkcjonowania

w danym
obszarze

podczas

badania i

warunkach

rzeczywistych

hipotetyczne
wyjaśnienia,

hipotezy,

prawidłowości,

związki,

mechanizm

psychologiczny;

ocena

wariantów

wyjaśniania

uzasadnienie

w zebranych
danych i ew.

powołanie

się na źródła

literaturowe

zalecenia

diagnostyczne,

dodatkowe

pytania, luki

informacyjne;

obszar i cel

zbierania

dodatkowych

informacji

zalecenia

co do

interwencji

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

172 z 633

Metody analizy znaczeń

(interpretacji klinicznej)

1)

analiza formalnych i strukturalnych właściwości
komunikatów, w tym analiza kontekstu

2)

eliminowanie nadmiarowości poprzez proces

abstrakcji i selekcji,

3)

ustalanie wewnętrznej spójności,

4)

analiza emocjonalnych reakcji klinicysty na
zachowania osoby badanej.

5) dekodowanie komunikatów za pomocą zestawu

reguł semantycznych i gramatycznych,

analiza

treści

6)

poszukiwanie wzorca (synteza i kategoryzacja),

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

177 z 633

Kryteria trafności

interpretacji

psychologicznej

1. wewnętrzna zgodność
2. empiryczne uzasadnienie
3. zwartość (lapidarność)
4. kompletność

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

180 z 633

Mechanizmy obronne a

diagnoza (1)

• w sytuacji diagnostycznej mechanizmy obronne

sprzyjają symbolicznej komunikacji

• mówiąc, że czyjeś działanie determinowane jest

treściami wypartymi mamy w istocie na myśli to,
że owe treści wyznaczały by działania
jednostki w taki sam sposób, jakby były
przez nią uświadamiane.

Przymiotnik "nieświadomy" nie oznacza przyczyny

specjalnego rodzaju; oznacza jedynie, iż ta
jednostka w tym momencie nie może sobie
uświadomić tego, co dla innych jednostek jest
treścią ich świadomości, a dla niej stanie się
świadome w efekcie profesjonalnej interwencji.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

183 z 633

Dwa rodzaje wyjaśnień

psychologicznych

Psycholog, po zinterpretowaniu

zachowań jednostki

(zarówno

faktycznych zachowań jak i rejestrowanych
podczas badania)

, przystępuje do

dwóch następnych rodzajów
wyjaśniania, nazywanych:

–orzekaniem diagnostycznym

(opisem)

–przewidywaniem (prognozą)

.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

184 z 633

Orzekanie diagnostyczne

(1)

Orzekanie diagnostyczne jest klasyfikacją,

zdawaniem sprawy z aktualnego położenia
jednostki i stanu jej społecznego
otoczenia.

Celem orzekania diagnostycznego jest

trafny i dokładny opis aktualnego
stanu badanej jednostki i jej
otoczenia.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

185 z 633

Orzekanie diagnostyczne

(2)

Jest to rozwinięte i ujęte w innym języku wyjściowe

stwierdzenie badanej osoby: „Coś jest ze mną nie
tak?” „Dlaczego coś jest nie tak?” „Dlaczego teraz
jest nie tak?” „Dlaczego ze mną jest nie tak?”

Oczywiście nie jest to jedynie zastąpienie stwierdzeń

języka potocznego twierdzeniami formułowanymi
przez profesjonalistę. Jest to próba odpowiedzi na
pytanie, czym jest owo „coś”.

Jest to też odniesienie stwierdzanego stanu do

przyjętego przez psychologa kryterium normalności
(„nie tak” jak typowo)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

186 z 633

Orzekanie diagnostyczne

(3)

Jest to klasyfikacja z warunkowym szacowaniem

prawdopodobieństwa odpowiedniości danej
kategorii dla osoby badanej, na podstawie
odpowiedzi o przyczyny zachowań testowych i
rzeczywistych.

Na podstawie zebranych danych i wiedzy o

częstości ich występowania w populacji możemy
z prawdopodobieństwem

α

stwierdzić, że osoba

badana należy do klasy (kategorii) X.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

187 z 633

Cechy poprawnej

klasyfikacji

Każdą klasyfikację charakteryzować powinny

następujące cechy formalne:

rzetelność

(tj. powtarzalność zaliczania do tej

samej kategorii obiektów o tych samych cechach - lub
podobnych)

,

rozłączność

(tj. specyficzność kategorii, ostrość ich

granic)

kompletność

(tj. stopień, w jakim wszystkie ważne

aspekty analizowanego zjawiska można objąć danym
systemem klasyfikacji)

jednorodność

(tj. to samo kryterium do wszystkich

podklas).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

188 z 633

Prognoza

to przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk

czy zdarzeń na podstawie uzasadnionych
przesłanek ustalonych w toku badań,
stanowiące wytyczną do dalszego
postępowania.

