1

OLEJKI ETERYCZNE - OLEA ETEREA

Są to fizjologiczne wydzieliny roślin złożone z wtórnych metabolitów. Są płynne, oleiste, mają ostry smak i
charakterystyczny zapach. Nie rozpuszczają się w wodzie, są lotne.
Rośliny gromadzą olejki w:

1. elementach zewnątrz-tkankowych- włoski gruczołowe, gruczoły olejkowe
2. elementach wewnątrz-tkankowych- komórki olejkowe- Radix Valerianae
-zbiorniki olejkowe- Herba Hyperyci
- przewody olejkowe- Apiaceae
- emulsje, zawiesiny w plazmie- w płatkach kwiatów
Pod względem chemicznym olejki są mieszaninami wieloskładnikowymi małocząsteczkowych związków o
dość zróżnicowanej budowie.

Najczęściej w skład chemiczny wchodzą
-terpenoidy - mono- i seskwiterpeny
- pochodne fenylopropanu
- węglowodory alifatyczne i aromatyczne
- laktony aromatyczne typu kumaryn, ftalidów
- związki zawierające N lub S
Są częstymi składnikami roślin wyższych, rzadko występują u roślin niższych. Ok. 30% roślin to rośliny
olejkowe- czyli zawierające powyżej 0,01 % olejku.

Rodziny obfitujące w olejki to
1. Asteraceae, Lamiaceae, Apiaceae, Pinaceae
2. Piperaceae, Rutaceae, Cupressaceae, Zingiberaceae
3. Myrtaceae

Znaczenie olejków dla rośliny
-funkcje ochronne – fenole - ochrona przed atakiem grzybów i bakterii
-ochrona przed nadmierną transpiracją
-przywabianie owadów
- zasklepianie ran
-wpływ na rośliny konkurencyjne

Zwykle klasyfikuje się olejki na podstawie zawartości głównego składnika.
Zawartość olejków może być aż 20%- pączki kwiatowe Syzygium aromaticum goździkowiec korzenny-
Oleum Caryophylli.
W różnych organach tego samego gatunku rośliny mogą występować olejki o różnym składzie chemicznym
np. w korze cynamonowca olejek zawiera głównie aldehyd cynamonowy , liście zaś obfitują w olejek,
którego podstawę stanowi eugenol.
Rasy chemiczne np. Achillea millefolium - olejek z azulenem lun bez azulenu.

Otrzymywanie olejków na skalę przemysłową
1. Metoda destylacji surowa roślinnego z parą wodną- najczęstsza metoda, proces ten nie pozbawia
właściwośi czynnych olejku
2. Metoda wytłaczania olejku z surowców olejkowych- stosowana dla roślin cytrusowych, skład olejku jest
zachowany
3.Ekstrakcja niepolarnymi rozpuszczalnikami- eterem naftowym, n- heksanem, benzenem

2

Właściwości fizykochemiczne olejków eterycznych
-w temperaturze otoczenia są płynne, oleiste, za wyj. Oleum Anisi, Rosae- prawie stałe
-zwykle bezbarwne lub jasnożółte: bądź niebieskawe, zielone- zawartość azulenów: bądź brunatne-
zawartość fenoli
- lotne, lipofilne
-charakterystyczny zapach
-tłusta plama na bibule po olejku znika po paru minutach
-szeroka temperatura wrzenia, wysoki współczynnik załamania światła
-gęstość mniejsza od wody w większości
- optycznie czynne
- wrażliwe na działanie światłą, temperatury, tlenu, ulegają procesowi żywicowania tracąc swe właściwości,
dlatego przechowujemy je w ciemnych naczyniach w temperaturze pokojowej

Zastosowanie olejków
-drażniąco na skórę i błony śluzowe
-jako produkty aromatyczne poprawiają smak i zapach leków recepturowych i gotowych

Typy działania olejków

1. Remedia rubefacientia, irritantia - środki drażniące skórę - wywołują przekrwienie skóry, nieraz stany
zapalne i wytworzenie się pęcherzy.
Głównie olejki zawierające pinen i limonem- olejki terpentynowe, kamforę, borneol, cyneol- O. Rozmarini,
Eucalypti oraz izosiarkocyjaniny – O.Sinapsis (o. gorczyczny)
2. R. diuretica- środki moczopędne- poprzez drażnienie kanalików nerkowych powodują zwiększenie
wydalania moczu- O. Juniperi, Petroselini-przewaznie jednak stosuje się łagodniejsze olejki np. O. Levistici
3. R. expectorantia - środki wykrztuśne- wywierają działanie poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka
wywołując efekt sekretolityczny w oskrzelach O. Anisi, Foeniculi, Thymi, Serpylli, Eucalypti
4. R. antiphlogistica - środki przeciwzapalne olejki zawierające azuleny- O. Chamomillae, Millefolii
5. R. cholagoga, choleratica - środki żółciopędne i żółciotwórcze- O. Menthae piperitae
6. R. spasmolytica - środki spazmolityczne- głownie w przewodzie pokarmowym- O. Chamomillae, Carvi,
Foeniculi, Coriandrii, Calami- często stosowane w pediatrii.
7. R. antihelmintica - środki przeciwrobaczne- O. Chenopodii - o. komosowy z askarydolem, oraz olejki
zawierające tujon Flos Tanaceti, Herba Absynthi.
8. R. antiseptica - środki antyseptyczne- olejki z dużą zawartością fenoli - O. Thymi, Caryophyllii, Arnicae
9. R. sedativa et nervina- środki uspokajające- O. Valerianae, Melissae
10. Działanie poronne wykazują oleje z jałowca sabiny- Oleum Sabinae , apiol z O.Petroselini
11. Środki poprawiajace smak i zapach leków oraz pobudzające łaknienie- Oleum Aurantii, Citri, Rosae,
Cardamoni, Zingiberis,Cinnamoni
12. Zastosowanie w kosmetyce- Oleum Lavandulae, Bergamottae, Geranii, Menthae piperitae, Iridis, Rosae.

MONOTERPENY MT C

10

H

16

-najprostsze związki, podstawowa jednostka to izopren

izopren

MT- acykliczne MT- cykliczne

MT- monocykliczne MT- bicykliczne MT- tricykliczne


Monoterpeny o charakterze węglowodorów- ciecze, rzadko ciała stałe.
Pochodne tlenowe MT są substancjami stałymi i mają charakterystyczny zapach .

