W S T ¢ P

Do najtrudniejszych problemów, z którymi spotyka si´ duszpa-

sterz, z pewnoÊcià mo˝na zaliczyç narastajàce w naszych czasach zja-
wisko op´tania. Zagadnienie to podejmujà w swoich pracach przedsta-
wiciele teologii i psychologii pastoralnej. Stosunkowo cz´Êciej ni˝
przed laty spotykajà si´ z nim tak˝e kap∏ani w swojej praktyce dusz-
pasterskiej. Fenomen op´tania nie obcy jest te˝ psychiatrom, skoro
w 1992 r. zosta∏o ono uznane przez Âwiatowà Organizacj´ Zdrowia
za specyficzny rodzaj zaburzeƒ dysocjacyjnych i umieszczone w dzie-
siàtej rewizji Mi´dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób
i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). W podgrupie zaburzeƒ dyso-
cjacyjnych (konwersyjnych), nale˝àcej do grupy zaburzeƒ nerwico-
wych, zwiàzanych ze stresem i pod postacià somatycznà, wyró˝niono
tam odr´bnà kategori´: transu i op´tania. T´ nowo sklasyfikowanà jed-
nostk´ psychopatologicznà opatrzono kodem F44.3 [17].

Czy jednak nie majà racji Bilikiewicz i wsp. [7], ˝e w naszych wa-

runkach kulturowych jest to okreÊlenie kontrowersyjne, kojarzy si´
z demonologià i w diagnostyce psychiatrycznej nie powinno raczej
mieç miejsca? Czy decyzja Âwiatowej Organizacji Zdrowia nie by∏a
dyskusyjna, je˝eli wr´cz nie pochopna? [11]. Czy rozpoznawanie dziÊ
op´tania nie jest powrotem do Êredniowiecza? A sprowadzanie feno-
menu z obszaru duchowoÊci do aspektu medycznego jest nieporozu-
mieniem i nale˝a∏oby pozostawiç trosk´ o ludzi przekonanych o swym
op´taniu kap∏anom? Ale przecie˝ i wÊród kap∏anów nie brakuje takich,
którzy chcieliby odes∏aç tych ludzi do innych specjalistów. Najcz´-
Êciej do psychiatrów.

Omawiajàc sytuacj´ na obszarze j´zyka niemieckiego Müller [22]

pisze, ˝e tamtejszy KoÊció∏ katolicki nie podejmuje si´ w sposób wy-
starczajàco powa˝ny misji uwalniania, w∏àcznie z misjà wyp´dzania
szatana. Przyczyny tego le˝à po cz´Êci w osobistej niewierze, po cz´-
Êci w strachu przed negatywnymi reakcjami w Êrodkach masowego
przekazu, po cz´Êci te˝ wynikajà z nastawienia racjonalistycznego.
W zwiàzku z tym, zaburzenia te próbuje si´ wyjaÊniç tylko od strony
psychologii. Jednak takie podejÊcie prowadzi do cz´Êciowej bezrad-
noÊci w obchodzeniu si´ z tà, tak bez wàtpienia delikatnà materià.
W Polsce sytuacja zmieni∏a si´ na korzyÊç w ostatnich latach, gdy do
pos∏ugi uwalniania od szatana biskupi delegowali kilkudziesi´ciu ka-
p∏anów-egzorcystów, choç wiele jest jeszcze do zrobienia.

Rodzà si´ pytania: Czym jest op´tanie? Jaka jest jego natura? Kim

KS. ANDRZEJ JAGIE¸¸O

Papieski Wydzia∏ Teologiczny, Wroc∏aw

Op´tanie i op´tani:
duszpasterski punkt widzenia

Demonic possession, possessed by demons:
a pastoral point of view

S T R E S Z C Z E N I E

Artyku∏ ukazuje op´tanie i op´tanych z dusz-

pasterskiego punktu widzenia nawiàzujàc do
wprowadzenia do ICD-10 nowej jednostki psy-
chopatologicznej: trans i op´tanie (F44.3). Spowo-
dowa∏o to w Êrodowisku psychiatrów wzrost za-
interesowania op´taniem i tym, jak widzà je inni
specjaliÊci. WyjaÊnia wi´c poj´cie op´tania jako
„ow∏adni´cia cz∏owieka przez z∏ego ducha – sza-
tana” i ukazuje wÊród przyczyn op´tania tak˝e
te, które wynikajà z dzia∏ania samego op´tanego.
Omawia trzy stopnie ataku z∏ego ducha na cz∏o-
wieka: n´kanie (obsessio), osaczenie (circumsessio)
i op´tanie (possessio). Przynosi nast´pnie krótkà
charakterystyk´ osób przekonanych o w∏asnym
op´taniu. Wymienia op´tanie utajone, ujawnione,
urojone, wmówione i udawane. Omawia te˝ teolo-
giczne, psychologiczne i psychiatryczne kryteria
op´tania. Z pastoralnego punktu widzenia egzor-
cysta musi wystrzegaç si´ b∏´du sprowadzania
chorób psychicznych do op´tania. Natomiast psy-
chiatra, pozostajàc na swoim polu dzia∏ania i po-
s∏ugujàc si´ w∏asnymi metodami, winien unikaç
b∏´du sprowadzania op´tania do choroby psy-
chicznej. Artyku∏ zamyka postulat cz´stszych
kontaktów oraz bli˝szej wspó∏pracy pomi´dzy
teologami i psychiatrami.

S ∏ o w a k l u c z o w e : op´tanie, op´tani, egzorcysta, egzorcyzm

S U M M A R Y

This paper pictures the demonic possession and

persons possessed from the pastoral point of view in
connection with the fact of introduction to the
ICD-10 a new psychopathological unit: “trance
and possession” (F 44.3). The same fact raised
among psychiatrists their interest connected with so
called possessions. First the concept of possession is
clarified here as „taking control of a human being
by an evil spirit – demon”, then the roots of posses-
sion are presented, as well as the behavior of people
possessed. Three traditional degrees of an evil spi-
rit’s attack are treated here: obsessio, circumsessio,
possessio. Later a short characteristic of persons as-
sured of their own demonic possession is given with
a list of different possibilities: a possession hidden,
manifest, imaginary, induced and pretended. As to
the pastoral aspect, an exorcist must exclude psy-
chological disturbance, because some forms of psy-
chosis might easily be reduced to possessions. But,
on the other hand, a psychiatrist should avoid re-
ducing possessions to mental illness. The text conc-
ludes with an appeal of more frequent cooperation
between theologians and psychiatrists.

K e y w o r d s : demonic possesion, persons possessed,

exorcist, exorcism.

P R A C A P O G L Ñ D O WA – R E V I E W

sà op´tani? Jaka jest ich psychika, kontakty spo∏eczne, ˝ycie
religijne? Jak ich rozpoznaç? Jakiej potrzebujà pomocy? Cze-
go mogà oczekiwaç od lekarza-psychiatry, a czego od dusz-
pasterza-egzorcysty? Czy istnieje mo˝liwoÊç wspó∏pracy
mi´dzy psychiatrà a egzorcystà?

Chcàc odpowiedzieç na te pytania omówi´ kolejno po-

j´cie op´tania, jego przyczyny i rodzaje. Nast´pnie doko-
nam krótkiej charakterystyki osób przekonanych o w∏asnym
op´taniu i omówi´ pi´ç ró˝nych sposobów prze˝ywania sta-
nu op´tania. Przejd´ nast´pnie do ukazania teologicznych,
psychologicznych i psychiatrycznych kryteriów rozpoznania
op´tania i zakreÊlenia pola dzia∏ania duszpasterza-egzorcy-
sty i lekarza-psychiatry oraz mo˝liwoÊci ich wspó∏pracy.