Każda prognoza jest hipotezą wynikającą zarówno z

posiadanej wiedzy jak i z przyjętych założeń, których
poprawność zazwyczaj przyjmuje się bez dowodu.

Przewidywania mają charakter warunkowy, jawnie

wskazując na te okoliczności, od jakich zależy trafność
prognozy.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

189 z 633

Prognozowanie

diagnostyczne

Należy rozróżnić trzy rodzaje prognoz,

które można by określić jako
przewidywania podstawowe, operacyjne
i pragmatyczne.

Prognoza

podstawowa

(wyjściowa)

Zalecenia

wyprowadzane z

wiedzy

prakseologicznej

Przewidywania

wyprowadzane z

wiedzy operacyjnej

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

190 z 633

Prognoza podstawowa (1)

W prognozie podstawowej opisuje się - z
określoną pewnością - przyszłą drogę jednostki
i jej społecznego otoczenia od stanu
będącego przedmiotem orzekania
diagnostycznego do koniecznego (o ile nic się
nie zmieni w układzie jednostka-otoczenie) stanu
w przyszłości przy powstrzymaniu się od
interwencji.

Ma ona charakter ekstrapolacji, albo tzw.
„prognozy inercjalnej” czyli „jutro będzie to, co
dziś”.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

192 z 633

Prognoza wyjściowa a

interwencja

Przewidywanie w formie wyjściowej

ekstrapolacji stanowi podstawę –

wraz z wiedzą operacyjną i wiedzą
prakseologiczną

– i układ odniesienia

formułowania przewidywań,
prowadzących do planu interwencji
psychologicznej.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

193 z 633

Przewidywania operacyjne 1

Prognozy operacyjne mają następującą

formę: jeżeli dowolny psycholog wykona
(w odpowiednim czasie T

x

) takie to

działania D

1

... D

n

względem jednostki i jej

społecznego otoczenia, to (po określonym
czasie T

y

) zdarzy się – z taką oto pewnością

P

z

– to, a nie coś innego SIO

1

... SIO

n

.

Określają one pulę możliwych do podjęcia
działań.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

199 z 633

Zalecenia prakseologiczne 2

Dopiero wzięcie pod uwagę faktycznych,

kontekstowych okoliczności oraz ocena
wartości przyszłych, potencjalnie osiągalnych
stanów pozwala na sformułowanie planów
zmiany rzeczywistości (interwencji), opartych na
wiedzy prakseologicznej.

Wartość tych przyszłych stanów zależy zarówno

od tego, w jakim stopniu zbliżają się do stanu
pożądanego (normalności), jak i od tego, w
jakim stopniu dotyczyć będą tej dziedziny
funkcjonowania, której i pacjent i jego otoczenie
przypisują istotne znaczenie

(istotność kliniczna)

.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

200 z 633

Zalecenia prakseologiczne 3

Spośród puli działań, będących treścią

prognoz operacyjnych wybiera się
takie, które dla tego układu warunków

(jednostka i jej społeczne otoczenie <=> osoba
realizująca interwencję <=> czas jaki ma do
dyspozycji)

z najwyższym prawdopodo-

bieństwem pozwolą osiągnąć pożądany
stan.

Wybrana prognoza pragmatyczna staje

się w ten sposób zaleceniem

(dalej)

.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

201 z 633

Decyzja o interwencji (1)

Zestawienie strat (jednostkowych, społecz-

nych) – wynikających z powstrzymania się od
działania i pozostawienia stanu wskazanego w
orzeczeniu diagnostycznym

(tak jest)

lub

przewidywanego w predykcji ekstrapolacyjnej
(podstawowej –

tak może być

) oraz kosztów

osiągania pożądanego stanu, wskazanego w
predykcji prakseologicznej – z zyskami
stanowi podstawę podjęcia decyzji o
wyborze rodzaju interwencji i planie jej
realizacji.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

202 z 633

Decyzja o interwencji (2)

Nie wystarczy stwierdzić, że różnica stanów sprzed

i po interwencji jest większa niżby wynikało to z
działania czynników dotychczasowych lub
losowych (istotna).