3

MONOTERPENY ACYKLICZNE- ŁAŃCUCHOWE

1. WĘGLOWODORY
-ocymen
-mircen – izomer ocymenu, występuje w chmielu
2.ALKOHOLE
-geraniol
-nerol
-linalol
-cytronelol
Geraniol, nerol bezbarwne ciecze o różanym zapachu
Linalol- zapach konwalii
3.ALDEHYDY
-cytral A - geranial zapach cytryny
-cytral B- neral- zapach cytryny
Są bezbarwne lub lekko żółte, smak gorzki, stosowane w przemyśle perfumeryjnym, spożywczym, do
syntezy wit. A i karotenoidów

SUROWCE
1.OLEUM ROSAE- OLEJEK RÓŻANY -
Rosa sp. Rosaceae
-otrzymywany w wyniku destylacji z parą wodną lub ekstrakcję rozpuszczalnikami
-olejek 0,04- 0,05%, jasnożółty o różanym zapachu i słabo szczypiącym smaku
-stearopten-węglowodory alifatyczne
-oleopten- geranial, neral, cytronelal
* substancja zapachowa do preparatów stosowanych zewnętrznie


2. FLOS LAVANDULAE- KWIAT LAWENDY
Lavandulae officinalis- lawenda lekarska Lamiaceae
-nie mniej niż 1,4 % olejku Oleum Lavandulae
-do 12% garbników typowych dla Lamiaceae
-linalol
-cykliczne monoterpeny- borneol kamfora
-kumaryny
-fitosterole
-antocyjany
** oleum lavendulae :
1 działanie – przeciwskurczowo na mięśnie gładkie górnych dróg oddechowych, jelit, dróg żółciowych,
uspokajająco.
- do stosowania zewnętrznego – łagodzi podrażnienia skóry, bakteriobójczo,
- do wewnątrz –napary, wyciągi - przeciwbólowo,
- wskazania: - zaburzenia łaknienia i brak apetytu, nerwica wegetatywna, stany pobudzenia nerwowego,
bezsenność, menopauza, zewnętrznie – nerwobóle, oparzenia słoneczne, odparzenia otarcia, - na skórę tylko
rozcieńczony
- przeciwwskazania – stany zapalne jelit, ciąża, karmienie,
Preparaty: Nervosol, Spirytus Lavandulae- Lawenol, Nervinum Fix, Amol, Lumeval, Soma

3. FRUCTUS CORIANDRI- OWOC KOLENDRY FP VI
Coriandrium sativum- kolendra siewna Apiaceae
-nie mniej niż 2% Oleum Coriandri FP VI
-linalol
-alfa- pinen
-terpinen
-geranial
-borneol

4

-kamfora
-kumaryny- umbeliferon, skopoletyna
-flawonoidy
** otrzymywany przez destylację parą wodną dojrzałych owoców
- działanie – wewnętrzne - wiatropędne, spazmolitycznie na m gładkie układu pokarmowego, dróg
żółciowych, przywraca perystaltykę jelit, lekko bakteriobójczo,

- zewnętrznie: keratolityczne – zmiękczające, fotouczulające.

- wskazania: utrudnione trawienie, brak apetytu, stany skurczowe jelit, wzdęcia, zewnętrznie w kosmetyce,
do płukania gardła,
- przeciwwskazania – alergie, zwłaszcza fotoalergie,
Preparaty- Cholesol, Argol, Fitomix 7, Digestonic

4.FOLIUM MELISSAE- LIŚĆ MELISY
Melissa officinalis- melisa lekarska Lamiaceae
- nie mniej niż 0,5 % Oleum Melissae
-wg. FP Europejskiej nie mniej niż 4 % poch. Kwasu cynamonowego w przeliczeniu na kwas rozmarynowy
-do 5% garbników
-geranial, neral
-linalol
-cytronelol
-flawonoidy
** działanie – uspokajające, spazmolitycznie na m przewodu pokarmowego, przeciwbakteryjne,
grzybobójczo, przeciwwirusowo – opryszczka wargowa (garbniki), antyoksydacyjnie – na wolne rodniki,
immunostymulująco, lekko wykrztuśnie – rozrzedzająco,
- wskazania – stany pobudzenia nerwowego, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia ze strony układu
pokarmowego, bezsenność, napięcie, łagodnie wiatropędnie i żółciopędnie.

Preparaty- Intarctum Melissae, Meliherp- maść na opryszczkę, Melis-Tonic, Melisal, Melisana Klosterfrau,
Mellised, Nervosol, Nervogran, Fitomix 7 i 15

5. OLEUM CITRI- OLEJEK CYTRYNOWY – otrzymywany przez mechaniczne wyciśnięcie świeżej
skórki owoców Citrus limon- cytryna Rutaceae
-nie mniej niż 3% cytralu
-geraniol
-cytral
-limonen
-alfa i beta- pinen
-kumaryny
cytral jest często alergenem pokarmowym i kontaktowym, ma krótki okres trwałości – po nim zmienia
zapach i staje się nefrotoksyczny.

5

MONOTERPENY MONOCYKLICZNE- 1-PIERŚCIENIOWE- META-DIENY-
pochodne para- mentanu

-terpinen- istnieją odmiany alfa, beta , gamma. Najwięcej odmiany alfa. Bezbarwne ciecze o żywicowym
zapachu, tworzą tło dla innych substancji biologicznie czynnych
-limonen- zapach pomarańczy, odmiana (+)- olejki pomarańczowy, cytrynowy, karwonowy, odmiana(-) w
olejkach sosnowym i jodłowym .Pod wpływem światła utleniają się do karwonu. Posiadają własności
antykancerogenne.
- felandreny odmiany alfa, beta. Alfa- w olejku eukaliptusowym zaś beta w olejkach Apiaceae
-mentol- Mentholum FP VI alkohol. 8 izomerów w przyrodzie .Zapach orzeźwiający. Działanie
antyseptyczne, przeciwzapalne, miejscowo znieczulające, spazmolityczne. Preparaty- Terpichol, Rowachol,
Rowatinex, Terpinex
-terpineol- alfa- terpineol- związek krystaliczny, zapach bzu, 4- terpineol- ciekły, ostry , piekący zapach.
Właściwości diuretyczne. Olejki- jałowcowy, majerankowy, tymiankowy, lubczykowy.
- menton- keton- związek płynny, drażni skórę silniej niż mentol, działanie żółciopędne. Preparaty-
Terpichol, Terpinex, Rowachol
-karwon- keton- odmiana (-)- w olejku mięty różnych odmian gatunku Mentha crispa, odmiana (+)- w
olejku kminkowym. Zapach kminku, stymulują OUN, działanie antykancerogenne
-mentofuran
-cyneol- eukaliptol 1,8- tlenek, bezbarwna ciecz o zapachu cukierków eukaliptusowych. Działa
wykrztuśnie, antyseptycznie, bakterio- i grzybobójczo, spazmolitycznie, drażni skórę powodując jej
przekrwienie, stosowany w chorobach górnych dróg oddechowych
- askarydol-dwutlenek, stosowany tylko w weterynarii, ciecz o nieprzyjemnym zapachu, toksyczny,
działanie przeciwrobacze. Składnik olejku z komosy piżmowej Chenopodium ambrosioider var.
antihelminiticum.
- pulegon- keton- w mięta polej- Mentha pulegium