POJ¢CIE OP¢TANIA
Znany polski biblista, ojciec H. Langkammer pisze, ˝e

op´tanie to „ow∏adni´cie cz∏owieka przez z∏ego ducha – sza-
tana” [19]. Sensownie problemem op´tania mo˝na si´ zaj-
mowaç jedynie wówczas, gdy przyjmuje si´ Êwiatopoglàd te-
istyczny, uznajàcy istnienie Boga i Êwiata duchów, a wÊród
nich tak˝e duchów upad∏ych zwanych szatanami, a tak˝e gdy
przyjmuje si´ okreÊlonà koncepcj´ cz∏owieka i okreÊlonà an-
tropologi´. Steffon [31] zauwa˝a, ˝e je˝eli ktoÊ odrzuca ist-
nienie duchów nieczystych, to sprawdzanie mo˝liwoÊci op´-
tania nie ma sensu. Jedynie podejÊcie integrujàce
psychologiczny, parapsychologiczny i duchowy wymiar jest
w stanie wyjaÊniç fenomen diabelskiego op´tania. Podobne-
go zdania jest tak˝e Posacki [25], wed∏ug którego badanie
problemu op´tania wymaga „zarówno orientacji w teologii,
jak i psychologii, psychiatrii, parapsychologii czy mo˝e tak-
˝e etnologii”.

Ewangelie mówià z pe∏nym realizmem o mo˝liwoÊci op´-

tania, wyraênie rozró˝niajàc mi´dzy dokonanymi przez Jezu-
sa uzdrowieniami z chorób fizycznych a wyrzucaniem przez
Niego z∏ych duchów. O tym ostatnim mówi w Biblii 51 frag-
mentów [30]. Równie˝ Amorth [5] wyraênie odró˝nia uwol-
nienia od z∏ego ducha, jakich dokonywa∏ Jezus, od uzdra-
wiania z ró˝nych chorób.

Co to jednak znaczy byç op´tanym? Dla J. M. Char-

cota op´tanie demoniczne oznacza∏o nic innego, jak szcze-
gólnà form´ histerii. Dla wspó∏czesnego psychologa religii
– Davida E. Wulfa – op´tanie to „spowodowany niekiedy
z w∏asnej woli stan transu, zwykle odznaczajàcy si´ inten-
sywnà aktywnoÊcià motorycznà i podnieceniem emocjonal-
nym, w którym zwyk∏a osobowoÊç zostaje zastàpiona przez
innà, cz´sto obcej osoby, co jest interpretowane jako posia-
danie w sobie ducha. U obserwatorów op´tanie wywo∏uje
wszelkie emocje, ∏àcznie z poczuciem niesamowitoÊci i prze-
ra˝enia, co Otto ujmuje w wyra˝eniu mysterium tremendum”
[35].

Wyst´powanie dziÊ zjawiska op´tania potwierdza te˝

Bless [8], który uwa˝a, ˝e w takim przypadku mamy do czy-
nienia z szatanem dzia∏ajàcym w cz∏owieku przez jego cia∏o,
co oznacza, ˝e szatan u˝ywa cia∏a swej ofiary wbrew jej wo-
li. Podczas op´tania ujawniajà si´ u danej jednostki nie tylko
oznaki chorobowe, lecz szatan mo˝e wp∏ywaç do tego stop-
nia na jej w∏adze zmys∏owe, ˝e dana osoba traci w mniejszym
lub wi´kszym stopniu u˝ywanie rozumu i dlatego mówi si´
o „zaw∏adni´ciu” diabelskim.

Podobnie jak Blees, tak˝e Amorth [3] uwa˝a, ˝e op´ta-

nie ma miejsce wówczas, „gdy z∏y duch opanuje cia∏o (nie
dusz´) cz∏owieka, ka˝àc mu coÊ czyniç lub mówiç tak, jak
on chce. Ofiara nie mo˝e si´ temu przeciwstawiç, a wi´c nie
jest odpowiedzialna moralnie”.

Op´tanie jest wi´c nadzwyczajnym dzia∏aniem szatana,

jego najwy˝szym stopniem, odró˝nianym od dzia∏ania zwy-
czajnego, jakim jest kuszenie cz∏owieka do grzechu [25].
W sytuacji op´tania chodzi o wzi´cie w posiadanie, przez
z∏ego ducha, cia∏a danego cz∏owieka. Mo˝e tutaj chodziç
o mocnà form´, polegajàcà na trwa∏ym dysponowaniu cia-
∏em, którym diabe∏ pos∏uguje si´ tak, jakby by∏ duszà tego
cia∏a. Op´tanie mo˝e byç wi´c opanowaniem w∏adz cz∏owie-
ka w takim stopniu, ˝e szatan „posiada” swojà ofiar´ bez ogra-
niczeƒ i dla dzia∏ania demonicznego zostajà wy∏àczone naj-
wy˝sze w∏adze duszy ludzkiej, a tak˝e sumienie [27].

Salvucci [28] istot´ op´tania opisuje w podobny do po-

wy˝szego sposób: „JakaÊ obca istota wchodzi w osobowoÊç
op´tanego: wyra˝a si´ i porusza poprzez danà osob´, mó-
wiàc o rzeczach ukrytych, cz´sto w nieznanych j´zykach,
torturujàc jej cia∏o, wyzwalajàc niewiarygodnà si∏´ fizycznà.
Jest to najpowa˝niejszy przypadek, jaki mo˝e zaistnieç”.

PRZYCZYNY OP¢TANIA
Wolicki [33] przyczyny op´tania dzieli na: 1. spowodo-

wane przez samego op´tanego; 2. spowodowane przez in-
nego cz∏owieka; 3. nie spowodowane przez cz∏owieka.

Przyczyny spowodowane przez samego op´tanego

Przyczyn op´tania mo˝e byç wiele, ale wszystkie one

wià˝à si´ w jakiÊ sposób, z daniem z∏emu duchowi dost´pu
do siebie, a wi´c ze stanem moralnym cz∏owieka. Drog´ do
op´tania umo˝liwia ka˝dy grzech ci´˝ki, zw∏aszcza na∏ogo-
wy, z którego grzesznik nie chce si´ nawróciç. „Poprzez
grzech chrzeÊcijanin daje diab∏u prawo dost´pu do swego
˝ycia. Âw. Pawe∏ ostrzega chrzeÊcijan, by wystrzegali si´ grze-
chu, a tym samym nie stwarzali diab∏u okazji do ingerencji
w ich ˝ycie” [30]. Pope∏nienie grzechu ci´˝kiego i trwanie
w nim jest jednà z najcz´stszych przyczyn op´tania.

Gdy chodzi o Êwiadome przyczyny op´tania, to Posacki

wyró˝nia trzy takie sytuacje. Po pierwsze jest to sytuacja grze-
chu, zw∏aszcza grzechu idolatrii, okultyzmu. Zawsze sà to
grzechy dobrowolne i ci´˝kie, gdy˝ one dajà szczególny przy-
st´p szatanowi do naszej duszy. Drugà przyczynà jest odzie-
dziczona po przodkach pewna bliskoÊç z mocami ciemnoÊci,
która równie˝ mo˝e zakoƒczyç si´ op´taniem. Dopiero trze-
cià przyczynà jest Êwiadomy pakt z diab∏em, polegajàcy na
zaproszeniu go do swego wn´trza [26]. Dotyczy to szcze-
gólnie osób, które Êwiadomie i dobrowolnie zawar∏y pakt ze
z∏ym duchem, oddajàc szatanowi swojà dusz´ i cia∏o, w za-
mian za jakieÊ korzyÊci doczesne, np. s∏aw´, w∏adz´, bogac-
two itp. [34]. W sposób szczególny, do op´tania mo˝e pro-
wadziç grzech Êwi´tokradztwa. Kolejnà z przyczyn op´tania
mo˝e byç zatajenie grzechu. Op´taniu sprzyja równie˝ zaj-
mowanie si´ praktykami okultystycznymi, np. seansami spi-
rytystycznymi itp., gdy˝ w tego typu praktyki cz´sto miesza
si´ z∏y duch. Wiele osób, które praktykowa∏o okultyzm, ule-
g∏o potem op´taniu przez z∏ego ducha. Z tego te˝ wzgl´du
KoÊció∏ zabrania zajmowania si´ praktykami spirytystyczny-

180

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

mi. W jeszcze wi´kszym stopniu do op´tania przyczyniç si´
mo˝e kult satanistyczny, przynale˝noÊç do grup satanistycz-
nych i udzia∏ w ich rytua∏ach, gdy˝ w tym przypadku mamy
do czynienia ze Êwiadomà wolà oddania si´ szatanowi do dys-
pozycji, co ten skrz´tnie wykorzystuje.