Różnica ta bowiem musi być taka, by aktualny stan

jednostki można było zakwalifikować jako
optymalny oraz by owa zmiana dotyczyła tej
dziedziny funkcjonowania, której i jednostka i jej
otoczenie (w tym np. zleceniodawca selekcji)
przypisują ważne (duże) znaczenie

(istotność

kliniczna)

.

W przeciwnym razie interwencja psychologa

może być skuteczna (faktyczna), ale
nieistotna.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

203 z 633

Decyzja o interwencji (3)

Samo jednak oszacowanie różnicy

kosztów nie wystarczy – musimy
jeszcze znać środki (diagnostyczne)
kontroli zmiany.

To one bowiem pozwolą nam ocenić, czy

interwencja osiąga swoje planowane
skutki i – gdy tak nie jest – powrócić do
poszukiwania optymalnej interwencji.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

205 z 633

Decyzyjny

proces

optymalizacji

działań

powtarzanie pewnych faz o charakterze

przyrostowym, gdzie poprzednia faza

dostarcza informacji wejściowych dla

następnej fazy

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

210 z 633

Interwencja

takie celowe przedsięwzięcie, planowane przez

osobę wykształconą do takich zadań, na
podstawie jej wiedzy operacyjnej i pragmatycznej,
którego celem jest zmiana położenia jednostki
przez usunięcie ograniczeń uczestniczenia w
subiektywnie sensownym oraz dającym
satysfakcję życiu, podejmowana na jej (ich)
prośbę;

zmiana umożliwiająca zrealizowanie zachowań nie

znajdujących się dotychczas wśród faktycznych
zachowań jednostki, a których nie jest ona
zdolna osiągnąć tylko własnymi siłami lub
wyłącznie na podstawie istniejących możliwości

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

211 z 633

Interwencja i jej formy

Formy interwencji:
• selekcja

(osób, warunków)

• modyfikacja

(osób, warunków)

• komunikowanie wyników

działań diagnostycznych

(formalne, nieformalne)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

212 z 633

Selekcja a modyfikacja (1)

W przypadku selekcji przyjmujemy (z

takich czy innych powodów)
niezmienność osób i warunków, w
przypadku modyfikacji natomiast
uznajemy nadrzędność celu; selekcja
zorientowana jest na normy, a
modyfikacja na standardy.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

214 z 633

Selekcja i jej specyfika (1)

Z selekcją mamy do czynienia

wówczas, kiedy psycholog
dokonuje wyboru z jakiejś grupy
ludzi niereprezentatywnej jej
podgrupy lub gdy dobiera ludzi
do warunków (nikogo nie
odrzucając).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

216 z 633

Modyfikacja i jej specyfika

Gdy psycholog przyjmie, że istnieje możliwość i/lub

potrzeba skutecznej zmiany warunków zewnętrznych
(i/lub właściwości podmiotowych), to poszukuje techniki
umożliwiającej zmianę (modyfikację) ich na takie, które
pozwolą osobom o wyjściowych właściwościach
podmiotowych (lub w wyjściowych warunkach
zewnętrznych) uzyskać pożądane efekty.

Strategia modyfikacji może przyjąć formę strategii

modyfikacji warunków albo modyfikacji osób.
Przykładem realizacji strategii modyfikacji osób jest
terapia lub kształcenie, przykładem strategii modyfikacji
warunków może być zmiana organizacji czy programów
kształcenia.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

218 z 633

Komunikowanie

Osobom korzystającym z diagnozy (...) psychologicznej

psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i
uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób.
Psycholog unika (...) okazji do błędnej interpretacji
podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych
psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie
zrozumiane

. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa,

punkt 20

Osoba badana ma prawo wiedzieć, komu i jakie informacje

zostaną przekazane, ma też prawo poznać wnioski
(rekomendacje), wyprowadzane na podstawie badania i
ich uzasadnienie.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

219 z 633

Komunikowanie

Komunikowanie posiada cechy interwencji,

współwystępując z innymi jej formami, bądź
też występując samodzielnie.