SUROWCE
1. PERICARPIUM AURANTI AMARI- OWOCNIA POMARAŃCZY GORZKIEJ
Citrus aurantium subsp. Amara- Rutaceae (skórka i niedojrzały owoc)
-nie mniej niż 1,5 % olejku
-WG (wskaźnik goryczy) nie mniej niż 1000- limonidy ( aromatyczno – gorzki surowiec)
-limonen

-cytral

główne składniki czynne surowca

-nerol
-linalol
-borneol
-alfa- pinen
-gorycze z grupy terpenoidów- limonidy
-flawonoidy- bioflawonoidy cytrusowe- do 10%
w lecznictwie i kosmetyce: 3 rodzaje olejków
1 - oleum auranti – z owocni
2 - oleum auranti folium – z liści
3 – oleum naphae (neroli) – z kwiatów
Działanie oleum auranti
- nasila wydzielanie soku żołądkowego (goryczki), ułatwia i przyspiesza trawienie
- rozkurczowo na m.gładkie przewodu pokarmowego (spazmolityczne)
- przeciwbakteryjne
- corrigens smaku i zapachu
- aromaterapia
Wskazania:
- zaburzenia trawienia
- brak apetytu
- skąpe wydzielanie soku żołądkowego
Przeciwwskazania
- nie stosować zewnętrznie – fotouczulenia.

6

2. RADIX ARCHANGELICAE- KORZEŃ ARCYDZIĘGLA FP VI
Archangelica officinalis- Apiaceae
-nie mniej niż 0,3 % olejku wg FP VI
-alfa- felandren
-alfa- pinen
-borneol
Działania
-aromaticum amarum(sur. aromatyczny)- pobudza czynność wydzielniczą żołądka i trzustki,
-spazmolitycznie na mięśnie gładkie żołądka i przewodów moczowych –( fumarokumaryny)
-przywraca prawidłową perystaltykę jelit,
-działanie wiatropędne
-działanie uspokajające
- przeciwdepresyjne – frakcja kumaryn (gł. angelicyna)
Wskazania
- brak apetytu, problemy trawienne
- stany spastyczne jelit (atonia i skurcze)
Przeciwwskazania:
- stany zapalne żołądka i jelit
- wrzody żołądka i dwunastnicy
- ciąża i laktacja
- chore nerki
Działania niepożądane
- fotouczulenia
- nudności
- bóle głowy i bezsenność

3.FOLIUM MENTHAE PIPERITAE- LISC MIĘTY PIEPRZOWEJ FPVI
Otrzymywane przez destylację - Mentha piperitae- Lamiaceae
-nie mniej niż 3 % olejku
-mentol
-garbniki
-gorycze diterpenowe
-preparaty- Krople miętowe, Krople żołądkowe, Septosan, Tannosan.
Działanie
- nasila czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmu
- rozkurczowo, przeciwwzdęciowo, bakteriobójczo,
Stosowany zewnętrznie –przeciwbólowe, mentol – miejscowo znieczula, oraz odstrasza owady,
Wskazania:
Zaburzenia perystaltyki jelit, trudności w trawieniu, wzdęcia
Nieprawidłowa fermentacja i wzdęcia, skurcze jelit
Schorzenia wątroby i dróg żółciowych, kurczliwe dolegliwości w górnym odcinku dróg pokarmowych i
żółciowych, zespół jelita wrażliwego,
Nieżyty górnych dróg oddechowych
-Oleum Menthae piperitae FP VI
-otrzymywany przez destylację z para wodną ziela
-mentol, piperiton, pulegon
-jasmon, mentofuran ,alfa- pinen
-kamfen, limonen
-Gastrosan, Fitolizyna, krople żołądkowe, Amol, krople miętowe, Menthowal, Validol, rapacholin C,
Napary i olejki – do płukania jamy ustnej, do inhalacji, do nacierania – maści przeciwbólowe,
Dobrze działa z melisą i rumiankiem
Przeciwwskazania:
-nadkwaśność, choroba wrzodowa
-nie podawać olejku niemowlętom !!!
Działania niepożądane: - ból głowy, świąd, ból brzucha

7

4. FRUCTUS CARVI- OWOC KMINKU
Carum carvi- Apiaceae
-nie mniej niż 3,7% olejku
-karwon
-limonen
-flawonoidy
-Oleum Carvi- olejek kminkowy
Działanie :
- przeciwskurczowo na przewód pokarmowy
- przywraca prawidłową perystaltykę jelit
- pomaga w przyswajaniu pokarmu, zapobiega wzdęciom,
- mlekopędnie i moczopędnie
Wskazania:
- spastyczne dolegliwości żołądkowo jelitowe,
- zdęcia, kolki i inne bóle brzucha
- zaburzenia trawienia, brak apetytu, nadmierna fermentacja w jelitach
- laktacja
Olejek – przeciwświądowo,
Preparaty – Fitomix 4 – zioła mlekopędne, Verdina fix – wspomagające trawienie.

5. FRUCTUS ANETHI- OWOC KOPRU OGRODOWEGO FP VI
Anethum graveolens- Apiaceae -do 3,7 % olejku wg FP VI
-karwon
-limonen
-flawonoidy
-kumaryny
-dużo wit, C
-spazmolitycznie, bakteriobójczo, wykrztuśnie, słabo uspokajające,
Woda koperkowa – w recepturze

6.OLEUM EUCALYPTI- OLEJEK EUKALIPTUSOWY
Myrtaceae- Mirtowate
Otrzymywany przez destylację parą wodną świeżych liści lub świeżych wierzchołków gałęzi
Eucalyptus globulus,
-nie mniej niż 70% cyneolu
-alfa- pinen
-kamfen
Stosowany do wewnątrz
- działanie przeciwkaszlowe, wykrztuśne, odkażające
Stosowany zewnętrznie:
- drażni skórę i łagodnie znieczula
Działania niepożądane:
- mdłości, wymioty, biegunki,

7. HERBA MAJORANAE- ZIELE MAJERANKU Majorana hortensis- Lamiaceae
-nie mniej niż 0,5 % olejku
-alfa- terpineol stanowi 60% olejku
-terpineol- 4
-cytral, linalol
-eugenol, garbniki, gorycze
-wit. C, karoteny
Działanie i zastosowanie:
Wewnętrznie
- znosi stany skurczowe jelit i żołądka,
- nasila apetyt