Przyczyny spowodowane przez innego cz∏owieka

Do op´tania mo˝e doprowadziç tak˝e dzia∏anie innego

cz∏owieka. Chodzi tu o dzia∏ania ludzi z bezpoÊredniego lub
dalszego otoczenia op´tanego. Czasami zdarza si´, ˝e
w chwili zdenerwowania, ludzie potrafià ˝yczyç sobie naj-
gorszych rzeczy. JeÊli takie z∏orzeczenie ∏àczy si´, oprócz
zdenerwowania, z aktem z∏ej woli, czyli gdy z∏orzeczàca oso-
ba jest Êwiadoma tego, co mówi i pragnie tego, mo˝e to
umo˝liwiç szatanowi dost´p do przeklinanego [33]. Amorth
[3] twierdzi, ˝e szczególne niebezpieczeƒstwo op´tania za-
chodzi wówczas, gdy przeklinajàcego i przeklinanego ∏àczà
wi´zy krwi.

Posacki [26] nie wyklucza te˝ „oddzia∏ywaƒ magicznych

(czarna magia) na odleg∏oÊç, czy innych manipulacji okulty-
stycznych lub dzia∏aƒ parapsychologicznych”, jako jednej
z przyczyn op´tania. Wiara, ˝e pewne osoby mogà – przy
pomocy tajemniczych si∏ – oddzia∏ywaç na innych ludzi i na
otoczenie, znana jest od staro˝ytnoÊci. Przetrwa∏a ona do
naszych czasów. KoÊció∏ zawsze sprzeciwia si´ takim magicz-
nym dzia∏aniom.

Przyczyny nie spowodowane przez cz∏owieka

Przyczyny nie spowodowane przez cz∏owieka przeno-

szà nas w Êwiat nadprzyrodzony. Mogà one dotyczyç Boga
albo szatana. OczywiÊcie, gdy chodzi o Boga, to mo˝liwy
jest tylko dopust z Jego strony, natomiast szatan mo˝e wprost
op´taç danego cz∏owieka [33].

Op´tanie z dopustu Bo˝ego mo˝e spotykaç nawet oso-

by Êwiàtobliwe czy Êwi´te, jak o tym Êwiadczy historia Ko-
Êcio∏a. Chodzi tutaj najcz´Êciej o poddanie danej osoby pró-
bie wiary i wiernoÊci Bogu, albo te˝ o oczyszczenie tej osoby
ze z∏a i przewinieƒ. Sarwa [29] na pytanie: Dlaczego Bóg
dopuszcza na niektóre osoby op´tanie diabelskie? – odpo-
wiada, ˝e przyczynà takiego dopustu jest udzielenie w ten
sposób przestrogi ludziom zatwardzia∏ym w grzechach, albo
ukazanie przez Boga – gdy dochodzi do uwolnienia -w spo-
sób szczególny Jego mocy.

Jest rzeczà oczywistà, ˝e aby do op´tania dosz∏o, musi

tego chcieç ten, który dokonuje op´tania, czyli szatan. Sza-
tan dà˝y do op´tania cz∏owieka dlatego, ˝e po swym grze-
chu i odwróceniu od Boga, stanà∏ w ca∏kowitej opozycji wo-
bec Niego. Odtàd zaciekle stara si´ odwieÊç ludzi od
pos∏uszeƒstwa Bogu [27].

RODZAJE OP¢TANIA
Najcz´Êciej autorzy wyró˝niajà kilka stopni oddzia∏ywa-

nia z∏ego ducha na cz∏owieka. Dla naszych potrzeb przyj-
mijmy jego podzia∏ na trzy stopnie: n´kanie (obsessio) osacze-
nie (circumsessio) i op´tanie (possessio) [22].

N´kanie –

obsessio

Pierwszym stopniem n´kania, które przypisuje si´ z∏e-

mu duchowi, jest tzw. nawiedzenie dotyczàce miejsc, kiedy

to szatan wywo∏uje ró˝ne niezwyk∏e zjawiska w domu jakie-
goÊ cz∏owieka czy w jego mieszkaniu. Amorth [3] wymienia
tu: stuki, ha∏as, zjawianie si´ ró˝nych zwierzàt itp. Jest to
wi´c nawiedzenie lokalne, które jest bezpoÊrednim i natych-
miastowym kontaktem z∏ego ducha z przedmiotami martwy-
mi, roÊlinami czy zwierz´tami. Te dziwne zjawiska wyst´pu-
jà w danym miejscu, niezale˝nie od tego, kto w nim przebywa.
Majà one zatrwo˝yç cz∏owieka i utrudniç mu kontakt z Bo-
giem. Osoba doznajàca takiego n´kania w tym konkretnym
miejscu, w innych miejscach mo˝e funkcjonowaç normalnie,
bez przeszkód.

N´kanie mo˝e jednak byç zwiàzane nie z miejscem, ale

z jakàÊ osobà. Wtedy przybiera ono form´ specyficznego
stanu, w którym demony nie zaw∏adn´∏y jeszcze cia∏em oso-
by przez siebie upatrzonej (wchodzàc w nie), lecz dr´czà jà
z zewnàtrz na najrozmaitsze sposoby (np. poprzez choroby,
niepokój wewn´trzny, ca∏e serie nieszcz´Êç i niepowodzeƒ,
kl´sk ˝yciowych itp.) [29]. N´kany mo˝e te˝ doznawaç ró˝-
nych dolegliwoÊci zewn´trznych, jak uderzenia, biczowania,
bardziej lub mniej groêne potràcenia, które spotykamy w ˝y-
ciu niektórych Êwi´tych, np. u Êw. proboszcza z Ars, Êw. Paw-
∏a od Krzy˝a, Êw. ojca Pio i wielu innych [4].

Tak n´kanego cz∏owieka opanowuje obsesja, która kon-

sekwentnie zmniejsza mo˝liwoÊci jego wolnego dzia∏ania.
Dotyczy ona umys∏u, wyobraêni lub uczuç. Opanowuje Êwia-
domoÊç nagle i nieprzeparcie. Mogà to byç myÊli obscenicz-
ne, bluêniercze, zbrodnicze, a tak˝e ca∏kiem b∏ahe, lecz nie
do przezwyci´˝enia. OczywiÊcie, nie ka˝dy przypadek ob-
sesji musi byç pochodzenia szataƒskiego. Mogà byç obsesje
na tle nerwicy natr´ctw, ale bardziej szczegó∏owa analiza po-
zwala odró˝niç êród∏o obsesji w jednym i drugim przypad-
ku [21]. Chocia˝ n´kanie nie trwa bez przerwy, to jednak
doznajàcy takiego szataƒskiego ataku cz∏owiek, nigdy nie
wie, gdzie i kiedy si´ on powtórzy. Wywo∏uje to narastajàcy
l´k.