Niezależnie od tego, czy adresatem informacji

diagnostycznych jest osoba badana czy też
ktoś inny (prawny opiekun, lekarz, nauczyciel,
rodzice, współmałżonek, sędzia, itp.), zawsze
jednak efektem przekazania tych informacji
jest zmiana położenia jednostki.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

220 z 633

Funkcje komunikowania

legitymizująca

wyjaśniająca

perswazyjna

rozwijająca

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

229 z 633

Zakres komunikowania

Przekazywanie informacji zwrotnych osobie

badanej powinno być przede wszystkim
kompletne i skuteczne, tj. takie, by osoba
badana wszystkie przekazywane jej informacje
zrozumiała i zaakceptowała.

Zdolność wyjścia poza żargonowe określenia

może być dobrym testem rozumienia treści,
które chce się przekazać i gwarantować ich
akceptację.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

230 z 633

Kompletność

komunikowania

Kompletność przekazywanych informacji

dotyczy wskazywania zarówno na to, co jest
jednostkowe i charakterystyczne dla osoby
badanej, jak i na to, co wspólne dla osób w
podobnej sytuacji.

Kompletność posiada jednak praktyczną granicę

- jest nią poczucie zagrożenia osoby
badanej. Wdawanie się w spory i
przyjmowanie pozycji "fachowca, który wie
lepiej" bardziej służy potwierdzaniu poczucia
własnej wartości diagnosty, niż budowaniu
zaufania, niezbędnego do dalszych kontaktów
z psychologiem.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

232 z 633

Pytania...

Czy osobom ciężko chorym należy mówić
prawdę o ich stanie?

Czy lekarz zawsze powinien informować pacjenta, jaką chorobę
u niego rozpoznał, jakie są nadzieje na jej wyleczenie, jaki

będzie jej prawdopodobny rozwój i przebieg, i kres?

Czy też są sytuacje, w których nie jest on
zobowiązany do mówienia prawdy, lecz
ma prawo do milczenia lub nawet do
kłamstwa?

Włodzimierz Galewicz Prawda dla chorych

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

241 z 633

Efekt Barnuma

• Efekt Barnuma - nazwę swą wziął od XIX-wiecznego

właściciela cyrku Barnum and Bailey's Show Circus –
Phineasa Taylora Barnuma. Jest on autorem tezy, że
sukces widowiska zapewnia dostarczenie każdemu tego,
co go zainteresuje (a little something for everybody)

• nazwę tę wprowadzili do psychologii Meehl, Forer oraz

Marks i Seeman. W psychologii efekt Barnuma (Forera)
oznacza opis wyników badania jednostki udający
unikalny, a faktycznie pasujący do każdego ze względu
na swoją trywialność, niejasność i ogólność.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

244 z 633

Dlaczego opisy z efektem

Barnuma działają?

• może są one po prostu prawdziwe w odniesieniu do

większości ludzi i czytając je ludzie trafnie interpretują je
jako rzeczywiste fakty.

• może też ludzie generalnie mają skłonność do spostrzegania

siebie jako podobnych do innych ludzi.

• może ludzie są po prostu łatwowierni i porównują opisy z

tych, co chcą usłyszeć, a nie z faktycznymi zdarzeniami.

• może jest to efekt chęci nadawania sensu nawet

bezsensownym zbitkom informacji.

• może mamy do czynienia z samopodtrzymującym się

mechanizmem poszukiwania potwierdzenia pierwszej
informacji w pojawiających się kolejnych danych

• może mamy do czynienia z nastawieniem na wyszukiwanie

informacji zgodnych z posiadaną i akceptowaną wiedzą o
sobie

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

245 z 633

Efekt Barnuma a źródło

informacji

•

kiedy mówiono osobom badanym, że albo podane im opisy są
indywidualne (unikalne) albo stosują się do wielu osób okazało się, że te
pierwsze istotnie częściej traktowane są jako trafne.

•

studenci dostarczali (fałszywym) astrologom dokładne dane o dacie i
miejscu urodzenia, dane przybliżone albo w ogóle nie dostarczali
informacji o urodzeniu. Następnie studenci oceniali przedstawione im
horoskopy wykorzystujące efekt Barnuma. Okazało się, że najwyższe
oceny trafności opisów przyznali studenci z pierwszej grupy (średnio 88%
idealnej trafności), potem z drugiej grupy, a najgorzej z grupy, która nie
podała żadnych informacji o dacie i miejscu urodzenia (średnio 65%
idealnej trafności).