8

- nasila wydzielanie soku żołądkowego
Zewnętrznie:
- przeciwzapalnie, antyseptycznie
- infekcje nosa, ucha – maść majerankowa

MONOTERPENY BICYKLICZNE- 2- PIERŚCIENIOWE
-

karen- ciekły związek o zapachu żywiczo- eukaliptusowym, charakterystyczny dla rodziny Pinaceae,

działa silnie drażniąco i alergizująco
- alfa- pinen- zapach terpentyny, płynny związek, działa drażniąco na skórę
-beta- pinen
-kamfen- najczęściej występuje w jodłach
-myrteol- alkohol- ciecz bezbarwna, działa uspokajająco na OUN
-borneol- alkohol- krystaliczny związek, izomer (+)- występuje w olejku lawendowym i rozmarynowym,
izomer (-) występuje w olejku sosnowym, walerianowym
- tujon- keton- (-)alfa- tujon- w olejku tujowym, szałwiowym
(+)beta- tujon- w olejku piołunowym, wrotyczowym, szałwiowym
ciecz toksyczna, działa degenerująco na OUN, przeciw pasożytom
-fenchon- keton- izomer kamfory, ciecz o eukaliptusowo- kamforowym zapachu, występuje w olejku kopru
włoskiego i tyjowym, żółciopędny.
-kamfora- substancja stała!, Camphorum-kamfora naturalna- stearopten to olejek kamforowy,
otrzymywany przez destylację z para wodną wiórów drewna kamforowego Cinnamomum camphora-
cynamonowiec kamforowy Lauraceae- z 20-40 kg drewna otrzymujemy ok. 1 kg kamfory, działa drażniąco
na skórę, rozszerza naczynia krwionośne, pobudza krążenie, analeptyk- pobudza ośrodek oddechowy.(+)
kamfora- w Lauraceae, (-) kamfora- w Asteraceae

Surowce pinenowe:

1. OLEUM TEREBINTHINAE- OLEJEK TERPENTYNOWY
SYN. TERPENTYNA, TERPENTYNA BALSAMICZNA
-otrzymywana przez destylację z parą wodną żywicy Pini sylvestris- Pinaceae z wydajnością 15- 30 %,
pozostałość po destylacji to kalafonia
-alfa- pinen i beta – pinen
-karen
-łatwo się utlenia !
Działanie:
- drażniąco na skórę,
- nie stosować do wewnątrz – silnie drażni nerki!!!

2. OLEUM PINI SYLVESTRIS- OLEJEK SOSNOWY
-otrzymywany przez destylację z para wodną wierzchołków lub igliwia Pinus sylvestris
-0,5% olejku w igliwiu
- alfa – pinen i beta- pinen
-limonen
-borneol
-Fitolizyna – pasta z olejkiem
Działanie:
- wykrztuśne , przeciwskurczowe, bakteriobójcze, moczopędne, drażniąco na skórę,
Zastosowanie:
- w nieżytach górnych dróg oddechowych

9

3. FOLIUM SALVIAE - LIŚĆ SZAŁWI
Salvia officinalis- szałwia lekarska Lamiaceae
-do 2, 5% olejku, nie mniej niż 1 %
-alfa i beta- tujon – degenerująco na O.U.N.
-cyneol
-kamfora
-borneol
-gorycze diterpenowe
-Septosan , Vagosan, Tannosan, Diabetovit fix,
Działanie:
- antyseptyczne, ściągające, przeciwpotnie (garbniki katechinowe).
Stosowanie: wewnętrznie i zewnętrznie
- płukanie jamy ustnej i gardła
- nasila wydzielanie soku żołądkowego
- zatrzymuje laktacje

SESKWITERPENY- PÓŁTORATERPENY C

15

H

24

Są to oleiste ciecze lub substancje stałe, trudno lotne lub nielotne
-farnezen
-farnezol- gęsta ciecz o zapachu pomarańczy
- bisabolol- ciecz o zapachu rumianku
- kariofilen- odmiany alfa- i beta, w Oleum Caryophylli
-alantolaktan- substancja stała!, działa przeciwrobaczo i wykrztuśnie
1.RADIX INULAE- KORZEŃ OMANU
Inula helenium- Asteraceae
-olejek do 3 %
-alantolaktan- silny alergen kontaktowy !!
-triterpeny, inulina, substancja gorzka alantopikryna
-stigmasterol
Działania:
- wykrztuśne i przeciwzapalne
Wskazania:
- utrudnione odksztuszanie

2. FRUCTUS JUNIPERI- SZYSZKOJAGODA JAŁOWCA FP VI
Juniperus communis- Cupressaceae
-do 2% olejku, nie mniej niż 0,5 % FP VI
-alfa- beta pinen
-limonen, terpineol- 4
-seskwiterpeny - frazen
-flawonoidy, garbniki katechinowe do 5%
-żywice, substancje goryczowe
-Cholesol, Cholavit, Hepatina, Olbas Pastilles
Działanie:
- moczopędnie, wzmaga diurezę, nasila czynności nerek, znosi obrzęki pochodzące z układu krążenia,
- hamuje nadmierną fermentację w jelitach
- drażniąco na skórę, rozszerza naczynia włosowate
- bakteriobójczo
Działania niepożądane:
- przy nadmiernym podrażnieniu – przekrwienie miąższu nerek - krwiomocz
Wskazania:
- kamica nerkowa
-przy nerwobólach i zapaleniach korzonków, nerwów
Przeciwwskazania:
-zapalenia nerek, jelit, wyrostek robaczkowy, choroba wrzodowa, ciąża

10

AZULENY

Są to nienasycone, dwupierścieniowe węglowodory o sprzężonym układzie wiązań. Ich macierzystą
substancją jest azulen. Związki azulenowe to związki stałe występujące w roślinach są pochodnymi
metylowymi, etylowymi, izopropylowymi, są lotne z parą wodną, występują w olejkach Asteraceae.
W roślinach i surowcach występują w postaci bezbarwnych pro-azulenów.
Podczas destylacji z parą wodną przekształcają się w barwne azuleny.
Pro-azuleny nie mają własności przeciwzapalnych
Matrycyna -> Kwas chamazulenowy -> Chamazulen
Surowce pro-azulenowe- koszyczek rumianku, ziele krwawnika.
1. ANTHODIUM CHAMOMILLAE- KOSZYCZEK RUMIANKU FP VI
Matricaria Chamomillae - Asteraceae
-olejek do 1, 5% nie mniej niż 0, 4% wg FP VI
-do 50% bisabololu
-chamazulen- właściwości przeciwzapalne
-azuleny
-flawonoidy- glikozydy apigeniny
-kumaryny
-Gastrosan, Vagosan, Dentosept, Hemorol, Cholesol, Azulan
Działanie:
- przeciwzapalne, przeciwalergiczne, bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, spazmolityczne,, wiatropędne,
immunostymulujące
Zastosowanie:
Wewnętrznie: nieżyty jelit i żołądka, zapalenie jelita grubego, choroba wrzodowa, bolesne kolki i zaparcia
- zapalenie górnych dróg oddechowych, astma i katar sienny
Zewnętrznie: okłady, irygacje, na rany, oparzenia, odleżyny, hemoroidy, przemywanie oczu,
Zakażenia ginekologiczne, laryngologiczne – płukanki do gardła, kosmetyki