Osaczenie –

circumsessio

Ataki z∏ego ducha na tym etapie stajà si´ ciàg∏e. Pojawia

si´ szereg pokus, o wiele gwa∏towniejszych i bardziej upor-
czywych, ni˝ zwyk∏e pokusy. Zw∏aszcza nocà pojawiajà si´
myÊli obsesyjne, cz´sto o tematyce erotycznej, rozumowo
niedorzeczne, od których jednak ofiara nie jest w stanie si´
uwolniç. Prawie zawsze ma to wp∏yw na zaburzenia snu i prze-
ra˝ajàce w treÊci marzenia senne. Cz∏owiek czuje si´ osaczo-
ny ze wszystkich stron. Nigdy i nigdzie nie czuje si´ bez-
piecznie. Gdy próbuje schroniç si´ do koÊcio∏a, ataki si´
nasilajà. Osobista modlitwa staje si´ utrudniona, a czasami
wr´cz niemo˝liwa. Prowadzi to do skrajnego wyczerpania,
utraty nadziei, do rozpaczy, nawet do samobójstwa. Taki stan
mo˝e si´ ∏àczyç z agresjà demonicznà, odczuwanà cieleÊnie,
jako nieprzyjemne dotyki, uderzenia, zadrapania.

Madre [21] wyró˝nia osaczenie zewn´trzne, dzia∏ajàce

na zmys∏y zewn´trzne (s∏uch, wzrok, dotyk) i osaczenie we-
wn´trzne, pobudzajàce wyobraêni´, pami´ç i nami´tnoÊci.
Cz∏owiek jest tu jakby zak∏adnikiem, który nie mo˝e realizo-
waç swojej woli. Osoba osaczona przez z∏ego ducha uze-
wn´trznia napad demoniczny. Nie ca∏kiem – albo nawet wca-
le – nie traci ÊwiadomoÊci podczas jego trwania. Wie, co
czyni∏a i mówi∏a w czasie transu.

PRACA POGLÑDOWA

Ks. Andrzej Jagie∏∏o – Op´tanie i op´tani…

181

Op´tanie –

possessio

Na najwy˝szym stopniu ataku z∏ego ducha na cz∏owie-

ka, jego ofiara czuje si´ ca∏kowicie sp´tana. Nie jest w stanie
kierowaç reakcjami swego cia∏a, gdy nast´puje atak op´ta-
nia. Z∏y duch, w pewnym stopniu, w∏ada tak˝e psychikà da-
nego cz∏owieka. Ofiara op´tania znajduje si´ w stanie spe-
cyficznego transu, gdzie nast´puje zmiana wyrazu twarzy,
zmienia si´ ton g∏osu, pojawiajà si´ gwa∏towne emocje. W tym
momencie ograniczone jest kierowanie w∏asnà wolà. Cz∏o-
wiek nie czuje si´ ju˝ panem tego, co czyni. Zachowanie mo-
˝e byç skrajnie agresywne. Okazywana wówczas si∏a jest nie-
proporcjonalna do zwyk∏ej si∏y organizmu. Osoba op´tana
przechodzi od stanu ÊwiadomoÊci do transu i odwrotnie
w sposób nag∏y. W stanie ÊwiadomoÊci nie wie, co si´ z nià
dzia∏o, co podczas transu mówi∏a i czyni∏a.

Scanlan i wsp. [30] uwa˝ajà, ˝e „najwa˝niejszà ró˝nic´

pomi´dzy n´kaniem a op´taniem, stanowi fakt, i˝ duch n´-
kajàcy danego cz∏owieka znajduje si´ poza nim samym (...),
natomiast w przypadku zniewolenia, duch gnieêdzi si´ w cz∏o-
wieku i zwykle, aby go wyp´dziç, trzeba najpierw go rozpo-
znaç”.

Wa˝nym Êrodkiem rozpoznania czy rzeczywiÊcie zacho-

dzi op´tanie, sà reakcje op´tanego na egzorcyzmy (np. krzy-
ki, konwulsje itp.) Kryteria prawdziwoÊci op´tania zostanà
omówione w dalszej cz´Êci pracy.

CHARAKTERYSTYKA OSÓB OP¢TANYCH
Kim sà ludzie przekonani o op´taniu, szukajàcy pomo-

cy egzorcysty? To ludzie cierpiàcy psychicznie, zniech´ce-
ni, z poczuciem niedowartoÊciowania, z poczuciem winy,
niezadowoleni z siebie. Cierpiàcy fizycznie i psychicznie.
W swoim ˝yciu doznali wielu kl´sk. PonieÊli pora˝ki w ˝yciu
zawodowym i rodzinnym. Zostali g∏´boko zranieni uczucio-
wo. Nie potrafià sprostaç trudom ˝ycia. Czujà, jak opusz-
czajà ich si∏y. Nie mogà uwolniç si´ od strachu przed prze-
˝ywanymi zjawiskami, których nie rozumiejà i których nie
potrafià uniknàç.

S∏yszà dziwne g∏osy, ha∏asy, czujà nieprzyjemne zapa-

chy, sà Êwiadomi obecnoÊci dziwnych istot. Bliscy ich nie
rozumiejà i cz´sto nie traktujà powa˝nie, gdy opowiadajà
oni o swych dolegliwoÊciach. Wobec takiej postawy bliskich,
czujà si´ bardzo samotni, wyalienowani ze Êrodowiska. Wi´-
zi z innymi: rodzinà, krewnymi, przyjació∏mi zwykle sà po-
zrywane, w ich przekonaniu z winy tych drugich. Uwa˝ajà
cz´sto, ˝e inni ich przeÊladujà, ˝e ich stan jest wynikiem
rzuconego na nich przekleƒstwa czy uroku, lub innego nie-
przyjaznego dzia∏ania bliênich. Wobec tego oskar˝ajà bli-
skich, ˝e stali si´ przyczynà ich nieszcz´Êcia. Poczucie sen-
su ˝ycia jest u takich ludzi bardzo niskie. Majà oni tak˝e
zewn´trznà lokalizacj´ poczucia kontroli. Ich wiara cz´sto
ogranicza si´ do pewnych form religijnoÊci ludowej. Spe∏nia-
jà niektóre praktyki religijne, ale ich nie rozumiejà, a czasa-
mi traktujà magicznie. Cz´Êç z nich ma ju˝ za sobà epizod
choroby psychicznej [16]. Osoby takie czujà si´ tak˝e po-
zbawione wolnoÊci i zwolnione (ca∏kowicie lub cz´Êciowo)
z odpowiedzialnoÊci za swe ˝ycie. Egzorcyzm mogà uwa-
˝aç za zewn´trzny Êrodek, który ma szybko pomóc i wobec
tego zwalnia ich od wymogu pracy osobistej, dlatego pro-
szà o niego.

Gdzie szukajà pomocy? Cz´sto zaczynajà od przedsta-

wicieli medycyny niekonwencjonalnej. Trafiajà wi´c do bio-
energoterapeutów, wró˝ek czy jasnowidzów. Ci utwierdza-
jà ich w przekonaniu, ˝e stali si´ ofiarami czarów, jakichÊ
z∏owrogich si∏. Obiecujà pomoc. Gdy ich dzia∏anie jest nie-
skuteczne, op´tani udajà si´ do swoich kap∏anów. Szukajà
tak˝e pomocy w charyzmatycznych grupach religijnych (np.
Odnowa w Duchu Âwi´tym), rzadziej u psychologów lub
psychiatrów. Dlaczego to robià? Dlatego, ˝e szukajà zdrowia
i szybko chcà si´ pozbyç swoich problemów.

SPOSOBY PRZE˚YWANIA OP¢TANIA
Ze wzgl´du na sposób prze˝ywania swojego stanu przez

op´tanych, mo˝na wyró˝niç kilka rodzajów fenomenu op´-
tania.