•

większą wiarygodność miały techniki projekcyjne niż rozmowa
psychologiczna czy najniżej cenione techniki kwestionariuszowe.
Być może powodem jest przekonanie, że skoro zachowania testowe mają
indywidualny charakter, to indywidualne są opinie na nich oparte lub
pogląd, że wyniki technik projekcyjnych wymagają specyficznej i
zindywidualizowanej oraz tajemniczej interpretacji, co gwarantuje ich
trafność.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

248 z 633

Pomiar (1)

Pomiar to według współczesnej fizyki proces

oddziaływania przyrządu z badanym obiektem,
zachodzący w czasie i przestrzeni, którego
wynikiem jest uzyskanie informacji o
własnościach (cechach) obiektu.

Pomiar oznacza też wyrażenie cechy obiektu

jako krotności powszechnie zaakceptowanej
jednostki.

Obiektywność rozumiana jako niezależność

wyniku pomiaru od osoby go dokonującej i ma
swe źródło w istnieniu wzorca, będącego
jednostką pomiaru.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

249 z 633

Pomiar (2)

Aby można było wykorzystać system numeryczny

jako model mierzonej właściwości, konieczne
jest spełnienie założenia o równości jednostek.

Tylko wówczas operacje na liczbach mają sens,

jeżeli założenie takie jest spełnione przez
obiekty, które te liczby reprezentują.

Nakłada to na psychologiczne narzędzie pomiaro-

we - test - wymóg równej wartości pomiarowej
wszystkich jego zadań (jednorodności testu).

(5-4)=(100-99)=1

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

250 z 633

Pomiar w sporcie

• Wszystkie dyscypliny sportu można ogólnie

podzielić na wymierne i arbitralne.

• W dyscyplinach wymiernych liczy się tylko

mierzalny wynik (biegi - czas).

• W dyscyplinach arbitralnych trudno

powiedzieć, co dokładnie miałoby być
mierzone, dlatego o kolejności zawodników
decydują sędziowie, przyznając oceny. Nie
są one oczywiście w pełni dowolne – są tu
dość precyzyjnie określone reguły.

http://sport.skoki.narciarskie.w.interia.pl/pkt_skokow.htm

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

253 z 633

Pomiar w psychologii

Dysponując testem o równych jednostkach i

jednorodnym możemy zmierzyć poziom badanej
właściwości, wyrażając go w postaci
wielokrotności jednostek wzorcowych.

Wówczas poziom badanej właściwości odpowiada

sumie zadań (pytań) poprawnie rozwiązanych
(diagnostycznie) przez osobę badaną, akceptując
arbitralność przyjętych jednostek.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

254 z 633

Pomiar w psychologii -

krytyka

"(...) termin 'pomiar' nie jest stosowany w
psychologii osobowości zgodnie z jego -
przyjętym w naukach empirycznych -
statusem logicznym (...)" (Stachowski, 1983,
str.196).

To co robi się w psychologii jest liczeniem a nie

mierzeniem - czyli że oznaczenia liczbowe
wywodzą się ze zliczania, a nie pomiarów, zaś
"... występująca w liczeniu abstrakcja nie jest
abstrakcją naukową ..." (Stachowski op.cit.,
str. 202).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

255 z 633

Rola pomiaru

Inna jest rola pomiaru w psychologii, a inna w na

przykład fizyce.

Thomas S. Kuhn twierdzi, że pomiar potrzebny

jest w fizyce m.in. do pokazania zgodności
przypuszczenia o wartościach liczbowych
(opartego na teorii) z rzeczywistością.

Hipoteza wyprowadzona z ilo

Hipoteza wyprowadzona z ilo

ś

ś

ciowej teorii dotyczy prognozy

ciowej teorii dotyczy prognozy

wyniku empirycznego.

wyniku empirycznego.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

256 z 633

Specyfika pomiaru w

psychologii (1)

Każdy pomiar psychologiczny ma charakter

pośredni, a jego precyzja wyznaczona jest
dokładnością operacjonalizacji, a nie narzędzi.

Pomiar odnoszony do kryterium (criterion-

referenced assessment) - procedura
testowania porównująca osiągnięcia jednostki
z obiektywnymi standardami biegłości.