2. HERBA MILLEFOLII- ZIELE KRWAWNIKA FP VI
Achillea millefolium-Asteraceae
-olejek do 0, 5%, nie mniej niż 0,2% wg FP VI
-chamazulen,
-millefolina,
-flawonoidy
-azulen zielony
-germakranolidy- laktony gorzkie
Działanie:
- świeży – przeciwkrwotocznie,
Przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicze, ściągające- garbniki
Przyspiesza produkcje kwasu żołądkowego – gorycze
Wskazania:
- problemy trawienne, bolesne miesiączki (rozkurczowo), stany zapalne błon śluzowych, skóry,
hemoroidów, zakażenia ginekologiczne.


3. ANTHODIUM ANTHEMIDIS- KOSZYCZEK RUMIANU SZLACHETNEGO
Anthemis nobilis- Asteraceae
-olejek do 2%
-chamazulen
-flawonoidy
-germakranolidy
Antemidol – najczęściej uczula!

11

FENYLOPROPANOIDY

To aromatyczne związki małocząsteczkowe pochodne aryloizopropylu, aryloallilu i arylopropenylu.
Pochodne aryloizopropylu to surowce tymolowe:
-para-cymen
-tymol

wszystkie mają właściwości przeciwbakteryjne

-karwakrol
Tymol i karwakrol wykazują właściwości przeciwdrobnoustrojowe, antyseptyczne, sekretomotoryczne -
pobudzają sekrecję oskrzelowych gruczołów śluzowych. Przy suchym kaszlu słabo rozkurczają śluzówkę.

1. HERBA THYMI – ZIELE TYMIANKU FP VI
Thymus vulgaris- Lamiaceae
-olejek do 2,5 %
-tymol
-karwakrol
-ich pochodne- eter metylowy tymolu
-monoterpeny- linalol, borneol, cyneol
-garbniki hydrolizujące i katechinowe
-flawonoidy
-substancje gorzkie
- Sir. Thymi. , Bronchicum
Działanie:
- wykrztuśne, pobudza wydzielanie śluzu, nasila ruch rzęsek w tchawicy i krtani,
- bakteriobójcze i grzybobójcze,
- przeciwskurczowe, upłynnia wydzielinę oskrzeli i ułatwia jej odksztuszanie
Zewnętrznie działa: przeciwbólowo, przeciwświądowo, odstrasza owady,
- odkaża drogi oddechowe
Wskazania:
- przewlekłe nieżyty gardła, krtani i oskrzeli
- chrypka, zanikowy nieżyt błon śluzowych górnych dróg oddechowych
- nadmierne wysuszenie i suchość – trudności z odkaszlnięciem
- niestrawność – zaburzenia wydzielania żółci
- sproszkowane ziele – działanie lekko przeczyszczające - zespół jelita wrażliwego i ciąża
Przeciwwskazania:
- gorączka – nie stosujemy do kąpieli
- nadciśnienie tętnicze
- nadczynność tarczycy
- ciąża i dzieci do lat 6
Działania niepożądane:
- tymol – nudności, bóle głowy, zapalenie błon żołądka i uszkodzenie nerek
2. oleum thymi - olejek tymiankowy FP VI
-otrzymywany przez destylację z parą wodną świeżego ziela tymianku
-nie mniej niż 20% i nie więcej niż 45% tymolu i karwakrolu
-przy podaniu doustnym powoduje przekrwienie przewodu pokarmowego
-używany tylko zewnętrznie- Inhalol

3. HERBA SERPYLLI- ZIELE MACIERZANKI
Thymus serpyllus- macierzanka piaskowa- Lamiaceae
- nie mniej niż 0,4% olejku, do 0,6%
-tymol, -karwakrol
-para- cymen

działanie jak tymianku ale słabsze

-linalol, cytrol
-garbniki, flawonoidy
-substancje gorzkie

12

Pochodne allilowe i propenylowe to:
- aldehyd cynamonowy- substancja stała, 2 odmiany- cis i trans. Zapach cynamonu. Corrigens smaku i
zapachu
-eugenol- bezbarwna ciecz, brunatniejąca o goździkowym zapachu, główny składnik Oleum Caryophylli,
bardzo silne działanie antyseptyczne- stosowany w stomatologii do odkażania kanałów zębowych
-anetol- 2 izomery cis i trans, substancja stała i bezbarwna o słodkim smaku. Występuję w olejkach rodziny
Apiaceae, działanie wykrztuśne.
- azaron- krystaliczna substancja o właściwościach sekretolitycznych, słabo bakteriobójczych, wykrztuśnie
a w dużych dawkach silnie wymiotnie. Cis- azaron- w olejku tataraku- działa uspokajająco. Dość toksyczny
i kancerogenny- pewne odmiany
-apiol- substancja krystaliczna o smaku i zapachu pietruszki, działa diuretycznie, hipotensyjnie, związek
dość toksyczny.

1. CORTEX CINNAMONI CEYLONICI- KORA CYNAMONOWA
Cinnamomum ceylanicum- cynamonowiec cejloński - Lauraceae
- nie mniej niż 2% olejku
-aldehyd cynamonowy
-eugenol
-kwas cynamonowy
-garbniki
-śluz, skrobia
Działanie: - rozgrzewające

2. FLOS CARYOPHYLLI- KWIAT GOŹDZIKOWCA
Syzygium aromaticum- goździkowiec wonny- Myrtaceae
-nie mniej niż 15% olejku, do 25%
-eugenol
-octan eugenolu
-kariofilen
-garbniki
-barwniki - eugenina
-śluzy, żywice, lipidy
Jako corrigens smaku i zapachu

3. FRUCTUS ANISI- OWOC ANYŻU FP VI
Pimpinella anisum- biedrzeniec anyż Apiaceae
-do 3% olejku, nie mniej niż 1, 5% wg FP VI
-trans- anetol
-metylochawikol
-białko, cukry, oleje
Działanie:
-podawany do ustnie wchłania się w jelicie cienkim a wydala przez drogi oddechowe,
- drażni błonę śluzową oskrzeli,
- nasila wydzielanie gruczołów w obrębie dróg oddechowych
- nasila odruch kaszlu
- wiatropędnie mlekopędnie,
Zewnętrznie podany:
– działa odkażająco, przeciwpasożytniczo