Op´tanie utajone
Mamy z nim do czynienia, gdy ktoÊ wyznaje satanizm

(tzw. bia∏y), bez afiszowania si´ zewn´trznego strojem czy in-
nymi akcesoriami, pozwalajàcymi obserwatorowi na powià-
zanie go z ruchem satanistycznym. Dochodzi tu do pakto-
wania z diab∏em, aby za jego pomocà uzyskaç w∏adz´,
popularnoÊç czy majàtek. Cena duchowa, jakà przyjdzie za
to powodzenie zap∏aciç, jest takiemu cz∏owiekowi oboj´tna.
Uparcie sprzeciwia si´ on uznanym prawdom religijnym, de-
cyzjà woli akceptuje z∏o. Sta∏ym elementem jego stylu ˝ycia
sà bluênierstwa wobec Boga, odrzucenie wszelkiej wiary re-
ligijnej, nienawiÊç wobec Chrystusa i KoÊcio∏a. Cz´sto to-
warzyszy temu agresja wobec ludzi. KtoÊ taki nigdy te˝ nie
b´dzie szuka∏ kontaktu z egzorcystà i nie wyrazi zgody na
przeprowadzenie egzorcyzmu. Nie ma tu ˝adnych manifesta-
cji op´tania, które mogliby zauwa˝yç inni. Stan takich ludzi
mo˝na poznaç tylko po owocach ich czynów.

Op´tanie ujawnione
Obserwujemy tu zmiany fizyczne (np. specyficzny wy-

raz twarzy, zmian´ g∏osu, charakterystyczne wykrzywienia
cia∏a) i zmiany intelektualne utrudniajàce adekwatne rozpo-
znanie sytuacji i podj´cie odpowiednich decyzji ˝yciowych.
Towarzyszà temu silne prze˝ycia emocjonalne, wszechogar-
niajàcy l´k. Widoczne sà tak˝e zmiany osobowoÊci, np.: zmia-
na poczucia to˝samoÊci, obni˝enie poczucia wartoÊci, zmia-
ny charakterologiczne, agresywnoÊç. WÊród zmian
w dziedzinie duchowej, na uwag´ zas∏uguje zw∏aszcza de-
gradacja moralna i awersja religijna. Osoba taka cierpi z po-
wodu prze˝ywanego stanu, chce si´ z niego wydobyç, dla-
tego dopuszcza mo˝liwoÊç egzorcyzmu, a nawet cz´sto sama
szuka kontaktu z egzorcystà.

Op´tanie urojone
Bywajà tak˝e osoby, które mocno wierzà w to, ˝e zosta-

∏y op´tane. Zwykle mamy tu do czynienia z osobowoÊcià pa-
ranoidalnà, niepodatnà na sugestie. Chocia˝ niepokojàce ich
objawy majà pod∏o˝e naturalne, oni uparcie i b∏´dnie t∏uma-
czà sobie charakter doznanych prze˝yç. Uciekajà si´ do mo-
dlitwy, ale traktujà jà na sposób magiczny. G∏oÊno domaga-
jà si´ egzorcyzmu. Zg∏aszajà liczne pretensje do otoczenia,
obarczajàc je winà za op´tanie.

182

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

Op´tanie wmówione
Niekiedy cz∏owiek doznajàc jakichÊ niepokojàcych ob-

jawów, nie szuka ich naturalnej przyczyny, nie idzie do leka-
rza, lecz udaje si´ np. do wró˝ek lub energoterapeutów –
u nich szukajàc pomocy. Gdy ktoÊ zasugeruje mu, ˝e to nie
mo˝e byç – w ˝adnym przypadku – choroba psychiczna, lecz
skutek dzia∏ania z∏ego ducha, „op´tany” boi si´, ˝e to praw-
da. Gdy t´ opini´ potwierdzi jeszcze jakaÊ grupa, pod wp∏y-
wem sugestii otoczenia cz∏owiek taki t∏umaczy sobie swój
stan jako op´tanie. Przekonanie o op´taniu wzmacnia przez
lektur´ ksià˝ek o egzorcystach i oglàdanie filmów o podob-
nej tematyce. Obserwujemy tu du˝à ∏atwowiernoÊç wobec
cudzych opinii. Gdy ktoÊ taki znajdzie si´ w koƒcu u psy-
chiatry lub egzorcysty, jest w stanie przyjàç do wiadomoÊci
ich ocen´ swojego stanu, lecz zanim do tego dojdzie, prze-
˝ywa ró˝ne wàtpliwoÊci i l´k, ˝e nikt nie b´dzie móg∏ udzie-
liç mu skutecznej pomocy.

Op´tanie udawane
Taki „op´tany” wie, ˝e udaje. Ma tego ca∏kowità Êwia-

domoÊç. Trwa jednak przy takim t∏umaczeniu swych dole-
gliwoÊci, bo ma w tym jakiÊ interes. Zwykle obserwujemy
u tych osób osobowoÊç histeroidalnà, sk∏onnà do przesady,
przejawiajàcà si´ niepohamowanà ch´cià zwrócenia na sie-
bie uwagi otoczenia. Niektórym towarzyszy ch´ç zyskania
alibi dla niepodejmowania wa˝nych zadaƒ ˝yciowych. Taka
osoba bardzo chce si´ poddaç egzorcyzmom, zw∏aszcza wi-
dowiskowym.

ROZPOZNANIE OP¢TANIA
Kryteria rozpoznawania fenomenu op´tania mo˝na roz-

patrywaç z teologicznego, psychologicznego i psychiatrycz-
nego punktu widzenia i w takiej kolejnoÊci zostanà omówio-
ne.

Teologiczne kryteria prawdziwoÊci op´tania

Z duszpasterskiego punktu widzenia najwa˝niejsze sà

kryteria, które podaje wydany w 1997 r. Nowy Rytua∏ Eg-
zorcyzmów [12, 13]. Wymieniane sà tu: pos∏ugiwanie si´
przez op´tanego obcym j´zykiem, którego si´ nie uczy∏;
ujawnianie rzeczy dalekich lub ukrytych, których op´tany
nie móg∏ poznaç naturalnà drogà; okazywanie si∏y fizycznej
nieproporcjonalnej do stanu organizmu; awersja religijna,
przejawiajàca si´ upadkiem praktyk religijnych, rozdêwi´-
kiem mi´dzy wiarà a ˝yciem oraz nienawiÊcià wzgl´dem Bo-
ga. Mo˝na tu jeszcze dodaç: aktywne g∏oszenie przez op´-
tanego idei antyreligijnych, subiektywne przekonanie
o obecnoÊci szatana w jego ˝yciu, a tak˝e specyficzny spo-
∏eczny kontekst wyst´powania omówionych wy˝ej zjawisk.

Balducci [6] uwa˝a, ˝e o op´taniu mo˝na mówiç wów-

czas, gdy ktoÊ przejawia wstr´t do wszystkiego, co Êwi´te. To-
warzyszà temu spontaniczne i gwa∏towne wybuchy nienawi-
Êci. Op´tany przybiera pe∏ny z∏oÊci wyraz twarzy, jego rysy
zostajà podczas takiego ataku zmienione, a ruchy cia∏a kon-
wulsyjne.

Dla znanego egzorcysty w∏oskiego Amortha [5] op´ta-

nie jest autentyczne, je˝eli: lekarze nie sà w stanie ustaliç
rozpoznania, a ˝adne stosowane przez nich lekarstwa nie
skutkujà; op´tany narzeka na niemo˝noÊç modlitwy i uczest-
niczenia w Eucharystii, pomimo wczeÊniejszych praktyk re-

ligijnych. Objawom tym towarzyszy wÊciek∏oÊç na widok
Êwi´tych symboli i napady z∏oÊci niezgodne z wczeÊniejszym
charakterem; op´tany nie pami´ta te˝ o zniewa˝aniu i prze-
kleƒstwach, których si´ podczas op´tania dopuÊci∏.