Pomiar odnoszony do normy (norm-referenced

assessment) - pomiar opierający się na
porównywaniu osiągnięć jednostki z
osiągnięciami innych osób.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

261 z 633

Formy danych

diagnostycznych

Dane diagnostyczne pochodzące z obserwacji

zachowań testowych można widzieć jako:

• próbki - celowa lub reprezentatywna próbka

zachowań badanej osoby

• korelaty - pozwalają określić stopień, w jakim

współwystępują ze sobą jakieś dwa zbiory
wyników, sa więc przydatne, gdy poszukujemy
związków przyczynowo-skutkowych

• znaki, symbole -

rzecz, cecha lub zjawisko połączone

związkiem z inną rzeczą, cechą lub zjawiskiem dla jakiejś
grupy, między której członkami istnieje jakaś umowa,
ustalająca szeroko rozumiany stosunek oznaczania (związek).
Bycie znakiem czegoś implikuje możliwość interpretacji ze
względu na cel komunikacyjny, jaki to coś pełni.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

272 z 633

Czym jest test

psychologiczny?

• według Standardów dla testów stosowanych w

psychologii i pedagogice test jest „(...) zbiorem
zadań lub pytań, które (...) mają wywoływać
określone rodzaje zachowań”

• próbka zachowania (emocji, uczuć, procesów

poznawczych)

• standaryzowana procedura systematycznego

zbierania próbek (zachowania itp.) w celu
mierzenia właściwości psychologicznych i
opisywania ich za pomocą kategorii lub
wyników liczbowych

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

273 z 633

Specyfika testów wg

Rapaporta, Gilla i Schafera

(1)

• badanie i obliczanie wyników testu nie

powinno zajmować wiele czasu, powinien
on być prosty dla badającego oraz nie
wymagać nawiązywania bliskich stosunków
z osobą badaną

• ma być to sytuacja standaryzowana zarówno

w tym sensie, że wszyscy badani powinni
otrzymać ten sam materiał w tych samych
warunkach, jak i tyle samo współpracy od
badającego;

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

274 z 633

Specyfika testów wg

Rapaporta, Gilla i Schafera

(2)

• zachowania testowe powinny być

jednoznaczne, a procedura badania powinna
być taka, by bez wątpliwości dało się
obserwować początek wykonywania zadania
przez osobę badaną, a sposób i czas jego
zakończenia jasno był określony w instrukcji;

• zachowanie będące przedmiotem obserwacji

powinno dać się w pełni rejestrować, a od
badającego powinno się wymagać minimum
arbitralnych i subiektywnych decyzji
odnośnie do selekcji materiału do
rejestrowania.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

275 z 633

Definicja sytuacji

diagnostycznej (testowej)

• to taka sytuacja, w której osoba badana

uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu,
jakim jest jej ocena;

• sytuacja tworzona specjalnie dla celów

diagnostycznych i w której wywołuje się
zachowania typowe pod względem tej
charakterystyki, jaka ma być przedmiotem
celowej obserwacji;

• sytuacja, która od diagnosty nie wymaga

osobistego zaangażowania i w której jasno
określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych
zachowań.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

276 z 633

Standaryzacja

• aby porównywania wyników osoby badanej z

innymi osobami było sensowne należy
ujednolicić:

• proces badania testem (administracji), aby był

taki sam dla różnych osób badanych w różnych
sytuacjach

• sposób obliczania wyników
• układ odniesienia przy interpretowania wyników

– co jest opisane w podręczniku testowym (m. in.)

Niestandaryzowane procedury testowe zmieniają

znaczenie wyników testowych powodując, że są
one mylące i nietrafne(w zakładanym obszarze)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

277 z 633

Specyfika wyniku

testowego

Układem odniesienia dla każdego wyniku

testu jest próba normalizacyjna (grupa
odpowiednia dla osoby badanej i celu
stosowania testu) i jest on wyrażany w
jednostkach skal standardowych
(centylowej, stenowej, staninowej, skali T
czy np. skali Wechslera), a nie za pomocą
liczby poprawnych odpowiedzi (wynik
surowy).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

281 z 633

Testowanie i prognoza

Prognoza przy testowaniu (odniesienie

do norm) ma charakter jakościowy, a nie
ilościowy; dotyczy bowiem ona
prognozowania klasyfikacji, a nie
innych wyników wyrażonych liczbą (np.
przewidywań teoretycznych).

Prognoza taka nie rozstrzyga w żadnym

sensie powodów ewentualnego
podobieństwa do grupy.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

282 z 633

Trafność interpretacji

Sprawą rozstrzygającą o trafności

interpretacji wyników jest znajomość
istotnych charakterystyk grupy
odniesienia. Rozumowanie bowiem jest
tu następujące: o ile osoba przez nas
badana jest reprezentatywna dla grupy
odniesienia, to dokładność jej opisu i
prognozy jest funkcją dokładności
wiedzy o tej grupie.