13

3. OLEUM ANISI- OLEJEK ANYŻOWY FP VI
-otrzymywany przez destylację z para wodną owocu anyżu
-zawiera nie mniej niż 80% anetolu
-bezbarwna lub żółta ciecz
-słodki smak, zapach anyżkowy
Działanie:
- łagodnie wykrztuśny, przy suchym kaszlu i skąpej wydzielinie
Wskazania:
-polecany dla dzieci przy nieżycie gardła, chrypki i przejściowej utraty głosu
- nieżyty górnych dróg oddechowych, pobudza wydzielanie gruczołów górnych dróg oddechowych
- nieżyty układu pokarmowego
Przeciwwskazania:
- nadwrażliwość
- ostry nieżyt żołądka, jelit, nerek
Działania niepożądane:
- drażni błonę śluzową przewodu pokarmowego
- bardzo duża dawka olejku – przekrwienie mózgu, odurzenia i drgawki
Neo–angin, Carmolis

4.FRUCTUS FOENICULI- OWOC KOPRU WŁOSKIEGO FP VI
Foeniculum vulgare var. vulgare= Apiaceae
-nie mniej niż 3,5% olejku, do 6% wg FP VI
-anetol stanowi 60% olejku
-fenchon
-aldehyd anyżowy
-dianetol i pochodne
-flawonoidy
-cukry, tłuszcze, białko
-Bronchial, Pectosan, Mel Foeniuli, Plantex, Bobofen, Gripevafe
Działanie:
- wykrztuśne, rozkurczające, wiatropędne, słabo mlekopędne
- rozkurcza mięsnie gładkie układu pokarmowego (na kolki)
- sekrolityczne – w górnych drogach oddechowych
- przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze
Wskazania:
- w pediatrii – lek pobudzający trawienie i perystaltykę jelit
- spastyczne zaparcia i dolegliwości trawienne
- łagodnie wykrztuśny dla niemowląt i małych dzieci
Działania niepożądane
- odurzenie, drgawki
- podrażnienie błon śluzowych żołądka i jelit
- uczulenie – skóra i drogi oddechowe
5.oleum Foeniculi- olejek kopru włoskiego FP VI
-otrzymywany przez destylacją z parą wodną owoców, zawiera minimum 50% anetolu
-anetol
-aldehyd anyżowy
-kwas anyżowy
-pineny, kamfen, tymol






6. RADIX PETROSELINI- KORZEŃ PIETRUSZKI i Owoc pietruszki

14

Petroselinum sativum- pietruszka zwyczajna- Apiaceae
-0,3 % olejku
-flawonoidy
-kumaryny, furanokumaryny
-śluzy
-apiol
Działanie:
- moczopędnie, obniża napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych
- antyseptycznie
- nasila wydzielanie soku żółciowego (ułatwia trawienie i przyswajanie)
- zawiera sporo witaminy C
Wskazania:
-lek moczopędny – kamica nerkowa, zapalenie nerek i pęcherza
- wzmaga apetyt
Przeciwwskazania:
- ciąża, atonia jelit, miesiączka
Neo-fitolizyna, Urosept

7. HERBA ASARI CUM RADICIBUS- ZIELE KOPYTNIKA Z KORZENIAMI
Asarum europaeum- kopytnik pospolity- Aristolochiaceae
-0,8% olejku do 1,5 %
-trans- azaron
-garbniki katechinowe
-kwasy organiczne i sole mineralne
-związki krzemu
Działanie:
-wykrztuśne
- wymiotne

8. RHIZOMA CALAMI- KŁĄCZE TATARAKU
Acarus calami- Araceae
-nie mniej niż 2, 5% olejku
-azaron- (azarony , głównie beta- azaron ma właściwości kancerogenne, toksyczne).
Olejek uzyskiwany z tataraku diploidalnego w Polsce jest bez azaronu, zaś odmiana tetraploidalna z Indii
jest bogata w azarony.
W niektórych krajach Europy jest wycofywany olejek i kłącze.
-związki seskwiterpenowe-kariofilen
-alfa- pinen
-gorycze
-garbniki
Działanie:
-uspokajające
- wzmaga wydzielanie soku żołądkowego
Tinctura calami

POCHODNE FTALIDÓW

15

1.RADIX LEVIISTICI- KORZEŃ LUBCZYKA
Levisticum officinale- Apiaceae
-min. 0,7% olejku
-ftalidy- butyloftalid
-alfa- terpineol
-kumaryny

furanokumaryny – uwrażliwiają na UV

-piranokumaryny
-fenolokwasy
Działanie:
- moczopędne
- nasila ilość wydzielania moczu, kwasu moczowego i żołądkowego
- spazmolitycznie na mięśnie gładkie dróg moczowych, jelit, dróg żółciowych
Wskazania:
- wzrost diurezy w stanach zapalnych dróg moczowych
- profilaktyka piasku nerkowego
- w obrzękach kończyn dolnych
Przeciwwskazania:
- ostre stany zapalne miąższu nerek wraz z upośledzeniem ich czynności
- obrzęki pochodzące z niewydolności serca lub nerek
Preparaty:
- Fitolizyna, Fitomix 13, Gastrowit, Gastrosan, Ursolon, Uropatina, Urogran, Cholegran

ZWIĄZKI SIARKOWE

Mają charakter lotny i charakterystyczny zapach. Występują głównie u Brassicaceae. Alliaceae

Glukozynolaty S- glikozydy olejki gorczyczne o charakterze izosiarkocyjanianów

-w procesie hydrolizy powstają izosiarkocyjaniny z odpowiednimi podstawnikami
-synigryna- pobudza trawienie
- izosiarkocyjanian allilu- silnie drażni skórę
-alliina- sulfotlenek krystaliczny ,bezbarwny , bez zapachu,
-allicyna- właściwości bakteriobójcze, pobudza apetyt, normalizuję pracę jelit, hipotensyjny, silny zapach
czosnku, postać bardzo nietrwała




1. OLEUM SINAPSIS- OLEJEK GORCZYCZNY
Brassica nigra- kapusta gorczyca
-powstaje przez destylację z parą wodną dojrzałych, wysuszonych, zmielonych, odtłuszczonych,
macerowanych uprzednio wodą nasion gorczycy czarnej
Synalbina – glukozynat , który w wyniku kontaktu z wodą pod wpływem enzymu myrozydazy ulega
hydrolizie i wewnątrzcząsteczkowemu przegrupowaniu- powstaje glukoza, wodorosiarczan potasu i
izosiarkocyjaniny allilu.
Działa drażniąco na skórę błony śluzowe oraz powoduje ich przekrwienie.
Gorczyca czarna – nasiona - 2% Spiritus sinapsis
Smak – początkowo oleisty, potem lekko kwaśny, ostatecznie ostro palący
Stosowany – miejscowo – w bólach reumatycznych, nerwobólach, drażni skórę