Bokrzycka [9], poÊród wielu kryteriów op´tania, zwra-

ca szczególnà uwag´ na os∏abienie u osób op´tanych woli
˝ycia; na to, ˝e prezentujà oni postawy nihilistyczne, zanie-
dbujà wa˝ne ˝yciowo zadania. Cechuje ich duchowa pustka
oraz sk∏onnoÊç do sekciarstwa, magii, wró˝biarstwa i astro-
logii.

Psychologiczne wskaêniki op´tania

Kryteria op´tania – z punktu widzenia psychologa – oma-

wia Nowak [23]. Istotne dla niego wskaêniki op´tania to: na-
g∏a zmiana osobowoÊci, tajna wiedza lub si∏a przekraczajàca
zdolnoÊci podmiotu, ca∏kowita przemiana postawy moralnej
oraz postawa destrukcyjna wobec ca∏ej ekonomii zbawienia.

Posacki [26] jako cechy pozwalajàce odró˝niç zachowa-

nia cz∏owieka op´tanego od chorego psychicznie, wymienia:
brak reakcji na Êrodki farmakologiczne (np. uspokajajàce),
specyficzne odg∏osy i krzyki wydawane przez cz∏owieka op´-
tanego (jakich nie zna psychopatologia medyczna, a które
wzmagajà si´ przy egzorcyzmie) oraz l´k adekwatny do roz-
miaru zagro˝enia, np. l´k przed kontaktem z egzorcystà, l´k
przed wodà Êwi´conà (w chorobie psychicznej l´k jest nie-
zale˝ny od sytuacji).

Ciekawie kryteria op´tania ukazuje, powo∏ujàc si´ na J.

Richardsa, tak˝e Salvucci [28]. Wed∏ug tego uj´cia, op´ta-
niu towarzyszà – poni˝ej omówione – ró˝norodne zmiany.
Zmiany fizyczne: nadnaturalna si∏a; konwulsje podobne do
epileptycznych z pianà na ustach w∏àcznie; symptomy po-
dobne do katatonii: omdlenie, a w drugim etapie nieczu∏oÊç
na ból; zmieniony g∏os. Zmiany mentalne: mówienie obcy-
mi, nie wyuczonymi j´zykami; pojmowanie j´zyków niezna-
nych; zdolnoÊci paranormalne, np.: jasnowidzenie, telepatia,
znajomoÊç rzeczy ukrytych. Elementy duchowe: l´k wobec
przywo∏ywania Chrystusa, przekleƒstwa i bluênierstwa, agre-
sywna reakcja na modlitw´. Zmiany osobowoÊci: zmiany w in-
teligencji, charakterze i wyglàdzie.

Psychiatryczne kryteria op´tania

Z autorów, którzy na fenomen op´tania patrzyli z punk-

tu widzenia psychiatry, mo˝na wymieniç Aleksandrowicza
i D´bca.

Aleksandrowicz [2], powo∏ujàc si´ na ICD-10, nast´pu-

jàco charakteryzuje op´tanie: jest to niezale˝na od woli i nie-
chciana utrata poczucia to˝samoÊci i orientacji w otoczeniu,
której towarzyszy zaw´˝enie pola uwagi i ÊwiadomoÊci, od-
czuwanie innego stanu ÊwiadomoÊci i przekonanie o op´ta-
niu przez z∏e duchy. Pozycja i ruchy cia∏a sà wówczas ogra-
niczone, a wypowiedzi s∏owne ubogie i powtarzajàce si´.
Decydujàcy jest akt woli osoby wprowadzajàcej si´ lub chcà-
cej zostaç wprowadzonà w trans. Je˝eli jest to dzia∏anie do-
wolne, Êwiadome i celowe, mamy do czynienia z fenomenem
kulturowym, a nie z zaburzeniem zachowania.

D´biec [11] do najbardziej charakterystycznych dla cz∏o-

wieka op´tanego cech zalicza: utrat´ kontroli ruchów prze-
jawiajàcà si´ bezruchem i apatià lub reakcjami gwa∏townymi
i brutalnymi; agresj´ czynnà skierowanà przeciw przedmio-

PRACA POGLÑDOWA

Ks. Andrzej Jagie∏∏o – Op´tanie i op´tani…

183

tom, osobom, sobie samemu; zmian´ wyglàdu twarzy (zgod-
nà z to˝samoÊcià istoty op´tujàcej); a tak˝e zmian´ tonu g∏o-
su i treÊci wypowiedzi; afekt spójny z wypowiedziami oso-
by op´tanej, przybierajàcy ró˝ne formy: od rozbawienia,
przez napi´cie i niepokój, a˝ do straszenia otoczenia i wypo-
wiadania myÊli bluênierczych; niezwyk∏e cechy psychofi-
zyczne: niespotykanie du˝à si∏´ fizycznà, odpornoÊç na ból,
zniesienie reakcji alergicznych czy ró˝ne dolegliwoÊci soma-
tyczne, np. bóle g∏owy, brzucha, uczucie dusznoÊci itp. Op´-
tani s∏yszà te˝ ró˝ne dziwne g∏osy, widzà jakieÊ przera˝ajà-
ce postacie, doznajà dojmujàcego l´ku.

Natomiast dla Amerykaƒskiego Towarzystwa Psychia-

trycznego (DSM-IV) trans op´tania (possession trans) jest jed-
nym z przyk∏adów zaburzenia dysocjacyjnego nie klasyfi-
kowanego inaczej, opatrzonego kodem 300.15. To
pojedyncze, albo epizodyczne zak∏ócenia stanu Êwiadomo-
Êci, to˝samoÊci lub pami´ci, rodzime dla poszczególnych
miejsc lub kultur. Trans ten polega na zastàpieniu zwyczaj-
nego poczucia to˝samoÊci osobowej przez nowà to˝samoÊç,
przypisywanà wp∏ywowi ducha, mocy, bóstwa lub innej oso-
by, i wystàpieniu stereotypowych „mimowolnych” ruchów
lub amnezji. Zaburzenie nie stanowi normalnej cz´Êci, sze-
roko akceptowanej, kolektywnej praktyki kulturowej lub re-
ligijnej [11].

Pole dzia∏ania duchownego-egzorcysty

Swojà pos∏ug´ duchowny, mianowany przez biskupa eg-

zorcystà, powinien traktowaç nie jako dzia∏alnoÊç terapeu-
tycznà, ale jako duszpasterstwo tej cz´Êci wiernych (ostatnio
coraz liczniejszej), która prze˝ywa specyficzne problemy
duchowe i potrzebuje fachowej pomocy. Kap∏ani-egzorcy-
Êci twierdzà, ˝e wÊród osób zg∏aszajàcych si´ do nich, z op´-
taniem majà do czynienia rzadko (ok. 1% przypadków), na-
tomiast znacznie cz´Êciej (w ok. 40% przypadków) spotykajà
si´ ze zniewoleniem demonicznym ró˝nego rodzaju i stop-
nia [20]. Coraz cz´Êciej przychodzà do nich ludzie sp´tani
przez szatana podwójnym ∏aƒcuchem: pope∏nionego grze-
chu i unikania, nieraz od wielu lat, spowiedzi. Zadaniem dusz-
pasterza jest wi´c solidne rozeznanie, nie tylko zg∏aszanych
przez potrzebujàcego pomocy wiernego dolegliwoÊci, ale
i jego stanu duchowego.