2. SEMEN SINAPIS ALBE – NASIENIE GORCZYCY BIAŁEJ
Skład
- Glukozynolaty – Synalbina 25%

16

W wodnym środowisku pod wpływem myrozydazy hydrolizuje do izosiarkocyjonianu parahydroksybenzylu
Działanie i zastosowanie:
Nasiona rozdrobnione stosowane zewnętrznie – drażnią skórę, ale bez uczucia ciepła i pieczenia
Podawane doustnie – zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, regulują i uspokajają trawienie nie
drażniąc błon śluzowych
Całe nasiona i przygotowane z nich maceraty – osłaniają błonę śluzową żołądka
W dużych dawkach lekko przeczyszczające
Stosować nie dłużej niż 2 tygodnie i nie u dzieci poniżej6 roku życia
Preparaty:
Reumobonisol, musztarda (przyprawa)

OLEJKI CZOSNKOWE- rodzaju Allium – siarczki, disiarczki lub sulfotlenki alkilowe
1. BULBUS ALLI SATIVI- CEBULA CZOSNKU
Allium sativum- czosnek pospolity- Alliaceae
-surowiec to cebula czosnku złożona z cebuli głównej i 6-15 cebul bocznych
-związki siarkowe:
- alliina bezwonna, po rozdrobnieniu na skutek enzymów powstaje allicyna o silnym zapachu
-witaminy A, grupy B, C
W świeżych, nie uszkodzonych cebulach (ząbkach) - nieaktywna alliina, rozpuszczalna w wodzie i nie
wykazująca właściwości bakteriobójczych, podczas rozdrabniania, proszkowania czy innych procesów
technologicznych
Jest to prekursor różnych produktów transformacji:
- oligo- , poli- , winylodisiarczki – odpowiadają za zapach
Działanie:
- bakteriobójcze na Gramm + i Gramm –
- przeciwgrzybiczo i przeciwrobaczo
- przeciwzakrzepowo
- obniża cholesterol i trójglicerydy - zapewnia korzystny profil lipidowy (obniża LDL, podnosi HDL)
- obniża ciśnienie krwi
- działa też żółciopędnie, nasila trawienie, hamuje nadmierną fermentację w jelitach,
Regularne spożywanie powoduje spadek ryzyka zachorowania na raka żołądka
Wskazania:
- zakażenia dróg oddechowych, przewodu pokarmowego
- przy podwyższonych lipidach we krwi
- profilaktycznie w miażdżycy
- robaczyce
- geriatria – działanie antyoksydacyjne, rozrzedza śluz w oskrzelach
Interakcje:
- z alkoholem, kwasem salicylowym, paracetamol i przed zabiegami chirurgicznymi i z miłorzębem –
wzmożone działanie przeciwzakrzepowe – nadmierne rozrzedzenie krwi
Przeciwwskazania:
- ostry nieżyt jelit i żołądka
- ciężkie choroby wątroby
- obniżone ciśnienie tętnicze
Działania niepożądane;
- ból i podrażnienie żołądka i wątroby, nudności, biegunki, wymioty, zgaga, wzdęcia, czkawka
- wzmożona potliwość, silny alergen kontaktowy
- zawroty głowy, obniżenie poziomu cukru we krwi, leukocytoza
Preparaty:
Kapsułki – Allitol, Alliowital, Alliogal, Naturcaps czosnek
Tabletki – Tabullette, Allisativi, Alliofil, Alliosal
Syropy – Cepastil, Cepasmel, Płyn do użytku zewnętrznego – Aliofungin,

2. BULBUS ALLI CEPAE- CEBULA
Allium cepa- cebula Aliaceae

17

-homologi alliiny
-flawonoidy
Działanie:
- świeże soki i wyciągi –
- przeciwbakteryjne
- obniża poziom lipidów we krwi
- obniża ciśnienie
- przeciwzakrzepowo i fibrynolitycznie
- zmniejsza ryzyko raka żołądka
Preparaty:
Przyspieszające gojenie się blizn - Cepan, Contractubex, Alcepan – żele i kremy
Kapsułki – Alliocaps, Geracep
Syropy – Alcep, Cepasmel, Cepastil (z czosnkiem)

SUROWCE OLEJKOWE O ZŁOŻONYM SKŁADZIE CHEMICZNYM

1.ANTHODIUM ARNICAE- KOSZYCZAK ARNIKI FP VI
Arnica montana - Asteraceae
- surowcem są koszyczki arniki zebrane w okresie kwitnienia
-jest pod ochroną, bardzo rzadko występuje na stanowiskach naturalnych
-olejek eteryczny – 0,2-0,5% - laktony seskwiterpenowe z grupy gwajanu i pseudogwajanu (helenalina,
arnifoliny, chamisonolidy), jest pomarańczowej barwy i zawiera:
-kwasy tłuszczowe
-alkohole i ketony monoterpenowe
-tymol
-azuleny
-oprócz tego- flawonoidy – nie mniej niż 0,4% wg FPVI w przeliczeniu na kwercetynę
-alkohole triterpenowe
-fenolokwasy i związki o charakterze depsydów
-zw. azotowe
-fitosterole
-karoteny
Działanie:
- substancje czynne arniki są łatwo wchłaniane przez naskórek – docierają do naczyń włosowatych
wzmacniając ich ścianki, w razie uszkodzenia ściany naczynia zapobiegają przenikaniu osocza przez
łożysko żylne,
- sprzyjają stopniowemu wchłanianiu płynu wysiękowego
Rzadko stosowane do wewnątrz (w mieszankach)– toksyczne
- nasilają wydzielanie gruczołów przewodu pokarmowego, lekko spazmolitycznie,
- mogą wywoływać przekrwienia błony śluzowej żołądka i krwawienia z przewodu pokarmowego
Wskazania:
arnika stosowana zewnętrznie:
- przyspiesza wchłanianie podskórnych wylewów, wybroczyn, obrzęków pourazowych
- stany zapalne skóry, po ukąszeniach owadów
- owrzodzenia żylakowe podudzi, zapalenie żył
- oparzenia I i II stopnia
- poprawia krwawienie i przyspiesza ziarninowanie
- w obrzękach i tępych urazach, stłuczeniach, zwichnięciach i złamaniach
- przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo do płukania jamy ustnej i gardła