Egzorcysta powinien dobrze rozeznaç sytuacj´ i strzec

si´ b∏´du sprowadzania chorób psychicznych do op´tania.
B∏àd ten polega na tym, ˝e dzia∏aniu szatana b∏´dnie przypi-
suje si´ niema∏o chorób psychicznych, które powinny byç
przedmiotem leczenia specjalistycznego, w tym farmakolo-
gicznego, nie zaÊ modlitwy o uwolnienie. Madre [21] wy-
mienia tu takie schorzenia jak: demonopatia, demonomania,
demonofobia i demonolatria. Demonopatia polega na tym, ˝e
chory czuje si´ przeÊladowany przez diab∏a, zewn´trznie
bàdê wewn´trznie. W istocie rzeczy, chory jest „przeÊlado-
wany” przez w∏asne „ja”, które przenosi drogà projekcji na
wyobra˝enie diab∏a, aby w ten sposób wyzwoliç si´ od po-
czucia winy. Demonomania to przekonanie chorego, ˝e jest sza-
tanem. Demonofobia to l´k przed pot´pieniem, przed szata-
nem i piek∏em. Ta ostatnia postaç schorzenia wyst´puje
w niektórych postaciach nerwicy natr´ctw, w schizofrenii
i paranoi. Demonolatria jest kultem szatana, wynikajàcym z uro-
jeƒ lub ze Êwiadomych praktyk satanistycznych.

W skrócie mo˝na powiedzieç, ˝e zadania duszpasterza,

w sytuacji gdy spotka osob´ przekonanà o op´taniu, przed-
stawiajà si´ nast´pujàco:

a) Przy prawdopodobnym psychogennym charakterze

zaburzeƒ zachowania: doprowadziç do pewnego stopnia ak-
ceptacji faktu prze˝ywania trudnoÊci psychicznych, skiero-
waç do fachowców (psychiatry czy psychologa) i zmotywo-
waç do korzystania z ich pomocy oraz pomóc funkcjonowaç
w ˝yciu codziennym z prze˝ywanymi trudnoÊciami, tj. mo-
bilizowaç do podejmowania ˝yciowo wa˝nych zadaƒ. Dusz-
pasterz powinien te˝ pomóc zainteresowanemu wybraç re-
alne do osiàgni´cia cele ˝yciowe oraz skierowaç do mogàcej
udzieliç wsparcia psychicznego przyjaznej osoby, wspólno-
ty czy stowarzyszenia; dbaç o popraw´ funkcjonowania w ˝y-
ciu spo∏ecznym.

b) Przy wykluczeniu psychogennego charakteru obser-

wowanych zaburzeƒ: zastosowaç egzorcyzm. Triacca [32]
podkreÊla, ˝e skutki egzorcyzmu oddzia∏ujà w pozytywny
sposób, nie tylko do uwolnienia spod w∏adzy nieprzyjaciela,
lecz tak˝e do zaradzenia s∏aboÊciom psychiki, uspokojenia
l´ków, nadwra˝liwoÊci, zamieszania w sferze ducha i umys∏u
wierzàcych. Prawid∏owe zastosowanie egzorcyzmu winno
prowadziç nie tylko do uwielbienia Boga, ale tak˝e do uÊwi´-
cenia wiernego. Wymiar terapeutyczny egzorcyzmu nabie-
ra ró˝nych odcieni, przechodzàc od dziedziny psychologii,
przez dziedzin´ spo∏eczno-Êrodowiskowà, dochodzàc wresz-
cie do poziomu duchowego. Aspekt terapeutyczny, zwiàza-
ny z egzorcyzmem, winien dotyczyç nie tylko ogólnego sta-
nu zdrowia danej osoby, lecz winien rozciàgnàç si´ na
integralnà harmoni´ osobowoÊci wiernego. Zach´ciç trzeba
takà osob´ do sta∏ego kontaktu z w∏asnym duszpasterzem.
Skierowaç do dojrza∏ej grupy modlitewnej, która mo˝e udzie-
liç duchowego wsparcia oraz pomóc wróciç do wspólnoty
KoÊcio∏a.

Zakres dzia∏ania lekarza psychiatry

Odró˝nienie czystych zaburzeƒ psychicznych od op´-

tania nastr´cza wiele trudnoÊci dlatego, ˝e granica mi´dzy
op´taniem a chorobà psychicznà jest dosyç p∏ynna. Tym, co
zasadniczo odró˝nia chorob´ psychicznà od op´tania jest
wyst´powanie (w wypadku op´tania) objawów parapsychicz-
nych (znajomoÊç rzeczy ukrytych, mówienie obcymi j´zyka-
mi, niezwyk∏a si∏a), których to objawów nie stwierdza si´
w typowej chorobie psychicznej czyli psychozie; poza tym
objawy mogà byç podobne.

Lekarzowi psychiatrze mo˝e groziç b∏àd redukowania

op´tania do choroby psychicznej.

Redukowanie op´tania do choroby psychicznej, np. do

schizofrenii, jest powa˝nym b∏´dem metodologicznym.
Wskaênikiem ex post tego, ˝e wyst´puje schizofrenia, by∏aby
nieskutecznoÊç zastosowanych egzorcyzmów. Przypomnieç
tu jednak nale˝y, ˝e owocem zastosowania egzorcyzmu mo-
˝e byç natychmiastowe uwolnienie, lecz mo˝e ono równie˝
przybraç form´ d∏ugotrwa∏ego procesu. Bardzo cz´sto lu-
dzie, którzy nie chcà z ró˝nych wzgl´dów przyjàç faktu op´-
tania, usi∏ujà sprowadziç go do rz´du zjawisk z zakresu „ma-
∏ej” czy – cz´Êciej – „du˝ej psychiatrii” i widzieç w nim jakàÊ
okreÊlonà jednostk´ psychiatrycznà. Takie redukowanie fak-
tu op´tania, a wi´c zjawiska wyst´pujàcego w sferze ducho-

184

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

wej, do faktu z dziedziny psychicznej jest niezwykle szkodli-
we i zgubne [33].

Zadaniem psychiatry jest diagnostyka ró˝nicowa op´ta-

nia, dlatego powinien dobrze okreÊliç to, co ró˝nicuje feno-
men op´tania od takich zaburzeƒ psychicznych, jak zabu-
rzenia schizofreniczne, ostre zaburzenia psychotyczne,
padaczka, stany pomroczne, osobowoÊç mnoga, zaburzenia
obsesyjno-kompulsywne.

JeÊli psychiatra napotka objawy, których nie da si´ zali-

czyç do chorób naukowo rozpoznanych, powinien stwier-
dziç, ˝e jego wiedza nie pozwala mu na kompetentne wyja-
Ênienie tych objawów i wówczas pojawia si´ potrzeba
konsultacji z teologiem, ewentualnie nawet z egzorcystà.
Amorth [5] przypomina jednak, ˝e „psychiatrzy i egzorcy-
Êci muszà byç widziani na dwóch ró˝nych poziomach, gdy˝
pos∏ugujà si´ dwoma ca∏kowicie ró˝nymi metodami”. Wspól-
nà metodà jest troska o dobro cz∏owieka.

KONIECZNOÂå WSPÓ¸PRACY EGZORCYSTY

I PSYCHIATRY

Nowy rytua∏ egzorcyzmów zaleca, aby op´tanie przez

diab∏a odró˝niaç od choroby psychicznej [12]. Analizujàc re-
lacje op´tania do ró˝nych zaburzeƒ psychicznych, trzeba wy-
ró˝niç trzy mo˝liwe sytuacje: a) op´tanie mo˝e wyst´powaç
niezale˝nie od zaburzeƒ psychicznych, chocia˝ z pewnymi
symptomami takich zaburzeƒ. B´dà one podobne do tych,
jakie wyst´pujà w typowych zaburzeniach nerwicowych czy

psychotycznych; b) op´tanie mo˝e wywo∏aç konkretne za-
burzenia psychiczne. Zaburzenia te sà wówczas jednymi
z symptomów op´tania; c) op´tanie mo˝e te˝ wspó∏wyst´-
powaç równolegle z zaburzeniami psychicznymi [21]. Mo˝e
wi´c wspó∏istnieç z chorobà psychicznà i nak∏adaç si´ na jej
obraz. Tego typu przypadki sà najtrudniejsze. Tutaj potrzeba
wspó∏dzia∏ania egzorcysty i psychiatry [5, 33].