Przeciwwskazania:
- przy stosowaniu do ustnym – ostre zapalenie jelit, żołądka i wrzody, stan pozawałowy
przy stosowaniu zewnętrznym:

18

- otwarte rany, głębokie i rozległe otarcia naskórka,
- oparzenia III stopnia
- ostre stany zapalne skóry
Działania niepożądane:
Zewnętrznie
- podrażnienie skóry
- wzrost temperatury ciała
- stosowanie długo na uszkodzona skórę – zapalenie skór, pęcherze i obrzęki
- roztwory o dużym stężeniu lub nierozcieńczony olejek – pierwotne toksyczne odczyny skóry aż do zmian
martwiczych naskórka włącznie
Stosowana wewnętrznie
-bóle głowy
- za dużo i za często – zatrzymanie akcji serca i oddechu
- działanie poronne
Preparaty:
Maści i żele - Arcalen, Arnikaderm, Arnikaonitum, Aricżel, Emorect-żel
Płyny – Arnicae tinctura FP VI, Arnisol, Venoforton, Reumobonisol


2.LUPULINA- LUPULINUM FP VI - chmiel
SYN. GLANDULAE LUPULI- GRUCZOŁY CHMIELOWE
Humulus lupulus- Cannabaceae- Konopiowate
-olejek nie mniej niż0,35% wg FP VI, do 3% zawiera
-mircen
-geraniol
-seskwiterpeny- alfa- kariofilen (humulen), beta- kariofilen, farnezen
-flawonoidy pochodne kwercetyny, kemferolu i chalkony
-garbniki
-związki gorzkie – kwasy goryczowe – pobudzają wydzielanie soków trawiennych i wzmagają łaknienie
Działanie:
- uspokajające i nasenne
- hipotensyjne – obniżają ciśnienie krwi
- obniża libido
Szyszki chmielu – rzadziej używany surowiec
- działanie uspokajające – krople uspokajające, Milocardin
- Nervosol, Passispazmina, tabletki Hova, Valused, Kalms, Lekosen, Nerven-draże, Valegran
olejek eteryczny-
Lupulina – surowiec – włoski gruczołowe otarte z szyszek:
- stosowane częściej niż szyszki, przenika przez skórę, właściwości estrogenne, słabo antybiotyczne
Zastosowanie:
- uspokajające działanie w nerwicach okresu przekwitania,
- w stanach napięcia i niepokoju
- w trudnościach z zasypianiem
- leczenie nadmiernej pobudliwości płciowej, nerwic seksualnych, przedwczesnego wytrysku
Preparaty:
- Fitomix 15, zioła uspokajające, Nervinum, Nervobonisan, Relaxon, Somnoten, Klimaktobonisol,






3. RADIX ONONIDIS- KORZEŃ WILŻYNY
Ononis spinosa - Fabaceae
-olejek eteryczny 0,2% zawiera:

19

-transanetol
-karwon
-mentol
-oprócz tego izoflawonoidy - dominują izoflawony
-saponiny
-garbniki
-fenolokwasy
Działanie
- moczopędne, nie drażni miąższu nerek,
- nasila wydzielanie soku żołądkowego i dróg żółciowych
- przeciwkrwotocznie w drogach moczowych
Wskazania:
- diureza w zapaleniu dróg moczowych
- profilaktyka i leczenie piasku nerkowego
- skaza moczanowa,
- bóle reumatyczne i dermatozy
Preparaty
Diuronic, Betasol19


3. RADIX VALERIANAE- KORZEŃ KOZŁKA
Valeriana officinalis- kozłek lekarski Valerianae
-surowcem są korzenie kozłka zebrane jesienią lub w maju przed kwitnieniem i wysuszone w temp. 35
stopni
-olejek eteryczny 0,5- 2% zawiera
-monoterpeny- borneol, kamfen, limonen, para- cymen,
-seskwiterpeny- bisabolol, waleranon, walerenal, walerenol
- oprócz tego flawonoidy
-irydoidy estrowe- walepotriaty 1-2% głównie waltrat, izowaltrat, dihydrowaltrat.
Są one bardzo nietrwałe i podczas suszenia w temp. wyższej niż 35 stopni lub podczas przechowywania
surowca rozkładają się , w produktach rozkładu znajduje się nieczynny baldrynal, homobaldrynal
-kwasy fenolowe
-alkaloidy pirydynowe- walerianina, aktynidyna
Działanie
- uspokajające i nasenne, rozkurczające,
- walepotriaty – łagodne psychotropowe działanie – anksiolityki - w geriatrii – obniża niepokój, stany
lękowe,

Mają powinowactwo do receptorów benzodiazepinowych

Kwas waleranowy – działa rozkurczająco, obniża napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg
moczowych, dróg żółciowych i obwodowych naczyń krwionośnych
Pochodne kwasu – działa ją hamująco na przemiany kwasu GABA w OUN
U osób w stanie równowagi psychicznej – wpływ mały (nonresponders)
U osób ze wzmożoną pobudliwością nerwową – działanie silniejsze uspokajające
Mechanizm działania uspokajającego –
- tłumi refleksy motoryczne i psychiczne w OUN
- hamuje enzymy odpowiedzialne za rozkład GABA w mózgu – co prowadzi do wzrostu jego stężenia w
mózgu a co za tym idzie do spadku aktywności.
- lekkie działanie przeciwcukrzycowe


Wskazania
- uspokajający w stanach napięcia, niepokoju, rozkojarzenia, zmniejszenia koordynacji
- przyspieszona akcja serca w nerwicach

20

- przeciwskurczowy w nerwicach wegetatywnych
- pomocniczo w stanach skurczowych w przewodach żółciowych i pęcherza żółciowego, w drogach
moczowych, naczyniach obwodowych
Walepotriaty – bezpieczny lek w geriatrii
- załamania nerwicowe i zachwiana równowaga psychiczna
- w zaburzeniach emocjonalnych, napięciach, lękach, podnieceniu
- w psycho-nerwicowej mani chodzenia
Działania niepożądane
- objawy przedawkowania podobne jak przy benzodiazepinach
- drżenie, bóle głowy,
- zaburzenie czynności serca
- bezsenność, halucynacje
- bóle i zaburzenia pracy wątroby
- hipotermia
Interakcje
- benzodiazepiny i alkohol –
Preparaty:
Fitomix 15, zioła uspokajające, Neurobonisal, Neuroflos, Nerwosan, Somnoten, Hova, Kalms, Lekosen,
Persen, Persen forte, Valused,
Syropy – Melipass, Neospasmina, Passispazmina,
Płyny – krople walerianowe, cardiobonisan, Sedomix, Gutte cardiaca, krple żołądkowe