Aby w∏aÊciwe ró˝nicowanie, mi´dzy op´taniem a cho-

robami psychicznymi mog∏o byç skuteczne, konieczne jest
zbli˝enie mi´dzy psychiatrami i egzorcystami [15]. Potrze-
ba wzajemnych spotkaƒ i dyskusji, aby przezwyci´˝yç „mur,
który dzieli egzorcystów i psychiatrów” [28]. A stanowiç go
mo˝e ca∏kowicie odmienna wizja Êwiata i odmienna antro-
pologia. Ale tak˝e przy zachowaniu ró˝nicy w spojrzeniu na
cz∏owieka znaleêç mo˝na to, co nas ∏àczy. Dobrze rozumia∏
to V. E. Frankl, gdy pisa∏, ˝e lekarz per intentionem troszczy si´
o zdrowie cz∏owieka, ale per efectum pomaga mu w dà˝eniu do
zbawienia. Duszpasterz natomiast per intentionem zabiega o zba-
wienie duszy cz∏owieka, ale per efectum przyczynia si´ do jego
zdrowia fizycznego i psychicznego. Podobnie mo˝e byç mi´-
dzy psychiatrà i egzorcystà. Decydujàc si´ na wspó∏dzia∏a-
nie, ka˝dy z nich, pozostajàc przy swoich metodach dzia∏a-
nia, przyczyni si´ do zdrowia pacjenta i do w∏asnego rozwoju.
Szczególnie owocna, z punktu widzenia duszpasterza, mo-
˝e okazaç si´ wspó∏praca z psychiatrà wierzàcym, który z w∏a-
snego doÊwiadczenia zna problemy duchowe swoich pacjen-
tów i potrafi je zrozumieç.

OMÓWIENIE CZASOPISM ZAGRANICZNYCH

Ks. Andrzej Jagie∏∏o – Op´tanie i op´tani…

185

1. Aldunate C.: Il cristiano di fronte al para-

normale. Milano 1994.

2. Aleksandrowicz J.: Zaburzenia nerwicowe,

zaburzenia osobowoÊci i zachowania doro-
s∏ych (wed∏ug ICD-10). Psychopatologia,
diagnostyka, leczenie. Wydawnictwo UJ,
Kraków 1998.

3. Amorth G.: Wyznanie egzorcysty. Edycja

Âw. Paw∏a, Cz´stochowa 1997.

4. Amorth G.: Nowe wyznanie egzorcysty.

Edycja Âw. Paw∏a, Cz´stochowa 1998.

5. Amorth G.: EgzorcyÊci i psychiatrzy. Edy-

cja Âw. Paw∏a, Cz´stochowa 1999.

6. Balducci C.: La possessione diavolica. Roma

1988.

7. Bilikiewicz A., Landowski J., Radziwi∏∏owicz

P.: Psychiatria. Repetytorium. PZWL, War-
szawa 1999.

8. Bless H.: Zarys psychiatrii duszpasterskiej.

ATK, Warszawa 1980.

9. Bokrzycka A.: Egzorcyzmy w Êwietle wspó∏-

czesnych dyskusji teologicznych. Mps.
Arch. PWT, Wroc∏aw 2000.

10. Cristiani L.: Znaki obecnoÊci szatana we

wspó∏czesnym Êwiecie. Gdaƒsk 1995.

11. D´biec J.: Op´tanie. Próba psychopatolo-

gicznego uj´cia problemu. Wydawnictwo
UJ, Kraków 2000.

12. Egzorcyzmy i inne modlitwy b∏agalne.

Ksi´garnia Êw. Jacka, Katowice 2002.

13. Ferraro G.: Nowy rytua∏ egzorcyzmów: na-

rz´dzie w∏adzy Chrystusa. Anamnesis
1998/1999, 4, 56–84.

14. Fizzotti E.: Satanizm z punktu widzenia

psychologii. L’Osservatore Romano 1997,
6, 59–61.

15. Froc I.: EgzorcyÊci. Wydawnictwo M, Wy-

dawnictwo OO. Franciszkanów, Kraków
1995.

16. Jagie∏∏o A.: Kryteria op´tania. [w:] Porad-

nictwo psychologiczno-religijne. Teoria
i praktyka, J. Makselon (red.), Wydawnic-
two Naukowe PAT, Kraków 2001, 39–48.

17. Klasyfikacja zaburzeƒ psychicznych i za-

burzeƒ zachowania w ICD-10. Badawcze
kryteria diagnostyczne. Vesalius, Kra-
ków–Warszawa 1998.

18. Korzeniowski L., Pu˝yƒski S. (red.): En-

cyklopedyczny S∏ownik Psychiatrii. PZWL,
Warszawa 1978.

19. Langkammer H.: S∏ownik biblijny. Ksi´-

garnia Êw. Jacka, Katowice 1989.

20. Lenart R.: Op´tanie diabelskie i egzorcy-

zmy. Wczoraj – dziÊ – jutro. Dom Wydaw-
niczy „Ostoja”, Krzeszowice 2003.

21. Madre Ph.: Bo˝a mi∏oÊç a dar uwalniania.

Wydawnictwo M, Kraków 1997.

22. Müller J.: Verwunscht, verrhext, verruckt

oder was? Betulius Verlag, Stuttgart 1998.

23. Nowak A. J.: Identyfikacja postaw. RW

KUL, Lublin 2000.

24. Nowy Rytua∏ Egzorcyzmów. Anamnesis

1998/99, 3, 29–39.

25. Posacki A.: Okultyzm, magia, demonolo-

gia. Wydawnictwo M, Kraków 1996.

26. Posacki A.: Wprowadzenie do polskiego

wydania ksià˝ki R. Salvucciego. Jasne s∏o-
wa na temat ciemnej rzeczywistoÊci. Wy-
dawnictwo M, Kraków 1998, 5–27.

P I Â M I E N N I C T W O

186

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

27. Rojek M.: Angelologia i demonologia. Wy-

dawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, Prze-
myÊl 1999.

28. Salvucci R.: Jasne s∏owa na temat ciemnej

rzeczywistoÊci. Kraków 1998.

29. Sarwa A. J.: O szatanie, czarach, op´taniu

i czcicielach z∏ego. Tarnów 1993.

30. Scanlan M., Cirner R. J.: Uwalnianie ze

z∏ych mocy. Wydawnictwo M, Kraków
1999.

31. Steffon J. J.: Satanizm jako ucieczka w ab-

surd. Wydawnictwo WAM, Kraków 1993.

32. Triacca A.: La preghiera della Chiesa

nell'esorcismo „maggiore”. Rivista Liturgi-
ca 2000, 6, 899–918.

33. Wolicki M.: Psychologiczno-pastoralne

aspekty op´tania. Mps. PWT, Wroc∏aw
2001.

34. Wójtowicz J.: Modlitwy o uwolnienie. Prze-

myÊl 2001.

35. Wulf D. M.: Psychologia religii. WSiP.

Warszawa 1999.

Adres do korespondencji:
Ks. dr Andrzej Jagie∏∏o
Zak∏ad Psychologii
Papieski Wydzia∏ Teologiczny
Pl. Katedralny 14
50–329 Wroc∏aw